EZ GARA BAKARTIAK

Sarritan entzuna dogu olako zerbait: Euskaldunak erri bakartia garala, ez dogula iñorenjakintzarik geureagaz nastatu, ez dogula geurea munduan zabaldu.Esaldi orreik ba-dauke euren susterra, baiña pizka bat aztertu bearrekoak dira:Euskalnak asko artu dogu inguruko ta urriñeko errien jakintzetatik eta geure munduanzabaltzen be ez gera beti alperrak izan.

* **DONE JAKUE'REN BIDEA

Erdi-Aro guztian kultura-zabaltzaille eta nastatzaillerik aundiena, Europa-barruan etaKurutze-guden zabalkunde ikusgarria aiztu barik, Done Jakue'ren bidea,Konpostela'rako kaltzadak izan ziran.Eta izan genduan euskaldunak kultura-bide orretan zer-ikusirik?Zalantza barik, bai. Batez be Naparroa'ko ta Errioxa'ko lurralde launetan. Ango eleizazarrak ikustea naikoa da ori baieztatzeko. Aurten-arte gogoratzen izan da ibiltari orreinekintza, Obanos'ko erri-antzerkian eta aurrerantzean be gogoratuko dala uste dogu.Gipuzkoa ta Bizkaia orretan larregi ez dira sartu, menditsuak diralako eta ba-leitekeEmeryc Pucaud gotzaiñak diñoan lez, emengo biztanleak aldi aretan basatiagoak ziralako.

* **ARTU ETA EMON

Euskaldunak onak izan gara iñoren jakintza-gaiak artzen eta geure-geure egiten.Gogoratu artuak doguzan kultura-gai batzuk: pelotea, txistua, dantzak, txapela, eta ebar.Eta gure kulturea munduan zabaldu daben mixiolariak, billatzailleak, gudariak,arrantzalleak, gudariak, jakitunak eta zenbat eratakoak gogoratu geinkezen.Artzen eta emoten onak izan gara. Orregaitik euskal-itzak toki askotara zabaldu dira etaeuskereak izkuntza askotako itzak ditu bere barruan.Ez gara bakartiak.

EDER - LANAK

Begiratu dagigiguzan gure Erriaren luze ta zabalean gizonak bere eskuz egin dituan lanederrak: Etxeak, irudiak, margazkiak,' eta abar.Laster konturatuko dogu asko eta asko kanpotarrak egiñak eta kanpotarrakandikikasitako maixu barriak egiñak diralaAldian aldikoak, tankera egokikoak: Erromanikoa, gotikoa, Berbizkunde-aldikoa, barrokoaeta olako tankerak ez dagoz gure erritik urrin.Sarritan irudigille euskaldunak, beste asko kanpotik etorritako irudigilleak, baiña dana dala,Euskalerria bere aldian bizi izan da.Elertian, literaturan,' ez ainbeste, baiña zerbait: Etxepare ta Axular Berbizkunde-aroan jarrigeinkez eta Bilintx erromantikuen urteetan eta beste asko euren sasoian, naizta iñozgure sasoak ;erbestekoak . baiño beranduagokoak izan. _

*

ERIOTZA - DANTZA

Jabier'en gaztelura azkenengoz, oraintsu, ikustaldia egitean bururatu jakuz olakogogorapenak.An ikusi dogu, oraintsu kare-azpitik atera daben eriotza-dantzen margazki-moltsoa.Orra or Erdiaroan Iberia'n eta Europa'n ain zabal ibilli zan gai bat Euskalerriarenbarru-barruan, Jabier'en sendi euskalzalearen tokirik 'maitagarrienean, eleizan.

Jolasa ezibidea daOrain arte ikusi dogunez, umeak txikitatik

ezi bear doguz. Eziketea ez da ikastetxerabialtzean asten. Eziketa askoz be leenagoko ar-loa da.

Gaiñera, «eziketa» esatean, ez doguz gizartekooitura, pentsaera edo jokabide oneik edo areikbakarrik aitatu bear.

Ba da oneik baiño arlo garrantzitsuagorik:umeari bere aalmen-azkuntzan aal danik etaondoen laguntzea, gero eta gizonago eta zorion-tsuago izan daiten.

ONA EMEN BIDE BAT: JOLASA

Jolasa benetako ezibide bat dogu, eta sarritanez dautsogu bear dauan garrantzirik emoten.

Eta geiago: sarritan bere garrantziaz be ezergitxi dakigu. Jakin ezik, ezin emon berea ezjolasari ez umeari.

Beraz, gai onetaz zeozer arduratzen asi beardogu.

Lerro oneik argitaratu orduko, Gabon-UrteBarri-Errege Jaiak igaroko dira, eta jostailluakerosi eta emonda egongo dira. Baina, ostean bai-ño ez bada be, gai onetaz zeozer aztertzeaegoki izango da.

GURASOAK - JAIAK - JOSTAILLUAK

Gure artean jostailluak Gabon-inguruan ba-natzen dira. Eta arazo makala ez da izaten eros-keta-arloa.

Aldi onetan jostaillu-etxeat milloika diru askopropagandan botatzen dabe. Or doguz teleikus-kiña, orma-agiriak, eskaparateak, aldizkariak etaabar.

Zein da guzti onein elburua?

Aal danik eta geien saltzea.

Baiña... eta gurasoen elburua?

Gurasoen elburua semeak dira, naiz eta jos-taillu erosketetetan sarritan elburu zuzenik izan ez.

JOSTAILLUAK:ENTRETENIGARRI ETA EZIBIDE

Jai oneitako oitura berezi bat umeei opariakegitea da. Geiago edo gitxiago, danak artzen dabezeozer edo asko.

Baiña zenbat okerbide dagon onetan !

Sarritan jostaillu opari oneik oitura utsak baiñoez dira izaten. Egin bear dirala eta, egin egitendira.

Beste batzuetan, besteak baiño geiago ager-tzearren, edo jostaillu garestiez bakoitzaren egoerabat erakustearren, edo zenbat eta garestiagoak,obeak dirala uste izatearren, erosten dira.

Baiña gure erosketak betetzen ete dabez joz-taillu baten elburu oneik: entretenigarri eta ezibideizatea?

Jostaillu asko (pistolak, geziak, eta abar) geie-netan umeon pozgarri izaten dira. Baiña... etaezigarri?

ZELANGOAK EROSI? EZIGARRIAK

Ezigarriak cz badira, zer esanik ez aldatubear dirana, edo erosi ez.

Eta norbaitek bereala itaunduko daust: Ezi-garri guztiak entretenigarri aal dira?

Ona emen gurasoen buruaustea: ume bakoitzakbere atsegiñeko jokoak eta jokabideak dauz. Beraz,ezin onartu era berean jostaillu danak.

Baiña ona emen baita be gure ezitzalle lana:umearen jokabideak aztertuz, bere aalmen azkun-tzarako jostailluak erostea.

Jakiña umearen gogoa jarraitu bear dana.

Baiña ezitzalle lez gogo barriak sortzen beaalegindu bear gara.

Ezin jako atsegin ez jakon jostaillurik emon.Naiz eta teoriaz onena izan, ez dausku onartuko,eta onartuta be be ez dira jostaillu baten elburuaklortuko.

Bear daan eran onartzeko, ezitzen be aalegindubear izango dogu, atsegiñeko eta ezibide izandakiozan.

JOSU LEGARRETA

Luki baten zoriaAREN ASMOAK

Luki batek, bere abitik urten baiño len,uzker bat egin, eta onela iñoan bere kautan:

—Neure putz bero onek zori ona dakarst;zalantza barik. Zerbait onik neureganatukodot gaur, an edo emen.

Ozta-ozta abitik urten, eta puxika betegantz ostu eban.

—Ondo nebillen bai, nere goizeko zerbero arek zoriona zekarkidala-ta... Baiña aujaten ba'dot, astun itziko nau, egun guztirako.Noaian aurrera, eta zerbait oberik aurkitukodot.

TXARRI - AMEA

Aurrera jo, esan eban lez, eta txarri-ameaaurkitu eban, zortzi ume ederrez inguraturik.Eta onela esan eutson txarri-ameari:

—Neureak zarie guztiok !—Luki, Lukito, zer egin bear dauskuzu?—Danak jan!—Onelan..., zikin-zikin jan bear gozuz?

Osin bat dago or bean; jan bear bagozuz be,askoz obada, nere umeok garbi-garbi egindajatea !

