HENAC zirriborroa (2010-I-18)eibz.educacion.navarra.es/baliabideak/curriculumak/dok/...Trebea da,...

_________________________________________________________________________________

HENAC Helduak Euskalduntzeko Nafarroako Curriculuma

C1 MAILA

42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa

Nafarroako Foru Komunitatean helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena

_________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________ HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru Komunitatean

helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 2



AURKIBIDEA

1. SARRERA 5 1.1. Atarikoa........................................................................................... 5 1.2. Printzipio metodologikoak ..................................................................... 6

2. C1 MAILAREN DEFINIZIOA 8 3. HIZKUNTZA-JARDUERAK ETA ESTRATEGIAK 9

3.1. C1 Ulermena .................................................................................. 9 C1 AHOZKO ULERMENA ...................................................................... 9 C1 IDATZIZKO ULERMENA .................................................................. 11 C1 ULERMEN-ESTRATEGIAK ................................................................ 12

3.2. C1 Elkarreragina ............................................................................. 12 C1 AHOZKO ELKARRERAGINA .............................................................. 12 C1 IDATZIZKO ELKARRERAGINA ............................................................ 13 C1 ELKARRERAGIN-ESTRATEGIAK ......................................................... 13

3.3. C1 Adierazpena .............................................................................. 13 C1 AHOZKO ADIERAZPENA ................................................................. 13 C1 IDATZIZKO ADIERAZPENA ............................................................... 14 C1 ADIERAZPEN-ESTRATEGIAK ............................................................. 15

4. KOMUNIKAZIO-GAITASUNAK 16 4.1. KOMUNIKAZIO-GAITASUN OROKORRAK ...................................................... 16

4.1.1. GAITASUN SOZIOKULTURALAK ........................................................... 17 4.1.2. GAITASUN ESTRATEGIKOAK .............................................................. 19

4.2. HIZKUNTZA-GAITASUNAK ...................................................................... 20 4.2.1. GAITASUN PRAGMATIKOAK ............................................................... 20

4.2.1.1. TESTU-GENEROAK ................................................................... 20 C1 maila ...................................................................................... 21

4.2.1.2. GAITASUN FUNTZIONALAK .......................................................... 23 4.2.1.3. DISKURTSO-GAITASUNAK ........................................................... 23

a. Koherentzia edo egokitasun soziolinguistikoa ....................................... 23 b. Ideien koherentzia ....................................................................... 25 c. Kohesiorako baliabideak ................................................................ 25 d. Modalizazioa .............................................................................. 27

4.2.2. GAITASUN GRAMATIKALAK ............................................................... 30 a. C1 Lexikoa eta semantika .............................................................. 30 b. C1 Fonetika, fonologia eta intonazioa ................................................ 30 c. C1 Ortografia ............................................................................. 31 d. C1 Izen-sintagma ........................................................................ 32 e. C1 Aditz-sintagma ....................................................................... 35 f. C1 Sintaxia ................................................................................ 37 g. C1 Kohesiorako baliabideak ............................................................ 41

5. EBALUAZIOA 48 5.1. Printzipio orokorrak ............................................................................ 48

a. Mailen definizioak, hizkuntza-jarduerak eta estrategiak. ......................... 50 b. Testu-generoak .......................................................................... 51 c. Ebaluazio-irizpideak ..................................................................... 51

5.2. Ebaluazio-irizpideak ........................................................................... 52 5.2.1. C1 mailako ebaluazio-irizpideak ........................................................ 53

a. C1 Koherentzia edo egokitasun soziolinguistikoa ................................... 53 b. C1 Diskurtsoaren antolaketa ........................................................... 54 c. C1 Baliabide gramatikalak .............................................................. 54 d. C1 Estrategiak ............................................................................ 55 e. C1 Ahozko jariotasuna .................................................................. 56



1. SARRERA

1.1. Atarikoa

Europako Kontseiluaren Hizkuntza Politikarako Atalak Europako Erreferentzia Marko

Bateratua (EEMB) garatu du, bertako hizkuntzen curriculumak garatzeko erreferentzia

bateratua izan dadin. Helduak Euskalduntzeko Nafarroako Curriculumak (HENAC) EEMBk

ematen dituen gidalerroei jarraitzen die. Bertan proposatzen diren maila bateratuak hartzen

ditu oinarri, euskararen irakaskuntzaren berariazko ezaugarriei egokituta, eta Nafarroako

profesionalek helduen prestakuntzan eta haien maila egiaztatzen izandako eskarmentuan

oinarrituta.

Honako hauek dira Europako Erreferentzia Marko Bateratuan ezarritako mailak, eta

curriculum honek bere egiten dituenak: A1, A2 (oinarrizko erabiltzailearen maila), B1, B2

(erabiltzaile independentearen maila), C1, C2 (erabiltzaile gaituaren maila).

HENACek C1 maila arteko deskribapena egiten du, azken hori ere barne.

- Curriculuma, zertarako?

Curriculum hau oinarri bateratua da, Nafarroako helduak euskalduntzeko hizkuntza-

programak, programazioetarako jarraibideak, azterketak, materialak eta abar prestatzeko.

Euskara komunikazio-tresna gisa erabiltzeko jakin beharrekoa deskribatzen du, eta helburu

horiek lortzeko beharrezkoak diren zehaztapenak: printzipio teorikoak, metodologia, mailak,

edukiak, prozesuak...

Dokumentu honen helburua da ikasleen, irakasleen, azterketa-diseinatzaileen, aztertzaileen,

azterketarien, eta Administrazioaren lana eta lankidetza hobetzea.

- Curriculuma, nolakoa?

Administrazioak egin duen curriculum hau oinarrizkoa, orokorra eta zabala da eta 1.

zehaztapen-mailako curriculuma deritzo. Euskaltegi (edo erakunde) bakoitzak berea egin

beharko du (2. zehaztapen-mailakoa izanen da), aurrekoan oinarritua, eta bere ezaugarri



soziokulturaletara moldatua. Ikastetxe edo erakunde aztertzaile bakoitzak 3. zehaztapen-

mailako curriculuma eginen du, ikasleen eta azterketarien beharretara egokituta; horren

bidez zehaztuko da, egunez egun eta atazaz ataza, egin beharreko lana.

Curriculum honen helburua koherentea, irekia, malgua eta integratzailea izatea da, egoera

bakoitzaren arabera egokitzapenak egiteko bidea emateko, eta partaide guztiak bere baitan

biltzeko, haien beharrak eta ingurune soziokulturala aintzat hartuta.

Euskara Nafarroako berezko hizkuntza bat denez, curriculumak euskararen ingurune

soziokulturala aintzat hartu eta bere baitan integratzen du. Tresna izan nahi du euskara-

erabiltzaileak gizarteko arlo guztietan trebatzen laguntzeko: arlo pertsonalean, sozialean,

akademikoan, laboralean, administratiboan...; eta hizkuntzaren normalizazio prozesuan parte

hartzeko aukera eman nahi die, beraren ezagutza, erabilera eta transmisioaren bitartez.

HENACek Nafarroako euskara-ikasleen tipologia eta euskara ikasteko motibazio mota guztiak

hartzen ditu kontuan: instrumentala, kulturala edota integratzailea. Halaber, kontuan

hartzen ditu bide naturaletik zein bide akademikotik euskara jaso duten nafarren ezaugarriak,

eta, era berean, haien beharrak asetzeko gauza izan beharko du.

1.2. Printzipio metodologikoak

Gaitasunetan oinarritutako irakaskuntza eta ebaluazioa dira curriculum honen oinarri

metodologikoak. Hizkuntza bat hitz egiteko, komunikazio-jardueretan parte hartzea

beharrezkoa da, xede jakin batekin, gaitasunez baliaturik, testuinguru eta arlo jakin batean.

Europako Erreferentzia Marko Bateratuak zenbait gogoeta egitea proposatzen du: batetik,

besteekin hitz egiten dugunean edo elkarri idazten diogunean, zer gaitasunez baliatzen

garen, eta nola garatzen ditugun, hizkuntza berri bat ikastean; bestetik, esaten digu nola

zehaztu geure helburuak, nola gauzatu hizkuntza baten ikaskuntza-prozesua, zer egin

dezakegun hori erraztearren eta nola ebaluatu.

Egoera komunikatiboetan egiten diren hizkuntza-jarduerak dira hizkuntzen ikaskuntza- eta

irakaskuntza-prozesuaren oinarriak. Honako hau da proposaturiko metodologiaren ardatza:

ekintza komunikatiboak gauzatzeko, hizkuntza-baliabideak erabiltzen ikastea eta irakastea,



esanahi osoa ematen dien gizarte-testuinguru jakin batean eta mota guztietako testuen

bitartez.

Hori dela eta, curriculum honek zehazten du: hiztun bat maila bakoitzean zer hizkuntza-

jarduera egiteko gai den −ahozko zein idatzizko ulermen, adierazpen eta

elkarreraginezkoak−; zein gaitasun-komunikatibo garatu behar dituen −orokorrak eta

hizkuntzazkoak−; hori gauzatzeko zer estrategia erabiltzen dituen eta, azkenik, proposatzen

du ataza tresna didaktiko egoki gisa, ikasgelako lanketarako.

Ikuspegi komunikatiboaz gain, curriculum honek ikuspegi konstruktibista ere hartu du

oinarritzat. Konstruktibismoaren ikuspegitik, bigarren hizkuntzaren ikaskuntza-prozesua

norberaren aurreko ezagutzen eta eduki berrien arteko sintesi- edo orekatze-prozesua da.

Ikasleak, elementu linguistiko berriak bereganatu ahala (asimilazioa), bere aurreko ezagutzak

moldatu egiten ditu, xede-hizkuntzaren arabera (egokitzapena).



2. C1 MAILAREN DEFINIZIOA

Gai da berbaldi luzeak eta hizketa biziak neke handirik gabe ulertzeko, oso garbi egituratuta

ez badaude ere edo kohesio-erlazioak oso esplizituak izan ez arren, eta baita telebista-

programak eta filmak ere. Gertakarietan oinarritutako testuak, filmak eta literatura-testuak

ulertzen ditu eta erregistroak bereiz ditzake. Artikulu espezializatuak eta argibide tekniko

luzeak irakur ditzake, bere espezialitatekoak ez badira ere; hala ere, batzuetan lexikoa traba

izan daiteke. Natural eta jarioz hitz egiten du, esapideen bila nabarmen luzatu gabe. Badaki,

gizarte-edo lanbide-erlazioetan, hizkuntza malgu eta eraginkor erabiltzen, ideiak eta iritziak

zehatz adierazten, eta bere adierazpenak beste solaskideenekin trebeziaz lotzen; hitzen

esanahi bikoitzaren gaineko umorea ere egin dezake. Gai da azalpen argiak eta xeheak

egiteko, ahoz nahiz idatziz, gai konplexuei buruz, horiekin lotutako gaiak integratuz, zenbait

puntu garatuz eta solasaldia egoki amaituz, eta baita testu argi eta ongi egituratuak osatzeko

ere, ikuspuntua luze-zabal adieraziz. Badaki gai gehienak garatzen, gutun, idazlan edo

txostenetan, puntu garrantzitsuenak azpimarratuz, malgu eta eraginkor. Hartzaileari

egokitutako erregistroa erabiltzen du.



