1

7 BLOKEA 2. Atala Espainiako Gerra Zibila

• Estatu kolpeak porrot egin zuenez gero, gudu zibil luze bihurtu zen.

• Hala ere ez zen izan espainiarren arteko gerra soil soilik, berehala ikusi zen Europako potentzien gudu-zelai ere bilakatu zela: – Sobiet Batasuna eta “Nazioarteko Brigadak”

“errepublikanoen” alde. (Komunistek gero eta garrantzi handiago)

– Italia eta Alemania “nazionalen” alde nabarmen. (Francok hartuko du buruzagitza osoa)

– Frantzia eta Ingalaterra “neutral” (iraultza eta Faxismoaren “beldur”)

2

2.1. Estatu Kolpetik Gerrara • Kolpeak, uste zutenaren aurka, atxikimendu ez uniforme izan

zuen penintsulan eta herria antolatzea lortu zuen gobernuak.• Nazionalen buruzagia –Sanjurjo- istripuz hil zen. Haren ordez

eta Iruñean finkaturik Mola Generalak hartu zuen gidaritza.• Bitartean Frankok Marokora jo zuen handik penintsulara

joateko asmoz. Itsas armadak aldiz errepublikarekiko leialtasuna erakutsi zuen eta eragotzi egiten zion zeharkatzea. Azkenik, italiarren hegazkinen laguntzaz lortuko zuen

• Nazionalen esku: Andaluaziako zati bat, Zaragoza, Iruñea.• Errepublikanoen esku: hiri buru garrantzitsuenak –herri

miliziak nagusi- , Madril eta Bartzelona barne.• Kolpeak kale eginda, Espainia lehenengo egunetan, bi zatitan

banatuta gelditu zen: honek ekarri zuen estrategia aldatu beharra eta ohiko gerra estrategiak prestatzen hastea.

3

2.1.1 Espainia Nazionala

• Ideia tradizionalak nagusi ziren lurraldeak bereganatu:– Gaztela-Leongo iparraldea, Galizia, Nafarroa,

Araba, Aragoiko zati bat, Andaluziako mendebaldea, Uharteak, eta Marokoko koloniak.

– Hiri garrantzitsurik ez –landa esparruak batik bat- eta komunikatu gabeko eremuak ziren Industria?

– Indar militarrak: ofizial gehienak, Guardia Zibilaren erdia, erregimentu gehienak eta Afrikako armada. Poliki-poliki Francok bere agintea ezarri zuen.

4

2.1.2 Espainia errepublikanoa?

• Erronka herritik sortutako ejerzitoa eratzea zen. Ozta-ozta lortua –anarkistak, abertzaleak, ....

• Herri ekimen ez oso antolatua nagusi. Halere:– Hiri handi guztiak –Zaragoza, Sevilla salbu-, beraz

industria eta biztanleria gehiena.– Arlo militarrean: Aire zein itsas armada

garrantzitsuena (El Ferrol eta Cartagena: soldaduek ofizialen aurka).

5

2.1.3 Nazionalen Madrilerako bidea• Galiziatik-----Oviedora• Molak Iruñeatik-----Gipuzkoa hartu---Madrilerantz• Frankok –italiarren eta alemanen laguntzaz

-Maroko---Andaluzia---Badajoz---Toledo. Han errepublikanoek geldiarazi. Frontea egonkortu.

• Bitartean errepublikanoen aldean:– Zatikatzea nagusi. Bakoitza bere aldetik.– Gobernuak ezin kontrolatu– Estrategia eta ekimen bateraturik ez.– Lurrak eta produukzio bideak kolektibizatu.

6

2.2 Gerraren bilakaera eta nazioartekotzea

• 3 urteko gerran, Espainian bi zati:– Francoren menpe: erregimen, pertsonalista, autoritario,

militarra eta konfesionala.– Errepublikaren aldean: PCE gero eta eragin handiago,

armada diziplinatuagoa eratzen zen bitartean.