—Ez da txarto esana!Joan da, ba, luki ori osin-ondora, eta

asi da txarrikumeaik garbitzen. Eta lan orre-tan, su ta ke, ebillela, atzeko aldean egoantxarriak muturrez taupada bat emonda, osinbarrura jaurti eban luki gosetia.

Eta lukia ito-urren egoala, igesiari emoneutson txarriakbere kumeakaz. Oso urrinziran, lukia osiñetik urten zaneko; eta onelazirautson onek bere buruari:

—Ederra gerta jat! Nork egin niñun nitxarri-garbitzaille? Zergatik ez nebazan jan,euren zikin eta guzti? Ez nadilla baiña larregiestutu. Zertxoren bat aurkitu dot oraindiño!

* **

BEORRA

Asko luzatu barrik, beor bat ikusi ebanbere kumeagaz; eta onela esan eutson:

—Neureak zarie biok!—Niii..., jan? Zar zimela nago ni orre-

tarako !—Ondo diñozu, bai! Ez zaitut jango. Zure

kumea jango dot!—Ori..., bai! Neure kume ori jan baiño

len, ni norabait aldentzen itzi bear nozuArantza bat daukat orpoan, eta atera egistazu,bidean lasterka ibilli naiten.

—Orrelako mesedea egin leikio zu langobeor zentzundunari.

Eta or abiatzen da luki ori beorrarenorpoa osatzera. Eta lan orretan ziardula,beorrak ostikada andi bat emon musturrean,eta luki ori ortzbarik itzita, iges egin ebanbere kumeagaz.

AUNTZA

Lukia, noizbait, bereganatu, eta onelaiñoan berekiko:

—Eta nork egin nindun ni osagille, beo-rraren arantzea ateraten jarduteko? Ene badatani! Goizeko puxika-gantzak astunduko nin-duala... ! Ez nau astundu, ez... ! Ene bada tani!. Txarrikume areik jan izan ba'nitu... Enebada ta ni!, beorkume gizen a bertan garbituizan ba'neban!... Ez jat orrelakorik gertatukoemetik aurrera, ez orixe!

Joan, joan, joan..., eta auntz zar-zar batagertu jakon; eta onela esan eutsan, bat-bat-batean:

—Auntz auntzatxo, jan egin bear zaitut!—Ni..., mundik-nora? —erantzun eutson

auntzak . Begira, Luki, ez naz azurra taazala baiño. Aunzkia jatekotan, ni baiño obedozu nire aume biok jatea. Ortxe dagoz bekoerreka orretan. Ona ekarriko dodaz, guraba'dozu.

—Ondo esana! Ekarri egistazuz !Auntz ori beko errotara joan; eta aumegaz

itzuli bearrean, ango errotariari esan eutsonan gertatzen zan guztia.

Errotariak, orduan, eskupeta artu; etaerrota-leio batetik punpa lazgarri bat egin,eta berton ankaz gora bota eban luki iguin-garria.

ESTOMBA'tar MAÑUEL

JATORRIAEuskalduna izateapekatua ba daori autortubailto lenagoiltea oba da.

NONDIK ?Asko esan da eta idatzi da euskaldunen

jatorriaz.Batzuk «Caucaso» aldetik datozela diñoe,

ango jendearen eta emengo jendearen gauzaketa bizitzeko erak bardintsuak diralako.

Beste batzuk Afrika'ko Ipar-aldetik da-tozela be ba diñoe.

Ba dago, euskalduna berton sortutakoadala diñona.

Baten batek. Atlantida lur-aundi ondatu-oaren ondoren bizi diranak dirala be esandau.

Ni neu ez naz jakituna arlo onetan, etaezin dot ez baieztatu ez ukatu esandakorik,ba dagoz ni baño jakitunagak orretarako;gaiñera idazti onen elburua ez da ori.ETXEAN

Munduko kondaira idatzian, euskaldunakerromatarren eskutik datoz.

Idatzita dago euskaldunak erromatarrenlaguntzaileak zirela Cartago'ren aurkako gu-dan.

Baiña geur ba-dakigu euskaldunak iberoeta zelten aurretik dagozala lur oneitan, etaaintziñako Euskal Erria gaurkoa baño askozbe zabalagoa zala.

Baita ba dakigu gizonok, naiz eta bake-gizonak izan, Euskal Errian indarkeriarenbidez sartzen zana, danak bat egiñik, inda-rraren bidez be kanpora ataraten ebela.

Baiña nekez urten dau euskaldunak berelurretatik iñoren aurka joateko.

Lege zarrak diñoanez, Bizkaiko jaunakaginduteko aukera eukan bizkaitarrari ar-mak edo izkilluak artzea Bizkaia etsaiagan-dik zaintzeko.

Orduan bakerrik artzen eben izkillua es-kuetan, gaiñera, Bizkai'ko jaunak Malato'kozugaitzetik jarraitzea gura ba'eban, ori gu-darien eskuetan zegoan, ez zan derrigorrez-koa aurrera jotea.

Au gitxi ba'da, esaera zaar batek iñoan:Malato'tik aurrera jarraitzen eban euskal-duna, lenago edo geroago, bere jaunarenaurka itzultzen zala. Adibiderik argiena «Lopede Agirre» izan geinke.LANA

Euskal jolasari begiratu ezkero, indar-jokoak dirala nagusi esan geinke, eta egune-

roko lanean oiñarritzen dirala: Zein lenagoeldu kaira egunean artuko arraiñak saltzeko,onek ekarri dauskuz gaurko estropadak; zei-ñek lenago ebagi enbor bat, aizkolariak;zeiñek pixu geiago jaso lepo gaiñera, arri-jasotzaileak. Segalariak, palankariak, idi-de-mak... danak oiñarritzen dira egunerokolanean.

Bai, euskaldunak langille zintzo eta fi-ñaren fama euki dabela egia da, baiña jaiaegiteko orduan be, iñoren atzetik ez direlasekula geratu be egia da.

Euskal Errian santurik txikienak be, berejai nagusia euki dau, ta an ziran triki-trilariaketa bertsolariak alaitasun sortzeko.ORAIN?

Bai, orain arte esandakoak gauza politaketa ikusgarriak dira, baiña gaur bizia ez daordukolakoa, dana dago aldatuta, bizia berabe aldatu egin da.

Mundua prisaz doa, ez da geratzen, ezingara bultzi onetatik jatsi.

Orregaitik nire galderak oneik dira: Gaur,zer da euskalduna izatea? Zelan al doguizan gaur euskaldunak?

Batzuentzat, euskera jakin ezkero neikoda euskalduna izateko.

Onentzat euskera jakitea eta euskaldunaizatea bat da.

Beste batzuentzat, euskalduna izateko Eus-kal Erriko arazoak barruan asmau beardira.

Neretzat onek lenengoak baiño esanguraaundiagoa dau; Euskal Erriko arazoakaitikardurea daukanak euskerea zabaltzea edoikastea, ez ba'daki, izango dau elburu nagu-sietariko bat.EUSKEREA

Euskara dala ta, berba asko egin da, baita idatzi.

Baiña berbak aizeak eroan dauz, eta ida-tzitakoak denporeak atzindu egin dauz.

Orain urte batzuk Euzkadi'ko alderdiabertzaleak EUSKERA eukien elburu nagu-sitzat.

Baiña egunak joan, egunak etorri, elbu-ruak aldatu egin dira antza danetik.

Ostantzean, zelan ulertu leike euren ager-penik geienak erderaz ataratzea?

Nik ez diñot alderdi bategaitik ez bestea-gaitik, danakaitik baño.

Euskaldun izakerea eta nortasuna EUS-KERA'n oiñarritzen dala ukatu eziñekoa da.

Orduan, mezedez, euskaldunak eta aber-tzaleak garala ba diñogu euskera ikasi, berbaegin eta zabaldu dagigun.

Alan ba'da, aldeurretiaz eskerrik asko,eta ez ba'da, parkatu au irakurten denporeagaldu eragitea.

ENDIKA

ERIOTZA-DANTZAKERDI - AROAN

Gaurko gizonaren gogorapenak eta Erdi-Aro'koarenak alkarragandik urrin dagoz, benetan.

Eta eriotzeari begira be urrintasun au agertzenjaku.

Erdi-Aro'ko gizonak errez alkar ilten eben,Jaungoiko-zaleak ba-ziran, baiña ez ainbeste giza-zaleak.

Ez dakit orregaitik izango dan, baiña eriotzea-ren irudi bildurgarriak eta nabarmenak egiten

ebezan, eta irucli bildurgarri ori begien aurreaneuki bearrekoa zalako edo, eriotzearen irudi zan,giza-soiñeko azur-egitamuagaz egindako edo egi-teko dantzaldiak gogoratzen ebezan.