3. HIZKUNTZA-JARDUERAK ETA ESTRATEGIAK

Hizkuntza-jarduerak komunikatzeko ekintzak dira, zeinetan erabiltzaileek hizkuntza

komunikatzeko erabiltzen duten, besteekin elkarreraginean, gizarte-ingurune batean, hainbat

egoeratan. Jarduera horien helburua pragmatikoa da (hizkuntza zerbait lortzeko erabiltzea),

eta horretarako erabiltzaileek beren gaitasun guztiak baliatu behar dituzte.

Hizkuntza-jarduerak honakoak izan daitezke: batetik, ulermenezkoak, adierazpenezkoak eta

elkarreraginezkoak; bestetik, ahozkoak eta idatziak. Beraz, horiek guztiak konbinatuta, sei

multzo sortzen dira:

-Ahozko ulermena.

-Ahozko adierazpena.

-Idaztzizko ulermena.

-Idaztzizko adierazpena.

-Ahozko elkarreragina.

-Idatzizko elkarreragina.

Ondorengo adierazleen bidez, hizkuntza-jarduerak eta estrategiak zerrendatu dira, maila

bakoitzean, eta progresiboki, erabiltzaileen gaitasunak zehaztuta.

Adierazleok tresna baliagarriak dira zenbait eginkizun bateratzeko, hala nola, programazioak

zehaztu, material didaktikoak sortu eta ebaluatu edo egiaztatzeko.

3.1. C1 Ulermena

C1 AHOZKO ULERMENA

Orokorra: gai da berbaldi luze edota biziak nekerik gabe jarraitzeko, nahiz eta litekeena den

xehetasunen bat (hitz, esamolde...) ziurtatu behar izatea, batez ere intonazioarekin ohituta

ez badago. Esamolde idiomatiko asko ezagutzen ditu, erregistro formaletan eta

lagunartekoan, eta gai da erregistro-aldaketaz ohartzeko. Gai da ideiak xehetasunez



ulertzeko, baita inplizituak ere. Gai da euskalki gehienetako solasaldietako ideia nagusiak

ulertzeko, intonaziora ohitzeko denbora izan badu.

1- Gai da informazio tekniko konplexuak eta espezializatuak ulertzeko, adibidez, mediku

espezialisten azalpenak, tresnen eta aparatuen funtzionamenduari buruz teknikariek

ematen dituzten argibideak, eta Administraziotik jasotzen diren eguneroko zerbitzuen

gaineko zehaztapenak.

2- Gai da deskribapen konplexuak, abstraktuak eta teknikoak ulertzeko (gauzen, tokien eta

pertsonen deskribapen fisikoak edota psikologikoak), bai ohiko solasaldietan, baita

laneko azalpenetan ere. Bere espezialitatekoak ez badira, arazoak izan ditzake lexikoa

oso teknikoa denean.

3- Gai da kontaketa eta narrazio konplexuen informazio esplizitua zein inplizitua ulertzeko

(pasarteak, gertaerak, kontaketa historikoak eta literarioak; gai konkretuez zein

abstraktuez...). Gai da, orobat, ideia nagusien, bigarren mailakoen eta xehetasunen

arteko harremanak antzemateko.

4- Gai da hedabideetako testuak ulertzeko, arazorik gabe: filmak, irratia, telebista,

Internet, eta xehetasunez eta ñabardurez ohartzeko, hiztunen jarrerez eta haien arteko

harreman inplizituez, esaterako.

5- Gai da erregistro intimoa ia zailtasunik gabe ulertzeko, batez ere modu estandarrean

formulatua badago: filmak, telefilmak...

6- Gai da talde bateko hiztunen arteko solasaldi konplexuak eta biziak erraz ulertzeko,

baita gai abstraktuei, konplexuei eta ezezagunei buruz ari badira ere, aurrez aurre edo

hedabideetan; informazioa esplizitua edo inplizitua izan daiteke. Umorea edo ironia

erabilita ere ulertzeko gai da, baina gaia ezezaguna bazaio, bere erreferentziak eta

ezagutza kulturalak martxan jarri beharko ditu.

7- Gai da, jendaurreko zein grabatutako azalpenetatik, informazio espezifikoa ateratzeko,

azalpenen grabazioek kalitate txarra eta soinu distortsionatua edo egitura nahasia izan

arren (adibidez, geltokian, estadioan, etab.).

8- Gai da maila jasoko hitzaldiak, kontaketak eta azalpenak ulertzeko, batere arazorik

gabe, zuzenean zein grabazio bidez, eta gaiak abstraktuak eta ezezagunak baditu ere.

Arazoak izan ditzake, hala ere, gaiak oso espezializatuak direnean.



C1 IDATZIZKO ULERMENA

Orokorra: gai da ia edozein testu luze eta konplexu erabateko xehetasunez ulertzeko, baita

beren ideia inplizitu gehienak ere; gai da, era berean, igorlearen asmoa eta aldartea zein

diren antzemateko, nahiz eta tonua oso ironikoa izan; gaia norberaren arlokoa ez denean, eta

lexikoa oso teknikoa denean, traba izan daiteke.

1- Gai da tresnei eta aparatuei buruzko instrukzio luzeak konplexuak eta zehatzak

ulertzeko, bere espezialitatearekin lotura dutenak nahiz bestelakoak, betiere lexikoa

oso teknikoa ez bada.

2- Gai da deskribapen konplexuak, abstraktuak eta teknikoak ulertzeko (gauzen, tokien eta

pertsonen deskribapen fisikoak, psikologikoak edo teknikoak), ohiko solasaldietan eta

lanari buruzko azalpenetan. Bere espezialitatekoak ez badira, arazoak izan ditzake

lexikoa oso teknikoa denean.

3- Gai da testu narratibo eta literario konplexuetan xehetasun esanguratsuak erraz

aurkitzeko. Gai da ideia nagusien, bigarren mailakoen eta xehetasunen arteko

harremanak bereizteko, eta testuak interpretatzeko jarrera kritikoa hartzen du, bere

ezagutza erreferentziala erabiliz.

4- Gai da testu dibulgatibo eta informatibo konplexuak eta luzeak ulertzeko: albisteak,

artikuluak, erreportajeak, foro, webgune, blog, wiki espezializatuak..., bere arlokoak

direnean... Testuak arazorik gabe ulertzen ditu, xehetasunak barne, eta jarrera eta

iritzi inplizituak zein esplizituak modu kritikoan identifikatzen ditu.

5- Gai da hainbat gai profesionali buruzko berrien, artikuluen eta txostenen edukiaz eta

garrantziaz azkar ohartzeko, eta horien analisi sakonagoa egitea beharrezkoa den ala ez

erabakitzeko. Administrazioko inprimakiak eta dokumentuak ere ulertzen ditu arazorik

gabe (jakinarazpenak, erreklamazioak, araubideak...).

6- Gai da era guztietako gutunak, formalak eta informalak, ulertzeko, gai orokorrekoak zein

bere espezialitatekoak.

7- Gai da argudioak zehazki bilatzeko eta interpretatzeko, eta, gainera, jarrerak eta iritzi

inplizituak nahiz esplizituak adierazten dituzten xehetasunez ohartzeko: gizarte-

harremanetako, lan-arloko eta testu akademiko zabal eta konplexuetan, hala nola, testu

literario eta zientifiko-dibulgatiboetan, hedabide idatzietako editorialetan, eta

Interneteko foro, blog, wiki eta sare sozialetan...



C1 ULERMEN-ESTRATEGIAK

Trebea da, testuinguruko hitz-gakoak, hitz-gako gramatikalak eta lexikalak baliatuta, jarrera,

aldartea, adimen-jarrerak eta asmoak inferitzeko, eta ondoren gertatuko dena aurreikusteko.

3.2. C1 Elkarreragina

C1 AHOZKO ELKARRERAGINA

Orokorra: gai da jariotasunez eta bat-batekotasunez hitz egiteko, ia ahaleginik egin gabe.

Hitzen errepertorio zabala du, eta gai da bere gabeziak erraz gainditzeko itzulinguruak eginez.

Gai kontzeptual zailetan eta solasaldi bizi eta umoretsuetan bakarrik izan dezake arazoren bat.

1- Gai da gizarte-harremanetan, baita erregistro intimoan ere, hizkuntza malgutasunez eta

eraginkortasunez erabiltzeko, sentimenduak eta emozioak adierazteko, norbaiti edo

zerbaiti buruz jarduteko eta umorea, ironia... adierazteko.

2- Gai da, naturaltasun osoz, hiztunen arteko solasaldi bizietan parte hartzeko, ideiak

jariotasunez eta laguntzarik gabe adieraziz, eta harridura-esapideak ongi erabiliz.

3- Gai da eztabaida-taldeetako solaskideen artean gertatzen diren elkarreragin konplexuak

erraz ulertzeko, gaiak ezezagunak badira ere, eta horietan parte hartzeko.

4- Gai da solasaldi formaletan eta laneko bileretan, eztabaiden erritmoari erraz

jarraitzeko, baita gai abstraktu, konplexu eta ezezagunei buruzkoak badira ere.

5- Gai da bere jarrera era formalean eta ziurtasunez argudiatzeko, galderei, adierazpenei,

eta argudio konplexuei jariotasunez, bat-batean eta egokitasunez erantzunez.

6- Gai da bere lanbidearekin zerikusia duten gai guztiei buruzko informazio konplexua eta

aholkuak trukatzeko.

7- Gai da gatazken konponbidea negoziatzeko, adibidez, zirkulazio-isun bidegabe bat

erreklamatzeko, pisu batean eragindako kalteen ordain ekonomikoa edo istripu baten

erantzukizuna eskatzeko.

8- Gai da arazo baten azalpena egiteko eta zerbitzuaren emaileak edo bezeroak amore

eman behar duela argi adierazteko.



C1 IDATZIZKO ELKARRERAGINA

Orokorra: gai da gauzak argi eta zehatz adierazteko, eta hartzaileari malgutasunez eta

eraginkortasunez egokitzen zaio idatzizko elkartrukeetan.

1- Gai da, gutun pertsonaletan (tradizionalak edo posta elektronikoak) eta sare sozialetan

gauzak argi eta zehatz adierazteko, eta hizkuntza malgutasunez eta eraginkortasunez

erabiltzeko, sentimenduak eta emozioak ulertzeko eta adierazteko, norbaiti edo zerbaiti

buruz jarduteko eta umorea, ironia... erakusteko.

2- Gai da, arazoei aurre egitearren, informazioa eskatzeko eta emateko. Erregistro

ezberdinak erabiltzen ditu eta erraz egokitzen da egoera edo kanal aldaketetara.

Salerosketetan eta transakzio formaletan ongi konpontzen da, eta adostasuna edo

desadostasuna ongi eta zehazki adierazten ditu.

3- Gai da berehalako informazioa transmititzen duten oharrak eta testu formalak idazteko,

ideia garrantzitsuak nabarmenduz, lagunei, irakasleei, zerbitzu publikoei...

