O Tesouro dos nosos avosO Tesouro dos nosos avosA guerra civil na GuardaA guerra civil na Guarda

Bandeiras dos bandos enfrontadosBandeiras dos bandos enfrontados

Republicana FalanxistaRepublicana Falanxista

F. Franco, o xeneral golpistaF. Franco, o xeneral golpista

Antes do golpe de estado do xeneral Franco o Antes do golpe de estado do xeneral Franco o 17 de Xullo de 1936, na Guarda gobernaba o 17 de Xullo de 1936, na Guarda gobernaba o partido galeguista (leal á república). O alcalde do partido galeguista (leal á república). O alcalde do momento era Brasilino Álvarez, un home momento era Brasilino Álvarez, un home coñecido por todo o pobo da Guarda. Cando se coñecido por todo o pobo da Guarda. Cando se produce a chegada das tropas sublevadas á vila, produce a chegada das tropas sublevadas á vila, el marcha para a súa casa. O farmacéutico da el marcha para a súa casa. O farmacéutico da Guarda, Don Julián, dono da casa onde vivía Guarda, Don Julián, dono da casa onde vivía Brasilino, díxolle que aínda había tempo para Brasilino, díxolle que aínda había tempo para que se escondera e non fose detido polas tropas que se escondera e non fose detido polas tropas franquistas, pero o alcalde negouse porque dicía franquistas, pero o alcalde negouse porque dicía que non fixera nada para ter que esconderse. que non fixera nada para ter que esconderse.

E finalmente collérono preso e levárono E finalmente collérono preso e levárono para Vigo xunto con outras cinco persoas para Vigo xunto con outras cinco persoas máis relacionadas ca burocracia do máis relacionadas ca burocracia do concello Guardés. De alí, leváronos para concello Guardés. De alí, leváronos para Tui, onde os xulgaron. A Brasilino, no seu Tui, onde os xulgaron. A Brasilino, no seu xuizo, acumuláronlle como falta unha viaxe xuizo, acumuláronlle como falta unha viaxe a Rusia que fixera anteriormente como acto a Rusia que fixera anteriormente como acto antipatriótico, xa que de aquelas era a cuna antipatriótico, xa que de aquelas era a cuna do socialismo, réxime detestado polo do socialismo, réxime detestado polo franquismo.franquismo.

Fin dun pleno no consistorioFin dun pleno no consistorio

Por outra banda, tamén se xulgou e fusilou Por outra banda, tamén se xulgou e fusilou a xente no colexio dos Xesuítas. O pobo a xente no colexio dos Xesuítas. O pobo viu este feito como algo que xa estaba viu este feito como algo que xa estaba planeado. O obxectivo principal das tropas planeado. O obxectivo principal das tropas sublevadas era provocar terror e pánico sublevadas era provocar terror e pánico para evitar focos de resistencia por parte da para evitar focos de resistencia por parte da poboación civil. Pero houbo xente que se poboación civil. Pero houbo xente que se refuxiou no monte, e o capitán da garda refuxiou no monte, e o capitán da garda civil sabía que iso pasaría.civil sabía que iso pasaría.

Colexio dos XesuítasColexio dos Xesuítas

El mesmo decidiu acampar unha noite para El mesmo decidiu acampar unha noite para intentar atrapar aos fuxidos pero foi un acto intentar atrapar aos fuxidos pero foi un acto inútil por un motivo: el era asturiano e non inútil por un motivo: el era asturiano e non coñecía o monte (e menos se facía redadas de coñecía o monte (e menos se facía redadas de noite) e os fuxidos (ó ser da Guarda) coñecíano noite) e os fuxidos (ó ser da Guarda) coñecíano moi ben. Pero estes tiveron a mala sorte de que moi ben. Pero estes tiveron a mala sorte de que no cuartel se presentasen persoas coa intención no cuartel se presentasen persoas coa intención de dar “chivatazos”. Algunhas destas persoas de dar “chivatazos”. Algunhas destas persoas foron capturadas e retidas por persoas contrarias foron capturadas e retidas por persoas contrarias ao réxime e que daban de comer aos fuxidos.ao réxime e que daban de comer aos fuxidos.

