UZTARO, 14 - 1995, 127-147 127

Euskal Herriko foru-zuzenbidezibilari buruzko legea:Gipuzkoaren egoera

Mikel Karrera EgialdeEHUko irakaslea

Gipuzkoako Foru-Zuzenbidearen arlo pribatua bizirik iritsi zaigulaaitortu da, ez doktrinaren analisian bakarrik, jurisprudentzian eta, azkenik,lege bidez aitortu ere. Gipuzkoako Zuzenbide zibilak historian zehar jasanduen bilakaerari begirada bat eman ondoren, arlo horretako legeria garatzekoegun dagoen aukera aurkezten da; erronkari muzin egin gabe, etorkizunekoeuskal zuzenbide zibilaren oinarriak ezartzen hasteko une historikoarierantzun behar zaio.

It has been recognized that the Local Law Code of Gipuzkoa has reached theprivate field alive, not only in the analysis of the doctrine, but also in jurisprudence; it haseven been recognized by Law. After having a look to the evolution of the Civil Law ofGipuzkoa in history, the actual chance for developing this field of legislation is presented inthis paper. Without showing cowardice, the bases for the Basque Civil Law of the futuremust been established.

ZUZENBIDEA

Sarrera

Euskal Zuzenbidetzat zer jo beharden eztabaidatzen hasi gabe, argidagoena da aurreko mendean ezabatuzen Foru-Sistema Euskal Zuzenbideazela. Foru-Zuzenbide hura gehienbateuskal tradizioetatik eratorritakoa zelaaski frogatua izan da; herriak berak,usario eta ohituren bidez, arau-sistemabat sortu zuen. Hain zuzen ere,Probintzia bakoitzak bere arau pro-pioak zituen, lurralde bakoitzeko gizar-tea arautzen zuen sistema berezia,nahiz eta hasiera batean funtzionatze-ko zuen askatasuna oso murriztuageratu bere izatearen azken aldian.

Hortik abiaturik, eta Zuzenbidearenzatiketa nagusia kontuan izanik, araudihartan ere bi arau-mota zeudela esangenezake: Zuzenbide Publikoa osa-tzen zuten arauak, eta ZuzenbidePribatua osatzen zutenak. Kontuanizan behar da baita, arau batzukidatziz jarriak eta beste batzuk ohiturabidez mantenduak izan zirela.

Laburpen orokor hori onarturik, na-hiz eta, jakina, bertan matizazio askoegin daitezkeen, kontua da arau--sistema hartako Zuzenbide Pribatukozenbait erregela indarrean dauzkagulagaur egungo euskal gizartean. Foruhaietatik geratzen zaigun aztarnarikadierazgarriena eta nagusiena Foru--Zuzenbide Zibila dugu. Esan daitekeZuzenbide Publiko osoa ezabatuageratu zela, eta haren ondoren sortuziren beste erakundeak, esaterakoKontzertu Ekonomikoak, jatorrizkoForu-sistematik kanpo sortutako besteerakunde-mota batzuk direla; inda-rrean jarraitu zuten arauak Zuzenbide

Pribatukoak izan ziren1 soilik.

Ikuspegi horretatik, Euskal Zuzenbi-dearentzat oso garrantzitsua da Foru--Zuzenbide Zibil hori, bere baitaneuskal izpirituaren islada eta euskaltradizioaren mamia aurkitzen baita. Ezda alferrik esaten, bestela, herri batenberezitasuna frogatzen duten ezauga-rriak bere hizkuntza eta bere erakundejuridikoak direla.

Lan honen helburu apala, gaiarenaurkezpen soil bat egitea da, eta Gi-puzkoako kasuaren eremuan. Horrela,gaia gizarteratze-lanetan laguntzekobultzada izan nahi du. Ez dirudi euskalgizartea, oso sentikorra hainbat arazo-ren aurrean, gai honek duen garrantzibereziaz konturatu denik; ez da soma-tzen behintzat beste lurralde batzuetan(Katalunia eta Aragoa esaterako)agertu den ardura eta ZuzenbidePribatuko erakunde zibil propioakbultzatzeko gogo bizia.

Kontzientzi falta hori ez da gizar-tearena bakarrik. Euskal historiaaztertzen dutenek ere aitortu dutejadanik Zuzenbide Pribatuari ez diotelajaramon gehiegirik egin. Duela hogeitahiru urte kezka hori agertu zuen MichelUnzuetak 1971n Bilbon egin zenEuskal Antropologiari buruzko II.Astean. Gaurdaino behintzat alderdipublikoa izan da nagusi histori-gileentzat, eta horregatik gogorarazibehar da Euskal Zuzenbidearen alder-di pribatuaren garrantzia, bigarrenmailara gaitzetsi gabe.

Konstituzioari eta Estatutuari eskainizaizkien ihardunaldietan ZuzenbideZibila bazterrean geratzen da. Badirudiagintari politikoek ez diotela garrantzi

UZTARO, 14 - 1995 128

1. «Inquieta quizá menos la variedad de las fórmulas de relación de la sociedad civil que ladispersión del poder político» (Monreal 1986: 60).

gehiegirik eskaintzen esparru priba-tuari, eremu publikoari eskaini dizkie-ten ikerketa-saioekin alderatuz gerobehintzat; lurraldearen antolaketa,produkzio-baliabideak, ingurunea,industria, ordena publikoa eta hezkun-tza dira lege horien aztergai nagusiak.

Baina, azkenik, Gasteizko Legebil-tzarrean onartu da Euskal Foru Zuzen-bide Zibilari buruzko Legea2. BertanLurralde Historiko bakoitzari liburu bateskaintzen zaio, non Lurralde bakoi-tzari buruzko Foru Zuzenbide Zibila bildaitekeen. Horrela, Gipuzkoak bere-tzat gordea duen tokia III. Liburua da.Artikulu bakar batek osatzen du liburuhori, 147. artikuluak hain zuzen ere.Politika juridikoko erabakia izan daplanteamendu hori aukeratzea; kon-tuan izan behar da beste bidezabalago batzuk jorra zitezkeela etaondorioz erabakiaren egokitasunaeztabaidagai dela, baina dagoena legehorretan isladatutakoa izanik, bertanagertzen dena azaltzea izango dageure helburua.

Gipuzkoako Foru Pribatuarenbilakaera

Harrigarria dirudi Gipuzkoarenmugakide diren lurralde guztiek, erazabal zein murritzago batean, Foru--Zuzenbide Zibila konpilatu izana etaGipuzkoak nola ez duen horrelakorikegin. Bizkaiak, Arabak eta Nafarroakberen Foru Zuzenbide Zibilarenkonpilazioa egin dute, eta Gipuzkoakez. Doktrinan irla baten antzera geratudela Gipuzkoa esaten da, Foru-

-Zuzenbide Zibila duten lurraldeenartean (Celaya 1993: 303); irla baino,agian, egokiagoa da GaztelakoZuzenbidearen kolonia moduko batbezala agertzen dela esatea.

Hori horrela zergatik den jakitekonahitaez historiara jo behar da, etabereziki, Gipuzkoaren sorrera aztertueta arlo pribatuan aplikagarri zireniturri-sistemen finkatzea. Azterketahorretarako ezinbestekoa da NavajasLaporteren tesira jotzea3; hain zuzenere berak egindako sistemati-zazioalaburbilduko dugu hemen.

XII. mendetik XIV. mendera bitar-tean sortzen dira hiriak Gipuzkoakolurraldean, bizitza eta garapenindependentea dutelarik. Hiri horiek ezdira batuko 1397. urtean, Getarikoherrian, Gipuzkoako Hermandadeasortu arte, beren arauak Koadernobatean biltzen dituztelarik. Hortikaurrera, eta Koaderno hori garatuz1457an eta 1463an, eratuko da probin-tzia gisa Gipuzkoa. Bien bitartean hiribakoitzak bere Forua izango du;Donostiako Forua (Jakan sortu etaLizarra bidez etorri zena) eta Gas-teizko Forua (Logroñoko Foruarenluzapena) zabaltzen dira Gipuzkoakohirietara. Horietan aplikagarri Foruidatzi hori izango da, eta horren ezeanohitura. Zuzenbide Zibilari buruzkoarau gutxi batzuk jasotzen dituDonostiako Foruak4, eta bat ere ezGasteizko Foruak. Horregatik, arlopribatuan ohitura da aplikatzen dutenaAuzitegiek araurik idatzi ezean.

Beraz, hasiera batean hiru ordena-

UZTARO, 14 - 1995 129

2. 3/1992 Legea, uztailaren 1ekoa, Euskal Herriko Foru Zuzenbide Zibilari buruzkoa (EHAA 1992koabuztuaren 7koa, 153. alea).

3. Navajas 1975. Autore horren gainerako idazlanak, asko Gipuzkoako Foru-Zuzenbide Pribatuariburuzkoak, honako honetan bildu dira: Eusko Ikaskuntza 1993.

4. Beraien artean, testamentua egiteko askatasun osoa: ikus Leizaola 1933.

mendu desberdin daude: DonostiakoForua (kostaldeko hirietan zabaltzenjoango dena5), Gasteizko Forua(barnealdeko hirietan zabaldukodena6), eta Lur Laua, non Erregearenordezkariek agintzen duten (hasierabatean “Adelantado” eta gero “Merino”batek) eta non herriak berak sortutakoohiturak aplikatzen diren. Horrekinbatera Zuzenbidea sortzeko bi sistemaegongo dira (hirietan Foruaren iturri--sistema eta gainerako lurraldeanohitura) eta bi jurisdikzio desberdin(hirietan hiriko Auzitegiek funtziona-tzen dute7, eta gainerako lurraldeanErregearen ordezkaria izango daepaile, bertako Zuzenbidea, ohituraz-koa alegia, aplikatuko duelarik).

Bestalde, kontuan izan behar daErregeek, ordenamendu juridikoabateratu nahian, zenbait Foru ematendituztela, zeinak hirietako Foruenxedapen ezean aplikatzen diren; halanola, Fuero Juzgo-a, Fuero Real-a, etaLas Partidas-ak. Guztiak ZuzenbideErromatarrean oinarrituak, eta osoerabilgarriak idatzirik daudelako. Foruhoriek arlo pribatuan dagoen arau-idatzien hutsunea betetzen dute.Horrela, hirietako Auzitegiek, etaerlazio pribatuetan, ohitura aplikatzendute, baina poliki-poliki beste Foruhoriek aplikatzen hasten dira idatzirikdaudelako, eta ohiturak baino segur-tasun gehiago eskaintzen dutelako.

Aipatu prozesuaren gailurra Orde-namiento de Alcalá delakoa izango da,

1348. urtean. Erreinu guztiarentzatematen den lehen araudia delarik.Horren ondorioz aldaketa osoa gerta-tzen da bi alorretan.