C1 ELKARRERAGIN-ESTRATEGIAK

Hitza hartzea:

1- Gai da, aukera guztietatik, esaldi egokia hautatzeko, hitza hartzeko edo hitz egiteko

txandari eusteko asmoz, zer esan pentsatzen duen bitartean.

Hartzaileari laguntzea:

2- Gai da bere ekarpena eta gainerako solaskideena trebetasunez lotzeko.

Azalpenak eskatzea:

3- Gai da, solaskideak esandakoa ulertzen duela egiaztatzearren, galderak egiteko eta

zalantzak azal diezazkioten eskatzeko.

3.3. C1 Adierazpena

C1 AHOZKO ADIERAZPENA

Orokorra: gai da deskribapen, narrazio eta azalpen argiak eta xeheak gai konplexuei buruz

egiteko, beste gai batzuk txertatuz, ideia zehatzak garatuz eta bukaeran ondorio egokia

atereaz.



1- Gai da prozedura bat gauzatzeko moduari buruzko jarraibide argiak, zehatzak eta

teknikoak egiteko, batez ere bere espezialitatekoak badira.

2- Gai da esperientzien, pertsonen, emozioen eta gertaeren deskribapen argiak eta xeheak

egiteko, gai konplexuei buruz, eta gai nagusiari bigarren mailako beste gai batzuk

txertatzeko, ideia zehatzak garatzeko eta amaieran ondorio egokiak ateratzeko.

3- Gai da iturri espezializatuetatik informazioa eta argudioak laburtzeko. Horretaz aparte,

gai da informazioa eraldatzeko, xehetasun handiz, ikuspegi kritikoa eta bere ezagutza

erreferentziala erabiliz.

4- Gai da jendaurreko adierazpen labur zein luzeak jariotasunez egiteko, ia ahalegin

berezirik egin gabe, aurretik idatzi edo prestatu baditu, azentuaren eta intonazioaren

bidez esanahiaren ñabardurak zehaztasunez transmitituz. Gai da, gainera, bere

ikuspegiari eusteko, eta bat-batean erantzuteko.

5- Gai da ohikoak ez diren berri eta gertaerei buruzko kontaketa xeheak, konplexuak eta

ongi egituratuak egiteko, jariotasun eta argitasun handiz.

6- Gai da asmoak, jarrerak eta sentimenduak xehetasun handiz adierazteko, bereak zein

besteenak.

7- Gai da argudioak era sistematikoan, zabaltasunez, argitasunez eta xehetasunez

garatzeko, alderdi garrantzitsuak nabarmenduz, bere ikuspegiari eusteko ideia

osagarriak eta adibide egokiak emanez, auzo bileretan, mahai-inguruetan,

irratsaioetan...

8- Gai da arazo edo auzi bati buruzko ikuspegiak azaltzeko eta alderatzeko, zenbait

aukeraren alde onak eta txarrak adieraziz. Gai da emandako arrazoiez gogoeta egiteko

eta ondorioak atera edota laburbiltzeko.

C1 IDATZIZKO ADIERAZPENA

Orokorra: gai da testu argiak eta ongi egituratuak idazteko, gai orokor gehienei eta bere

espezialitateari buruzkoak, ideia nagusiak nabarmenduz, zabaltasunez. Eta gai da, bestalde,

bere ikuspegiari eusteko, ideia osagarriak eta adibide egokiak emanez, eta ondorioak

ateratzeko.

1- Gai da prozedurak argi eta zehazki azaltzeko (arauak, jarraibideak, argibideak...).



2- Gai da sormenezko deskribapen eta narrazio argiak, xeheak eta ongi egituratuak

idazteko, estilo sinesgarria, pertsonala eta naturala erabiliz.

3- Gai da esperientziak, sentimenduak eta emozioak azaltzeko, lexiko aberatsa eta zehatza

erabiliz.

4- Gai da testu konplexuen eta tekniko-dibulgatiboen eskemak edo laburpenak egiteko,

batez ere bere espezialitatekoak badira, ideia nagusiak eta bigarren mailakoak bereiziz.

5- Gai da azalpen argiak eta ongi egituratuak idazteko (txostenak, eremu akademikoari

lotutako idatziak...), gai konplexuei buruzkoak, ideia nagusiak nabarmenduz.

6- Gai da bere eta besteen ikuspegiari buruzko azalpenak xehetasunez eta zabaltasunez

emateko, eta bere ikuspegiari eusteko, eta ideia osagarriak eta adibide egokiak emateko

ere bai.

7- Gai da gai orokor edota auzi bati buruzko ikuspegiak azaltzeko eta alderatzeko, zenbait

aukeraren alde onak eta txarrak adieraziz; era berean, gai da emandako arrazoiez

gogoeta egiteko eta ondorioak atera edota laburbiltzeko, hedabideetan, Interneten eta

Administrazioarekiko harremanetan.

C1 ADIERAZPEN-ESTRATEGIAK

Planifikatzea:

1- Gai da bere azalpenetan behar dituen baliabideak planifikatzeko, entzulearengan izan

dezakeen eragina kontuan hartuta.

Konpentsatzea:

2- Gai da itzulinguruak eta parafrasiak erabiltzeko, hiztegian eta egituretan dituen

hutsuneak betetzeko.

Kontrolatzea eta zuzentzea:

3- Gai da zailtasunak gainditzeko, eta esan nahi duena berriro formulatzeko, bere

diskurtsoaren jarioa erabat eten gabe.



4. KOMUNIKAZIO-GAITASUNAK

Gizakiaren gaitasun guztiek laguntzen dute erabiltzailearen komunikazio-gaitasuna nola edo

hala garatzen. Gaitasun-orokor horiek norberaren ezagutza-, trebetasun-, ahalmen-,

ezaugarri-multzoari deritzo, mota guztietako jarduerak gauzatzeko, eta horietako batzuk

komunikazio-gaitasunaren osagaitzat jo daitezke.

Curriculum honek komunikazio-gaitasun orokorrak −soziokulturalak eta estrategikoak− eta

hizkuntza-gaitasunak bereiztu ditu. Hizkuntza-gaitasunek honakook hartzen dituzte beren

baitan: gaitasun pragmatikoak −testu-, funtzio- eta diskurtso-gaitasunak– eta gramatika-

gaitasunak –lexikoa eta semantika, fonetika, fonologia eta entonazioa, ortografia eta

morfosintaxia–.

Eduki didaktiko esanguratsua duten gaitasunak mailaka sailkatu dira, eta eduki horien

progresioa gauzatu da, maila batetik bestera (gaitasun gramatikalak eta, gaitasun

pragmatikoen kasuan, testu-generoak, esate baterako. Kohesiorako baliabideak modu orokor

batez azaldu dira, diskurtso-gaitasunei dagokien atalean, eta, aldi berean, mailaka sailkatu

dira, gramatika-gaitasunen atalean). Eduki orokorreko atalak ez dira mailakatu.

Proposatzen diren zerrendak baliabideak dira eta, aldian-aldiko, euskaltegi edo irakasle

bakoitzak behar dituenak aukeratuko ditu, kontuan hartuta ikasleen ikaskuntza-estiloa,

irakasleen metodologia, programa, ataza-mota, sekuentzia didaktikoa, helburua... Jakina,

bermatu behar da, betiere, hautatutako eduki horien bidez behar diren gaitasunak egoki

garatuko direla mailako hizkuntza-jarduerak gauzatzeko, estrategia egokiak erabiliz.

4.1. KOMUNIKAZIO-GAITASUN OROKORRAK

Erabiltzaile eta ikasleek, komunikazio-egoeretan atazak eta jarduerak burutu behar

dituztenean, euren aurreko esperientzietan garatutako hainbat gaitasun baliatzen dituzte

(munduaren ezagutza, trebetasunak, ezaugarri pertsonalak...).

Helduek munduaz eta haren funtzionamenduaz duten eredua oso landua eta xehetasunez

artikulatua da, eta, jakina, lotura estua du beren lehendabiziko hizkuntzako lexikoarekin eta



gramatikarekin; izan ere, bi alderdiak elkarri lotuta garatu dira. Horrenbestez, euskararen

ikas-irakas-prozesuan, gogoan izan behar da, besteak beste, ikasleen jatorria gero eta

zabalagoa dela, eta gero eta euskara-ikasle etorkin gehiago dagoela. Kontuan hartu behar da

zein den/diren ikasle bakoitzaren lehendabiziko hizkuntza/k, eta munduaren zein eredutan

oinarritzen den/diren.

Munduaren ezagutzak (esperientziatik, hezkuntzatik, informazio-iturrietatik eta abarretatik

eratorriak) ondorengoak hartzen ditu bere baitan:

- Lekuak, erakundeak, pertsonak, objektuak, gertaerak, prozesuak edo zenbait eremutako

esku-hartzeak. Hizkuntza jakin bat ikasten ari den ikaslearendako bereziki garrantzizkoa da

hizkuntza hori hitz egiten den herrialdea ezagutzea; adibidez, ezaugarri geografiko

nagusiak, ingurumenekoak, demografikoak, ekonomikoak eta politikoak.

- Entitate-motak (konkretuak eta abstraktuak, bizidunak eta bizigabeak, eta abar) eta

horien ezaugarriak eta harremanak (espazio-denborazkoak, asoziatiboak, analitikoak,

logikoak, kausa-ondoriozkoak, eta abar).

Ondoko lerrootan komunikatzeko bi gaitasun orokor azalduko dira: gaitasun soziokulturala

eta gaitasun estrategikoa.

4.1.1. GAITASUN SOZIOKULTURALAK

Gaitasun soziokulturala hizkuntza bat hitz egiten duen komunitatearen (edo komunitateen)

kultura eta gizartea ezagutzea da. Izan ere, ezagutza hau munduaren ezagutzaren alderdi

garrantzitsu bat da, eta berebiziko pisua du hizkuntzen ikaskuntza eta irakaskuntzan. Kultura

baten ezaugarri bereizgarri horiek honako eremu hauekin lotuak egon daitezke:

a. Eguneroko bizitza:

- Jan-edanak, jatorduak, jatorduetako ohiturak.

- Jaiegunak.

- Lansaioak eta lan-ohiturak.

- Aisiako jarduerak (zaletasunak, kirolak, irakurketa ohiturak, hedabideak...).

b. Bizi-baldintzak:

- Bizi-maila (eskualdearen, gizarte-mailaren eta kulturaren araberako aldaerekin).

- Etxebizitzaren ezaugarriak.



- Gizarte-laguntzarako neurriak eta hitzarmenak.

c. Pertsonarteko harremanak (botere eta elkartasunezkoak barne):

- Gizarte-antolaketa eta gizarteko kideen arteko harremanak.

- Sexuen artekoak.

- Familiaren egitura eta familiarteko harremanak.

- Belaunaldien artekoak.

- Lan-egoeretakoak.

- Agintariekiko, Administrazioarekiko... harremanak.

- Arrazen eta komunitateen artekoak.

- Talde politikoen eta erlijiosoen artekoak.

d. Gizarte-balioak, sinesmenak eta jarrerak, honako eragile hauei buruz:

- Gizarte-maila.

- Talde profesionalak (akademikoak, enpresakoak, zerbitzu publikoetakoak,

langileenak...).

- Aberastasuna (diru-sarrerak eta ondasunak).