Erdel-elertian ezagunak dira «eriotza-dantzak»deritxen koplak: Eriotzeak, gaur batari biar bes-teari, dantzarako deia egiten eutsen eta ori zaneriotzea.

Asmapen iguingarria ta bildurgarria, benetan.

Eta ez bakarrik Iberia-aldean, Europa guztianebillan zabal idazte-tankera au, antza dagoanezErdi-Aro'ko gizon erdi-basatientzat egokia.

* **

MARGOLARIAK

Margolarien artera be sartu zan tankera aueta Auropa'n baten baiño geiagotan agertzen diraolako irucli izugarriak.

Ez, ostera, Iberia'n. Emen elertian ain ugariadan tankera au, ez da agertzen margoetan.

Eta ona emen, oraintsu non agertzen jakunEuskalerrian olako iruditegi ederra. Jabier'en etxeanain zuzen. Margo gogoangarriak eta zarrak, ain-beste urtetan orman estalduta egon eta oraintsuagertu diranak.

Jabier'en etxe maitagarri aretako gelarik mai-tagarrienean, Jabier'en Jesus Kurutzeratua dagoneleizan bertan, alboetako ormetan.

Ba-leiteke Erdi-Aro'ko gogorapenak geroagoatsegingarri ez ziralako, margazki orreik estaldubear izatea aldi barriagoetan.

*

EGOKIAK?

Jabier'en aldiko eta bere tankerako sendi batenolako irudi margotuak zelan sartu zeitekezan?Egokiak ete ziran?

Sendiaren asmamenez ez ziran sortuko, nikuste, baiña munduan dana erasten da, dana sartzenjaku biotzera ta burura.

Jabier'en sendia, jatorriz eta jokabidez, osoeuskalduna zan, baiña aldiko tankerearen bultza-

deak indar egiten dau eta Europa'ko aizeak ezebiltzan Naparroa zarretik urrin...

Dana dala, irudi gogoangarriak or dagozJabier'en eleizako ormetan.

OLAZAR'tar Martin'ek

ZARRAK ETA GAZTEAKGAZTEAK BILLA

Gazteak gaurkotasunean irakasle izaten dira.Zarrak gazteengandik ikasteko gertu egon bear

dabe, batez be gure aldietako bear-izanai egokiizateko gaietan.

Oraingo gizaldi onek, langilleentzat alogorobeak lortzeko, biziera egokiagoa izateko, alegiñakegiten ditu.

Gazteak, aurrerapena lortu bear dabenean, txarraedo kaltebidea izan daitekenik ez dabe gogoratzen,ez dauke bildurrik.

Oraindiño ez dira eldu euren elburu, gopageneta egiteraiño, baiña orretan dabiltz eten bariketa adoretsu, kemen eta uste aundiz.

ADORETSU

Gaur, gizaldi gazteak bere arloa beteten diardu.Gizabide lilluragarrictan dabil.

Zarrak, begiak, entzumena ta adimena itxigura ez ba'dabez, gazteen laguntzaz asko geiagoikusi leikee.

Ez dogu esan gura, zarrak gazteen gogameneta egitada barri guztiak onartu bear dabezenik.Esaterako seksu-bideak edo droga zalekeriak edoikasteko arclurabakotasuna.

1 Q1 Wn•n 11rfna1, m701- i a1, hein

betiko amaitu daitezan, bideak artu bear ebezan,baiña gogoratu arrezkero zenbat burruka ta gogor-keri izan clan gizadian!

Orregaitik, gazteak orretan diardue, ez arin-keriz eta jakingabez, politika-jakituriz baiño: Lenbaiño urrago jo-muga orretara gizadia eldu lei-tekela ausnartzen eta gogoratzen dabe.

Tamalez, emen Euzkadi'n, gure artean, gaz-tedia gizadiaren elburu orretatik aldenduten doaladirudi, baiña laster munduko gaztediaren biderasartuko dala uste dogu.

* * *

ZARRAKANDIK IKASI

Jakiña, gazte guztiak ez dira zuzenak, artezak,ezta arazo zuzenen eragilleak be.

Baiña zarrak diranak, eurak irakasten dautsenaikasi bear dabe eta antxiñako oitura zarrak gurealdiko bear-izenetara egokitu bear dabez.

Eta gazteak ez dabe izango zarrakandik ikas-tekorik?

Bai orixe, eta ez gitxi.Zarrak ikasitako ondasunketa aundia dabe eta

irakasteko prest ba'dagoz, gazteak asko ikasi leikeeurakandik.

Antxiñako gazteak euren abendako zarrakazera bitan jokatzen eben: Edo euren bizilekue-tatik kanpora jaurti edo cleclu ta lotsaz begiratujakituri-iturria ba'litzaz lez.

Olan begiratzen ba'ziran, zarrak abenada-erriari iraun-azo egiten eutsoen, sendatu ta tinkatuegiten eben aberria.

* * *

ERRIAREN IZEN ONA

Gure euskal-abenda onetan, gazte batzuk zarrakostopo ta eragozpen lez ikusten dabez.

P CirPrra lr R11rP o arrai FnclralPrria^rPn P1lf011fPa

ona ta ospetsua izan zan.Paris'ko Andra Maria'ren eleizan, auxc esan

eban izlari ospetsu batek. Euskalerriari buruz:Erri aske ta onbidetsuak etxekoai dautsen deduta itzala, biurtu clagioguzan sendiari. Erri bat bizicia, ebreotarren antzera, gizaldietan zear antxiñakooituren zaletasunean. Etxeko teillapean aske tabegirakor zan Euskalerriak lege naigarri ta jakintsuau idatzi eban: Euskotar baten etxera bederatzioinkada baiño urrago agintaririk ez daitela sartu.

* **

ZARREN BIDE OKERRAK

Zarrak ba-ekien langintzan, salerosketan, cliru-arazoetan, okerkeri aundietan ondatuta eta mur-gilduta egozala.

Alan be, ontzat artu ez arren, era orreikaldatzea gaitxa dala uste dabe eta gauza orreikkazikeena, jauntxoenak, dirala esaten dabe.

Baiña irurogei urteko askok be, euren diru-bide-rik onenetan bide okerrak eta zuzengeak arteztutendiardue, naizta ondoren beteraiño eldu ez. Zarra-goak bildur ziran bide orretatik joateko baiñabultzaka, indarka eta alegiñetan dabiltz.

JARRAITU

Beste itzaldi baten iñoan: Aberastasunik onar-tzen ez dauan eta txirokeririk ezagutzen ez dauanEuskalerriak, ikuskizun bakana emoten dausku.

Gure zarren jarraibide oneik, ez dagizala aiztuEuzkadi'k.

Emengo gaztediak orain galdu leike altxormaitagarri ori, gure erriko antxiñakoen oitura taekandu agurgarriak onartu ezik.

Kontuz ibilli gero ! Bestela zeuen ondamendiabillatzen dozue!

LETONA'k

* **

GARRANTZIA

Jakin jakiña da alkar-izketa garrantzi aundikogauza dala, ondo gure arteko korapillo, eztabaidata auzi garratzak ebatziteko era bakarra beraizanik.

Batez be Batikano II Batzarretik onantza askojardun da alkar-izketaz, baiña oraindiño alkar-izketa au ez da geienetan ondo erabilten.

Alkar-izketa au nekeza ala erreza ete da?

* **

BIDEAK

Eta zelan erabilli bear da onuratsua izan naiba'da?

Urteak erakutsi dauskue benetakoa ta emon-korra clan ankar-izketea zail eta nekezkoa dala.

Alkar izketa igalitsua izan daiten apaltasuneaneta asmo onean oñarritua izan bear dau ta origeienetan iñundik bere ez da agiri.

* **

ONARTU

Gizonen arteko alkar-izketak -alkar izketeabaiño deadar eta burruka izketa geiago dirudie.

Alkar-izketa asko ikusia naz baiña eurak amai-tzean au ikusi izan clot: Deadarka ta garrazikaibili dirala sarritan. Nik esan dautset bai batzueita bai besteai: zuentzt besteena, dana da txarra,esate baterako eskumatarrentzat ezkertarrena danadago txarto, dana da oker, ta, bardina, ezkerta-rrentzat ezkumatarrena dana cia ustela, danaerrakuntzea.

Nire itauna au cla: bai ezkumatarrak, baiezketarrak, zer edo zertxo ona clan gauzarik ezete daukee?

* * *

BIDE ERDIRA

Nik baietz uste. Bai erlejiño-gaietan, bai politika;aietan, bai ta beste auzi guztietan clan danakdauke gauza onen bat.