Alde batetik ordenamendu horrekZuzenbideko iturrien lehentasun--sistema aldatzen du: lehenik Ordena-mendu hori bera, ondoren hirietakoForuak (Fuero Real delakoa horietansartutzat joko da), gero ohitura, etaazkenik Partidak. Horrela, eta gaineraOrdenamenduak berak ezartzen duesanbidez bere zenbait arau Gipuz-koan ere aplikagarri izango direla,Gipuzkoan lehen iturria AlcalákoOrdenamendua izango da; eta horrenarabera, Gorteetako Koadernoak etaErregearen Pragmatikak ere aplikaga-rri izango dira. Legeak egiteko aukera,ondorioz, lehen herriak berak baldinbazuen ohituren bidez, orain Erregea-ren esku geratzen da; eta, nahiz etaohiturak onartzen diren, arauakaplikatzerakoan nahiago izango diraarau idatziak ohiturak baino, eskain-tzen duten segurtasunagatik. Horrela,lege idatzia, kontzeptzio erromanistanoinarritutakoa, ohituraren gainetik8

nagusitzen joango da.

Eta bestaldetik jurisdikzioa bateratuegiten du: Alcaláko Ordenamenduarenaurretik apelazioak hirietako Auzite-giek erabakitzen baldin bazituzten,orain apelazioak Erregearen Auzite-giek erabakiko dituztela ezartzen da.Horren ondorioz, eta Auzitegi horiekosatzen dituzten pertsonak unibertsita-

UZTARO, 14 - 1995 130

5. San Sebastián (1180), Fuenterrabía (1203), Guetaria (1209), Motrico (1209), Zarauz (1237),Villanueva de Oiarso (1320), Villagrana de Zumaya (1347), Belmonte de Usurbil (1371), Villarreal deSan Nicolás de Orio (1379) eta Hernani (1380).

6. Tolosa (1256), Mondragón (1260), Vergara (1258), Villafranca de Guipúzcoa (1268), Deva(1294), Azpeitia (1311), Elgueta (1335) eta Villarreal de Guipúzcoa (1383). Elgoibarrek zuzeneanLogroñoko Forua jasoko du (1346).

7. Ikus Navajas 1982a.8. Gipuzkoaren sortze-prozesua ikuspegi juridikotik aztertzeko interesgarria da ikustea Navajas

1982b: 93.

teetatik datozenez, non lege erroma-tarrak ikasi dituzten, eta kontuan izanikhirietako Foruek Zuzenbide Pribatuariburuzko arau gutxi dituztela, hiriarenForuan ez bada ezer esanbidez esa-ten Fuero Real eta Las Partidas-akaplikatuko dituzte. Horrela, epaienbidez ere eraentza juridikoa bateratzenjoango da, baina lurralde bakoitzekoohituren kontura.

Kontuan izan behar da, bestalde,Gipuzkoako Lur Lau guztia poliki-polikihirien eskumenpean sartzen joangodela. Hori dela eta, Merinoareneskumena gero eta murritzagoa da,bai eta bertako Zuzenbidea soilikaplikatzen den eremua ere. BainaAlcaláko Ordenamenduarekin ordena-mendu juridiko guztia bateratzen dalurralde osoan.

Hori 1348. urtean gertatzen da, etaGipuzkoa oraindik instituzionalizatzenhasteko dago. Instituzionalizazioa1397. urtetik aurrera gertatuko da. Urtehorietan Gipuzkoako Hermandadeasortzen da, eta Ordenantza batzukgaratzen joango dira; prozesua XV.mendean burutuko da, eta mendehorretan zehar antolaketa juridiko--administratiboa finkatuko.

Gakoa Hermandadearen Koader-noetan aurkitzen dugu: bertan ez daZuzenbide Pribatuko araurik jasotzen,ez 1397an (sortzen denean), ez etaondorengo garapenetan ere (azkena1463an). Aldiz, Bizkaian, eta antzekoegoera dagoelarik, 1452an ForuZaharra ematen da, eta hor bai jaso-tzen direla Zuzenbide Zibilari buruzkoarauak. Zergatik gertatzen da bereiz-keta hori? Arrazoi polit ikoa dago

tartean. Nekazal munduko jaunen etahirien arteko borrokak akordio batzue-tara iritsita amaitzen dira Bizkaian etaAraban; aldiz, Gipuzkoan, hiriak nagu-sitzen dira, eta beren legeak ezartzendizkiete nekazal inguruko jaun edoahaide nagusiei, batik bat merkatari-tzan oinarritutako gizartea bultzatunahi dutelako. Legeria horretan (Koa-dernoetan jasoa) ez da Zuzenbide Pri-baturik jasotzen, eta nekazal mundukolegeria, ohituran oinarritua eta nekazaljabetza mantentzera zuzendutakoa,baztertua geratzen da9.

Bazterketa horren ondorioz nekazalarloan jabetza kontserbatzeko arazoakizango dituzte, eta hortik etorriko diraohitura horiek idatziz jartzeko lehenahaleginak; zehazki, Segurako 1554.urteko Batzarrean azaltzen da lehenaldiz ohiturak idatziz biltzeko premiaeta beharra. Behar hori nekazaritzagaratzen eta finkatzen hastearekinbatera somatzen da.

Hortik aurrera elkarjotze bat gerta-tzen da. Alde batetik Erreinutik da-tozen legeak ditugu (1505eko Leyesde Toro, 1534ko Ley de Madrid, Nue-va Recopilación eta Novísima Recopi-lación); eta bestaldetik nekazal jabetzakontserbatzeko gipuzkoar ohiturak.Horregatik hainbat eta hainbat eskariegiten dira Gipuzkoan XVII., XVIII. etaXIX. mendeetan zehar ohiturak idatzizjartzeko, baina monarkiak, lortu duenbatasun juridiko hori babesteko, ez duamore ematen.

Horren guztiaren froga 1696. urteanegiten den Foruen Errekopilazioan10

aurkitzen dugu; bertan izaera zibiladuten bi manamendu besterik ez dira

UZTARO, 14 - 1995 131

9. Bi kontzeptzio juridiko sortzen dira: bata jaraunsleen artean famili jabegoa banatzen duena, etabestea jaraunsle bati ematen diona; ikus García Cortazar 1973: 292.

10. Recopilación... 1983.

jasotzen, bata larreei buruzkoa11 etabestea landaketen arteko distantzieiburuzkoa.

Kode Zibila egin aurretik ere aipa-tzen zen Gipuzkoaren berezitasuna.1839ko urriaren 25eko legearen ondo-rioz egiten den Proyecto de Arreglo dela Administración Provincial, o sea,Modificación de sus fueros por la Co-misión Económica de la mismaProvincia-n, 1841eko abenduaren13koan, aurrikusten da GipuzkoakoForu-Zuzenbide Zibila12. Baina,Kodifikazio-Batzordea Kode zibilasustatzeko biltzen denean 1880an,Gipuzkoa kanpoan geratzen da.Kontuan izan behar da egoera politi-koa ere ez dela aproposena: 1876andesagertzen da Probintziak zuenantolaketa politikoa, eta Foru-Aldun-diaren ordez ezarritako Aldundi Pro-bintziala ez da mugitzen bertan pre-

sente egoteko. Dena den, eta Kodeaeztabaidatzeko prozesuan hainbat al-diz aipatzen da, Gipuzkoan ere bazeu-den zenbait berezitasun oinordetza etaondare familiarraren inguruan13.

Kode Zibila 1889an onesten de-nean, Gipuzkoa 12. artikuluareneremutik at geratzen da14; hots, bereiturri-sistema Kodean ezarritakoa izan-go da: legea, ohitura eta zuzenbidekoprintzipio orokorrak15. Ondorioz,legearen aurkako ohiturarik ez daonartzen, eta erlazio juridiko-pribatuakeraentzeko Kode Zibila aplikatuko da.

Kode Zibila eman ondoren ere,Gipuzkoako Foru-Aldundia saiatzen dahainbatetan Gipuzkoako ohiturakidatziz jartzen, Kode Zibilari apendizegisa eransteko. Saiakera horiek 1920-1930eko hamarkadetan egiten dira16,eta abiapuntua Eusko Ikaskuntzak

UZTARO, 14 - 1995 132

11. Cillán 1959.12. 16 artikuluan hauxe esaten zen: «El fuero especial, el uso y costumbre sobre sucesiones y

demás puntos de derecho privado, continuarán en vigor en Guipúzcoa, como actualmente se observa,en cuanto no sea contrario a las leyes hechas en Cortes desde 1834 y que en adelante se hicieren, yen este concepto los Tribunales arreglarán a él sus fallos y determinaciones hasta que tenga efecto elart. 4º de la Constitución de la Monarquía».

13. Horrela zioen Alonso Martínezek Legebiltzarrean: «No existiendo en Guipúzcoa normas deDerecho Foral Civil, sin embargo y en base a las normas castellanas, el campesino guipuzcoanomantiene indivisa su propiedad agrícola, y regula sus relaciones familiares igual que aquellos que sítienen normas forales»; ikus Alonso Martínez 1947: 158.

14. Honela zioen artikulu horrek: «Las disposiciones de este título, en cuanto determinan losefectos de las leyes y de los estatutos y las reglas generales para su aplicación, son obligatorias entodas las provincias del Reino. También lo serán las disposiciones del título IV, libro I. En lo demás, lasprovincias y territorios en que subsiste Derecho foral, lo conservarán por ahora en toda su integridad,sin que sufra alteración su actual régimen jurídico, escrito o consuetudinario, por la publicación de esteCódigo, que regirá tan sólo como Derecho supletorio en defecto del que lo sea en cada una deaquellas por sus leyes especiales».

15. Kodearen 5. eta 6. artikuluetan ezarritako iturri-sistema, gaur egun, eta 3/1973 Legea,martxoaren 17koa, dela eta, 1. artikuluan jasotzen dena.

16. «Proposición de la Comisión de agricultura para combatir la despoblación de las caseríos enGuipúzcoa, tratada en la sesión 5ª de la Diputación de Guipúzcoa el 11 de septiembre (año 1920)»,«Proposición del Sr. Lafitte a la Diputación de Guipúzcoa en la 8ª sesión de 20 de julio de 1923 sobredespoblación de caseríos y acceso de colonos a su propiedad», «Propuesta hecha a la Diputación dela provincia sobre venta de caseríos en la 10ª sesión del 27 de diciembre (año 1923)»,«Acuerdo de 24de enero de 1924 de la Diputación de Guipúzcoa. 2ª sesión sobre medios para evitar la despoblaciónde caseríos», «Informe de los Señores D. Telesforo de Aranzadi y D. Bonifacio de Echegaray a laComisión sobre despoblación de los caseríos reunida en la Diputación de Vizcaya, en septiembre de1929 (Eusko Ikaskuntza)», «Acuerdo de la Diputación de Guipúzcoa relativo a un anteproyecto deApéndice al Código Civil sobre la propiedad rural en Guipúzcoa. Sesión 2ª del 29 de noviembre (año

1918an Oñatin antolatutako Kongre-suan ateratako ondorioetan dago17.Asmo horiek porrot egiten dute, batikbat arrazoi politikoengatik.