Vistas ao Miño dende o monteVistas ao Miño dende o monte

A partir deste momento, a señora Concha A partir deste momento, a señora Concha cóntanos as súas vivencias despois de finalizada cóntanos as súas vivencias despois de finalizada a guerra. Por exemplo, fálanos das “peripecias” a guerra. Por exemplo, fálanos das “peripecias” que tivo facer para poder traer ao seu marido que tivo facer para poder traer ao seu marido dunha prisión de Jaca á de Tui para estar máis dunha prisión de Jaca á de Tui para estar máis cerca del ou como despois de que a soltaran (ela cerca del ou como despois de que a soltaran (ela estivera presa) tiña que estar escondida na súa estivera presa) tiña que estar escondida na súa casa sen sair xa que a súa liberación fora casa sen sair xa que a súa liberación fora condicionada por desterro, e isto impedíalle estar condicionada por desterro, e isto impedíalle estar na súa vila natal.na súa vila natal.

Brasilino Álvarez, Brasilino Álvarez, alcalde da Guarda ao alcalde da Guarda ao producirse o producirse o alzamento. Foi alzamento. Foi fusilado o 7 de fusilado o 7 de decembro de 1936.decembro de 1936.

De seguido cóntanos que un día a súa irmá dille De seguido cóntanos que un día a súa irmá dille que vaia a Ponteareas (ela estaba en Salvaterra) que vaia a Ponteareas (ela estaba en Salvaterra) cunhas velliñas ao mercado. Cando chegaron, a cunhas velliñas ao mercado. Cando chegaron, a señora Concha deixou ás velliñas no mercado e señora Concha deixou ás velliñas no mercado e ela marchou por Ponteareas adiante e foi dar á ela marchou por Ponteareas adiante e foi dar á casa dunha señora que vivía nunha especie de casa dunha señora que vivía nunha especie de cabanón da que lle falaran e dicían que daba de cabanón da que lle falaran e dicían que daba de comer aos do monte. Só falou con ela un rato e comer aos do monte. Só falou con ela un rato e logo marchou. Uns días despois, a súa irmá logo marchou. Uns días despois, a súa irmá pregúntoulle que fixera cando estibera en pregúntoulle que fixera cando estibera en Ponteareas. Ponteareas.

Ela dixo que non fixera nada especial porque Ela dixo que non fixera nada especial porque non tiña cartos e que só andara polo mercado non tiña cartos e que só andara polo mercado adiante. A súa irmá preguntárallo porque pola adiante. A súa irmá preguntárallo porque pola súa casa pasou a garda civil a preguntar que súa casa pasou a garda civil a preguntar que fixera Concha porque se lle vira pola casa da fixera Concha porque se lle vira pola casa da señora da que se dicía que daba de comer aos do señora da que se dicía que daba de comer aos do monte. monte.

A barbarie da guerraA barbarie da guerra

Agora falaremos dos relatos do Rivas e da súa Agora falaremos dos relatos do Rivas e da súa muller, Marcolina. Primeiramente, comentaremos muller, Marcolina. Primeiramente, comentaremos que o señor Rivas estivo nas tropas nacionais que o señor Rivas estivo nas tropas nacionais (falanxistas) e era o telefonista e telegrafista dunha (falanxistas) e era o telefonista e telegrafista dunha división do exército. Como detalle importante, división do exército. Como detalle importante, contou, que varios dos seus irmáns formaran contou, que varios dos seus irmáns formaran parte do exército republicano e para os seus pais parte do exército republicano e para os seus pais iso fora moi duro.iso fora moi duro.

Cando a Frente Popular,en febreiro do 36, obtivo un Cando a Frente Popular,en febreiro do 36, obtivo un aplastante éxito, a corporación municipal de A Guarda aplastante éxito, a corporación municipal de A Guarda presentou a demisión e foi nomeada unha Xestora na presentou a demisión e foi nomeada unha Xestora na que figuraba como alcalde Manuel Noya.que figuraba como alcalde Manuel Noya.Conta Rivas, que sendo alcalde Manuel Noya, Conta Rivas, que sendo alcalde Manuel Noya, prohibíranse as procesións dende a Gobernación de prohibíranse as procesións dende a Gobernación de Pontevedra e unhas señoras da Guarda pedíranlle que Pontevedra e unhas señoras da Guarda pedíranlle que se celebraran.El mesmo foi a Pontevedra e déronlle se celebraran.El mesmo foi a Pontevedra e déronlle permiso para celebralas,sempre baixo a súa propia permiso para celebralas,sempre baixo a súa propia responsabilidade.Non houbo ningún problema, a responsabilidade.Non houbo ningún problema, a pesares de que el non era partidario das mesmas. pesares de que el non era partidario das mesmas.