Entzuten ikasi bear dogu.

Jasoten dana auxe da: alkar-izketa asi aurretikgeurea bakarrik dala oso-osoan ona uste dogu taezelan bere ez dogu bide erdira eldu gura, bestea-rena ona dan ala ez ikusteko.

Norberekeri geiego dogu bakotxak eta orrelaezin alkar artu, ezin aurrerapenik egin.

Gure Euskalerri maite onetan oso bananduta;agoz eta erri maite au gaizkatu nai ba'dogugeitxuago alkartu bear gara apaltasunez eta biotzDnez gure barruak beteaz.

San Austin aundiak esana egunero ausnartubear dogu: BEAR BEARREKOETAN, BATASU-NA; EZBAIKOETAN ASKATASUNA TA GUZ-TIETAN MAITETASUNA.

Gallastegi'tar Kauldi

EUSKERAZALEAK GARA

EUSKERA MAITATZEN ETA ZABALTZENDOGU

BILBO EUSKALDUNTZEN ALEGINTZENGARA. ZATOZ GUGAZ !

(Bialdu zure izena, bazkide izan gura ba'dozu,zuzenbide onetara: EUSKERAZALEAK, Co-lin de Larreategi, 14-2.° Telefono 423 53 22.

BAZKIDE - SARIA ORDAINDU EZKERO«ZER» DUBAN ARTUKO DOZU

ORAINDIÑO GIZAGURENAKKALTEDUNEN TALDEA

Izparringi ta aldizkarietan ez dogu irakurten,nik beintzat ez dot irakurri, baiña iru edo lauegun dirala, Inglaterra'ko aldizkari baten abistabat irakurri neban eta biozkada aundi bat artuneban.

Italia'ko egoaldean «Sizilia'ko Gandhi» deri-txona ogetak urteetan ei dabil lanean Mafia'renkaltedun-artean taldea, giza-barnez eta zuzenbidezsortzeko ta eratzeko.

* **

MAFIA EZEREZTU

Orain ogei ta bost urte Danilo Dolci burrukagogorra egiten asi zan Sizilia'ko sartaldeko Ma-fia'gaz.

Sizilia'tarrai uste ona izateko irakasten dautseeta Mafia'ren indarra apurtu, ezereztu ta kentzekogiltza ta erea emongo dautsezela diñotse.

* * *

DOLCI - GANDHI

Gandhi ipiñi dautsoe izena, baiña ez jakoatsegin izen ori. Berari santugai ta aszetaren iru-dirik ondo ez datorkola ta.

Dolci'k irakurri be ez ebazan egin India'koburu-zagiaren idaztiak, arik eta Gandhi'gaz bar-dindu dabela jakin-arte. Izparlariak egindako lanazan bardintze ori.

* **

DOLCI'REN IZAKEREA

Igarle ta aszetaren antza baiño geiago zaldunburges jakitunarena dauko Dolci'k: Aundia, ler-dena, txairoa, bere betaurre ingurubakoakaz etaarpegi bigun, bizarbakoa ta arkondara zuri beso-erdikoz jantzita.

Erriko jenteari irribarrez eta apur bat alaitsuagertu arren, gitxitan izaten da biotz-zabal eta,sarritan abotsez eratsu ta leiatsua. Teutondargeiago dirudi, latindar baiño.

* * *

JAKITUNA

Italia'n, Kultura europatarrez jakintsua daDanilo Dolci, eta Suezia'n eta Dinamarka'n sariakartua. Azken urteetan amar liburu argitaratuditu.

Berbizkunde edo «Renacimiento»ko gizona esangeunskio.

Zergaitik?Bere zeregin ugariakaitik: Etxegille cia bere

ogibidea eta orretan diardu, gizartelari.lez, Sizilia'ko txirotasunaren azterpenak egiten diardu, oler-kiak edo poesiak idazten ditu, bere arpegi-ikustez, Mafia'ren arerio dan gizon eginkari lezegertzen da.

* **

GIZONA

Dolci'ren liburu baten itz-aurrean, Aldos Hux-ley nobelagilleak auxe jakin-azoten eban: «Gurea-ren lako gizartean, Gandhi barri bat izateko, erru-kiz eta serefiñen maitasunez orniduta eta tres-natuta egon bear cla».

Sesana'n, 1924'ko bagillaren 22'an jaio zan.Trieste-ondoko erritxu bat da au, orduan Italiaizan, eta orain Yugoeslabia dana.

Dolci'k diño: Nire aita italiarra izan arren,ama Slobenia'ko ta aitita jermandarra ziran. Orre-gaitik izakeraz arantza begiratzen neban, baiñanire ikasiak geienez jatorrizko sendi erdimailla-koenak ziran, jatearen, jaztearen eta bizitokiarenburuausterik ez neban izan.

Dolci'ren ama Jainko-zalea zanez, erlejiño-gaiak itzaltasunez eta maitetasunez begiratzenirakatsi eutson eta musika-zaletasuna be sortu-azoeban beragan. Amalau urterako, pianua, organuata soiñu-auzpoa joten ba-ekian eta olerkiak idaztenbe bai.

1947'an ikastetxean egoala, ctxegintza-lan be-rezi bi argitaratu zituan. 1952'an Mafia'ren eki-ñaldi-azterketak eginda gero, salatu egin zituaneta Sizilia'koai, istorian lenengoz, Mafia ren aurkaidazkiak izenpetzeko eskatu eutsen.

* **

EKINTZAK

Sizilia'ko txirotasuna, zori txarrak eta ezbearrakikusirik, ezin esan aiñean biotz-ikaraturik, aginta-riai idatzi eutsen: «Ogei ta amar milloa lira,beartsuai langutza emoteko ona etorri arte, ezdot kopurik jango».

Aundiki Sizilia'tar askoren eta bere senideenasarrea ikusi arren, alargun ezjakin. eta eskolabakobost seme-alabaren ama zan Bixentatxu Manganoalargunagaz ezkondu zan eta onen seme-alabakberetzat artu zituan.

Gau baten Dolci'k ume bat gosez ilten ikusieban.

Buruaste aundia emon eutson orrek eta gose-oporra il-arte egiteko erabagia artu eban. Asi etajarraitu be bai egiten.

Sizilia'ko sartaldean orain diran gizarte-onuraguztiak ez dira, bear ba'da, Dolci'ren ekiñaldienondorenak. Baiña bera barik ango egoerea bestebat izango zan.

EGILUZE'k

Sorgiñen Batzarrak

1

1

Euskalerriko sorgiñen batzarrak leku askotan

egiten ziran, baiña Zugarramurdi'ko «Akelarre»

batzar-lekuak dauka izenik zabalena.

Akelarre'n eundaka sorgin batzen ziran bariku

gauetan euren jaiak ospatzeko.

Sorgin bakotxak bere etxean, sutondoan, lapi-

kotxo bat eukan, misteriozko ukenduz beterik,

eta norberen gorputza ukendu orregaz igurtzita,

eta berba oneik esanda «la guztien azpitik,

sasi guztien gainetik» Akelarre'ra egaz joaten

ziran.

* *

AKER BALTZA

Sorgiñen batzarretan leenengo deabrua ager-

tzen zan Aker Baltzaren itxuraz, bere adar oker

eta okozpeko bizar luzeaz.

Akerraren oncioan Batzarreko Erregiña esar-

tzen zan.

Au Sorgin guztietatik motzena eta atsorik

zaarrena, zan.

* *

MEZA BALTZA

Sorgin guztiak, egaz etorrita, biltzen ziranean,

Akerra «Meza Baltza» emoten asten zan.

Bi anken gaiñean zutunik, trumoi antzeko

abots lodiaz, sermoia egiten asten zan, Jaungoi-

koaren eta zeruko santu guztien aurka iñondako

zikinkeririk andienak esanaz.

Gero, bera mundu guztiko Jaun eta errege,

zala agertzen, ete berak bere jarraitzalleai abera-

tasun andiak eta atsegin zoragarriak emoten

eutsezala esan.

Meza erdian ikatz baltza, ostiaren ordez, saga-

ratzen eban.

* *

AKER BALTZA GURTU

Mezaren azkenean Akerra atzera hegira jartzen

ean, eta batzarreko sorgin guztiak banan-banan

Akerra gurtuten adoratzcn eben buztan azpiko

«zerean» mosu bat emonaz. Akerrak mosu bako-

txari atzekaldeko ezkerreko anka altzauta eran-

zuten eutsan.