Urte horietatik honantza gipuzkoarohiturak idatziz jartzeko ez da inongoahaleginik egin. Zenbait autoreespainiarrek ere egoera hori jaso duteberen idazkietan18, nahiz eta prak-tikan, nekazal errealitatean, gero etanekezago mantendu den ohitura. Gauregun hil zorian dagoela esatea ez dagehiegikeria, seguruenik jendearenezjakintasuna dela medio eta ezerabilgarritasuna galdu duelako.

Laburtuz esan genezake ohiturazkoZuzenbide hartatik bizirik iraun duenpraktika baserriaren batasuna lortzerazuzendutakoa izan dela19: hasiera

batean maiorazgoaren bidez (Arpal1979: 195) egiten dena, gero hobekun-tzen bidez eta azkenik Kode Zibileko1.056. artikulua erabiliz egingo da ba-tik bat, kontuan izanik, Kode Zibilerarteitzultze oinetxetarra ere ezartzen delaezkontzako hitzarmenetan ezkontzaseme-alabarik gabe desegiten denkasurako.

Gipuzkoako Foru Pribatuarenedukia

Ohitura horiek zeintzuk diren jakite-ko ere, Navajas Laporteren tesianfrogatutakoa laburbilduko dugu20.Aipatuko ditugun erakunde guztiakgarai bakoitzean indarrean dagoenlegeari egokitzen joan dira21.Ondorioz, eta aipatu dugun bilakaera-

UZTARO, 14 - 1995 133

1929)», «Proyecto de Decreto-Ley de la Comisión de Agricultura, sometido a la Diputación deGuipúzcoa, referente a un anteproyecto de Apéndice al Código Civil que regule la propiedad rural deGuipúzcoa (presentado por la Comisión de Agricultura a la Excma. Diputación en sesión de 6 deseptiembre de 1929)». Nekazaritza Komisioaren bilera-aktetan ere hainbat erreferentzi aurki daitezkeurte hauetan baserriaren egoerari buruz, eta zehazki baserriaren zatiezintasuna aipatzen da 1920kourtarrilaren 9ko eta 1923ko abenduaren 27ko bileretan. Ikus Domínguez y Barros 1931: 273.

17. Primer Congreso de Estudios Vascos, 1919-1920. Bertan ikus «Conclusiones jurídicas ysociales», 306 eta hurrengo orrialdeak, bereziki 7., 10. eta 13. ondorioak.

18. Gehienetan erreferentzi hau emanaz: Jado y Ventades 1923, Uriarte Berasategui 1935: 755.19. Tolosako Udalak honela erantzun zuen nekazaritzari buruzko galdeketa baten aurrean: «acuden

al préstamo, especialmente los propietarios, porque por no ser susceptibles de división las fincas,pagan en metálico su participación a sus coherederos»: La crisis agrícola... 1887: 67. «La elección delhijo para casa es una costumbre arraigadísima en el hogar rural guipuzcoano, por cuya virtud el padreo la madre en sus testamentos o en el contrato matrimonial eligen al hijo que consideran más aptopara seguir la labranza del caserío, que aunque lo llevan en arrendamiento, suelen sucederse en éldistintas generaciones, y a ese hijo le hacen donación del caserío o lo declaran heredero; a los demáshijos, si existen otros bienes independientes del caserío y del ganado, les dejan esos bienes; de locontrario, disponen que el “hijo señalado para la casa” les pase algún tanto o nada, según lascircunstancias. A esta particularidad se debe, principalmente, el que no exista el problema de la tierraen Guipúzcoa, por hallarse equitativamente repartida, hasta el punto de que el mayor terrateniente dela provincia apenas si llega a pagar más de tres mil pesetas de contribución territorial por suscaseríos» (Leal 1936: 122). Erreferentzia: Fuenmayor 1948: 897. Gallastegui Artiz eta Ruigómez Ve-lascok 1942an honako hau proposatzen dute baserriari buruz: «legislando en su beneficio para lograrque los derechos de sucesión se disminuyan en caso de testamentarias de fincas, que constituyendo“Unidad Económica” se transmitan sin división; concediendo rebajas en la tributación y otras ventajas».

20. Laburpen hori berak egin du: Navajas 1977: 311. 21. Mende honetako egoera bereziki aztertzeko ikus Echegaray 1950: 81 eta 1969: XIII, 273-278,

582-586, XIV, 27-60; Navajas 1975: 203; Araluce y Villar 1970. Gainera, ohitura horien praktika adiera-zi zen Euskal Antropologiari buruzko II. Astean (1971: 131). Bertan Arregui Gil epaileak baserriarenbatasunari eusteko ohitura baieztatu zuen, eta Cillán Apalategui irakaslearen ustez bost figura juridikodaude ohitura horietan: larre-komunitate forala, ezkontzako ondasunen eraentza, oinetxekotasun--printzipioa, Senado Consulto Veleyano-ri uko egitea eta testamentugile berak bere animaren aldekojaraunsletzak.

ren arabera, hiru epealdi desberdinantzeman daitezke bakoitzaren gara-penean: Toroko Legeetararte, KodeZibila argitaratu bitartean, eta orduzgeroztik gaurdaino. Lege bakoitzarenarabera, ohiturari eusteko modu des-berdinak erabiliko dira, baina betiemaitza berbera lortuz.

Lehena etxea zatitu gabe transmiti-tzekoa22; horrela etxearen ustiapena-rekin seme-alaba batek jarraitzen du.Lehenengo epealdian hori ezkontzakohitzarmenean egindako dohaintzabidez lortzen da, eta ezkontide zaha-rrek usufruktua gordetzen dute.Bigarren epealdian, eta 1534ko Madril-go Legearen ondorioz, debekatu egi-ten zaie seme-alabei hobekuntzakegitea dote eta ezkontza bidez, etaseniparteak ordaintzea eskatzenzenez, etxea ezkontzako hitzarmeneta testamentu bidez transmititzen da,gauza zehatzean hobekuntza23 egi-nez. Azken epealdian, etxea KodeZibileko 1.056. artikulua24 aplikatuztransmititzen da gehienetan. Testa-mentua egiteko askatasuna ikusten da

ideia horretan25, Gipuzkoan hasierabatetik dagoena eta Oñatiko biztan-leek, Gipuzkoatik at egonik, beraien-tzat ere eskatzen dutena Gipuzkoaneta Bizkaian dauden ohiturak ale-gatuta, aurrerago ikusiko dugunez.

Bigarrenik itzultze oinetxetarra:ondasunak jatorria duten familiarilotuak daude, eta ondasun horiekezkontzara ekarri dituena hiltzen badaoin berberean oinordekorik egon gabe,ondasunak oinetxera itzuliko dira;ezkontzako hitzarmenetan ezartzenda, eta XIX. mendeko erdiralderarteirauten du. Auzitegi Gorenak, haubaliozkoa izan dadin, Toroko VI. le-geak eskatutako formaltasun bereziakbetetzea eskatzen du. Horrela, era-kunde hori lege-xedapen bateanaurrikusia egotea beharrezkoa da;Donostiako Foruan aurrikusia dago26,eta, beraz, baliozkoa da bere ba-rrutian. Baina Donostiako Foruaaplikatzen ez den lekuetan ere itzultzeoinetxetarra ohitura bidez onartzenda.

UZTARO, 14 - 1995 134

22. Gehienek onartzen dute arrazoi ekonomikoetan oinarritzen dela; halere batzuen ustez bestearrazoi batzuk ere badira: «hay que tener en cuenta, por otra parte, cómo normas que hoyconsideramos trascendentes para la conservación del patrimonio agrícola en la familia, tal, porejemplo, la libertad de testar foral, no fueron dictadas en su época, tanto para proteger aquél como porotros motivos, el de mantener el esplendor nobiliario y el de permitir, a efectos democráticos, que lospelendrines imitaran a los grandes señores» (Ballarín Marcial 1978: 17, 20). Kontrako iritzia duBallesteros Hernándezek, zeinak uste du nekazariek zituzten arrazoiak eta famili-nagusiek zituztenaketxeari zatitu gabe eusteko guztiz desberdinak zirela (1990: 285).

23. Mejora de tercio y quinto-ren bidez; senipartea 4/5 zen eta gainerako 1/5 askatasunezxedatzekoa; senipartearen 1/3 zen hobekuntza. Tercio-k 4/5ren herenari egiten dio erreferentzia;quinto-a askatasunez xedatzeko zatiari dagokio eta berez ez da hobekuntza esanahi hertsian. Zergatikaipatzen da orduan quinto hori? Toroko Legeen aurretik quinto hori ezin zitzaielako seniparteduneieman, normalean Elizari zuzendutakoa baitzen; horregatik, badaezpada, eta nahiz eta Toroko Legeekdebeku hori kendu, aipatu egiten da, horrela zalantzarik gabe ahal den guztia senipartedun batiemateko.

24. 1.056. artikulua: «Cuando el testador hiciere, por acto entre vivos o por última voluntad, lapartición de los bienes, se pasará por ella, en cuanto no perjudique a la legítima de los herederosforzosos. El padre que en interés de su familia quiera conservar indivisa una explotación agrícola,industrial o fabril, podrá usar de la facultad concedida en este artículo, disponiendo que se satisfaga enmetálico su legítima a los demás hijos».

25. Hori dio Blasco de Imazek (1966: 24).26. Ikus Díez de Salazar 1980: 275.

Hirugarrena, dotea emateko ohitura:ezkongaiaren gurasoek dirutan edoondasunetan etxera ezkontzen denbeste ezkongaiari emandako kopuruada, ezkongai horrek jasotzen dituenetxearen zamei erantzuteko balioduelarik. Zama horiek gainerakosenideen seniparteak dira (etxeangeratzen denak eman beharrekoak).Dotea, beraz, seniparteak ordaintzekoerabiltzen da. Horregatik, 1534 Madril-go Legearen kontra hainbat aldizprotestatu da, eta ohiturak idatzizjartzeko eskatu ondorengo urteetanKode Zibila argitaratu bitartean; legehorrek dote eta ezkontza bidez seme--alabak hobetzeko debekua ezartzenduenez, seniparteak modu horretanezin dira ordaindu.

Laugarrena Famili-komunitate eko-nomikoa sortzekoa: etxera ezkontzendenean seme-alaba bat, etxe horretanegoera berezia sortzen da, bertanetxearen ustiapena emateko bi bikotebiltzen baitziren. Hori arautu egiten da,normalean ezkontzako hitzarmenenbidez, eta bikote bakoitzaren egoerazehaztu (eskubideak eta betebeha-rrak), horrela sozietate familiar batsortuz. Eta sozietate familiar horrenberezitasun nagusia hauxe izango da:parte hartzen duen kideetako bathiltzean, sozietatea ez da desegiten,ez eta hildakoaren eskubideak bereoinordekoei pasatzen ere, baizik etaeskubide guztiak hildakoaren alargu-narengana pasatzen dira alargun--egoeran jarraitzen duen bitartean.