- Eskualdeko kulturak.

- Segurtasuna.

- Erakundeak.

- Tradizioa eta gizarte-aldaketa.

- Historia: batez ere, pertsonaia eta gertaera adierazgarriak.

- Gutxiengoak (etnikoak, erlijiosoak eta kulturalak).

- Nazio-identitatea.

- Atzerriko euskal komunitateak.

- Politika.

- Arteak (ikusizko arteak, literatura, antzerkia, musika, herri-abestiak eta abesti

modernoak...).

- Erlijioak.

- Umorea.

e. Gorputzaren hizkuntza eta jarduera paralinguistikoak:

- Keinuak.

- Aurpegierak.

- Jarrerak.

- Ikusizko kontaktua.



- Gorputz-ukipena.

- Proxemika.

- Onomatopeiak.

- Ezaugarri prosodikoak (ahotsaren tonua, iraupena, bolumena eta ezaugarriak...).

f. Gizarte-hitzarmenak (adibidez, harrera ona egitea eta jasotzea):

- Puntualtasuna.

- Opariak.

- Jantziak.

- Jan aurrekoak, edariak, janariak.

- Portaerari eta solasaldiei buruzko hitzarmenak eta tabuak.

- Egonaldiaren iraupena.

- Agurrak.

g. Portaera erritualak, honako arlo hauetan:

- Erlijio-ospakizun eta jarduerak.

- Jaiotza, ezkontza eta heriotza.

- Ikusleen jarrera jendaurreko ekitaldietan eta ospakizunetan.

- Ospakizunak, festak, tabernak, sagardotegiak, dantzak, diskotekak, eta abar.

4.1.2. GAITASUN ESTRATEGIKOAK

Gaitasun estrategikoak bide ematen dio hizkuntza-erabiltzaileari komunikazio eraginkorra

lortzeko, izan ditzakeen hutsuneak betetzeko, edo egon daitezkeen komunikazio-etenak

konpontzeko. Beraz, estrategiak honakoak dira: eragiketa mentalak, mekanismoak, taktikak

eta prozedurak (hitzezkoak eta hitzik gabekoak), atazak gauzatzeko edo ikasketa prozesuan

egoera berriei aurre egiteko. Mekanismo horien garapenak komunikazioa errazten du:

diskurtsoa kontrolatzea, azalpenak eskatzea, ondorioak ateratzea, norberaren esperientzia

eta ezagutza berrerabiltzea, informazioa errepikatzea, zuzentzea, eta abar. Mekanismo

horien garapenak ikaskuntza-prozesua errazten du, eta hizkuntza-baliabideetan egon

daitezkeen gabeziak ordezkatzen laguntzen du. Hortaz, nork bere ikaskuntza-prozesuaz

ohartzeko eta ardura hartzeko bidea bilatu behar du.

Gaitasun estrategikoen helburua da testuinguruko komunikazio-beharrei erantzutea, eta

dagozkien atazak ahalik eta era arrakastatsuenean gauzatzea. Erabiltzaileek era guztietako

komunikazio-estrategiak erabiltzen dituzte, etengabe, komunikazioa hobetzeko, baita haien



lehenengo hizkuntzan ere. Komunikazio-estrategiak erabiltzea (planifikatzea, gauzatzea,

jarraitzea, kontrolatzea, zuzentzea...) printzipio metakognitiboen baitan dago, eta horien

bidez hizkuntza-jardueren komunikazio-prozesuak errazten dira.

Hizkuntza batez jabetzeko prozesuan, estrategia garrantzitsuenak honako hauek dira:

komunikazio-prozesukoak, estrategia komunikatiboak eta ikaskuntza-prozesuko estrategiak.

4.2. HIZKUNTZA-GAITASUNAK

Hizkuntza-gaitasunak ezinbestekoak dira hizkuntza-komunitate batean modu egoki eta

eraginkorrean komunikatzeko eta jokatzeko, eta ikasteko balio duten hizkuntza-jarduerak

gauzatzeko.

Curriculum honetan bi multzotan sailkatu dira: gaitasun pragmatikoak (funtzionala, testuala,

eta diskurtsiboa) eta gaitasun gramatikalak (lexikoa eta semantika, fonetika, fonologia eta

intonazioa, ortografia eta morfosintaxia).

4.2.1. GAITASUN PRAGMATIKOAK

Testua edo diskurtsoa komunikazio-egoerara moldatzeko gaitasunak dira: solaskideei,

egoerari, inguruari, xedeari... Horrenbestez, komunikazioa ziurtatzeko, hizkuntza-

erabiltzaileak diskurtsoaren eta testuinguruaren elementuak eta ezaugarriak aukeratu behar

ditu (kontzeptuak, erregistroa, testu-generoa, ezaugarri linguistikoak...), eta elementu horiek

egoki antolatu behar ditu.

Gaitasun pragmatikoetan, honakoak bereizi dira: testu-generoak, gaitasun funtzionalak eta

diskurtso-gaitasunak.

4.2.1.1. TESTU-GENEROAK

Testua erabiltzaileek edo ikasleek, ahoz zein idatziz, jasotzen, sortzen edota trukatzen duten

diskurtso-sekuentzia da. Gutxieneko komunikazio-unitatea da, autonomoa, egituratua,

koherentzia eta kohesioa duena, testuinguru jakin batean eta xede jakin baterako sortua.



Komunikazioaren funtsezko oinarria denez, ezin egon daiteke hizkuntza-jarduerarik testurik

gabe eta, beraz, jarduerak eta prozesuak antolatzeko eta sailkatzeko abiapuntua da

curriculumetan.

Gizartean testuak zenbait xederen arabera sortzen dira, eta, horregatik, alde handiak izaten

dira beren forman eta muinean. Igorlearen xede edo funtzio komunikatibo nagusiaren

arabera, testuak oinarrizko testu-sekuentzia edo makrofuntzio batzuen arabera bereizten

dira. Ohikoenak hauexek dira: solasaldi bidezkoak, instrukziozkoak deskriptiboak,

narratiboak, adierazpen-azalpenezkoak eta argudiozkoak. Kontuan hartu behar da testu

batzuek ez dutela makrofuntzio bakarra izaten; gehienetan, oinarrizko testu-sekuentziaz

gain, bestelakoak ere agertzen dira testu berean.

Ezaugarri komunak kontuan hartuta, testuak testu-genero eta azpigeneroetan sailkatzen dira.

Egin daitezkeen sailkapen guztien artean, esan dezakegu osatuenetakoa dela ondorengo

osagaiak kontuan hartzen dituena: xede komunikatiboa, kanala, erabilera eremuak, baliabide

linguistikoak eta testu-generoak. Testu-generoak eta azpigeneroak asko dira; horregatik,

hizkuntzen irakaskuntzari eta ebaluazioari dagokienez, haietako zenbaitetan jarri behar izan

dugu arreta handiagoa, hizkuntza-jarduerak egiteko maiztasun eta praktikotasun handiena

izaten dutenetan, alegia. Hona testu-generoak, mailaz maila antolatuak:

C1 maila

▪Gertaerak, pasadizoak eta kontaketa historikoak, baita emozio-graduak xeheki adierazten

dituztenak ere; formalak, neutroak, informalak... (ulermena, adierazpena eta elkarreragina,

ahoz eta idatziz).

▪Gutunak, mezu elektronikoak, foroak, sare sozialak, blogak, azalpenak, eztabaidak,

lagunarteko eta erritu sozialetako solasaldiak (urteurrenak, jaiotzak, ezkontzak...); formalak,

neutroak eta informalak; aurrez aurre, telefonoz, bideo-konexio bitartez, komunikabideetan,

Interneten... (ulermena, adierazpena eta elkarreragina, ahoz eta idatziz).

▪Komunikatuak, aurkezpen ofizialak, hitzaldi publikoak...; formalak eta neutroak (ulermena,

ahoz eta idatziz).

▪Albistegiak, informazio-saioak, filmak eta telesailak, iragarkiak, dokumentalak,

elkarrizketak, kirol eta kultura saioak, artikuluak...; formalak eta neutroak; irrati-

telebistetako saioetan eta Interneten (ulermena, ahoz eta idatziz).



▪Debateak, reality show-ak, lehiaketak...; informalak eta neutroak; komunikabideetan

(ulermena, adierazpena eta elkarreragina, ahoz eta idatziz).

▪Iritzi-zutabeak, editorialak, iritzi-artikuluak, adituen hausnarketak eta kritikak...; formalak;

komunikabide idatzietan (ulermena, idatziz).

▪Zuzendariari gutunak eta iritzi-artikuluak, formalak eta neutroak; komunikabide idatzietan

(ulermena eta adierazpena, idatziz).

▪Testu-liburuak, kontsulta-liburuak (entziklopediak, hiztegiak...); formalak (ulermena,

idatziz).

▪Testu informatiboak, informalak, neutroak eta formalak: foroak, sare sozialak eta blogak...;

erakunde publikoetan, prentsan eta Interneten (ulermena, adierazpena eta elkarreragina,

idatziz).

▪Testu literarioak: saiakera dibulgatiboak, nobelak, ipuinak, kantak, poesiak, bertsoak,

antzerkia (baina ez literatura esperimentalekoak)... (ulermena, ahoz eta idatziz).

▪Laburpenak, erreseinak eta kritikak, informalak, neutroak eta formalak; argudioak eta

emozioak islatuta: albisteenak, elkarrizketenak, erreportajeenak, debateenak, filmenak,

antzezlanenak, liburuenak, kontzertuenak... (ulermena eta adierazpena, ahoz eta idatziz).

▪Jarraibide, agindu eta azalpen teknikoak: laneko prozedurak... (ulermena, adierazpena eta

elkarreragina, ahoz eta idatziz).

▪Jarraibide, agindu, azalpen teknikoak eta abisuak: medikuen azalpen teknikoak, zerbitzu bat

lortzeko jarraibide teknikoak (diru-laguntzak...), etxeen planoen gainekoak, kirol-araudiak,

ibilgailuen eta tresnen funtzionamendurako jarraibide zehatzak... (ulermena, ahoz eta

idatziz).

▪ Idazki formalak, informazio-truke teknikoak eta zehatzak, zerbitzuetakoak eta lanekoak

(eredu estandarrekoak): abisu, ohar eta iragarpen publikoak, eskutitz komertzialak,

txostenak, memoriak, aktak, egitasmoak... (ulermena, adierazpena eta elkarreragina, ahoz

eta idatziz).

▪Idazki formal tekniko eta zehatzak, zerbitzuetakoak eta lanekoak, eredu estandarrekoak:

deialdiak, kontratuak, araudiak, legeak... (ulermena, ahoz eta idatziz).



4.2.1.2. GAITASUN FUNTZIONALAK

Gaitasun funtzionala norbaitek ahozko eta idatzizko testuak helburu jakin batzuen arabera

moldatzeko duen gaitasuna da. Erabiltzaileak, komunikazio-egoera bakoitzean, testu-

sekuentziak sortu eta ulertuko ditu, komunikazio-xede jakinen arabera moldatuta, eta

horretarako beharrezkoak diren hizkuntza-baliabideak erabilita. Komunikazio-funtzioak asko

eta asko izan daitezke, asmoa, igorlea, hartzailea, ingurunea... kontuan hartzen badira. Baina

esan daiteke badirela makrofuntzioak edo funtzio orokorrak (ikus 4.2.1.1. Testu-generoak

atala), eta mikrofuntzioak, edo funtzio xeheak, kategoria batzuen arabera sailkatuta,

erabiltzaileek elkarreraginean sortzen dituzten testu sinpleen eta laburren erabilera

funtzionala adierazten dutenak.