Meza Baltza amaitzean Akerrak sorgin bako-

txari lan edo eginbear bat izentatzen eutsan:

zuk urliari kalte au egin bear deutsazu, zuk besteari

beste gaiztakeria au egin bear deutsazu. Zuk

beste alakoa ito egin bear dozu...

* *

SORGIN - BATZARRAREN AMAIA

Batzarraren azken-aldian, txistu eta clanboliñ-

soiñuan, sorgin guztiak, emakumeak eta gizonez-

(oak naastean eta pilloka, clantzan asten ziran.

Gora eta beera, onera eta ara, zoroen antzera

deadarka eta zarataka, gau osoa emoten eben

eguna argitu arte, oillarrak kukurrukua jo arte.

Orduan neke-neke eginda, ostera ere etxera

egaz etorten ziran, iñok ezer igarri barik.

Urrengo goizean sorgin ori Mezatan deboziño-

ik andienaz ikusten zan, ezer txarrik egin ez baleu

egez.

GOIKOETXEA'tar IÑAKI

EGOERA MINGOTSA

EGOERA MINGOTSA

Neure lagun zar eta adiskide aundibik idatzitako liburu oso onuragarribi daukadaz eskuetan.

Gure euskerearen giroa beste batizan ba'zan, pozik aundiena artzekozan liburu bi oneik ikustea. Eta pozaartu dot, bai, baiña ez pozik aundiena,ez poz osoa. Poztasunaren barruanmingots apur bat be ba-dakarre liburuoneik.

AIde batetik gaurko batuzaleakdaukaguz, ezelan be onartu ezin do-guzan bideak artu dituen batu-zaleaketa eurakandu daben Euskaltzaindia.

Beste alde batetik Euskera-zaintza'renbidea, guk egokitzat joten doguna etaainbeste ta ainbeste idazlek gaur onar-tzen dabena. Bide zarra, betikoa eus-kerearen arloan, baiña gaur bizitasunbarria artu dauana.

Eta liburu bi oneik ez dagoz ez ba-tagaz ez besteagaz, irugarren bidea,erdi-bidea billatu ta urratu dabe. Araulez, Baturautzako Bizkaierea, atxe taguzti.

Au gure zori txarra! Euskaldunguztiena esan gura dot! GitxienezBergara'ko batzar aretan Euskaltzain-diaren ateak pizka bat zabaldu ba'-ziran !

EUSKAL JOSKERA(Adolfo Arejita'rena)

Gaurko euskaldunen artean diraneztabaidak eta goraberak gitxi ikututen

dabe joskerea. Sarritan egon naz aupentsetan: Iñok etc daki joskerearenlege ziurrik? Zergaitik ez ete dira legeorreik agertzen? Ez ete da oiñarri onbat, asteko, Altube'tar Seber?

Eta ona emen joskereari buruzkoliburu lodi ta eder au, Adolfo Arejitaadiskideak idatzia, Leopoldo Zugaza'kargitaratua eta Bizkai'ko Aurrezki-Kutxa'ren babespean irarria.

Derio'ko Ikastaroaren metodolojiaagertzen dau.

Ez dot izan, nai neuken beste astiroirakurteko ta aztertzeko erarik orain-diño, baiña ezin itzi nine adiskidearieta here lan txalogarriari buruz zer-bait esan barik.

* **Galdegaiaren arazoa aztertzen dau

lenengo Arejita'k. Eta ba-egoan gaiau aztertu-bearra, ain da garrantziaundikoa euskerearen idazkerarako!

Esaldien taldetzea egiten dau urren-go, joskerarako bearrezkoa eta azter-penak egiteko ez gitxiago: alkarrenondokoak... menperatuak, osogarriak,adizlagunezkoak, ingurumenezkoak...Elizti-zaleentzat sakona ta gozoa liburueder au. Darabillen iztegia, iñoz ba-rria, iñoz erderatikoa, geroak esangodau egokia dan ala ez.

Zorionak eta eskerrak, Adolfo! Ja-rraitu lanari eta ekin, guztion arteaneuskerea zor jakon maillara eroandagigun. Jakituriak egingo dau alkar-tasuna ta batasuna.

EUSKAL-ORTOGRAFIA(Mikel Zarate'rena)

Ondo dakit asieran agertu dodansamintasunak Mikel Zarate'ri ikututa ikutu baiño geiago egin dautsona.Guztiontzat da mingorra ta mingotsaegoera au. Orrelan azaldu eban Mi-kel'ek berak, eta baten baiño geiago-tan, Bergara'ko batzar berezi aretan.Mikel'ek ondo daki bardin pentsetanez doguna, baita lagun eta adiskidegarana be. Zer egin? Jarraitu.

Liburu au, txikiagoa da, baiña orto-grafiari buruz idazteko, naikoa aundiata sakona, lan ederra benetan.

Eta bearrezkoa gaiñera! Ortografi-arloan gauza asko zituan euskereakargitu-bearrekoak eta or agertzen dirageienak edo guztiak.

Naizta eritxiz batera egon ez, ba-kotxari berea, lana ondo egiña cia,arauak bere eskolarako egokiak, gutzatasko okerrak, guztiak ez.

Lenengo euskal-alfabetoa ezarten daugure Mikel adiskideak.

Nik konsonate agogaiñeratuak edobuztiak ez nituan or sartuko, Bizkaia'nbeti dira alofonak edo abots-utsak etaoneik ez dabe ikurrik bear (DD taTT'ri buruz diardut). Eta atxea,

zori txarreko atxea, ez da «fonema»euskalki batzutan baiño, eta euskal-abedean sartu bearrekoa ez da. Erdi-bide bat bear dala? Ez. Kalte egitekodanean ez da egin bear kalte-erdirik be.

Gero bokalen edo abots bakartienidazkerea dator. Gogoratu dagiguzan,ainbeste gora bera sortu daben ñ'renak:Txiki-atzikia danean, maitetasuna ager-tzeko erabilten danean eta erderatikoitzetan onartzen dau, baiña bainu,koinak, maina, kainoi, konpainia, Es-painia, seinale...

Ori orrelan, argi dago zein bidedan erdi-bidea eta alde batekoak al-datzen diranean, norantza aldatukodan gure Mikel.

Konsonanteak edo abots lagundunenikurrak datoz urrengo: bituak, maius-kulak.

Gero «puntuazio xnarkak», zebakienidatz-arauak, loturik idazten diranitzak, bereiz idazten diranak, «abre-biatura» edo laburpenak.

Beintzat or daukagu euskal-idazkereaegokiro «planteatuta» edo aurkeztuta,gero Mikel'egaz batera ez gagozenok,geuk jakin bear zer zuzendu.

Ez dot uste esandakoaz gure Mikelminduko jatanik, eta egin dauan Ianeder onetan diran alderdi on guztia-kaitik zorionak eta esker onak emonbearrean nago. Aurrera, Mikel, adis-kide ta lagun zarra. Ia gorabera ga-rratz oneik iñoz konpontzen diran.

OLAZAR'tar Martin'ek

KARLISTADA'KO GERRATEAN

Gipuzkoa'ko Urretxua'n jaio zan Joxe Mari Iparragirre.Andik urte batzuetara, Madrid'era bizitzen joan zan

bere gurasoakaz.Amairu urte ebazala, esan eutson, bein, bere amari:—Agur, ama, ba-noa eskolara.—Joan bai, erantzun eutson amak—, eta etorri zintzo-

zintzo!Ez zan, baiña, geiago etorri.Eskolara bearrean, Euskalerrira abiatu zan oiñez; eta

an ebillen guda bizian sartu zan, buru ta belarri.Arrigorriaga ta Kastresana'ko eraso gogorretan, seku-

lakoak egin ebazala, ta Karol erregeren guda-mutillentalde berezikoa egin eben, urren.

1839'garrenean amaitu zan guda zital ori, «Abrazo deVergara», «Bergara'ko besarkadea» esaten jakon orrenbidez.

* *

ATZERRIANEz eban Iparragirre'k egiune ori onartu, eta bere guda-

izkilloak errekara jaurtita, Auñamendi'ko mendiak igaroebazan, Prantzia'ra abian.

Ba-zan Paris'en kantari on bat, Caroline Duprez an-dereiñoa.

Andereiñoa gure mutillaren itxura ta abotsaz maite-mindu, ta kanta ta musikaren barriak erakutsi eutsoezan.

Ez zan kantari makala urten gure mutilla! Kitarratxobat eskuan, erriz-erri kantari asi zan. Abots ederra eukan,kantari ona zan.