Eta azkenik Ahaide-Kontseilua:sozietate familiar hura desegitekoerabiltzen den erakundea da. FueroReal indarrean egon den bitartean ezdu mugapenik izan; ezkontideetakobat alargun geratzen denean eta

seme-alaben tutoretzarekin, seme-ala-ben ondasunen inbentarioa aurkeztubehar die hildakoaren ahaideei. Garaihorretan onartzen da baita erekomisario bidez egindako testamentua(hirugarren batek finkatzen du zeinseme-alaba geratuko den etxearekin);Toroko Legeekin figura hori desagertuegiten da eta kausatzailearen boron-datea beteko duen pertsona bezalageratuko da, Kode Zibilerarte (non al-bazeak beteko duen horren funtzioa).Frogatzen dena behintzat da nekazaljabetza familiarraren kontzeptu kolek-tiboa dagoela gipuzkoar ZuzenbidePribatuan.

Erakunde horiek gutxi edo gehiagozerikusi handia dute Pirinio ingurue-tako legeriekin. Zain edo erro berbere-tik datozela guztiak somatzen da,nahiz eta gero bakoitzaren bilakaeraezberdina izan eta batetik besteraezberdintasunak sortzen joan.

Horrez gain, bai barne-herrietan, baieta itsas herrietan, zenbait erakundejuridikoren bidez herriko biztanleenartean sortu den elkartasuna ereaipatu behar da: auzolana (batik batbideak konpontzeko), suaraua (suteenkalteak estaltzeko), kofradiak (elkarlaguntzeko)... Aztertzeke daude, gai-nera, nekazal munduan zabalkuntzaberezia izan duten hainbat kontratu:akurapen-mota desberdinak, gasaila,ondazilegiak...

Oñatiren kasua

Oñati Gipuzkoako Hermandadean1845. urtean sartu zen27. Bitarte horre-tan, konderria denez, eraentza juridikopropio eta bereziaz eraentzen da.Beraien Zuzenbide Zibilari dagokionez,

UZTARO, 14 - 1995 135

27. Ikus Oñatiren integrazioari buruz Zumalde 1957: 200.

1477. urtean idazten den Ordenantza(ikus Ayerbe 1985: 328) da aipatze-koa, zeinaren arabera gurasoek berenondasunak seme-alaben artean nahizuten bezala banatzeko aukera zuten.Ordenantza hori Errege Katolikoek1485ean onartzen dute, eta ondorenCarlos I.ak berretsi 1537an eta CarlosIII.ak 1761ean.

Ordenantzak berak dioenez, Oñatinondarea seme-alaben artean zatitzenda, ustiategiak kalte eta hondamenbidean jarrita, guztiz zatituak geratzendirelako. Horregatik, Bizkaian etaGipuzkoan dagoen moduko legea es-katzen dute, non, esaten denez, Oña-tin egiten denaren kontrako ohituraduten, hau da, ustiategiei zatitu gabeeusteko parada ematea. Bertan, Biz-kaia eta Gipuzkoa parekatu egiten diraohitura horretan; ohitura hori Gipuz-koan ez dago idatziz jasoa, baina baiBizkaian 1452ko Foru Zaharrean, nonezartzen den oinordeko bati ondareguztia emateko besteak bazter zitez-keela zerbait emanez, asko edo gutxi.Hori bera esango dute Errege Kato-l ikoek Oñatiko Ordenantza horionartzen dutenean 1485eko urtarrila-ren 6an, alegia, Bizkaian eta Gipuz-koan egiten denaren parekoa izangodela. Ordenantza horren arabera, etamaiorazgoaren bidez, beren ondasu-nez xedatzeko askatasuna ezartzenda.

Horrez gain, eta ohitura moduan,lurralde horretako protokoloetan isla-daturik geratu denez, oinetxekotasu-naren printzipioa ere aplikatua izangoda, Gipuzkoa osoan egiten denarenmodura, ezkontzako hitzarmenetan.

Hori horrela izanik, eta tratamendua

berezia izanik, testamentua egitekoaskatasunari zegokionean, Oñatik legepropioa eta idatzia duela esan daiteke.Baina, XIX. mendean, eta jadanikGipuzkoaren barruan egonik, Gaztela-ko maiorazgoaren islada besterik ezdela uste izaten da, Ordenantza bera-ren eta Erregeek egindako berrespe-nen artean ezadostasun bat dagoelakoterminoetan (ikus Uriarte Lebario1928: 279), eta ez foru propioa;ondorioz araudi hori deuseztua gera-tzen da legeria amankomuna aplika-tzerakoan. Orain, errakuntza hori delaeta, Gipuzkoa osoan ez dago Foru--Zuzenbide Zibil idatzirik; egoerabestelakoa izan zitekeen arau horrieutsi izan balitzaio, eta gutxienez,Araban gertatzen den moduan AiarakoForuarekin, Oñatiko herrian araupropioak izango genituzkeen.

Kodea eta lege bereziak

Praktikan ohitura horiek mantentzendiren bitartean, aldi berean, eta neka-zal ustiategiaren zatiezintasuna alda-rrikatzeko, Zuzenbide amankomuneanere zenbait xedapen ematen dira, nos-ki, Gipuzkoan ere aplikagarri direnak.

Kodean bertan garrantzi handikoaizan da 1.056. artikulua ustiategieniraupena lortzeko. Bere aplikazio-eremua ez da nekazal mundurabakarrik mugatzen, industri munduanere aplikagarri baita. Azken finean,Foru Zuzenbideetan dagoen kezkariKodeak ere nolabaiteko erantzunaematen dio, egokiagoa edo desego-kiagoa, baina aukera batzuk behintzatirekiak geratzen dira28. Agian eragingehiago izango luke artikulu horrektestamenturik gabeko oinordetzei ere

UZTARO, 14 - 1995 136

28. Zehazki nekazal ustiategiei begira eta Kodeak egiten duen arauketaren balioa erakutsiz ikusMozos 1974: 523; 1977; Fosar 1963: 377; 1971: 225.

aplikatu izango balitzaie.

Halere, eta nekazal munduan, ustia-tegiak babesteko legeria berezia emanda. Prozesu horri “deskodifikazioa”deitu izan zaio, azken finean, etaKodean bertan jasotako oinarrizkoprintzipioen kontra, Foru-Zuzenbideekjasotako erakundeetara jo delako etaarau administratiboak ere harremanjuridiko pribatuetan sartzen hasiakdirelako (Urrutia 1990: 138).

Legeria berezi horretan aipatzekoakdira lege bi: 118/1973 Dekretua,urtarrilaren 12koa, Nekazal Erreformaeta Garapenari buruzkoa29, eta49/1981 Legea, abenduaren 24koa,Nekazal Ustiapen Familiarraren etaNekazari Gazteen Estatutuari buruz-koa30. Azken lege horretan batik bat,nekazal ondare familiarra babesten daeta oinordetza-arau bereziak ezartzendira31.

Gaur egun Nekazal Zuzenbideakdaraman zentzuaren printzipioak etaForu-Zuzenbidekoak guztiz bat datoz,doktrina ugarik ikusi ahal izanduenez32.

Jurisprudentzia

Auzitegi Gorenak, Kode Zibila eman

aurretik, bi auzi erabakitzeko aukeraizaten du Gipuzkoako ohiturei buruz,1859ko abenduaren 19ko eta 1866koapirilaren 28ko epaien bidez. Biakitzultze oinetxetarrari33 buruzkoak dira,normalean ezkontzako hitzarmenetanezartzen direnak. Bietan, baliozkoadela defendatzeko, hori Gipuzkoanjarraitzen den ohitura zaharra delaesaten da. Lehenengo epaian ez daonartzen itzultze oinetxetarra, hauxeargudiatuta:

que la costumbre en que se hapretendido sostener la eficacia del pactode reversión no está apoyada en dispo-sición alguna foral de Guipúzcoa, nireúne las circunstancias exigidas por lasleyes 5ª y 6ª, tít. 2º, de la Partida 1ª,invocadas en apoyo del recurso, paraque pueda prevalecer sobre la ley gene-ral acerca de las sucesiones intestadas,pues no se ha justificado que dichacostumbre tuviese la aprobación delseñor de la tierra ni que se hayan dadojuicios sobre ella.

Beraz onartzen da ohitura hori betiere esanbidez Toroko VI Legeari ukoegiten zaiola ezartzen bada, eta Foru-ren batean oinarritzen bada (esaterakoDonostiako Foruak onartzen zuenitzultze oinetxetarra). Bigarren epaian,aldiz, onartu egiten da esanbidez ukoegin zitzaiolako Toroko VI Legeari34.Dena den, Kode Zibila agertzen de-

UZTARO, 14 - 1995 137

29. BOE: otsailaren 3a.30. BOE: 1982ko urtarrilaren 11a.31. Mozos 1982; Ballesteros 1982: 1031; Cuenca 1983: 415; Vattier 1983: 871.32. López Jacoiste 1965: 483; Vallet de Goytisolo 1964: 107 eta 1965: 211; Paz Ares 1967: 46.33. «el pacto de reversión no es otra cosa que una renuncia de la sucesión que la ley concede al

ascendiente más próximo, respecto de su descendiente» (1866ko apirilaren 28ko epaia).34. Toroko VI. Legea: «Los ascendientes legítimos, por su orden y linia derecha succedan ex

testamento et ab intestato á sus descendientes, y les sean legitimos herederos como lo sondescendientes á ellos en todos sus bienes de qualquier calidad que sean, en caso que los dichosdescendientes no tengan hijos descendientes legitimos, ó que ayan derecho de les heredar: pero bienpermitimos que no embargante que tengan los dichos ascendientes, que en la tercia parte de susbienes puedan disponer los dichos descendientes en su vida, ó hacer qualquier ultima voluntad por sualma, ó en otra cosa qual quisieren: lo qual mandamos que se guarde, salvo en las ciudades, villas ylugares, do segun el fuero de la tierra se acostumbran tornar sus bienes al tronco, ó la rayz á la rayz».

nean, itzultze oinetxetarra guztizdesagertzen da Gipuzkoan, KodeZibileko arauei ezin zaielako uko egin,eta praktikan jartzeko beste inolakomodurik ez zelako aurkitu.

Ondoren, eta jadanik doktrinanbehintzat onarturik Gipuzkoan ez zelaZuzenbide foralik (nahiz autore ba-tzuek ondare familiarra zatitu gabemantentzeko ohitura badela arrezagu-tu), beste epai batzuk eman zituenAuzitegi Gorenak: 1896ko abenduaren28koa eta 1899ko azaroaren 23koa.Kodeaz geroztik, eta etxearen zatiezin-tasunarekin lotuz, eztabaida 1.056artikuluaren inguruan ibiliko da35.