• Gerra 4 alditan bana daiteke:– 36ko udatik 37ko martxora: Madrilen inguruan.

Nazioanalek ahalegina Madril bakartzeko. Errepublikanoak garaile (Jarama, Guadalajara)

– Iparraldeko kanpaina (37ko apirila-azaroa): Nazionalek erabili indarrak Gipuzkoa, Bizkaia, Santader eta Asturias hartzeko. Alemaniar nazien (Condor Legioa) zein italiarren laguntza ezinbestekoa. Errepublikanoek porrot Madrilen (Bruneteren kontra) eta Aragoian (Belchiteren aurka)

7

• Gerrak 4 alditan bana daiteke:1) Mediterraneorantz aurrera (37ko abendua-38ko azaroa):

Francok eraso bortitza Ebroko arroan Castelloraino helduz. Ondorio latza errepublikanoentzat: bitan banaturik gelditu (Madril ingurua/ Katalunia. Valentzia bakarturik)

Errepublikanoek kontraeraso gogorra baina porrot. Honetatik oso ahuldurik atera zen.

2) Gerraren amaiera (38ko abendua-39ko apirila) Bartzelonarako eta Valentziarako bidea libre. Berehala Katalunia

eta Bartzelona erori mugaraino helduz. Azaña eta milaka lagun erbestera.

Madrilen Negrinen buruzagitzapean komunistek egoerari eutsi nahiz eta irtenbiderik egon ez.

Britania Handiak eta Frantziak Francoren gobernua aintzat hartu zuten--- desmoralizazioak eta ahuleziak eraginda Madril errenditu.

39ko apirilaren 1ean Francok erabateko eta baldintzarik gabeko garaipena iragarri zuen.

8

• 2.2.1 Atzerritarren parteharztea Nazionalei ezinbesteko laguntza:

Alemaniak (Hitler) –gerra teknologia eta soldaduak- eta Italiak (Mussolini)

Portugalek eta EEBB eta Britania Handiko talde kapitalista zenbaitek. Komunismoa beti arrazoi/aitzakia

Errepublikanoei batez ere: SESB –teknikoa, armak eta elikagaiak- eta Nazioarteko Brigadak –

soldaduak- faxismoaren aurka.

• 2.2.2 Nazioarteko testuinguruao Alemaniako naziak eta Italiako faxistak

o Legebiltzar demokraziak: Britania Handia, Frantzia eta EEBB. Uzkur—beldur—saldukeriakor errepublikarekiko.

o Ardatz komunista: SESBaren gidaritzapean.

Europako eta munduko XX. mendeko joerak markaturik eta 2. Mundu gerraren aurrekari garbia.

9

2.3. Gerra Euskal Herrian• 36ko udaberrian Lizarrako Estatutua (hiru probintzia)

abian jartzeko prozedurak onartu---atxikita Errepublikari

• Nafarroan ez dago halakorik: atxikimendu eza errepublikarekiko –joera tradizionalista nagusi-.

• Estatu kolpetik hasita, 11 hilabetetan (Bilbo erori arte) hiru aldi:

– Hasieran bertan hego euskal lurraldeetan izaniko haustura. (Nafarroa/Araba----Bizkaia/Gipuzkoa)

– Gerra Gipuzkoan– Gerra Bizkaian

10

2.3.1 Hasieran bertan hego euskal lurraldeetan izaniko haustura: (Nafarroa/Araba----Bizkaia/Gipuzkoa)

– Tradizionalismoak eta Karlismoak (Erreketeak) indar handia Nafarroan: altxamendu militarraren alde.

– Honetan zeregin garrantzitsua MOLA generalak.: karlisten atxikimendua lortu.

– Araban antzeko egoera: Karlistak altxamenduaren alde.– Bizkaian eta Gipuzkoan, EAJ buru ezkerreko

alderdiekin ados Errepublikaren aldeko. Bidean zen Autonomia Estatutuak garrantzia izan zuen erabaki honetan. Gogoratu: Eusko Alderi J(ainkoa)E(eta)L(Legezaharra-Foruak-)zalea.