4.2.1.3. DISKURTSO-GAITASUNAK

Diskurtso-gaitasuna erabiltzaileak testu egokiak, koherenteak eta kohesionatuak sortzeko edo

interpretatzeko duen gaitasuna da. Gaitasun diskurtsiboaren ardatza koherentzia edo

egokitasun soziolinguistikoa, ideien koherentzia, kohesiorako baliabideak eta modalizazioa

dira.

a. Koherentzia edo egokitasun soziolinguistikoa

Koherentzia edo egokitasun soziolinguistikoak hizkuntzaren erabileraren alderdi sozialera

egokitzeko behar diren ezagutzak eta gaitasunak hartzen ditu bere baitan: erregistro-

desberdintasunak, gizarte-harremanen adierazle linguistikoak, herri-jakintzaren

adierazpenak, euskalkiak, azentua...

Hizkuntza-erabiltzaileak kontuan hartu behar ditu hizkuntza-jardueretan eragina duten

faktoreak, eta horien arabera moldatu behar du bere diskurtsoa:

1. Solaskideak (igorlea eta hartzailea nor diren, zenbat diren, nolako harremana duten,

elkarreragina, beren gaitasunak...).

2. Komunikazioaren testuingurua eta erabilera eremua: etxea, lantokia, ikastetxea..., ea

solaskideak toki berean dauden edo ez...

3. Komunikazio-unea.



4. Komunikazio-kanala: ahozkoa edo idatzizkoa, aurrez aurrekoa, edo bestelakoen

bitartekoa (telefonoa, irrati-telebistak, megafonia, web-kamera, ordenagailua...)...

5. Komunikazioaren gaia: ezaguna den edo ez, interesekoa den edo ez, ohikoa den edo

teknikoa...

6. Komunikazio-xedea: informatzea, konbentzitzea...

Aldagai horien guztien ondorioz, euskara-erabiltzaileak erregistroa eta modalizazio

baliabideak egokitu behar ditu, besteak beste.

Erregistroa esaten zaie hizkuntza beraren aldaeren arteko ezberdintasun sistematikoei;

aldaera horiek testuinguru ezberdinen arabera erabiltzen dira. Erregistroa aukeratzeko,

komunikazio-egoeraren ezaugarri sozialak hartu behar dira kontuan: solaskideen arteko

harremana, asmoa, gaia, formaltasun-maila... Igorleak, norekin ari den eta zertan ari den

kontuan hartuta, bere hizkera egokituko du (neutroa, informala edo lagunartekoa, formala,

intimoa eta ofiziala/espezializatua), eta horretarako hainbat hizkuntza-baliabide erabiliko

ditu. Erregistroa egokitzeko gaitasuna handitu egiten da hizkuntzaren ezagutza

handitzearekin batera.

Euskara, beste hizkuntzak bezala, bi modutan ikas daiteke: ibilbide naturala eginda

(lehendabiziko hizkuntza), edo ibilbide akademikoa eginda (ikastetxean edo euskaltegian

ikasita, batez ere). Eta ibilbide bakoitzak oso bilakaera desberdina du, hizkuntzaren

erregistroen garapenari dagokionez. Ondorengo motak bereiz daitezke: neutroa, informala,

intimoa, ofiziala/espezializatua.

C1 maila

Esamolde idiomatiko eta lagunarteko asko ulertzen ditu. Ongi bereizten ditu erregistro

formala, informala, ofiziala eta espezializatua, eta intimoa. Jabetzen da, beraz, hizkuntzaren

inplikazio soziolinguistikoaz.

Desberdintasun soziolinguistikoetara moldatzen da, eta euskara gizarte-harremanetan

malgutasunez eta eraginkortasunez erabiltzen du. Erregistro formala eta informala ongi

erabiltzen ditu. Bere espezialitateko hainbat testu eta testu ofizial batzuk ere ekoizten ditu.

Baina mugak ditu, oraindik, oso diskurtso tekniko eta espezializatuak sortzeko, eta arazoak

izan ditzake diskurtso intimoetako xehetasunak eta emozio-graduak adierazteko.



b. Ideien koherentzia

Koherentzia testuaren edo diskurtso-sekuentziaren ezaugarrietako bat da. Koherentzia

egoteko, testuko ideiek eta kontzeptuek ongi egituratuta egon behar dute; ordenatuta,

alegia. Ideiek uztardura logiko bat izan behar dute: bigarren mailako ideiek informazio

garrantzitsua eman behar dute, ideia nagusira edo gaira iristeko; horrela, irakurleak

testuaren esanahi orokorra ulertu ahalko du. Testu-koherentzia lortzeko, honako osagaiak

hartu behar dira aintzat:

1- Ideien antolaketa:

▪Gaia eta tesia, ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak ongi bereiztea.

▪Informazioaren kantitatea (adibideak, arrazoiak, informazioa osagarria...) eta kalitatea

(kontzeptu pertinenteak, informazio egokia...) ongi neurtzea.

2- Esaldien arteko aurrerabide tematikoa: tema/rema:

Testuetan beharrezko informazioak daude, batetik, eta bigarren mailakoak, bestetik. Eta

informazio hori testuan galdegaia-mintzagaia legearen arabera garatzen da, informazio

ezaguna/ezezaguna, berria/aurretik esana; nabarmentzekoa/bigarren mailakoa uztartuz eta

harilkatuz, esaldi batetik bestera. Horrek berebiziko ondorioak ditu esaldien hitz-ordenan,

eta esaldien arteko loturetan.

3- Paragrafoen antolaketa:

Idatzizko komunikazioan, testuaren progresio logikorako garrantzi handiko unitatea da

paragrafoa. Izan ere, paragrafo bakoitzak ideia nagusi bat biltzen du, eta ideia horrek

markatzen du testuaren barruko esaldien kohesioa.

c. Kohesiorako baliabideak

Ongi egituratutako testuaren ezaugarria da kohesioa; esaldiak elkarrekin lotzen dira, zenbait

baliabide linguistiko –gramatikalak, lexikoak, fonetikoak- eta grafikoren bidez; baliabide

horiek bide ematen dute esaldi eta paragrafo bakoitza ulertzeko, gainerakoekin duten

loturaren arabera.

Kohesio-baliabideak bi mailatakoak izan daitezke: perpaus-mailakoak eta testu-mailakoak.

(ikus baliabide hauek mailaz maila sailkatuta, 4.2.2. Gaitasun gramatikalak atalean):



1- Perpaus-mailako kohesio-prozedurak:

Perpaus barruko hitz eta sintagmak lotzeko baliabideak:

▪Deklinabide-kasuak.

▪Postposizioak (atze, aurre, barru, bitarte...).

▪Lokailuak: emendiozkoak (eta...), hautakariak (edo...) eta aurkaritzakoak (baizik...).

▪Menderagailuak:

- Perpaus osagarriak: konpletiboak, zehar-galderak, subjuntibozko perpausak...

- Erlatibozko perpausak.

- Perpaus adberbialak: denborazkoak, moduzkoak, konparaziozkoak, helburuzkoak,

kausazkoak, baldintzazkoak, kontzesiozkoak eta ondoriozkoak.

2- Testu-mailako kohesio-baliabideak:

Testuko pasarteak eta elementuak lotzeko eta estekatzeko dauden bitartekoak:

▪Konexiozkoak (testu-markatzaileak):

- Antolatzaileak: hasiera emateko, jarraipena, amaiera, ordena, arrazoiak, aipamenak,

indartzeko, hierarkizazioa, denbora, lekutasuna, ideia berriak txertatzeko, adibideak

emateko, parekidetasuna, kontrastea, onarpena, ziurtasuna, beharrizana, balorazioa eta

ondorioa adierazteko.

- Lokailuak: emendiozkoak, hautakariak, aurkaritzakoak, ondoriozkoak eta kausazkoak.

- Puntuazio-markak: puntua; koma; puntu eta koma; bi puntuak; eten-puntuak; galdera

-eta harridura-markak; parentesia; marra luzea; komatxoak edo aipu-markak;

marratxoa; apostrofea; zehar-marra.

- Gorputzarenak, baliabide paralinguistikoak (keinuak, jarrerak...), eta idatzizkoak

(irudiak, grafikoak, ortotipografia...).

- Intonazioa, erritmoa, bolumena eta intentsitatea.



▪Erreferentziazkoak (deiktikoak), testuan kate anaforikoa eratzeko: anafora (aurretik esana

dagoenari erreferentzia egiteko), eta katafora (gero esan behar denari erreferentzia

egiteko):

- Izenordainak (zuek, neronek, haren/bere/beraren, haien/beraien/euren, geure burua,

elkar, deus ez, zera, zeinek...).

- Determinatzaileak (haurra, emakumeok, hau, horixe, bat/batzuk, asko, denak/denok,

laurak, aita eta biok, geure burua, elkar...).

- Aditzondoak (hemen, hortxe, bertan, hona/horra, horrela/honela, gaur, edonon...).

- Ordezkapen lexikala: sinonimia (lapurtu/ostu); hiperonimia (lilia>lorea); hiponimia

(eguna>asteartea) eta perifrasia (lehoia>oihaneko erregea).

- Hitz-errepikapena (Ez dago siesta egitea bezain gauza onuragarririk. Siesta egunero

egin beharko genuke).

- Elipsia (Arraina erosi dugu. Ø Gero prestatuko dugu).

- Aditz laguntzailearen komunztadura (da, dugu, diogu, zaio...).

d. Modalizazioa

Modalizatzaile esaten zaie igorleak hitz egiten edo idazten duenean hartzen duen jarrera eta

inplikazioa islatzeko erabiltzen dituen hizkuntza-baliabideei. Gertaera baten aurrean edo gai

baten gainean igorleak duen aldartearen edo egiten dituen balorazioen berri ematen du,

betiere bere xede komunikatiboaren arabera.

Hona adibide batzuk, zenbait modutan modalizatuta:

Igandean ekarriko dut, ziur. (Ziurtasuna) / Agian igandean ekarriko dut. (Duda)

Ez nator bat zurekin. (Baieztapena) / Esan duzun hori gezurra galanta da. (Balorazioa)

Eskertuko nuke egia esango bazenit. (Proposamena) / Egia esan behar didazu, nahi edo ez

nahi. (Derrigortasuna)

Atzo istripu bat egon zen. (Neutraltasuna) / Atzo istripu lazgarri bat egon zen. (Balorazioa)

Nahi badut, egin dezaket. (Ziurtasuna) / Nahi izanen banu, egin nezake. (Hipotesia)



Modalizatzaileak zenbait kategoriatakoak izan daitezke. Neurria edo gradua emateko balio

duen edozein hizkuntza-baliabide erabil daiteke modalizatzaile moduan, adierazitakoa

indartzeko edo lausotzeko:

▪Aditzondoak (oso, ozta-ozta, agian, nonbait...).