1848-garrenean, matxinada bat sortu zan Prantzian;eta Iparragirrek bere kitarratxoa artu, ta «La Marsellesa»abesti bizi ori kantaz, erri guztia asaldatzen joian.

Paris'ko agintariak ori ikusi, eta Prantzia'tik kanporajaurti eben gure mutil urduria. Italia, Suiza ta Alemania'nzear ibilli zan iru urteen buruan, kantari-talde bategaz.

Jai andiak ziran Londres'en urrengo urtean, eta araabiatu zan Iparragirre'ren talde ori. Alako baten, bertakoantzoki ospetsuenean, euskal abesti xamur bat abestu ebangure kantari trebeak.

An egoan entzuleen artean, Bilbo'ko seme zan Maza-rredo, ontzilari-buru aipatua. Agozabalka entzun eutsonabeslariari. Eta dana amaitu zanean, arengana joan, etazorionak emon ondoren, paperak konpondu, intsasontzibatean sarrerazo, ta Bilbo'ra bidaldu eban gure mutil erri-rnindua.

GERNIKAKO ARBOLABilbotik Madridera joan zan Joxe Mari, ariñiketan. Eta

besoak zabal-zabalik, bere ama besarkatzera joiala, onelaesan eutson onek, begiak busti-bustirik:

—Ume, ...au al dok eskolatik etorteko ordua?Ba-zan Madriden «San Luis» eritxon kafetegi bat. An

batzen ziran bertan bizi ziran euskaldunak. Eta ara bejoaten zan, sarritan, gure Joxe Mari, bere kitarratoxa eskupe-an. Bardin egiten eban bere adiskide Juan Mari Altuna,Bizkai'ko musikalari ospetsuak.

Eta egun batez, kafetegi ori euskaldunez bete-beterikegoala, ta Altuna jauna pianu joten ziardula, Iparragirre'kbere kitartxoa artu, ta «GERNIKAKO ARBOLA»'ko bertsuaberkoiak abestu abazan, bere abots eder eta sentikorraz.Ango txalo, ta ango gorak!

Madrid itxi, eta Urkiola'n agertu zan, San Antonio'kojaietan. Meza nagusia amaitu, ta eliz-aurrean egozan seimilla euskaldunen aurrean, «Gernikako arbola» abestu eban,barriro.

Eta, «adoratzen zaitugu, arbola santua» itz orreik abestuebazanean, danak belauniko jausi ziran, begiak bustirik,eta eskuak goruntz. Eta Euskalerriko erri guztietara zabalduzan, urren, gauza ori bera kantari beti.

Ez luzaro. Prantzian lez gertatu yakon emen be. Erriaasaldatzen ebillela, ta Euskallerritik kanpora bota eben,barriro. Urte bi emon ebazan España ta Portugal zear,kanta-kantari beti.

* *

AMERIKETAN

Gero ona etorri, ta Tolosa'ko Anjela Kerexeta andere-ñoaz maitemindu zan. Ezkondu nai, ba; eta sekulako era-;ozpenak ipiñi eutsoezan emengo abadeak, bera ibilli zans.i nbat erritako paperak eskatuz.

Ez zala Ameriketan ainbeste eragozpenik izango, etas.ra abiatu zan bere emaztegaiagaz; eta an ezkondu ziran,Buenos Aires'ko urian. Artzain jarri zan an. Arta]de politaeukan. Baiña oso artzain txarra zan. Sarritan esaten eutsonacre andreak:

—Ara, Joxe Mari, orain be amabost ardi falta jatzuz.—Etorri ez ba'dira, beste nunbait emen baiño obeto

3agozalako izango da, ene andretxo. Eurak be geuk lezaskatasuna maite dabe...

Zertan ziardun, ba, Iparragairre, ardiak zaindu bea-•rean? Bertsolaria zan, ...eta bertsotan a! Goizean goiz. txetik arditara urten; eta areitara baiño len, bedar gaiñeanetzun, ta bertsotan ziardun bere kitarratxoa lagun.

*

ERIOTZAAmazortzi urte eroazan Ameriketako eremutan galdurik,

ta iñork ez ekian aren barririk. Euskaldun batek beragaz:opo egin eban, alako baten; eta onek zabaldu ebazan arenDizitzaren barri larriak.

Bereala jarri ziran lanean Ameriketa ta emengo arenagun -zarrak; eta ona etorteko dirua eskeiñi eutsoen.

Sekulako jendetza batu zan Bidasoaren ertzean, arenain; an egozan, besteak beste, Euskalerriko aldundiak,uskal jaun eta andere garatuak, eta bere lagun zarrak.

Eta an, Bidasoaren ertzean, eta bere lagun zarren aurrean,abestu eban Iparragirre'k «Ara nun diran» kanta aipatu:a eder ori.

Bakarrik etorren. Bizi-sari edo pensiño bat eskeiñi aut,oenuskal aldundiak; eta aren zai egoan gure gizona, bere

°mazte ta zortzi seme-alabak ona ekarrerazteko.Jaso eban, azkenik, bere sari ori. Gertu egoan bereai

leitu, ta areigaz etxean batzeko. Ez eban baiña orrelakorikortzerik izan. Bere lagun batzukaz bazkaltzen egoala,anaritakoren batek gatx egin, nunbait, eta andik egun)atzutara il egin zan, gaixoa.

I1 eta betiko mututu. Bera mututu zan, bai; ez orrelatren «Gernikako arbola». Eta ez da mututuko bere, Eus-calerria Euskalerri iraun daian arte.

URKIOLA'K

SANTUGAI BAT ARIETA´N(OMENALDIA)

Arrieta'n: Aita Patxi'ren irudia Bernaola bertsolari.

Joan clan urterrillaren 7'garrenean, Arrieta Bizkai'ko:rritxuan, bertako semea dan Aita Patxi pasiotar entzute-suari, beraren irudia enparantzan ipintea zala-ta, omenaldia:gin jakon.

hIEZEAIgandea zanez, gizaldra aundia batu zan, ez bakarrik

:rrikoak, baita Bizkai'ko alderdi askotatik eldurikoak be.Amabiak-inguruan zazpi abadek esan eben batera mezea,

.egarreta'tar Alejandro pasiotarra nagusi zala.Jaiaren antolatzaillea, langille nekatu-eziña dan Apraiz'-

ar Luzio pasiotarra izan zan, eta berbalditxu mamintsuagin eban bere ikaskide Aita Patxi'ren bizitzaz.

Ainbeste gauza oroigarri esan ebazan eta auxe oroiga-riena: «Aita Patxi lango diranak iñoiz be ez lirake il bear,;izonentzat oso onuragarriak diralako. Baiña tamalez Aita'atxi joan jakun eta berari buruz esan leike Jesukristo gurerakasleari buruz esana: On egiñez igaro zan».

's RRI-OMENAMeza-erdiaren ondoren, amar urteko mutiltxo ulegorri,

irain batek oiturazko aurresku polita egin eban, eleiztarren■neraspen zoragarri ta eskerronez.

Meza-ostean, eleiz-aurreko enparantzan Aita Patxi'renrudiaren onespena ta aurkezkundea.

Su-ziriak, bertsolariak, dantzariak tarteko zirala, edertoirten eban guztiak.

Ezagun diran Paulino ta Amuritza bertsolariak Aitaatxi'ren bizitzako jazoerak edestu euskuezan.

Bernaola'tar Jerardo euskal bertsolari goragarria begertu jakun, bakarrean Aita Patxi'gaz berari jazo jakezanakingarriak eta gogorapenak abestuz. Bertso oneik emenarraian argitaratzen dira.

Beste aurresku bi, bata mutil azi batena ta esan dogunnutikoarena bestea. Ikustekoa euren jardunaldia: Jaurtixapel gorria boiotzezko irudiaren oiñetara, ta asten ziranxtazika, morapillaka, euren anka bizkorrakaz txistua taanboliña lagun ebezala, atzera ta aurrera ta gora-gorakaa milla jira-biraz, lagun-taldeak irribarrez egozala.

1ZKENAAzkenez, Eukeni ta Koldo neba-arrebak euren dantza,

ota, biribilketa bizkor, alai ta eragikun ariñez, jai eder aukustera joan giñan guztioi atsegiña emon euskuen.

LETONA'K

Guztiok, ondo jaioak garanez, nik badaezpaclanolan uste, gure aberri, uri edo erriaz maitemindu-rik, bizi gara.

Ez da arritzeko zera.

Alan ba, egunotan nire auzo-unean, Indautxu'ko enparantzea barriztu dabe.