Cando deixa a alcaldía Manuel Noya, nomean Cando deixa a alcaldía Manuel Noya, nomean alcalde a Brasilino Álvarez e 1º tenente alcalde a alcalde a Brasilino Álvarez e 1º tenente alcalde a Juan Noya, que era irmán do anterior alcalde, Juan Noya, que era irmán do anterior alcalde, Manuel Noya.Era o director e editor do xornal Manuel Noya.Era o director e editor do xornal guardés “Nuevo Heraldo” de corte guardés “Nuevo Heraldo” de corte republicano.Foi un home que logo, perante a republicano.Foi un home que logo, perante a guerra, tivo que permanecer oculto e fuxir dos guerra, tivo que permanecer oculto e fuxir dos falanxistas que o perseguían; pero logrou falanxistas que o perseguían; pero logrou sobrevivir.sobrevivir.Este mandato durou pouco.Este mandato durou pouco.O primeiro alcalde logo do alzamento foi O primeiro alcalde logo do alzamento foi Nicolás Linares, ata novembro do 36.Nicolás Linares, ata novembro do 36.

Rivas estivo en varios frentes; el e tres irmáns, Rivas estivo en varios frentes; el e tres irmáns, Manolo, Adolfo e Moncho, eran do bando Manolo, Adolfo e Moncho, eran do bando nacional.Tiña outro irmán en Madrid, que era nacional.Tiña outro irmán en Madrid, que era enxeñeiro industrial militar republicano que enxeñeiro industrial militar republicano que estivo preso uns seis meses. Logo soltáronno e estivo preso uns seis meses. Logo soltáronno e veuse para A Guarda.Outro dos irmáns, que veuse para A Guarda.Outro dos irmáns, que traballaba na Auditoría de Guerra de Santander, traballaba na Auditoría de Guerra de Santander, tivo que irse á División Azul mandado polo seu tivo que irse á División Azul mandado polo seu xefe. Para que logo dixeran que ían voluntarios!xefe. Para que logo dixeran que ían voluntarios!

Camilo Carrero, Camilo Carrero, concellal socialista concellal socialista fusilado o 7 de fusilado o 7 de decembro de 1936.decembro de 1936.

Lembra que, oficialmente, na Guarda fusilaran a dous: Lembra que, oficialmente, na Guarda fusilaran a dous: Camilo Carrero, concellal socialista, e a Brasilino Camilo Carrero, concellal socialista, e a Brasilino Álvarez.Álvarez.

A Manolo Noya,matáranno a paus na praia.A Manolo Noya,matáranno a paus na praia.

A Manolo “Taxota”, tamén o mataran. Recorda Rivas, A Manolo “Taxota”, tamén o mataran. Recorda Rivas, que este levaba a oficina do sindicato dos republicanos que este levaba a oficina do sindicato dos republicanos na Guarda que estaba sita no Monte Real. Cando ían na Guarda que estaba sita no Monte Real. Cando ían xogar ao fútbol alí, veian moito “movemento” de xente.xogar ao fútbol alí, veian moito “movemento” de xente.

Tamén recorda que ao corresponsal do “Nuevo Tamén recorda que ao corresponsal do “Nuevo Heraldo” do Rosal foran buscalo a altas horas da noite Heraldo” do Rosal foran buscalo a altas horas da noite e matáronno deixandoo nas cercanías de Goián. e matáronno deixandoo nas cercanías de Goián.

Marcola, dona de Rivas, lembra como un día ás tres da Marcola, dona de Rivas, lembra como un día ás tres da mañá o seu pai ergueuse, pois chamaran á porta, e era mañá o seu pai ergueuse, pois chamaran á porta, e era un garda civil cun látego. Estivera falando un rato con un garda civil cun látego. Estivera falando un rato con el e, ao mesmo par de falar, o garda civil pegaba co el e, ao mesmo par de falar, o garda civil pegaba co látego enriba do piano. Ela sobresaltárase moito e conta látego enriba do piano. Ela sobresaltárase moito e conta que nunca olvidará o ruído do látego no piano. Ao pai que nunca olvidará o ruído do látego no piano. Ao pai leváronno, pensaron que xa non o ían ver máis e non leváronno, pensaron que xa non o ían ver máis e non sabían por que actuara así o garda. Saíron na súa sabían por que actuara así o garda. Saíron na súa defensa un dos Balladeiro e D.Saturno, cura párroco e defensa un dos Balladeiro e D.Saturno, cura párroco e moi boa persoa. Non era así, outro cura, D.Cándido, moi boa persoa. Non era así, outro cura, D.Cándido, que era moi desagradable, moi raro, moi “vaíña”. O pai que era moi desagradable, moi raro, moi “vaíña”. O pai non regresou ata máis das dúas da tarde.non regresou ata máis das dúas da tarde.