▪Postposizioak (zikina dago/zikin antza dago...).

▪Atzizkiak (gehiegi/gehiegixko...).

▪Aditz moduak: ahalera (egin dezaket...); hipotetikoa (ez legoke gaizki...); baldintza:

(ikusiko nuke...); agintera (egin ezazu!...).

▪Lokailuak (ez ezik ... ere; nolanahi ere...).

▪Esapideak (Zur eta lur...; Aho bete hortz...).

▪Adjektiboak (polita/ederra/liluragarria...).

▪Aditzak (poztu, harritu, uste izan, iritzi...).

▪Deiktikoak (diote/denek esaten dute/denok esaten dugu; Iragarki batean: Zapatak

konpontzen dira/Zapatak konpontzen ditugu...).

▪Baliabide semantikoak: ironia, exagerazioa, zentzu bikoitzeko adierazpenak, metaforak,

biraoak, piropoak...

▪Egitura adierazgarriak:

- Erakusleak indargarri (Hau zoriona!).

- BAI ... -(E)LA egitura (Bai polita dela!).

- ZE(R)/ZEIN/ZELAKO/NOLAKO egiturak (Nolako egia esan duen!).

- Atributua izenaren aurretik (Ederra astakeria! Polita esandakoa!).

- -(R)EN+izenondoa (Hori liburuaren polita!).

- ESKERRAK ... -(E)N (Eskerrak egia esan duen!).

- Sekuentziak (Esan dizut ez naizela etorriko ez gaur, ez bihar, ez etzi.).



- Elementu bat isiltzea eta ordezkatzea (Zera esatea ere!).

- Baieztapen eta ezeztapen indargarriak (Baietz!; Ezetz!; Esan dizudala!).

- Konparazioak (Leize-zuloa baino ilunagoa da.).

- Baldintzazko esaldi etenak (Zer gertatu den jakingo balu!).

- Harridurazko galderak (Nola?!).

- Errepikapena (Jakina, jakina; Hau da hau!).

- Adizki inpertsonalak (Gehiago ikasi beharko zenuke Gehiago ikasi beharra dago.).

- Kortesiazko baiezkoa (Ez naiz zurekin joango Beste batean izan beharko du.).

- Ezeztapen indargarriak (Esan ez du ba berak ez duela etorri nahi!; Ezta hurrik eman

ere!; Inondik ere ez!...).

- Baieztapen indargarriak (Bai horixe; Nola ez ba...).

▪Azentua eta ahoskera indargarriak:

-Azentu adierazkorra: [émakumeà!] (neutroa: [emákumeà].

-Bokalak luzatzea: (Haandi-haandia zen!).

-Silabaka ahoskatzea (Ez-du-da-la-e-gin-nen!).

▪Hitzen eta esaldien intonazioa, bolumena, etenak eta intentsitatea, kontzeptuak

nabarmentzeko edo lausotzeko.



4.2.2. GAITASUN GRAMATIKALAK

Gaitasun gramatikala esaten zaio hizkuntza-erabiltzaileak hizkuntza jakin baten baliabide

gramatikalak zuzen, egoki eta eraginkor erabiltzeko eta ulertzeko duen gaitasunari. Baliabide

gramatikalak hizkuntza baten unitate eta printzipio multzo bat dira, unitate horiek nola

erabiltzen eta uztartzen diren arautzen duena: lexikoa eta semantika, fonetika, fonologia eta

intonazioa, ortografia, morfosintaxia, eta kohesiorako baliabideak.

Komunikazio-jarduera bakoitzak eta testu-genero bakoitzak baliabide gramatikal jakin batzuk

eskatzen dituzte; ideia horretan oinarriturik sailkatu dira atal honetan baliabide

gramatikalak, mailaz maila.

Baliabideak maila batetik bestera errepikatu gabe sailkatu dira, progresio bati jarraikiz, argi

uzteko maila bakoitzean zer landu behar den bereziki, eta ebaluazioan ere zer baloratu behar

den, betiere malgutasunez. Ez da ahaztu behar maila bakoitzean aurrekoetan landutako

baliabideak ere kontuan hartu behar direla; hots, lotura bermatu egin behar da maila batetik

hurrengora.

a. C1 Lexikoa eta semantika

Ikasleak ia edozein gairen gainean hitz egiteko hiztegi zabala du (giza-harremanak, lana,

dibulgazio-gaiak, kultura...). Gaitasun lexiko-semantiko garatua du, hizkuntza-funtzio

gehienak xehetasunez egiteko (argudiatzeko, xehetasunez azaltzeko, bigarren mailako ideiak

garatzeko...). Errepertorio lexikal zabala du, eta izan ditzakeen hutsuneak aise betetzen

ditu. Ez da ahalegindu behar hitz egokia aurkitzeko. Esamolde idiomatikoak, ordezkapen

lexikal zabala, esanahi bikoitza duten hitzen erabilera, aldaera dialektologikoak eta eremu

lexikal xeheen kontrola du.

b. C1 Fonetika, fonologia eta intonazioa

- Euskaltzaindiaren aholkuak (sakondu): EBAZ (87. araua). Ahoskera zaindua eta erregistroen

bereizketa.

- Euskalkien ezaugarri fonologiko, fonetiko eta melodiko hedatuenak antzematea:

./d/-ren ordezkapenak, bokal artean ([agudo/aguro], [edan/eran]...).

http://irati.pnte.cfnavarra.es/usktzartw/moodle/mod/wiki/view.php?wid=94&userid=0&groupid=0&page=Kohesiorako%20baliabideak



./r/-ren galera, bokal artean ([kalera noa/kalia nue]...).

. Bokalen alternantziak ([ontsa/untsa], [berri/barri], [bai/bei], [aita/aite],

[gorria/gorrie...]).

. Kontsonantismoa ([beste/bertze], [joan/fan/yoan], [harrizkoa/harriskoa]...).

- Intonazioa:

. Galdegaia aditzaren talde melodikoari lotzen zaio (bihar [bíhar]/Liburua bihar erosiko

dugu [biháreròsikò]).

. Hitz elkartuek talde melodiko bera dute:

ume lapurra≠ume-lapurra [úme lapúrra/umélapurrà]

tresna garbitzailea≠tresna-garbitzailea [trésna.garbítzaileà/tresnágarbìtzaileà]

c. C1 Ortografia

- Atzerriko izenek sortu ohi dituzten zalantzak, irizpide fonetikoa edo ortografikoa

erabiltzean (James Joycen idazlanak/James Joyceren idazlanak).

- Letra larriak:

. Bi puntuen ondoren, aipamena zuzena denean (Hauxe esan zidan: “Ez al dakizu nor

naizen?”...).

. Planeta eta astro guztien izenak (Ilargia Lurraren satelitea da...).

- Letra xeheak:

. Antso erregea, aita santua...

. Astro adiera hertsitik kanpokoak (eguzki-sistema, eguzki-panelak...).

- j/i txandaketa.

. Hitz hasieran, j- (jadanik, jardun, jogurt...). Salbuespenak: iaio (trebe), iodo...

. Bokal artean, -i- (leial, proiektu...). Diptongorik egiten ez duten hitzetan, -h- (ihartu,

ihes...).



- y letra: berriki jasotako zenbait maileguk hasierako y- gorde egiten da (yoga, yuppie...).

- Maileguen idazkera: hitzaren erdian kontsonante multzoak gorde egiten dira (sintagma,

administrazio, objektu...).

- -ARAZI: ortografia-arauak.

- EZKERO: orduekin eta, oro har, denborazko postposizio gisa erabil daiteke (hamarrez

gero/hamarrak ezkero, San Ferminez gero/San Fermin ezkero, atzoz gero/atzo ezkero...).

- Galdetzailea (nor, zer, nola...)+NAHI (GURA) egiturak hitz bakar batean (nornahi, zernahi,

nolanahi...). Galdetzailea -n, -t edo -k letraz amaituz gero, ordea, bi aukera daude

(nonahi/non-nahi, zenbanahi/zenbat-nahi, nondinahi/nondik-nahi...).

- -NA banatzailea (bana, bosna/borzna, ehuna, zenbana...).

- ALDE postposizioa: bi modu onartzen dira (atzealde/atzeko alde, *atzekalde...).

d. C1 Izen-sintagma

1. Izena:

- Bizidunen deklinabidea leku-denborazko kasuetan (norengan, norengana, norenganantz,

norenganaino, norenganako, norengandik).

- Numeroa: zenbatzaile zehaztu batzuen balio enfatikoa (bi, bost, hamaika...).

- Deklinabidea: mugagabearen erabilera kasu guztietan:

. Izen bereziak.

. -A itsatsia dutenek ez dute -A galtzen (animalia, anaia...).

. Kontsonantez eta diptongoz bukatutako hitzak (haran, jai, zelai, gau...).

. Galdetzaileak, zenbatzaile zehaztuak eta zehaztugabeak (nor edo nor, nornahi, zertzuk,

norbera, nor bere, beste, anitz, franko, aski...).

. Zenbait aditz berezirekin (heroi bihurtu, zuzendari izendatu, alkate aukeratu...).

. Aditz-lokuzioak, IZAN, EGIN, EMAN eta HARTU aditzekin.



. Kantitatea adierazten duten konparaziozko perpausetan: ADINA/BESTE/BEZAINBAT+(izena+

–Ø) (Zuk beste ardo edan du...).

2. Deklinabidea eta galdetzaileak (ikus B2).

3. Izenordainak:

- Forma indartuen erabilera (neu, neronek, geu, gerok, heu, zeu, zerorrek, zeuek...).

- Bihurkariak (X-(r)en burua, neure, heure, bere, geure...).

- Elkarkariak (elkar, bata bestea).

4. Determinatzaileak:

- Erakusle indartuak (hauxe, horixe, huraxe...) eta erakuslearen balioa duten kataforak

(hona hemen, horra hor...).

- Zenbatzaile zehaztuak:

. Kantitateak adierazteko esapideak (hiru litro ardo, baso bat ur hotz, sei kilo kafe...).

. Datak eta orduak deklinatuak (2010eko irailaren 11, hamarrak eta hamarrean, bostak

laurden gutxitan, 15:30ean).

. Frakzioak, ehunekoak, kalkuluko eragiketak.

. -NA banatzailea.

. Biderkatzaileak (bakoitz, bikoitz...).

5. Adjektibo-sintagma:

- Izenondoak:

. BERA≠BERDINA izenondoak.

. Graduazioa: bustiduraren bidezkoa (xoxoa, pottoloa...); atzizkien bidezkoa (-xko, -xka,

-tzar, -kote...).

. Adjektiboaren leku aldaketak sortutako adierazkortasuna (Gizon bat ederra! Indarra

behar da handia!...).



- Izenlagunak:

. Zenbatzailea+izenlagun singularra -(E)KO+izena, adina, prezioa, neurria, pisua

kontzeptuak adierazteko (bi urteko umea, bost euroko aldizkaria, hiru kilometroko

bidea...).

. Esanahiak bereizteko, -(E)KO/-(E)TAKO/-ETAKO:

Zazpi urteko ardoa (botilan dagoen ardoak zazpi urte ditu).