Iruñeko Audientzia Territorialak eregaiari heltzeko aukera izan du urtebatzuk beranduago beste egoerabatzuetan: 1969ko azaroaren 25ekoepaia eta 1970eko azaroaren 10ekoa.Kasu horietan ere zatiezintasunarenohiturari eutsi nahi zaio modu bateraedo bestera, baina Auzitegiek beti,nahiz arrezagutu ohitura hori badela,legearen aplikazio hertsia egiten dute.

Erregistro eta Notaritzako Zuzenda-ritza Orokorrak gaia ukitzeko aukeraizan du honako ebazpen hauetan:1905eko abenduaren 4koa, 1919koabenduaren 12koa, 1917ko maiatza-ren 29koa, 1921eko martxoaren 9koaeta 1925eko uztailaren 23koa. Azkenkasu horretan, familiburua hil eta

horren testamentuari jarraituz, alba-zeak partizioa egiterakoan hobekun-tzaren onura zuenari ematen dio base-rria, gainerakoei senipartea dirutanemanez. Jabetza-Erregistroko ardura-dunak ezin dela inskribatu dio, zerenbere ustez albazeak ez baitauka ho-rretarako ahalmenik. Horren aurkabesteak beste, Gipuzkoan jarraitzenden ohitura gauzak horrela egitekoadela alegatzen da, baserriaren batasu-nari eusteko. Azkenik, hori defenda-tzen dutenei arrazoia ematen zaie,beste arrazoien artean honako hauagertzen delarik:

Considerando que también robuste-cen la afirmación anterior, en primerlugar, las circunstancias del caseríovasco, que, según la Resolución de esteCentro de 3 de octubre de 1924, es unaexplotación agrícola familiar, de régimenforal antiguo, cuya constante indivisión,transmisión íntegra y perpetuidad dearrendamiento la aproximan a unpatrimonio indivisible, y en segundotérmino, la autorización concedida por elúltimo párrafo del citado artículo 1.056al padre que en interés de su familiaquiera conservar indivisa unaexplotación agrícola, para disponer quese satisfaga en metálico su legítima alos demás hijos.

Garrantzitsuena duela hamar urteAuzitegi Gorenak 1984ko uztailaren12an emandako epaia36 dugu. Bertan,gipuzkoar zuzenbidearen berezitasuna

UZTARO, 14 - 1995 138

35. Arazoa zein zen, honako lerroalde hauetan ikusten da: «que el contrato matrimonial celebradopor la escritura de 7 de febrero de 1877 es conforme a la costumbre del país, por la que se casa algúnhijo para vivir con los padres, formando lo que se llama sociedad de familia, y disponiendo éstos que asu muerte adquiera dicho hijo los bienes, con la obligación de la sociedad, o de los que sobrevivan deella, de pagar determinada cantidad a los otros hijos en concepto de pago de sus legítimas, y el art.1.287 del Código Civil exige se interprete el contrato de referencia según dicha costumbre; y que comolos hijos no mejorados suelen recibir esas legítimas anticipadamente y ausentarse a países remotos,resultaría, de aceptarse la doctrina del Registrador, que se cerraría el registro a la propiedad rural,puesto que ni es de hecho posible contar con su asentimiento al morir sus padres, ni pueden hacerrenuncia al ausentarse, porque se trata de herencia futura y lo prohibe el art. 816 del Código Civil»(1901eko martxoaren 14ko Erregistroen Zuzendaritza Orokorraren Ebazpena).

36. Revista Aranzadi de Jurisprudencia: 3944/1984.

onartzen da37. Epai horretan AuzitegiGorenak Navajas Laportek bere tesianbaieztatutakoa onartzen du. Alegia,Gipuzkoan erlazio zibilak arautzeko biordenamendu desberdin egon direlabizirik: bata Auzitegiek aplikatzenduten Kode Zibila, eta bestetik zenbaiterlazio arautzeko praktikan erabiltzenzen bertako Zuzenbidea. Hori epaihorretatik ondorioztatzen da, zeren etabaliozko-tzat jotzen du Gipuzkoan“oinordetza-ituna”38, nahiz hori KodeZibileko 1.271.239 artikuluan ezarrita-koaren aurka joan. Hori onartzen denheinean, esan daiteke ez dela Ko-dearen iturri-sisteman barnean dagoenohitura, zeren ohitura legearen kontra-koa baldin bada ez da onartzen. Aldiz,kasu horretan legearen kontrakoohitura onartzen da, eta baliozkotzatjotzen da arrazoi bategatik: Kode Zibi-laz gain aplikagarri den ordenamendu

zibil gipuzkoarra onartzen delako.

Gipuzkoako Foru-Zuzenbide Zibila:147. artikulua

1978ko Konstituzioak legeria zibilariburuzko eskuduntza 149.8. artiku-luan40 finkatzen du. Konstituzioarenbarruan kontutan hartzekoa da baitaLehen Xedapen Gehigarrian41 jaso-tzen dena, non eskubide historikoakanparaturik geratzen diren.

Euskal Herriko Komunitate Autono-moko Estatutuak ere Zuzenbide Zibila-ri buruzko eskuduntza aipatzen du10.5. artikuluan:

Euskal Herriko Komunitate Autono-moak ondoko gaiei dagozkieneankonpetentzia esklusiboa du: 5. Euskal

UZTARO, 14 - 1995 139

37. Epai hori komentatuz ikus: García Cantero 1986: 327; epaiari buruzko iruzkina egiten du autorehorrek ADCean, 1984, 786. orrialdea; Arechederra 1986: 87, eta RDN, uztaila-abendua 1986, 7.orrialdea.

38. «...ya que propiamente las combatidas no son donaciones puras en perjuicio de la legítima delas demandantes-recurrentes, sino que ofrecen la diferente naturaleza que les resulta de las escriturasque las instrumentan pues, en efecto, con antecedente en una sociedad o mancomunidad a uso delpaís que ... evidencia ... que las fincas no fueron donadas puramente sino más bien aportadas por loscausantes padres de los litigantes a otra sociedad familiar en la escritura de 1951 la que se denominade constitución de sociedad familiar y donación y de la cual son estipulaciones ...; y haciéndoseconstar que mientras no resulte de documento auténtico la separación de las partes de la sociedadfamiliar deberá entenderse subsistente ésta y en pleno vigor la donación realizada...».

39. 1.271.2. artikulua: «Sobre la herencia futura no se podrá, sin embargo, celebrar otros contratosque aquellos cuyo objeto sea practicar entre vivos la división de un caudal conforme al artículo 1.056».

40. 149.8: «El Estado tiene competencia exclusiva sobre las siguientes materias: 8ª Legislacióncivil, sin perjuicio de la conservación, modificación y desarrollo por las Comunidades Autónomas de losderechos civiles, forales o especiales, allí donde existan. En todo caso, las reglas relativas a laaplicación y eficacia de las normas jurídicas, relaciones jurídico-civiles relativas a las formas dematrimonio, ordenación de los registros e instrumentos públicos, bases de las obligacionescontractuales, normas para resolver los conflictos de leyes y determinación de las fuentes del Derecho,con respeto, en este último caso a las normas de derecho foral o especial».

II. Errepublikako Konstituzioaren 15. artikulua: «Corresponde al estado español la legislación, ypodrá corresponder a las regiones autónomas la ejecución, en la medida de su capacidad política, ajuicio de las Cortes, sobre las siguientes materias: 1º Legislación penal, social, mercantil y procesal, yen cuanto a la legislación civil, la forma del matrimonio, la ordenación de registros e hipotecas, lasbases de las obligaciones contractuales y la regulación de los Estatutos, personal, real y formal, paracoordinar la aplicación y resolver los conflictos entre las distintas legislaciones civiles de España. ... 2ºLegislación sobre propiedad intelectual e industrial. ...».

41. D.A. 1ª: «La Constitución ampara y respeta los derechos históricos de los territorios forales. Laactualización general de dicho régimen foral se llevará a cabo, en su caso, en el marco de laConstitución y de los Estatutos de Autonomía».

Herria osatzen duten Herrialde Histori-koen Zuzenbide Zibil Foral eta berezia-ren –idatzi nahiz ohizkoaren– kontser-bazio, aldatze eta bilakaera, bai etaberaren indarraren lurralde-barrutiarenfinkapena ere42.

Estatutuan kontuan hartu beharre-koak dira, gai honekin erlazionatuz,13.1. artikulua43, 14.1. artikulua44 eta21. artikulua45. Bide horretatik berazlegalki Gipuzkoako Foru ZuzenbideZibila kontserbatzeko, aldatzeko etagaratzeko aukera dago.

Eskuduntza hori izanik46, etahamahiru urte beranduago47, Euskal

Foru Zuzenbide Zibilari buruzko Legeaonetsi da48. Eta hor, Gipuzkoako ForuZibilari buruz 147. artikuluak hauxedio:

1. Baserriaren eta familiaren ondasu-nen antolaketari buruzko ohitura zibilenindarra aitortzen da, (eta) ohiturokEusko Legebiltzarreko legearen bidezeguneratu beharko direla. 2. EuskoJaurlaritzak eta Gipuzkoako Foru--Erakundeek bultzatu eta sustatu egingodituzte Lurralde horretako ohiturazkoZuzenbidea gaur egunean duen indarra-ren araberako behin-betiko idazkerazhornituta gera dadin lortzeko lanak49.

UZTARO, 14 - 1995 140

42. II. Errepublikako Estatutua askoz ere zabalagoa zen: 2. artikulua. «Corresponde a la competen-cia del País Vasco, de acuerdo con los artículos 16 y 17 de la Constitución de la República, lalegislación exclusiva y la ejecución directa en las materias siguientes: b) 1º Legislación civil en general,incluso en las materias reguladas actualmente por el Derecho foral, escrito o consuetudinario, y elregistro civil. Todo ello con las limitaciones establecidas en el número 1º del artículo 15 de laConstitución».

43. 13. 1. artikulua: «Justizi administrazioari dagokionez, justizia militarra alde batera utzirik,Euskadiko Komunitate Autonomoaren esku egongo dira, bere barrutian, Justizi Boterearen eta JustiziBoterearen Kontseilu Nagusiaren Lege Organikoek Gobernuari ezagutu, erreserbatu edo gainjartzendizkion ahalmenak».

44. 14.1. artikulua: «Euskal Herriko jurisdikzio organoen konpetentzia ondoko hauetara hedatzenda: a) Zibil mailan instantzia eta gradu guztietara. Euskadiko Zuzenbide Zibil Foralaren gaietan kasazioeta berrikusketazko errekurtsoak barne direlarik ... e) Jabegoaren Erregistroetan sarrera eduki beharduten Euskal Zuzenbide bereziaren dokumentuen kalifikapenari buruzko errekurtsoetara».

45. 21. artikulua: «Bere konpetentzi esklusiboetako gaietan Euskal Herriak duen eskubideak(zuzenbideak) lehentasun osoa izango du beste edozeinen ondoan eta honen ezean bakarrikaplikatuko da Estatuaren eskubidea (zuzenbidea)».