Fala tamén da existencia da “Guarda Cívica”. Eran Fala tamén da existencia da “Guarda Cívica”. Eran grupos de civís que se lles dotaba das armas requisadas grupos de civís que se lles dotaba das armas requisadas nos cuarteis para que mantiveran a orde polas rúas. Era nos cuarteis para que mantiveran a orde polas rúas. Era xente maior e ían cuns monos azuis. Moitos deles, xente maior e ían cuns monos azuis. Moitos deles, facíanse dela para liberarse dos ataques dos falanxistas. facíanse dela para liberarse dos ataques dos falanxistas. Rivas tamén foi delas. Cando as patrullas ían polos Rivas tamén foi delas. Cando as patrullas ían polos barrios en pleno día, recibían a comida dos veciños.barrios en pleno día, recibían a comida dos veciños.

Pero tamén había outros grupos de fóra que facían máis Pero tamén había outros grupos de fóra que facían máis “trastadas”: “Cuadrilla del amanecer”, que ían a Tui, “trastadas”: “Cuadrilla del amanecer”, que ían a Tui, collían a cinco ou seis e deixábannos polas estradas.collían a cinco ou seis e deixábannos polas estradas.

Marcola tiña un irmán(xa morreu), que cando Marcola tiña un irmán(xa morreu), que cando sabía que ían pasar os camións cos presos que sabía que ían pasar os camións cos presos que levaban para A Pasaxe, apañaba toda a comida levaban para A Pasaxe, apañaba toda a comida que podía e dende o balcón da casa,vivían no que podía e dende o balcón da casa,vivían no Curuto, tiráballa. O rapaz non tiña máis de trece Curuto, tiráballa. O rapaz non tiña máis de trece ou catorce anos e Marcola non sae do asombro ou catorce anos e Marcola non sae do asombro lembrando, como el se enteraba de que ían pasar lembrando, como el se enteraba de que ían pasar e cando.e cando.O señor Rivas cóntame, que el se acorda cando O señor Rivas cóntame, que el se acorda cando viñan os rapaces presos durante a guerra e os viñan os rapaces presos durante a guerra e os fusilaban eiquí, na Guarda, donde agora é o fusilaban eiquí, na Guarda, donde agora é o lugar de A Sangriña. lugar de A Sangriña.

Comisión Xestora ao instaurarse a Comisión Xestora ao instaurarse a RepúblicaRepública

El tivo na casa a un primo da súa nai, Generoso Rivas, El tivo na casa a un primo da súa nai, Generoso Rivas, que, daquela, era un político de categoría, que o que, daquela, era un político de categoría, que o quixeron “pasear” e entón veu para eiquí a casa da súa quixeron “pasear” e entón veu para eiquí a casa da súa tía, é dicir, a nai do Sr.Rivas.tía, é dicir, a nai do Sr.Rivas.

O seu tío era xuíz municipal da Guarda, Alfonso Rivas O seu tío era xuíz municipal da Guarda, Alfonso Rivas Paz.Paz.

Lémbrase que el foi titor dos fillos do alcalde Brasilino Lémbrase que el foi titor dos fillos do alcalde Brasilino Álvarez, que vivía na casa de Julián López, o boticario.Álvarez, que vivía na casa de Julián López, o boticario.

A súa muller, Marcola, cóntanos que dous A súa muller, Marcola, cóntanos que dous consignatarios dos buques Ybarra, apareceron un día ás consignatarios dos buques Ybarra, apareceron un día ás tres da mañá pola súa casa para pedirlle ao seu pai que tres da mañá pola súa casa para pedirlle ao seu pai que os escondera ata que puideran pasar para Portugal. os escondera ata que puideran pasar para Portugal.