Ia iru urte dira asi zirala, berebillentzat lur-barruko gordeleku egoki ta erosoak egiten. Baiñaez neban uste ain dotoretuta geldituko zanik.

Opor aldiak baliaturik, joan nintzan gabonetanbiratxu bat egiñez batera, Karmen'go eleizatikberantz, zuzen-zuzen, enparatza inguruko alderdi-txuak begitatzen.

* *

BARATZA

Goi-aldean, len lez bide zabala ercli-erdiandagola dakust.

Aldamenean lorategi ederrak ornidu dabez.Zugatzak be ugariak eta ederrak dira eta eurenartean, goiberan, seiren bat nei rkin edo metrodabezenak eta... sustertu dabez. Ba-dagoz ala tabe, txikiagoak, sendo ta garri zabalagokoak diranak,eta oraindiño, andik-emendik, lañdatzeke, tinka-tzeke be banaka batzuk, dakusgunez. Berreunenbat guztiz izango dirala dirauskue.

ZUGATZ-BEARRA

Ba-dogu Bilbo'taŕrak uri-berruan oneinlako zu-gatz eta enparantza txiki-aundien premiña bizi-bizia, noski.

Indautxu enparantzak 6.500 neurkin lautu eidaukaz eta euretatik 2.500 lorategi ta lur-zerrendaorlegiz gaiñezka izango dira.

Aurki luze samartxuak be begiztatu geinkezan-or-emen kokatuta, atseden-pizka bat artu guradabenentzat.

* * *

!UGATZ - MOTAK

Zugatz-mota orotarikoak daurkiguz bertan:i au-zugaitz edo zipresak, mañoli, piñu ta keriz-)ndoak euren artean, «Lurpeko Egintza Bilbo'ta-rak» edo «Infraestructuras Bilbafnas» deritxona-en ardurapean landatuak, ain zuzen.

Bilbo'ko Udalak enparantzako lorategi ta zugai-zak dirala-ta, 30 milloi pezeta eralgi ditu.

Berebillen lurpeko gordelekuak-eta kontuan ar-urik, 300 milloa lauerleko eralgi dira.

* *

3EREBILLEN LURPEKO GORDELEKUA

Orain onetzaz mintzaturik, arrigarria irudituaku benetan.

Goiberako lau egoitz edo mailla berezitan,700 berebil kokatu leikez. Dakusgunez, aundiene-arikoa dogu.

Goi-aldetik, Alameda de Urkijo eta Gregoriole la Revilla kale txik ezagunak. Bilbo'ko toki;arrantzitsua benetan:

Aterpe panpin begiko batetik berantz jo ezkero,enengo egotegian Indautxu'ko saleroste parking';gaz topo dagigu. Ederrenetarikoa, egiz, «bouti-Iue» eta bestelango saltoki ikusgarri ta jantziakaztpaindurik dogu. Ncurki lautuetan, 2.000 inguru.Draingoz guztiz 11 denda izango dira eta ba-eiteke laster kopuru au geitzea.

Gora aundikoak: Landare ta lore-Jendea, er-ojutegia, azal-apaingarri edo kosmetiko-dendea,)anketxe bat, berebil-erakusketea, tindetxea, jos-aillutegia, tresnategia ta errediz-dendea, bizartegia;a, batik bat, «erriko» izeneko denden artekoazoka aunditsu ta margo polit ederrez apaindurik.goan eta euskal giro ta sena nibtritzen zan non-t ai.

* * *

EDERTZEN

Ia Bilbo loratzen eta edertzen dogun. Ezlogu, ez, Donosti lakoa, 'baiña gure aletxoa ipiñiazisko irabaziko dauala deritxat.

ARREGI'tar ,josu'k

1Bedeinkatua izan dedillaErri ontako jentia,txiro ta apal dabizanentzatba'dabe borondatia;

Santa Martiri maitiadago errukiz betia,berak jaretsi beigu guztioiosasuna ta bakia. (Birritan).

2Baiezkoa eskatzen deutsaguErriko Endoreari,Dun Agate'n bizitza biotzezkantateko Erriari;

Eder soiñez ta liraiñaAgate da zoragarri,gure artian bere gomutabiozkor izanda beti. (Birritan).

3Nok kontau zer igaro ebanaLudi onetan Agatak,min sentituz ta zauriz agertuz

Gorrotuaren maltzurra!gisa-erriaen nai txarrak,zardaiz ederto zigortu etaebai eutsezan bularrak. (Birritan).

4Gero expetxean sartu etagertatu jakon BITXIA,zeruetatik jasten eutselaJaungoikuaren Grazia;

Mirari ikaragarriAgatentzat pozgarria,Deun Kepak berak osatu eutsanerrukiz soiña guztia. (Birritan).

5Borrero txarrak esanik bereilgo zara arratsian,len baizen aurkitua izan zanAgate bijamonian;

esan eutsien onianjarri ba gure legian,bestela laster aurkitukoazKintzianoren aurrian. (Birritan).

6Enperadore gaiztuek diñoekar eizue neugana,ta neskatilla Dunak biotzalen baizen darue leuna;

Jaun Zerukoak emonaorain beragan dabena,ze Maitasuna andia eukangure Jaungoikoa gana. (Birritan).

7Kintzianok au diñotso suminbizi nai badok oraindik,gure Jainkoa bear dok zintzoagurka egin gogotik;

Itz gogor orreik entzunazAgatek diño bakarrik,agurtzen dodan Goiko Jainkoaez dot ezautzen besterik. (Birritan).

8A adorea euki ebanaetsai gaizoen aurrera,apaltsasunez here begiakitzuli beti lurrera;

Enperadore zitala!a beti bere senera,atarateko aginduten daunarraz Agate kalera. (Birrituan).

9Orrelaxe da arrigarriaDeun andi onen bizitza,maitasun batek ixioturikagertuz beti biotza;

Etsaiakaz ez koldarrabirtutez gisa garitza,;aztea zala eredu dogujasatzen neke min latza. (Birritan).

10Abeslari gagozen guztiokerri ontakoak gara,Agate Deuna bijar dogu talanoi gatoz eskatzera;

Kristautasuna zintzoaAlegindu eukitzera,La danon esku zabalagaitikeskerrak danon artera. (Birritan) .

AZPEITIA TAR GOTZON'EK

4

Bilbo euskalduntzenZertarako euskaldundu Bizkaiko uri na-

gusia?Bizkai guztiarentzat eredu ta jarraibide

izan daiten.Gauza guztietan txikiagoak aundiagoari

jarraitzan dautso; orrela bildotzak ardiari,arrain txikiak nagusiari, txoriak zarra-goari.

Bilbo uri nagusia euskaldunduten ba'da,geien baten Bizkai'ko erri ta baserri txikia-goak aren antzeko izaten aleginduko dira.

Len bere ori jazo da bestetara: Bilbonerdera egiten zalako erri ta baserritarrakerdera ikasten alegintzen ziran.

AL ETE DA?Baña. Bilbo euskalduntzea al dan gauza

ete da?Bai orixe.Nik ezagutu neban atzerritar emakume

bat sei illabeten barruan euskeraz politomaniatzen zana.

Or daukagu baita Aita Pio Mortara, ju-datarra Laterandar Kalongea. Eldu zan Italiaeta Prantziatik Oñatiko erri txukunera tairu illabeten barruan ikasi eban euskera baita ederto euskeraz itzaldiak egin Gipuzkoakoerririk geienetan.

Or ditugu bai ta ainbat eta ainbat euskal-barri, ekin eta ekin eta lan ta lan euskerapolita ikasi dabienak.

Eta orrek egin dabena besteak ezingodabe egin?

ZER EGIN?Bilbo euskalduntzeko ona litzateke txaide

ta saltoki guztien izenak euskeraz ipintea,bai ta zinema ta telebistan euskera geiagoerabiltea ta bardin izparringi ta aldiskarie-tan, eta dakigun guztiak geure arazo, jolaseta artu amonetan euskera erabilli beti.

Orrela danen begiak eta belarriak euskeraikusi ta entzuten oituko dira ta. Lotsagarriadan beste gauza bat aldendu bear dogu gureerritik: Emengo agintari, Diputadu ta diru-dun gaienak ez dakie euskerarik.

Zelan joango dira Madril-aldera elebita-sunaren eske, eurak euskera ikasten alegindubarik?

ELEIZEAKElizea asko iratzartu da euskal arloan

baiña ondiño Bilbo'ko eleiz gizonik geienak,

ia ia lautik iruk ez dakie euskerarik, etaeliza askotan ondiño ez dira erosi euskerazkoliturgi liburuak.