46. Oro har, eskuduntza horri buruz ikus Primer Congreso... 1983.47. Elaborazio-prozesuari buruz ikus: Urrutia 1990: 121; Arrue & Martín Osante 1991a: 1277;

1991b: 311.48. Konstituziokontrakotasun-helegitea (zk. 2685/92, BOE 1992-11-18) jarri zen legearen artikulu

hauen aurka: 6 (bigarren lerroaldeko azken intzisoa), 10, 11, 12, 13, 14, 30, 94, 102.2, 123.2 eta 3, eta132; atzera jo eta auzia utzi egin zuen gero Gobernuko Lehendakariak (BOE: 1993ko abenduaren 14).Beraz, 147. artikulua ez zen eztabaidatua izan.

49. Zioen adierazpenean, artikulu horren oinarria azaltzeko honakoa esaten da: «Idatzizko legerikez bazuten ere, gipuzkoarrek aintzinatik mantendu egin zituzten euren erakundeak, Bizkaikoen etaArabakoen oso antzerakoak zirenak. Erakundeok bizirik irautea lortu zuten idatzizko Zuzenbidearenerasoari gehiago eginez, baina zailtasun haundiekin, batez ere 1348.eko Alcaláko Ordenamenduazgeroztik. Gipuzkoako Batzar Nagusiek behin eta berriz eskatu zuten ondorengotza Bizkaiko kasuarenantzera arautzea (1554.eko Segurako Batzarretatik hasita). 1841.eko Foruak egokitzeko egitasmoanere eskatu zuen Gipuzkoak bere berarizko Zuzenbide Zibila aitor zekion, baina alferrik. Oraintsuago ereberriro eskatu izan da gauza bera Eusko Ikaskuntza Elkartea-ren bidez, 1918.ean eta 1930.ean,orduan ere jaramonik ez zitzaiola egin.

Nahiz eta arazoak gero eta larriagoak izan, gipuzkoarrek, baserrialdean, mantendu egin zuten,ordea, euren ohitura-araudia. Etxea banandu gabe eskualdatzea, tronkalera itzultzeak, ezkonsaria edofamiliak osatzen zuen ekonomi batasuna bezalako gaiak batzen dira araudi horretan, Alvaro deNavajas gipuzkoar legegile ospetsuak agertu zuenez.

Hori Gipuzkoari eskainia dagoenliburuko artikulu bakarra da. Horrezgain, legearen aurre-tituluko artikuluakaplikagarri zaizkio, non aipatzen direnForu-Zuzenbidearen iturriak50.

Azkenik, eta Gipuzkoako LurraldeakZuzenbidea sortzeko aukera galduondoren hasiera batetik (eta EuskalHerri osoak beranduago), gaur egun,eta mugapenak ere badaudela jakinik,Zuzenbide Zibila sortzeko organoakdaude Euskal Herrian. Horregatik,Autonomi Estatutuaren barnean, ber-tako errealitate sozialean daudenkontzeptzio juridikoak, eta Herri hone-takoak direnak, arauen bidez biltzekoune aproposa da. Oraindaino aukerahori ez da eman; legeak kanpotik etor-tzen ziren, eta etortzen dira, kanpoko

kontzeptzio juridikoekin. Hemendikaurrera, ordea, zenbait arlotan, etanahiz eta mugak egon, euskal mun-duan dauden kontzeptzioak jasotzekobadago aukeraren bat, kontutan izanikbeti ere erakunde juridikoek gizakiarenzerbitzura egon behar dutela. Etaerronka horri, hain zuzen ere, eginbehar zaio aurre.

Lan horretan sartu aurretik, etaegoera berri baten aurrean gaudelaikusirik, eskuduntzaren arazoa argitze-ko, zenbait Kongresu eta Ihardunaldiegin dira Euskal Herrian. GehienakZuzenbide Publikoari zuzenduak ego-nik ere, arlo pribatua ukitzen dutenenantolaketari ere ekin zaio, eta esandezakegu ondorio interesgarriak ateradirela saio horietatik51.

UZTARO, 14 - 1995 141

Edonola ere, zailtasun garrantzitsuak daude ohituraren indar-esparrua zehazteko ezeze, bereedukia argiro finkatzeko ere, Bizkaiko, Nafarroako edo Arabako legeekiko zer den baterakoa eta zerberezia finkatzeko, horretarako Araba eta Bizkaiari buruz mendearen hasieran egin ziran ikerketenantzerakoak burutu egin beharko direla.

Bitartean, zuhurtasunez jokatzeari ondo eritzita, ez dira definizio zehatzak egin eta lege hau ez daGipuzkoako ohiturazko Zuzenbidea egon dagoela aitortzetik haraindi joan, berori legez arautzeagerorako, autonomi mailako eta foru-erakundeek eragin beharko dituzten ikerketen ondorioak aztertzendirenerako utziz».

50. 1. artikulua: «1. Lege honetako aginduek, ohiturak eta bere tradizioaren arauera mamitzenduten zuzenbide-oinarri orokorrek osatzen dute Euskal Herriko Lurraldeen Foru-Zuzenbide Zibila.2. Nabarmena ez den ohitura frogatu egin beharko da»; 2. artikulua: «Epaigintzak osatuko du BizkaikoForu-Zuzenbide Zibila, berori ulertu eta ezartzerakoan Euskadiko Zuzentza Auzitegi Nagusiak emanditzan jarraituzko erizpideekin» (Espainierazko testuan «Bizkaiko» hori ez da agertzen; beraz,desadostasun bat dago); 3. artikulua: «1. Foru-arau ezargarririk ez balego, Kode Zibila eta gaineran-tzeko ezarpen orokorreko erabakiak ezarriko lirateke zuzenbide osagarri bezala» (supletorio‘Zuzenbide osagarria’ da?). «2. Zuzenbide osagarriaren ezarpena Foru-Zuzenbide Zibilaren oinarrieiegokitu beharko zaie»; 4. artikulua: «Euskal Herriko Foru-Zuzenbidean tradiziozko den askatasunzibilaren oinarriaren arauera, legeak esku-emaile direla jotzen da eta eurotatik datozen eskubideei ukoegitea baliozkoa izango da, beti ere herriaren onaren zein gizarte-erabidearen aurkakoa ez bada etabeste inori kalterik ez badio egiten».

51. Kongresuak eta Ihardunaldiak zeinetan Euskal Zuzenbide Zibilari buruz hitz egin den:- I CONGRESO DE ABOGADOS ESPAÑOLES, Donostia, 3-8 septiembre 1917, Comisión sexta. Derecho ForalCivil. Aktak Gipuzkoako Abokatu-Kolegioan kontsulta daitezke.- CONFERENCIAS EN EL ATENEO GUIPUZCOANO (1918-19. urteetan Euskal Herriarentzat egin zen autonomieskaera zela eta): Rusedindo Bornas, ¿Qué es el Fuero? Contenido del Fuero guipuzcoano. Sureimplantación y consecuencias que de ella pueden derivarse.- I CONGRESO DE ESTUDIOS VASCOS, Oñati, 1918: Recopilación de los trabajos de dicha asamblea,celebrada en la Universidad de Oñate del 1 al 8 de septiembre de 1918, bajo el patrocinio de lasdiputaciones vascas, Bilbo, Bilbaína de artes gráficas, 1919-1920.- II SEMANA INTERNACIONAL DE ANTROPOLOGIA VASCA, Bilbo, 22 abril 1971, El Derecho Privado Vasco-Navarro ante la Codificación (Mahaingurua). Edizioa: Bilbo, La Gran Enciclopedia Vasca, 1971.

Konstituzioak eta Estatutuak ohitu-razko Zuzenbidea dagoela onartzendute. Beraz, horrek, bi ordenamendudesberdin daudela esan nahi du, etaordenamendu horiek kontrajarriakdirela. Ohitura horren existentzia onar-tzeak, legearen kontrakoa den heineansoilik du zentzua. Hori finkaturik, Zu-zenbide hori kontserba, alda eta garadaiteke eta behar da, legeak, ohiturakonartzeaz aparte, indarrean daudelaesaten du baitu.

Gauzak horrela, legeria hori gara-tzeko aukerak bi eremuk mugatzendituzte; hau da, eremu territoriala zein

den eta zein eremu materiala52 finkatubehar da. Gai hori sakonki aztertzeaklan berezi eta luze baten beharraizango luke. Horregatik, lurralde histo-riko bakoitzak liburu propioa duelaLegean soil ik aipatuko dugu, etakonpilatua zegoen legeriaren eremuterritoriala ez dela aldatu oro har.Gipuzkoari dagokionez, xedapenalurralde osorako da eta, bere kasuan,eta biltzen den ohituraren arabera,agian zehaztu egingo da zein lurral-detan izango den aplikagarri eta nonez. Eremu materialean, aldiz, legeakberak ezartzen du irizpide objektibobat: «Baserriaren eta famil iaren

UZTARO, 14 - 1995 142

- SEMANA DE DERECHO FORAL (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País), Bilbo-Gernika, 30noviembre-1 diciembre 1979.- CONGRESO: EL FUERO DE SAN SEBASTIAN Y SU ÉPOCA. DONOSTIAKO FORUA ETA BERE GARAIA (EuskoIkaskuntza), Donostia, 1982.- I CONGRESO DE DERECHO VASCO: LA ACTUALIZACION DEL DERECHO CIVIL (Departamento de Derecho Civil dela UPV/EHU), San Sebastián, 16-19 diciembre 1982. Edizioa: Oñati, Instituto Vasco de AdministraciónPública, 1983; “Crónica del Congreso”, Anuario de Derecho Civil 36-2 eta Revista Vasca deAdministración Pública 6, 1983.- JORNADAS DE ESTUDIO SOBRE LA ACTUALIZACION DE LOS DERECHOS HISTORICOS VASCOS (Facultad deDerecho de la UPV/EHU), Donostia, 15-19 julio 1985. Edizioa: Donostia, EHUko Argitarapen zerbitzua,1986.- VI JORNADAS DE VIZCAYA ANTE EL SIGLO XXI: ACTUALIZACION DEL DERECHO CIVIL VIZCAINO (Real SociedadBascongada de Amigos del País), Bilbo, 10-12 diciembre 1986.- II CONGRESO MUNDIAL VASCO: CONGRESO DE DERECHO PRIVADO (Gobierno Vasco), 13-16 octubre 1987.- II JORNADAS DE ESTUDIO DEL ESTATUTO DE AUTONOMIA DEL PAIS VASCO (Instituto Vasco de AdministraciónPública), Donostia, 11-14 diciembre 1990, Edizioa: Oñati, HAEE/IVAP, 1991, I. tomoa; ponentzia AsuaGonzalez Clara I., Derecho civil vasco, 176. orrialdea; komunikazioa Martín Osante Luis Carlos, ElTribunal Superior de Justicia y el Derecho civil vasco (El recurso de casación por infracción delDerecho Civil Foral o Especial de la Comunidad Autónoma del País Vasco), 268. orrialdea.- JORNADAS DE DERECHO PRIVADO VASCO (Eusko Ikaskuntza), Donostia, diciembre 1990 (Argitaratzear).- JORNADAS INTERNACIONALES SOBRE INSTITUCIONES CIVILES VASCAS (Universidad de Deusto), Bilbo, 20-23febrero 1991.- II CONGRESO DE LA ABOGACIA VASCA (Consejo de la Abogacía Vasca), Gasteiz, 15-18 mayo 1991.Edizioa: Iruñea, Aranzadi, 1991; ponentzia Aycart Orbegozo, José Mª, Herri-Lege Gipuzkoarraegituratzeko aukera, 6. orrialdea.- II JORNADAS DE DERECHO PRIVADO VASCO (Eusko Ikaskuntza), Donostia, 28-31 enero 1992(Argitaratzear).- III JORNADAS DE DERECHO PRIVADO VASCO (Eusko Ikaskuntza), Donostia, 20-23 abril 1993 (Argitaratzear).- JORNADAS DE DERECHO FORAL VASCO (Ilustre Colegio Notarial de Bilbao), 1993ko martxoan, El DerechoForal Vasco tras la Reforma de 1992, Aranzadi Editorial, Iruñea, 1992; Gipuzkoaren egoerari buruzkoaipamena Aycart Orbegozo, José Mª, Referencia a las peculiaridades de Guipúzcoa, 243. orrialdea.- ZUZENBIDEA EUSKARAZ I. JARDUNALDIAK, Euskal Herriko foru zuzenbidea: egungo egoera, DeustukoUnibertsitatea, maiatzak 11, 16 eta 17, 1994.- IV JORNADAS DEDERECHO PRIVADO VASCO (Eusko Ikaskuntza), Donostia, 1-3 diciembre 1994(Argitaratzear).