Levounos para Burgueira e alí estiveron moito Levounos para Burgueira e alí estiveron moito tempo e, incluso nunha ocasión, permaneceron tempo e, incluso nunha ocasión, permaneceron dous días metidos nun cine para que non os dous días metidos nun cine para que non os colleran.Un deles, recorda Marcola, chamábase colleran.Un deles, recorda Marcola, chamábase Joaquín Loredo. Ela, máis adiante, púxose Joaquín Loredo. Ela, máis adiante, púxose enferma e eles íanna buscar para ir ao médico, enferma e eles íanna buscar para ir ao médico, acompañábanna e incluso a levaban a comer. acompañábanna e incluso a levaban a comer. Todo elo en agradecemento, dicíanlle, polo que Todo elo en agradecemento, dicíanlle, polo que seu pai fixera por eles.seu pai fixera por eles.

Ao pai de Marcola militarizáronno.Tiña unha fábrica de Ao pai de Marcola militarizáronno.Tiña unha fábrica de fundición e tivo que traballar facendo pezas: día e noite fundición e tivo que traballar facendo pezas: día e noite traballando para facer 10000 pezas/día. Traballaban traballando para facer 10000 pezas/día. Traballaban moitas horas, toda a familia e moitos máis.moitas horas, toda a familia e moitos máis.

Os falanxistas ían á caza de “conejos”, como dicían eles, Os falanxistas ían á caza de “conejos”, como dicían eles, referíndose aos republicanos.referíndose aos republicanos.

Tamén contan que cando oían o repique das campás ou Tamén contan que cando oían o repique das campás ou as bombas, sabían que era porque había máis pobos as bombas, sabían que era porque había máis pobos tomados polos falanxistas.tomados polos falanxistas.

Rivas conta que na Guarda non houbo guerra Rivas conta que na Guarda non houbo guerra propiamente dita. propiamente dita.

Houbo moita represión e paus. Para os Houbo moita represión e paus. Para os falanxistas, todos os republicanos eran falanxistas, todos os republicanos eran comunistas ou anarquistas. Si recorda os comunistas ou anarquistas. Si recorda os “paseos” como algo horrible ao igual que as “paseos” como algo horrible ao igual que as miserias que pasaron os que estaban presos no miserias que pasaron os que estaban presos no Colexio dos Xesuítas da Pasaxe.Colexio dos Xesuítas da Pasaxe.

Naquel entón dicíase que A Guarda fora o Naquel entón dicíase que A Guarda fora o derradeiro pobo da provincia de Pontevedra que derradeiro pobo da provincia de Pontevedra que caera nas mans dos nacionais.caera nas mans dos nacionais.

Lembran os dous, moita fame durante a guerra. Lembran os dous, moita fame durante a guerra. Non só pola falta de cartos, pois eles eran de Non só pola falta de cartos, pois eles eran de familias adiñeiradas, senón porque non había familias adiñeiradas, senón porque non había donde mercar. Houbo racionamento. Era máis donde mercar. Houbo racionamento. Era máis doado para os raianos pola cercanía con doado para os raianos pola cercanía con Portugal. Os de Camposancos e A Pasaxe ían a Portugal. Os de Camposancos e A Pasaxe ían a Portugal a mercar e logo vendían e, tamén, Portugal a mercar e logo vendían e, tamén, repartían cos que non tiñan.repartían cos que non tiñan.

FInFIn

Traballo realizado por Alberto Alonso Bello (2º-A)Traballo realizado por Alberto Alonso Bello (2º-A)

Soporte Técnico: Alberto Alonso BelloSoporte Técnico: Alberto Alonso BelloGuión: Alberto Alonso BelloGuión: Alberto Alonso Bello

Son e Imaxe: Alberto Alonso BelloSon e Imaxe: Alberto Alonso Bello

Informantes:Informantes: >Concepción Andrés García (98 anos)>Concepción Andrés García (98 anos) >Marcolina González Martínez (82 anos)>Marcolina González Martínez (82 anos) >José Gardeazábal Rivas (98 anos)>José Gardeazábal Rivas (98 anos)

Fotografía: Fotografía: >www.google.es>www.google.es >www.galiciasuroeste.info>www.galiciasuroeste.info >>Fuxidos. Memorias de un republicano gallego perseguido por el franquismoFuxidos. Memorias de un republicano gallego perseguido por el franquismo. CASUZ . CASUZ

EDITORES EDITORES