Ortik zear ikastaro edo kursillo asko izatendira, nire ustez udaldian euskera ez dakienabadeak euskerazko ikastaroa euki bearleukee: Lenengo eliz-liburuak irakurten asi,ortik aurrera euskera geitxuago ikasten ja-rraitzeko.

IRAKASKINTZAN

Bilbo geiago ta geiago euskalduntzeko bi-derik egokiena irakaste guztietan elebitasunaainbat lasterren ipintea da.

Irakaste ori lenengo urteetan euskera erri-koian egin bear da euskeraren arima, senagaldu ez daiten. Orretara, erriko euskeraondo ikasi ezkero eldu leiteke gero euskerabatu zentzundun batera, eldu geintekez eus-kerearen sena, edestia ta kondaira kutsuagaldu barik.

IRU BERBETA

Nire ustez umetxoak eskola ta ikastoletaniru ele ikasi bear leukez.

Lenengo ta bein gure-gurea dan euskeramaitea, gero ego-aldean dogu kastilla ta angoele ederra be ikasi eta azkenez ipar aldeanditugu Prantsesak eta orren ele jakingarriabe eskolan ikasi bear geunke.

Umeak errez-errez ikasten ditue gauzak,orregaitik iru ele jakiñagaz gure umeak ja-kintsuak izango litzakez.

Esan da gizonak zenbat izkuntza jakinainbat bizi dituela.

Gure umeak iru izkuntza ikasiaz zelakobizitza ugari ta aberataza eukiko leukien!

LARRI GAGOZ

Euskera maite dogunok, Bilbo maite audala euskalduntzen ikusirik larri gagoz eta

barruan bultzakada bat somatuten dogu : Eleiz-:orreetara, Artxanda Pagasarri ta beste in-;uruko mendietara igo ta deadarka asteko;ogoa, esanaz: Bilbao, bazenki nundik jator-;zun gaizkapena (Ori esan eban Jesus'ekrerusalen'go galgarria gogoraturik) Bilbo zure;albamena euskerara, zure oitura ta abestie-;ara biurtzean dago ta guzti ori Kristauedean oñarriturik.

Orrela jazoko ete da laster laster?Danon alegiñagaz baietz uste dot.Ori ez ete da politika?Ez. Ori erri-maitasuna da.

GALLASTEGI'tar Kauldi'k

BAKE-AIZEAKUrten egizu, biotzetatik, maitasun - iturri

orrek;Urten loretxu, txit politetik, dozun usain

gozo danaUrten bai ezpan, gorrietatik, irri-barre ez-

titsuaUrten bai begietatik, argi bizi driz-driz, ta

otzanaAlkartu danok, euskal ortzean, odei zuri-

zuri sortzen.*

*

Eldu bai gero, itxas-aizea, zuek danok indar-tzera;

Erri guztira, bultza egiñez, arnasa-bidez sor-tzera,

Euskaldun danon, biri-bularrak, maitasunezbetetzera.

Orrela lortu, gure gurari, sakon ta aundia.Laiño orren eztiak, arnasa artzean, guztiz

beteko al dauzUsain gozoz, ezti-bigun, maitetasun alkarta-

sun lortuzEuzkadi dana, olako aise garbik beteko al

dau gaur.* *

*

Dian izango dala, erririk onen, eder kutunenaEgunen baten, danok esango dogu: Nun guda-

nekea?Euskaldun anai maite! poztu zaiz ta jarrai,

beti aurreragurea da garaipen, gurea osasun, gurea

bakea.

GALLASTEGI'tar Kauldi'k

LENGUSIÑAREN ERIOTZAN

Ilbetz onetan, asikeranzeure eriotzen barria,ta ainbeste oldozpen itunakneure biotz barrenean.

* *

Liorren eta Dima'n. bitartianaurkitzen da asabaren basetxiaanai bien alabak, eta biakbardin ixena, baita abixena.

* **

Asabaren etxera, geure eliaobeto ikasteko, juan nintzanudabarri baten. Ni gaztia,zi gaztiago ziñan, euzkelduna;ni, erdi-euskaldun baiño enintzala.

Mayetz-azkena zala, illuntzian.Zeure gorputz-inguru, zeru-mugan,lepo oyalaz lotuta, zeure neba.Abots argiz aizian abestia...loren abesti zala, oroitzen naz.Zu larrosa, benetan, ba-zara-ta,larrosa pinpiña,zeure albuan.

* **

Urtiak igaro ta neskatuaezkondu, andra zabala bigurtu zaneta bere nebatxu abadia,Miren-Biotz-Semia orain dala.

* **

Zeure goguen alde, danok otoi...Neure barruan dago itxaropen;Lepoz eruan zenduban neba orrekorain Jaugoikoagana eruango augoiko indarrez, zerura, len bai len.

UTARSUS

AGUR URTE ZAR!AGUR GABON ZAR!

Agur gabonzar, agur !Zureak egin dau!Ate-joka daukaguUrte barri bat gaur.

* *

Zoaz mundu ontatiks ekula santuan,gartu zara guztiz,its dozu barruan.

* **

Ainbat poz eta nekezure sabelean,izan ditugu danokgure biotzean.

* *

Orain urte bete da,gure itxaropenzugan ipiñi . genduanbarrua irakiten.

* **

Urtea joatean,nai genduan geien bat,

ez dogulako lortu,nai dogu beste bat.

* **

Zoaz! Ezer ez zeraZoaz ! Urte zarra!Pekatu askorekingaldua bait zara.

* ' **

Betor Urte barria,gazte ta guria,beragaz bat etor beibake ugaria.

GALLASTEGI'tar Kauldi'k

EUSKERAZALEAKIDAZKERA - ALDAKUNTZAK

Betidanik orain arte ta oraindik euskera bizian bizi diran 11 ta ñ betirako kendu ta baztertu eus-kuezala uste izan ge:iduanon ustea, ustela izan dala, autortu-bearra dogu, oraingo ontan.

11'ak ez, elleak ez dau izan, oraindiño beintzat, JUDIZIORIK.

Leotzean dago, gatzontzian, bizi-aldi barri baten begira.

ñ 'ari bai, eñeari egin dautsoe, lotua, espetxeratua ta amar urtetan illen artean euki-gerozko JLT-DIZIOA.

Amnistia opa izan dautsoe ñ gaixoari eta kaleratzeko alegindu.

Eskuratu dau kalean ibilli al izateko baimen agiria.

Agirian, eguneroko ar-emonetarako, JUEZEK aukeratu eta izendaturiko bost-sei lagun, bes-terik ez.

* **

Betidaniko euskereaz eta oraingo batu au baiño aintziñagotik egiten asirik zegoanaz bat datozenakez dabe, izen-abizenetan, ezar aldatu-bearrik..

Baiña besteak, mairu edo moroen alderdira eta aruntz jo dabenak, bai.

Orreik, zurikerian bizi ez ba'jakuz, gurasoengandik arturik daroen ñ'dun izenaz n'duna egin-bearrean dira.

* **

Izen zar batzuk oraingo eran: Begoina, Inaki, Ipina, Orduina, Loroino, Arginano, Egaina,Biterino, Mainari, Ereino, Arraino...

LANDAJUELA'tar A'k

1111111 1111111111111111111111111111111111! 111111111111111111111111111111111/'.'. 111111111111111111111111111111111/11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111 /1

OARRA:EUSKERAZALEAK Alkarteak, il onen azkenean, Errekalde'ren Ibilbidean (Alameda de Re-

kalde) dagoan Kalazanz'darren ikastetxean, urteroko batzar nagusia egin dau.

Egun orretan, urterrillaren 31'n, egindakoen barria urrengo ZER'en emongo dogu, oraingoau irarkolan izango dalako.

ZER DALeotza? Zigortuak zaintzeko gertatu dan toki be-

rezia.Neurkiña? Luze-zabala neurtzeko artzen dan neu-

rri legetua, metroa.Daurkiguz? Aurkitzen doguz.Mintzatu? Itz edo berba egin.

Kopurua? Taldea, moltzoa, mordoa, pilloa.lindetxea? Margoak soiñekoai ta olakoai ezarten

dautsezan etxea.Errediza? Etxeko oge, mai ta olakoak, «mueble»ak.Egiunea? Biren aldetik, berbea bitarte, egiten dan

ituna, kontratua.Asaldatu? Talde bat agintarien aurka jagiteko

bizkortu, «amotinatu».Abiatu? Bidera sartu:Aberkoia? Aberri-zaletasuna aldean daroana.

LA EDITORIAL VIZCAINA. S. A.-BILBAO D. L.: 2.030 - 1977