52. Ikus Asua 1991: 177.

ondasunen antolaketa»; eta hori 4.artikuluak ezartzen duen printzipioarenargitan: «Askatasun zibilaren oina-rriaren arabera».

Beraz, lehen fase batean Gipuzkoa-ko ohiturak baieztatzea eta indarraaitortzea besterik ez da egin. Orainbigarren fase bat irekitzen da, Gipuz-koari dagokion legeriaren eremu terri-toriala eta materiala finkatu beharkodelarik.

Gipuzkoarako araudi idatzi batenatzetik

Ohitura horiek biltzen hasteko meto-dologiari buruz zenbait ideia emanizan dira53. Dirudienez adostasunadago alde batetik ikerketa juridikoakegin behar direla, testu legalak,notarioen protokoloak, artxiboak etaepaitegiek eman dituzten erabaki etaepaiak aztertuaz. Eta, horrez gain,zenbaitek beharrezkoa ikusten duohiturak ezagutzea eta aztertzea, bereeremu materiala eta territoriala jakite-ko, inkesta, estatistika eta ikerketasoziologikoen bidez, kaleko eta base-rrietako bizitza bera bilduz (Lacruz1971: 156 eta Celaya 1971: 162).

Mende honen hasieratik honantzaohitura horiek indarra galtzen joandira, batik bat gizarte industrializatubatean murgildu delako Gipuzkoa, etanekazal arloa gero eta baztertuagoadagoelako. Hala ere GipuzkoakoAldundi Probintzialak 1920-30ekohamarkadan ohiturak idatziz jartzekoegindako ahaleginek ikuspegi aurrera-

koi bat dute, errealitate sozioekonomi-ko berriari erantzutea hain zuzen ere.Ohiturak behar bati erantzuna ematendio, eta, ondorioz, egin beharrekoabehar hori aztertzea eta gaurko gizar-tearentzat egokia den erantzun zuzenaematea da. Hemendik aurrera aztertubeharrekoa zera izango da, hain zuzenere zer nolako araudia behar dugun;horretarako, noski, oso balio handikoaizango da orain arte egon dena,esperientzia luze batean oinarrituadagoenez.

Zenbaitek proposatu du ingurukoForu-Zuzenbideetatik erakundeakEuskal Komunitate Autonomo guztirazabaltzea. Ideia hori 1971n argi etagarbi azaltzen dute De los Mozosirakasleak eta Cil lán Apalateguiirakasle gipuzkoarrak («yo pido que sereconozca la vigencia plena y que seextiendan a ella instituciones civiles delas otras provincias forales vasco-navarras»)54. Ideia hori defendatzekozenbait argudio erabili ohi dira. Honezgero frogatutzat jotzen dena da foru--sistema desberdinen artean pareko-tasun nabarmena dagoela oinarrianbehintzat; onar daiteke, behar bada,sistema bakoitzak bilakaera propioaizan duela eta horregatik mailadesberdinetan daudela, baina azkenfinean beren helburua berdina da. Horinabarmenagoa da euskal giroko foru--sistemetan, zeintzuetan parekotasunabehin eta berriro frogatua izan den.Horren arabera, ez dago printzipiozarrisku handiegirik beste euskallurralde batean legez arautua dagoenerakundea aplikatzerakoan; arriskuhorren argudioa erabili izan ohi da

UZTARO, 14 - 1995 143

53. Bereziki ikus Salinas 1982.54. II SEMANA INTERNACIONAL DE ANTROPOLOGIA VASCA, 1971: 134, 146. Celaya Ibarrak ere, 1981ean

aurkeztu zuen Bizkaiko Foru Zuzenbidea eguneratzeko aurreproiektuan, Bizkaiko zuzenbidea hartzekoaukera proposatzen du: Primer Congreso de Derecho Vasco: la actualización del Derecho civil,HAEE/IVAP, Oñati, 1983, 113.

leku-zabaltze horiek ez onartzeko.Baina, Euskal Herriaren kasuan, erabatera edo bestera antzeko erakun-deak egon badira indarrean lurraldeguztietan, arrisku hori baztertua, edogutxienik urritua geratzen da.

Kontzientzia kolektiboa, eta familia-eta gizarte-antolaketa antzekoak diraeuskal gizartean. Gaur egun, eskubidehistorikoek beren legitimitatea herria-ren, nazioaren ideian dute, eta ez foru--lurralde desberdinetan; ideia hori gauregun onartuta dagoen zerbait da,zatiketaren ideia gaindituz. Eta Zuzen-bidea herri baten idiosinkrasia osoa-ren, eta bereziki Zuzenbide Zibilean,familia eta jabetza antolatzeko modubereziaren ondorio da. Hain zuzen ere,horregatik Gipuzkoan ez da KodeZibilaren aplikazioa onartu, eta foru--ohiturei eutsi izan zaie; arau horiekherriaren nahiari erantzuten diotebehar hori berdin sentitzen delariklurralde guztietan. Horregatik zirenberdinak foru-arauak Bizkaian etaGipuzkoan behintzat, XV. mendekodokumentuek erakusten dutenez, etahorregatik izan beharko lukete orainere. Beraz, arazoa ez da juridikoa;arazoa politiko-juridikoa da.

Arau horiek lurralde batzuek idatzizjasotzen dituzte, baina Gipuzkoan betiohitura moduan egon izan dira. Horrenarrazoiak azaltzeko zenbait kausadaude: azaldutako arrazoi historikoezgain, esan daiteke zenbait garaitanbeharrezkoa zen ardura falta izan dela(esaterako Kode zibila egiterakoanGipuzkoako inor presente egon ezizana), eta azken garai honetan bene-

tako ikerketa sakon batzuen eza (batikbat beti uste izan delako Gipuzkoan ezdela Foru-Zuzenbide Pribaturik egon).

Lege bakar baten alde esan daitekeez dela zentzuzkoa herri berbereaneraentza desberdinak egotea; hori1959ko Bizkaiko Konpilazioak berakere gaitzesten du bere zio-adieraz-penean eta kaltegarritzat jotzen55.Lege berriaren norabide hori aldarrika-tzea da zuzenena; Foru-ZuzenbideZibileko lege bat eta Euskal Komunita-te Autonomo osoan behintzat eraginaizango duena, gutxienik oinarrizkoprintzipioetan.

Eta arazoa politiko-juridikoa da,Konstituzioaren eta Estatutuarenarabera, legeria zibila garatzeko auke-ra Foru-Zuzenbidea duten KomunitateAutonomoek baitute, eta zalantzarik ezdago Euskadiko Komunitate Autono-moak baduela aukera hori, eremuterritorialean mugarik izan gabe. Etaeremu materialean muga Konstitu-zioko 149.1.8. artikuluak ezartzendituen mugapenetan dago56. Foru--Zuzenbidea izateak eskuduntza horigaratzeko titulua ematen du, bereeremuetan mugarik izan gabe, betiere, aipatu dugun Konstituziokoartikulu horrek ezartzen dituen muga-penak salbu. Bestela, etorkizunahistorian zehar gertatu diren zenbaitgertaeraren menpe jartzea izangolitzateke.

Eskuduntza horren arabera Legebil-tzarrak aukera bat egin du legea ema-terakoan. Eta, egia esan, ez da batereausarta izan bere eskuduntza garatze-

UZTARO, 14 - 1995 144

55. «La eficacia funcional del Derecho Vizcaíno sigue estando gravemente comprometida, por loque históricamente ha constituído la debilidad interna del propio sistema: la imprecisión de la baseterritorial del fuero, la permanente colisión de los regímenes jurídico-civiles coexistentes sobre elterritorio».

56. Ikus Gil 1992; Lacruz Berdejo 1992 (hitzaurrea); Gil eta Hualde 1994; Asua, Gil eta Hualde1994: 9.

rakoan, gehienbat lehen zegoena jasoeta txukuntzea besterik ez baitu egin.

Bestalde, badirudi oraingoz nekazallegeria baten atzetik joan nahi delaGipuzkoan; azken finean oraindainoikusi eta aztertu ahal izan diren ohituraguztiak nekazal arlokoak dira etabertan aplikatu direnak. Nekazal arlohorretan bere babeserako legeria zibi-la ematea, noski, oso baikorra da57.Baina, nekazal sektorea, berez krisianegoteaz gain, garrantzi txikikoa daoraingo gizarte industrializatu honetan,eta, hori kontuan izanik, gizarte horrenbehar berriei eman behar zaie eran-tzuna58.

Ohituratik abiatuz zenbait Komuni-tate Autonomok legeak egin dituzte;horrela Valentzian eta Galizian,landatar akurapen historikoei buruzohitura bereziak zituztela eta, lege--xedapen batzuk eman dituzte, etaarau horien kontra helegitea aurkeztudu Estatuko Gobernuak AuzitegiKonstituzionalaren aurrean59. Beraie-tatik, eta Gipuzkoaren kasuan, ezergutxi atera daiteke; interesgarrienazera da, onartzen duela konpilatu ga-beko ohiturazko erakundeak jasotzea,bai konpilazioa duten lurraldeetan baihorrelakorik ez daukatenetan. Eremuterritorialaren arazoa ez da ukitu,Galizian eta Valentzian horrelakoarazorik ez dagoelako, baina badirudi

ohituraren indarra zein den eta nondagoen zehazteko froga KomunitateAutonomoen esku geratzen delagehienbat.