– Hau dela-eta ulertzen da zergatik Euskal Elizaren zati handiak –eta apaiz asko tartean- (batez ere goi-agintariak ez zirenek), egin zuten Errepublikaren alde Euskal Herrian Espainiko gainerako leku gehienetan ez bezala.

– “Iparraldeko frontea” irekia zen beraz.

11

Aitzol

Agirre Lehendakaria

12

2.3.2 Gerra Gipuzkoan

– Errepublikaren aldekoen artean nahasmendua nagusi. Aginte bateraturik ez--------arazoak erreketeei eta nazionaleei aurre egiteko.

– Lubaki gerra nagusi orografia lagun.– Erretagoardia moztea eta aurrera egitea nazionalen

estrategia.– EAJk partehartze urria: izaera katolikoko alderdia, urrun

“Fronte Popular”raren ideologiatik. Inpartziala izan nahi baina estatuuaren auziak (oraindik ez zen onartua gerra hasi zenean) pisu handia izan zuen.

– EAJ Irailean sartuko zen buru belarri gerran –zegoeneko Gipuzkoa nazionalen esku- eta Fronte Popularrean, betiere Autonomia Estatutua indarrean jartzearen truke.

13

2.3.3 Gerra Bizkaian

– Autonomia Estatutua indarrean jada. 1. Eusko Jaurlaritza eratu eta ekimen nagusiak:

• Gudaroste propioa eratu (“Gudariak”)

• Lubaki bidez, Bilbo ingurua gotortu (“Burdinazko Hesia”)

• Araban erasoaldia (Legutioko guda)

– 37ko udaberrian baina nazionalen presioa areagotu (Naziek eta Faxistak lagunduta: Gernika, Durango).

– Bilbo azkenean, 2 hilabete geroago erori zen –ekainak 19-

– Azken unera arte desadostasunak Errepublikarekin:• Euskal industria sarea suntsitzearen inguruan. EJ-k ezezkoa.

• Santoñako Hitzarmena. Nazionalek ez bete.

14

2.3.4 Zerk piztu zuen gerra?

– Desorekak gizartean eta ekonomian: Nekazarien eta industraiguneetako langileen bizi-baldintza okerrak

– Eskualdeen arteko desorekak:”lurralde historikoetan” aurrerapen handiago eta autonomia eskakizuna indartu. Eskuinak –eta ezkerra gogoz kontra- ezetz borobila.

– Erlijioaren auzia: Tradizionalistak/Karlistak/EAJ/----Ezkerreko alderdiak: anarkistak, sozialistak, komunistak.-errepublikaren sostengu nagusia zirenak- Ondorioz Elizak orokorrean Errepublika ezgogoko.

– Militarrek politikan indarrez parte hartzeko zuten joera. (122 urtetan 52 matxinada militar). Demokrazia ez gogoko.

“Bi Espainia” aurrez aurre. Zaila elkarbizitza

15

2.3.5 Ondorioak– Errepublikako erakundeak, sistema politikoa, autonomia

estatutuak; legeak ..., bertan behera. – “Sorgin ehiza”: susmogarri guztiak zigortu (exejutatu,

lanpostua kendu, espetxeratu, kontzentrazio esparruak, irainak,

– Katalanera, galegera, euskara eta herri horietako kultur adierazpenak debekatu zigor handipean. Gaztelania hizkuntza bakarra eta derrigorrezkoa. Zentsura gogorra.

– Nafarroako leku jakin batzuetako errepresioa izugarria. (Lizarra, Altsasu kasu)

– Bizkaiari eta Gipuzkoari Kontzertu ekonomikoa kendu.– Gizartea indar atzerakoien esku: eliz agintariak,

aristokrazia, militarrak, enpresa handien buruak.– Ekonomia-egoera tamalgarria.( Suntsipena eta zorra

nagusi)– Sufrimendua hezurmuinetaraino. Espainia sakon zatiturik:

garaileak eta garaituak.