Zazpi urtetako ardoa (ardoa zazpi urtetan, ez zortzitan, bildua izan da).

Zazpi urteetako ardoa (azkeneko zazpi urteetan).



- Aposizioa:

. Izen-sintagma bat beste izen-sintagma baten aposizioa denean, deklinabide-kasuaren

marka aposizioaren amaieran paratzen da bakarrik:

Erronkariko tenore Julian Gaiarre euskalduna zen.

Erronkariko tenore Julian Gaiarrerena da eskutitz hori.

e. C1 Aditz-sintagma

ADITZA

1- Ezaugarri orokorrak:

. Adizki jokatugabeak ondorengo funtzioetan: adjektiboa -Ø, -A/-AK (Neska prestu bat...;

Mutila(k) egona(k)...); aditzondoa: -TA/-DA (egonda, egondako); -(R)IK (egonik); -(E)Z

(egonez); -(E)AN (egonean); izena: -Ø+(IZAN) +mugatzailea (etorria, etorri izana).

2- Indikatiboko orainaldia (ikus aurreko mailak).

3- Indikatiboko lehenaldia: NOR-NORI laguntzailea, pertsona guztietan (nintzaizun,

zintzaizkidan...).

4- Aspektua:

. Aspektu burutugabea, OHI erabiliz (Igandeetan joan ohi naiz...).

. Etorkizuna, esamoldeen bidez: -T(Z)EKOA IZAN (Bihar joatekoa naiz...); -T(Z)EKO EDUKI

(Ikusteko daukat...).

. Etorkizuna, -KIZUN adierazpidea erabiliz (Hori ikuskizun da...).

5- Baldintzazkoak: NOR-NORI laguntzailea, pertsona guztietan (banintzaizu,

zintzaizkidan...).

6- Aginterakoak: zehar-agintera aditz jokatuaz, lehenaldiko subjuntiboan (Lehenbailehen

buka nezala eskatu zidan...).



7- Ahalerakoak:

. NOR-NORK laguntzailea, lehenaldiko alegiazkoa, pertsona guztiak (zenezakeen,

zenezaketen, zintzaketedan...).

. NOR-NORI-NORK laguntzailea, lehenaldiko alegiazkoa (niezaiokeen, geniezazukeen...).

8- Subjuntiboa:

. NOR, lehenaldia (nendin...).

. NOR-NORK, lehenaldia (nezan...).

. NOR-NORI, orainaldia (dakigun...).

. NOR-NORI-NORK, lehenaldia (ziezaioten...).

9- Aditz-lokuzioak (ikus aurreko mailak).

10- Aditz-izena: –T(Z)ERAINO, T(Z)ERAINOKO (Hiltzeraino estutu zuen. Lehertzerainoko barrea

eragin zion...) .

11- Bestelako erabilerak:

. Aditz arazleak: -ARAZI, ERAGIN aditz laguntzaileen erabilera, sistema guztietan.

. Gerundioa: EZEAN (zer erantzun ezean geratu zen), BATEAN (negar batean aurkitu nuen),

-KI (gazteena izaki), -(E)AN (jakinean dago).

ADBERBIO-SINTAGMA

1- Aditzondoak:

. Denbora: galdetzaileak (noizdanik, noizdaino) eta maiztasuna adieraztekoak (zenbatean

behin, zenbatetik behin... esapide adberbialak).

. Lekua: esapide adberbialak (hor nonbait, tokian-tokian, nora edo hara...).

. Modua: esapide adberbialak (arin bai arin, zaharraren zaharrez...).

. Iritzi eta jarrera (-en aburuz, nonbait, itxura (denez), antza (denez), agidanez,

agidanean, -en irudiko... ).



. Adizlagun gisa erabiltzen diren IS absolutuak, aldiaren luzera, neurria, pisua edo

antzekoa adierazteko (Hiru metro luze da; Ordu pare bat egon da...).

2- Postposizioak:

. Postposizioen bidez sortutako izen sintagmak (aitzin, antzean, at, barna, barrena, -a(k)

barne, bestalde, buru, gibel, goiti, kontu, zehar...).

f. C1 Sintaxia

PERPAUS BAKUNAK

1- Komunztadura (ikus aurreko mailak).

2- Adierazpen-perpausak (ikus aurreko mailak).

3- Galde-perpausak (ikus aurreko mailak).

4- Aginte-perpausak (ikus aurreko mailak).

5. Harridurazkoak:

- Erakusleak, lekuzko aditzondoen funtzioan (Han gertatu zena!...).

- Izenondoa+HALAKO izenlaguna (Harroputza halakoa!...).

- Ezezkoak:

. ... EZ ... BA! (Jakingo ez dut, ba!...).

. EZ ... (Ez da izanen!...).

. ... EZ ...-(E)NEAN! (Burua apurtu ez duenean!...).

- Errepikaketa: adizki osoa errepikatuta (Esan badut, esan dut!...).

- Bestelakoak :

. Baldintza (Bazeneki, jakin...).

. ERE partikula (Hori esatea ere!...).

. Erakuslea absolutiboan+genitiboa (Hura umearen negarra!...).



. -(E)NEZ (Ongi ari gara, ari garenez! Ikusi dugunez!...).

PERPAUS ELKARTUAK

a. Juntadurazkoak:

1. Emendiozkoak:

- Alborakuntza:

. ... EZ EZE ... (ERE) (Etxean ez eze, kalean ere horrela portatzen da...).

. ... EZ EZIK ... (ERE) (Udan ez ezik, neguan ere hara joaten gara oporretara...).

2. Hautakariak (ikus aurreko mailak).

3. Aurkaritzakoak:

. BAINA (≠BAINO) (Joaten utziko dizut, ez duzu merezi baina=Joaten utziko dizut, baina ez

duzu merezi. Ez dut zugatik egin, amagatik baino=Ez dut zugatik egin, amagatik

baizik...).

b. Menderakuntzazkoak:

1.-Perpaus osagarriak:

- Adierazpen-perpausak :

. -(E)NIK eta –(E)LA bereizi, kasu guztietan (Ez du esan ezkondu zela/Ez du esan ezkondu

zenik...).

- Subjuntibokoak: aditza subjuntiboan+-(E)N/-(E)LA (Eskatu zioten edozertan lagun

ziezadala; Onenak irabaz dezala; Alabari ezer gerta ez zekion bereak eta bi egin zituen...).

- Izenlagunak:

. -(E)N (Eguzkia Lurraren inguruan zebilen ustea hautsi zuen Kopernikok...).

. -(E)LAKOAN, -(E)LAKO USTEA(N) (Kanpoan zinelakoan nengoen. Euskara Afrikatik datorrelako

ustea oso zabaldua zegoen...).



2. Erlatibozkoak:

- Aditz-partizipioa+izena (Amak eman diru guztia gastatu duzu...).

- Erlatiboak: ZEIN- (Orduan agertu zen gizon bat, zeini beso bat falta zitzaion...).

- Erlatiboak: BAIT- (Galdetu gizon horri, etxean baita...).

- Erlatibo motak eta erabilerak:

. Murriztagarriak (Goizean zurekin mintzatu den gizona nire lantokian ibili zen...).

. Azalpenezkoak (Aspaldi ezagutzen duzun nire arreba Maddik esango dizu hori...).

. Aposizioan erabilitako erlatiboak (Gizon bat etorri zen, ongi ezagutzen duzuna...).

3. Konparaziozkoak:

- Enfasia adieraztekoak: BAINO-z osaturiko esapideak: ZEIN BAINO ZEIN/NOR BAINO NOR (...–AGO)

(Nor baino nor aritu ziren pilotariak...).

- Berdintasuna adieraztekoak

. ADINAKO (Nesken futbolari ez zaio behar adinako garrantzirik eman...).

. -T(Z)EKO LAIN, BESTE (Nekatzeko lain egin dugu lan; Zuk beste edan dut...).

- Eredu erromanikoz osaturiko konparaziozko perpausak: NOLA ... HALA, ZENBAT ... HAINBAT

(Zenbat aldiz eskatu genion, hainbat aldiz ukatu zigun...).

4. Baldintzazkoak:

- Etorkizuneko aspektua+baldintza, helburua adierazteko (Irabaziko badugu, jo eta ke

entrenatu behar...).

- -T(Z)ERA (Jakitera, ez nizun ezer esango...).

- -T(Z)EKOTAN (Gera zaitezkete, baina isilik egotekotan...).

5. Denborazkoak:

- Aldiberekotasuna: -T(Z)EAZ BATERA (Ohean sartzeaz batera...).



- Aurrekotasuna:

. -T(Z)ERAKO(AN) (Hitzaldia bukatzerako bagenekien zer erantzun jasoko genuen...).

. -(E)NE(RA)KO (Agertu zinenerako joanak ziren denak...).

- Ondokotasuna: -TAKOAN (Bazkaria amaitutakoan aterako gara...).

- Iraupena adieraztekoak: -(E)N ARTEAN (Bizi naizen artean...).

- Denbora-erreferentea dutenak: BADA/BADIRA ... -(E)LA (Badira 5 urte ez dudala hegazkinik

hartu...).

6. Helburuzkoak:

. Aditz jokatua subjuntiboan (Denok bakean egon gaitezen egin zuen otoi...).

. Aditz jokatugabea+-T(Z)EKOTAN/-T(Z)EKO ASMOTAN (Iruñera joatekotan, abisatu...).

7. Kausa eta ondorioa:

- Kausazkoak: -(E)LA BIDE (Edana zela bide, bikotea hautsi egin zen...).

- Ondoriozkoak:

. HAIN/HAINBESTE/HAINBESTEKO+IS/HALAKO+MANERAN/MOLDEZ/GISAZ... (EZEN/NON/ZEIN ETA)...

(BAIT-/-N/) (Halako elurtea egin zuen, non elur-makina guztiak ez ziren aski

errepideak garbitzeko. Halako moldez gogaitu ninduen, non modu txarrean moztu

behar izan nion erretolika...).

8. Kontzesiozkoak:

- ...BA-... ERE, -(E)Z GERO ERE, -T(Z)EKOTAN ERE, -T(Z)EKOZ ERE, EZIK ERE (Oso txukun egiten ez

baduzu ere, ez kezkatu...).

- -TA/-(R)IK+ERE; partizipioa+GABE ERE (Laster joanda ere ordu erdia duzu...).

- -(E)NA...-(E)LA (Datorrena datorrela...).

- Bestelakoak:

. Izena+GORABEHERA (Gaizki ulertu batzuk gorabehera, dena ongi joan zen...).



. Izena+-GATIK ERE (Diruagatik ere ez nuke eginen. Askotan eskatu du, baina

horregatik ere ez diote alerik ere eman...).

. Izena+ETA GUZTIZ ERE (Elurra eta guztiz ere, kotxea hartu zuen. Debekua eta guztiz

ere, lantokian erretzen du...).

. Aditza+-AGATIK ERE (Lapurra izanagatik ere, emakume jatorra da...).

. Izena absolutu pluralean+izena mugagabean, errepikatuta: IRITZIAK IRITZI (Iritziak

iritzi, ezin da ukatu berak esandakoa egia dela...); SALBUESPENAK SALBUESPEN

(Salbuespenak salbuespen, ikasleak langileak eta arduratsuak dira...).