Gipuzkoan badirudi oraindik ez delahori egingo. Lehenbizi ikerketak egite-ko bidea jarraituko dela ematen du;Celaya Ibarrak, Eusko Ikaskuntzakantolatu eta haren omenean egindakoEuskal Zuzenbide Pribatuari BuruzkoIII. Ihardunaldien propaganda-foiletoanhauxe dio: «Hala beraz, euskal juris-tek, eta gipuzkoarrek bereziki, ohiturazaharrak zeuden ilunpetik atera ditza-ten bidezko ikerketei ekitea premiaz-koa dela dirudi».

Ondorengo berriek ere hori adieraz-ten dute. Gipuzkoako AbokatuenKolegioak batzorde bat sortua du iker-keta horiek bultzatzeko eta sustatze-ko60. Hartu den aukeraren araberaGipuzkoako Lurralde Historikoarenesku geratzen da; berak egin beharkodu legea (nahiz eta gero formalki Eus-ko Legebiltzarrean onartua izanbeharko duen), eta bere ZuzenbideForal propioa egingo du (lurraldebakoitzean legeria desberdina egongoda). Nagusitasuna zeini eman beharzaion erabaki beharrekoa da: pertso-nari edo jabegoari (nekazal Zuzenbi-dea moldatuz), eta horren barruanfamiliak existentzi-zentru izan beharduen ala lotura-zentru izan behar

UZTARO, 14 - 1995 145

57. Eta horrela aitortzen dute nekazal ordezkariek, baina lege zibilaz gain, beste arau eta erabakibatzuen behar handiagoa azpimarratzen dute; ikus Aristegi Egin 1993-04-26; Erize Ardatza 1993-04-22.

58. Ikus López Jacoiste 1965: «...la inclusión de ciertas instituciones forales entre las de ordenagrario no ha de significar una ruptura de la continuidad foral, sino una nueva incumbencia de sudesarrollo: la de contribuir a ordenar e inspirar la especialidad iusprivatística rectora de la vida agrariadel presente».59. 121/1992 epaia, irailaren 28koa, 361/1987 konstituziokontrako helegitea, Estatuko GobernuakValentziako Generalitatearen 6/1986 legearen aurka ezarria (BOE: 1992ko urriaren 29a); eta 182/1992epaia, azaroaren 16koa, 347/1987 konstituziokontrako helegitea, Estatuko Gobernuak GaliziakoLegebiltzarraren 2/1986 legearen aurka ezarria (BOE: 1992ko abenduaren 18a). Zuzenbide foralariburuz, ikus baita Auzitegi Konstituzionalaren 88/1993 epaia ere (BOE: 1993ko apirilaren 15a).

60. Aycart El Diario Vasco 1993-06-07.

duen. Hori guztia, beraz, arazo politi-ko-juridikoa da eta borondate politi-koaren arabera egongo da.

Esan dezakegu, amaitzeko, lanhorretan kontuan hartzekoa izanbeharko litzatekeela Euskal HerrikoForu-Zuzenbide Zibilari buruzko Legeaurrats txiki bat besterik ez dela etorki-

zunean Komunitate Autonomo osorakoeman beharreko legeria amankomunbaten atzetik, eta, harago joanda, Na-farroako eta Iparraldeko printzipiojuridiko-pribatu nagusiak ere kontuanizan behar direla, egunen bateanbenetako Euskal Zuzenbide Zibilalortzeko asmorik baldin badagobehintzat.

UZTARO, 14 - 1995 146

Bibliografia61

Alonso Martínez, (1947): El Código Civil en sus relaciones con las legislaciones forales,Madril.

Araluce y Villar, J.M. de (1970): “La ordenación familiar del caserío guipuzcoano: elordenamiento jurídico y el derecho consuetudinario”, [R.S.B.A.P.ko partaideizateko sarrera-hitzaldia, Azkoitia (Insausti Jauregia), 1970-06-23], Unidad1970-06-24/25/26.

Arechederra Aranzadi, L.I. (1986): “Testar a la navarra. Derecho consuetudinarioguipuzcoano o descodificación”, RJN, 1, 87; RDN, uztaila-abendua, 7.

Aristegi, M. (1993): “Baserriaren iraupena”, Egin, 1993-04-26.Arpal, J. (1979): La sociedad tradicional en el País Vasco, L. Haranburu, Donostia.Arrue Mendizabal, M. eta Martín Osante, L.C. (1991a): “Crónica de Derecho civil vasco:

situación actual en la perspectiva de su reforma”, ADC, 1277. –––––––––– (1991b): “Euskal Zuzenbide zibilari buruzko kronika”, RVAP, 31, 311.Asua González, C.I. (1991): “Derecho Civil Vasco”, in II Jornadas de Estudio sobre el

Estatuto de Autonomía del País Vasco, HAEE/IVAP, Oñati, 176-177.Asua González, Gil Rodríguez eta Hualde Sánchez, (1994): “El ejercicio de la competencia

en materia civil por parte de la Comunidad Autónoma del País Vasco”, DerechoPrivado y Constitución, 2, 9.

Aycart Orbegozo, J.M. (1993): “Un paso importante”, El Diario Vasco, 1993-06-07.Ayerbe Iribar, M.R. (1985): Historia del Condado de Oñate y Señorío de los Guevara,

Gipuzkoako Foru Aldundia, Donostia.Ballarín Marcial, A. (1978): Derecho Agrario, Edersa, Madril.Ballesteros Hernández, L.M. (1982): “De la familia foral a la familia agraria: la explotación

familiar rural y la protección a su integridad”, RDP, 1031.–––––––––– (1990): “Anotaciones y puntualizaciones a la historia del reformismo agrario

español”, RDP, 285.Blasco de Imaz, C. (1966): Los Fueros: apuntes guipuzcoanos, Editorial Ethos, Donostia.Bornas, R.: ¿Qué es el Fuero? Contenido del Fuero guipuzcoano. Su reimplantación y

consecuencias que de ella pueden derivarse.Celaya Ibarra, A. (1971): Cf. II Semana Internacional de Antropología Vasca.–––––––––– (1983): Primer Congreso de Derecho Vasco: la actualización del Derecho

Civil, HAEE/IVAP, Oñati, 113.–––––––––– (1993): Derecho Civil Vasco, Deustuko Unibertsitatea, Bilbo.Cillán Apalategi, A. (1959): La Comunidad Foral de Pastos en Guipúzcoa, Imprenta de la

Diputación de Guipúzcoa, Donostia.

61. Ikus baita 51. oharrean Euskal Zuzenbide Zibilari buruzko zerbait dakarten Kongresu etaIhardunaldietako batzar-agiriei buruzko berri-ematea.

UZTARO, 14 - 1995 147

La crisis agrícola y pecuaria. Información escrita de la Comisión creada por Real Decretode 7 de julio de 1887 para estudiar la crisis por que atraviesa la agricultura y laganadería, (1887), Sucesores de Rivadeneyra, Madril.

Cuenca Anaya, F. (1983): “Explotación familiar y agricultores jóvenes: estudio de la ley de24 de diciembre de 1981”, RCDI, 415.

Díez de Salazar Fernández, L.M. (1980): “Vigencia y aplicación del principio de latroncalidad de bienes según el fuero de San Sebastián”, Boletín de EstudiosHistóricos sobre San Sebastián, 275.

Domínguez y Barros, J. (1931): El derecho prelativo de los arrendatarios en las ventas delas fincas rústicas que cultivan, RDP, 273.

Echegaray, B. de (1950): Derecho foral privado, Biblioteca Vascongada de los Amigos delPaís Vasco, Donostia.

–––––––––– (1969): “La vida civil y mercantil de los vascos a través de sus institucionesjurídicas”, RIEV, XIII, 273-278; 582-586 eta XIV, 27-60.

Erize, J. (1993): “La Ley de Derecho Civil Foral y el caserío vasco”, Ardatza, 1993-04-22.Fosar Benlloch, (1963): “La explotación agrícola y el párrafo segundo del artículo 1.056 del

Código Civil”, ADC, 16, 377.–––––––––– (1971): “Más sobre el artículo 1.056.2 del Código Civil y la explotación agraria.

El principio general de derecho de la atribución sucesoria unitaria de laexplotación familiar”, RCDI, 225.

Fuenmayor Champin, (1948): “La mejora de labrar y poseer”, ADC, 897.Gallastegui Artiz eta Ruigómez Velasco, (1942): Problemas planteados en el agro

guipuzcoano, Gran Certamen agropecuario de Guipúzcoa, Tolosa.García Cantero, G. (1986): “Más sobre el derecho consuetudinario guipuzcoano”, in

Jornadas de Estudio sobre Actualización de los Derechos Históricos Vascos,EHUko Argitarapen Zerbitzua, Bilbo.

García Cortázar, J.A. (1973): “El fortalecimiento de la burguesía como grupo socialdirigente de la Sociedad bascongada a lo largo de los siglos XIV y XV”, in IISimposio RSBAP y Junta de Cultura de Vizcaya, Publicaciones Excma.Diputación Provincial de Vizcaya, Bilbo.

Gil Rodríguez, J. (1992): “Derecho Foral versus derecho Civil Vasco (Una perspectivadesde Guipúzcoa)”, in Estudios dedicados a la memoria del Profesor L. M. Díezde Salazar Fernández, II, EHUko Argitarapen Zerbitzua, Bilbo.

Gil Rodríguez, J. eta Hualde Sanchez, J.J. (1994): Euskal Herriko Foru Zuzenbide Zibila,Technos, Madril.

Gipuzkoako Foru Aldundia (1983): Recopilación de los Fueros, Privilegios, Buenos usos yCostumbres, Leyes y Ordenanzas de la Muy Noble y Muy Leal Provincia deGuipúzcoa, azken edizioa, Publicaciones de la Excma. Diputación Foral deGuipúzcoa, Donostia.

HAEE/IVAP, (1983): Primer Congreso de Derecho Vasco: la actualización del DerechoCivil, HAEE/IVAP, Oñati.

Jado y Ventades, (1923): Derecho civil de Vizcaya, Bilbo.Lacruz Berdejo, (1971): Cf. II Semana Internacional de Antropología Vasca. –––––––––– (1992): Zuzenbide Zibileko Hastapenak, Elkar-Elhuyar, Donostia.Leal Ramos, (1936): “Factores jurídicos y sociales del problema agrario, Problemas

agrarios de España”, inVIII curso de las Semanas Sociales de España, Madril. Leizaola, J.M. (1933): “Sobre la libertad absoluta de testar en Euzkadi”, Yakintza, I, 207.López Jacoiste, (1965): “Derecho foral como Derecho Agrario”, in Estudios de Derecho

Público y Privado ofrecidos al Profesor Dr. D. Ignacio Serrano y Serrano,Universidad de Valladolid I, 483.