9. Moduzkoak:

- Galdetzaile batez (Prezioak nola doazen, asko edo gutxi erosiko dugu...).

- Esamoldeak: DAGOEN DAGOENEAN, ZIREN ZIRENEAN (Lana zegoen zegoenean utzi eta alde egin

zuten besterik gabe...).

g. C1 Kohesiorako baliabideak

TESTU-MARKATZAILEAK

Testuaren kohesioan sakontzea, eta antolatzaile eta lokailuen erabilera sistematizatzea:

- Antolatzaileak:

. Hasiera: lehen-lehenik; aztertuko dugun gaia; idazki (hitzaldi) honen bidez; idazki

(hitzaldi) honen helburua; ezeri ekin baino lehen; ...-z hitz egin behar baitut; sarrera

gisa esango dugu...

. Jarraipena: hari beretik; honen ostean; aitzinera joko dugu; bidenabar, esan daiteke;

honez gain...

. Amaiera: laburbilduz; konklusio/ondorio gisa; zera esanez amaituko dut; azkenez;

honenbestez; hitz gutxitan esateko...

. Ordena: horiek horrela; besteak beste; arestian esan den bezala; gisa berean; batik

bat...

. Ideia berriak: ez ezik ... ere; horrez gain; halaber...



. Kontrastea: esanak esan; nolanahi ere; aurrekoaren kontrara; datorrena datorrela; hori

gorabehera; kontuan izan, bestetik...

. Beharrizana: derrigorrean; ezinbestean; halabeharrez...

. Denbora: antzina; egun; behiala; aurreko batean; harrezkero; hemendik aitzinera; sasoi

horretan...

. Adibideak emateko: konparazio baterako; alegia; aipa dezagun; demagun; besteak

beste; hau da; kasu; hots; beste hainbaten artean...

. Zehazteko: egia esan; egia esateko...

. Ziurtasuna: nola ez!; ziurrenez; zinez; ezbairik gabe...

. Probabilitatea: agidanez; antza; omen; ote; ei; inondik ere; nonbait; onenean (ere);

apika; antza denez; baliteke...

. Ondorioa: esandakoaren arabera; hau guztia dela eta; funtsean; dela kausa/bide...

. Indartzea: mila bider esana dugun bezala; hori horrela delarik...

. Parekidetasuna: halaber; dela ... dela; legez; orobat; lain; antzera...

. Balorazioa: tamalez; espero dezagun; ez legoke gaizki...

- Lokailuak:

. Emendiozkoak: halaber; orobat; bederen; behinik behin...

. Hautakariak: osterantzean; ezpabere; gainontzean...

. Aurkaritzakoak: bizkitartean; bien bitartean; alta; alabaina; haatik; hargatik; horratik;

barren...

. Ondoriozkoak: honenbestez/horrenbeste/hainbestez; halatan...

DEIKTIKOAK

Deiktiko edo erreferentziazko baliabideen erabilera egokia, komunikazio testuinguruko

elementuei erreferentzia egiteko:



- Anafora, aurretik esana dagoenari erreferentzia egiteko: Aurreko azalpen hori asko gustatu

zait (2. graduko erakuslea).

- Anafora bikoitzak:

. 2. eta 3. graduko erakusleak:

Gaztetan Parisen bizi izan nintzen, baina orain Tuteran bizi naiz.

→ Han bakar-bakarrik nengoen; hemen, ordea, familia eta lagunak

ditut. (han=Parisen; hemen=Tuteran).

. 3. pertsonako izenordainen eta erakusleen balio anaforikoa, batez ere NOREN

kasuan, singularrean (horren/haren, bere, beraren...) eta pluralean (horien/haien,

beraien, euren...):

Koldo azaldu zen orduan, eta bera ez zela joango esan zigun.

(Koldo=hura).

Koldo azaldu zen orduan, eta hura ez zela joango esan zigun.

(Koldo≠hura).

- Bigarren graduko erakusleak (hori, horiek...) aurreko perpaus osoa izan dezake

erreferentzia, izenordain moduan dagoenean:

Hala esan diot lagunari. Hori (lagunari hala esan izana) ez da oso lagungarria.

Konforme nago, baina horrek (konforme egoteak) ez du esan nahi...

- Katafora, ondotik esan behar denari erreferentzia egiteko: Azalpen hau eman zigun: (...) (1.

graduko erakuslea).

. Zenbait markatzaileren balio kataforikoa (hona hemen, behean sinatzen dugunok,

zera...).

Zera esaten du txosten horrek, laburbilduz: (...).

- Hizkuntza-jardueran parte hartzen dutenei buruzko deixiak:

Hemen nago. (solaskidea kontuan hartu gabe)

Hemen nauzu. (solaskideari erreferentzia eginda)



Hemen nagok/nagon. (solaskideari erreferentzia eginda)

PUNTUAZIOA

Atal honetan, mailari dagozkion puntuazio baliabideak zehaztu dira, bai kohesioari bai

ortografiari soilik dagozkionak, arrazoi praktikoengatik.

Maila honetan testu konplexuak lantzen dira eta, horregatik, puntuazioari garrantzi handia

ematen zaio. Puntuazio baliabide guztien erabilera landu eta hobetu egin behar da: komak,

puntuak, puntu eta komak, parentesiak, marra luzeak, eten-puntuak...

- Koma:

. Aditz laguntzailea isilpean dagoenean (Esan, eta egin...).

. Zenbait atsotitzetan, bikoiztasuna adierazteko (Kanpoan uso, etxean otso. Eguzkia nora,

zapiak hara...).

. Komaren erabilera zuzena: komak, sarritan, binaka jarri behar dira, eta ez banaka

(aposizioan, lokailuak mugatzeko, azalpenak tartekatzeko...). Koma gehiegi jartzeak,

batzuetan, kalte egiten du.

- Puntu eta koma:

. Perpausen arteko hierarkizazioa markatzeko, askotan lokailua tartean dagoela (Ez zaitu

ikusi nahi; beraz, ez etorri...).

. Testuko osagaiak bereizteko eta antolatzeko (Pipiak jana zuen etxeko egitura osoa;

hoditeriak aspaldi emanak zituen eman beharrekoak; lorategi izandakoa sasitza beldurgarri

bat baizik ez zen. Ezin zen etxe hartan bizi).

. Zerrendak ematean, baldin eta zerrendatutako elementu bakoitzari ezaugarriak gehitu

behar bazaizkio (Honako ordezkari hauek espero ditugu: Olaia Arregi, oraingo zuzendaria;

Jontxu Arratibel, lehengo zuzendaria, eta orain aholkulari dena; Maria López, idazkaria,

eta bilera gidatuko duena.).

- Komatxoak (edo letra etzana):

. Euskalki bateko edo erregistro informaletako hitzen transkripzioa egiteko (“Inkoaldeu?”

−galdetu zion...).



. Ironia edo esanahi bikoitza adierazteko (Hauek al dira “lan-baldintza duinak”?...).

. Liburu, aldizkari, egunkari edo agerkarien aipamen zuzena egiteko, letra etzana erabiltzen

da (Irakurri al duzu Sargori liburua?...); bertako artikuluak, ordea, komatxoen artean

(Irakurri al duzu Argia aldizkariko “Hondakin biltzaileak” artikulua?...)

- Marratxoa:

. Neurri-unitateetan, deklinabide-atzizkia marratxoarekin lotzeko (12 cm-ko luzera...).

. Sigletan, deklinabide-atzizkia marratxorik gabe (EHUk...). Siglaren azkeneko letra eta

deklinabide-atzizkiaren hasierakoa berdinak badira, ordea, marratxoa jarri behar

(AEK-ko...).

. ETA eta EDO aurreko hitzari lotzeko (Zure anaia-eta, ikusi ditut plazan. Zuk esan zenuena-

edo, errepikatu dit...).

. Marratxoaren erabilera zaindua eta normalizatua hitz elkartuetan. Euskaltzaindiaren araua

(Hitz elkartuen osaera eta idazkera, 25. araua, Euskaltzaindiak 1995ean onetsitakoa).

. Anbiguotasuna argitzeko, hitz elkartuetan: txakur zaintzailea (zaintzen duen txakurra) eta

txakur-zaintzailea (txakurrak zaintzen dituena).

HITZ-ORDENA

- Mintzagaia (lehendik emana dagoen informazioa): mintzagai hanpatua, esaldi hasieran,

koma baten aurretik; mintzagaiaren gainontzeko elementuak esaldiaren amaieran.

-Gu etxe horretan bizi gara aspaldidanik.

-Nor bizi da etxe horretan?

-Etxe horretan, GU bizi gara aspaldidanik.

Mintzagai hanpatua: etxe horretan.

Mintzagai ez hanpatua: aspaldidanik.



- Iruzkina (informazio berria):

Iruzkina hanpatua izan daiteke (galdegaia), edo hanpatu gabea. Iruzkin hanpatua edo

galdegaia (informazio berri garrantzitsuena) aditzaren aurrean jartzen da. Iruzkinaren

gainontzeko elementuak, hanpatuak ez direnak, ordea, bukaeran jartzen dira:

-Aitziberrek egunero kotxea hartzen du.

LANERAKO hartzen du kotxea GARAJETIK.

Iruzkin hanpatua edo galdegaia: LANERAKO

Iruzkin hanpatu gabea: GARAJETIK

- Mintzagaia eta galdegaia baliabide gramatikalen bidez nabarmentzea:

. Esaldiaren ordena (Gogoa daukat, ikaragarria!...).

. Lexikoa baliatuta (Jan? Irentsi egin duzu!...).

- Fokalizazio osagarriak, zenbait egitura sintaktiko baliatuta:

. Zerrendatzea (Dei egin dizut eta komunikatzen ari zen, eta pixka batean itxaron dut, eta

berriz ere deitu behar izan dut...).

. EZTA+aditza+ERE (Ezta belauniko jarrita eskatuta ere...).

. ERE lokailua (Nora doan ere ez daki).

. Galdetzailea+aditza+ETA... (Nori suertatuko, eta errugabe bakarrari gertatu behar...).



BALIABIDE PARALINGUISTIKOAK

1- Ahozko komunikazioa (ikus aurreko mailak).

2- Idatzizko komunikazioa:

Mailari dagozkion testu-generoen formatuak kontuan hartzea (ikus 4.2.1.1. Testu-generoak

atala): baliabide paratestualak, elementu testual eta paratestualen kokapena, hitz, esaldi eta

paragrafoen disposizioa, euskarriak, ohiko ereduak eta txantiloiak... Batez ere testu-genero

formalen formatuari erreparatuko zaio (osagarri grafikoak, orrialdearen diseinua, baliabide

ortotipografikoak...): curriculuma, administrazioko zenbait idazki (egitura estandarrak),

albisteak (krokisak, leihoak, tartekiak, titularrak...), txostenak...

____________________________________________________________________________________________ HE

HENAC zirriborroa (2010-I-18)eibz.educacion.navarra.es/baliabideak/curriculumak/dok/...Trebea da,...

Documents

Transcript of HENAC zirriborroa (2010-I-18)eibz.educacion.navarra.es/baliabideak/curriculumak/dok/...Trebea da,...