Kaietano Sanchez Irure Bizi Bedi Euskera Bertsoak (1893-1916)bertsoak argitaratzen. Argi dago...

Kaietano Sanchez Irure

Bizi Bedi Euskera

Bertsoak (1893-1916)

© euskaraz.net 2004

3

SARRERA

Kaietano Sanchez Irure (1856-1916) donostiarraren bertso jarriak aurkezteragatozkizue oraingo honetan. XIX eta XX mendeen artean Euskal Herrian sortuzen euskal literaturaren belaunaldi miragarri hartako beste ale bat duguKaietano, nahiz eta gaur egun Donostian bertan ere askorentzat ezezaguna den.

Donostiako Udaleko langilea izan zen. Ez beti ordea. Hogeita hamaseiurteak ondo beteak zituen udalean hasi zenerako. Eta honekin lotuta bitxikeriabat badago: Kaietano Sanchez Irure udalean sartu zen urtean bertan hasi zenbertsoak argitaratzen. Argi dago ordurako bazekiela bertsoak behar bezalaantolatzen, ofizioa ezagutzen zuela alegia; hala ere 1893 urtea bainolehenagoko bertsorik ez dugu ezagutzen. Sariak eta aipamenak hainbat biderirabazi zituen han eta hemengo lore-jokoetan, baina ez zen lehiaketako idazlebakarrik. Maiz eguneroko gaien inguruko bertsoak argitaratu zituen prentsaarruntean, askotan gorabehera txikiak edo berta-bertakoak, gai xumeak alegia.Eta ez zitzaion axola gaia behin eta berriz errepikatzea –titulu batzuk erehainbat aldiz errepikatuta ikusiko dituzue–, batez ere berak sortutakoarketipoak osatzen laguntzen bazuen errepikatze horrek: baserritar zintzoa,senar hordi eta alferra, euskaldun erdaltzalea, artzain ona... Artzainaren irudiagoraipatzen du beti, eta pentsatzen jarrita lanbide horrekin badu Sanchez Irurekbere nolabaiteko lotura: artzaina ez baina giza zaina da lanbidez Kaietano,gizataldea zaintzearen ardura duena. Artzainak nola goraipatzen dituen ikusita,ez ote zeukan berak ere bere lanbidea goi zeregintzat hartzen?

Bertsoak erruz idatzi zituen. Hemen puska bildu dugu, baina badira besteasko eskura eduki gabez hemen jarri ezin izan ditugunak. Bestek osatuko ahaldu gure hutsunea. Egunkari eta aldizkarietan agertu ziren bezalaxe daudejasota, tipografi errakuntzak eta guzti. Hemen daudenak, gaiei begiratuta,askotarikoak dira. Nolabait antolatzen eta sailkatzen ahalegindu gara eta,ondorioz, hamar sailetan banaturik aurkituko dituzue hemen. Aurreratudezagun, dena den, gairen bat edo beste nabarmendu beharko bagenu horien

Cayetano Sanchez Irure: Bertsoak 1893-1916. © euskaraz.net 2004

4

guztien artean, dudarik gabe euskararen beherakada eta foruen galera izangolitzatekeela gai nagusia, eta horrexegatik Bizi Bedi Euskera izena eman dioguargitalpen honi, Kaietanok argitaratu zuen azken bertso-sailaren izen berahartuta. Horretan, gure tamalez, modernotasun beteko egilea dugu SanchezIrure, orduan, orain bezala, arrisku bizian baitzegoen gure hizkuntza. Etaarrazoiak ematen dizkigu: besteak beste, euskaldunak kanpotarren aurreanlotsatzen direlako eta horren ondorioz guraso askok beren seme-alabeieuskararik irakasten ez dietelako.

Beste gai asko ere badarabiltza, esate baterako, negar eragiteko istoriotristeak, garai hartan oso modan bide zeudenak, beste egile batzuen lanetan ereageri baitira; amak bere haurrari kantatzen dizkion bertsoak, hildako adiskideeioroitzak eta bizirik daudenei omenaldiak, maitasunezko bertsoak, naturarieskainitakoak, bizipozez beteak, eta abar eta abar. Bada, hala ere, deigarri eginzaigun eta askotan errepikatzen duen gai bat: senar mozkorrarekin burutu ezinduen emaztearena. Gai hori aipu duten bertsoen artean, dibortzioa ontzathartzen duen bertso hau aurki dezakegu:

Jarriko balutekeedo balitzake,senarra lajatziaokerrikan gabe,egiñ gañera berrizbeste baten jabe,au utzi ta pozikanartuko nizuke.

Seriotasunez betetako pertsona dirudi Sanchez Irurek. Bere bertsoakbehintzat halakoak dira. Eta ez da harrigarria bere ibilbide profesionala ikusita:kartzelako zaindari eta bere azken hamalau urteetan udaltzain, esan nahi baita:beti autoritatea. Hala ere, bazuen umore puntu bat, fina, zenbaitetan aurkidaitekeena. Hona erakusgarri bat:

Baldiñ ez badu Santo Tomasezbatek txorixorik jaten,egun uraxen urte guziyanez zaio noski aztutzen;bañan plazatik baldin badizuzaleturikan erosten,berriz geiago jango dubenikez zait neri iruditzen.


5

Etxeko eta kaleko euskaraz idatzita daude bertso hauek. Ez daude euskaralandu-landuan eginak. Gainera, ortografia traketsa dute askotan, ez betiKaietanoren erruz. Baina ez bekio azalari begiratu mamiari baizik, bertso hauenmamia, berak esango lukeen moduan, “likort” gozoez betea baitago, gu baldinbagara, ondoko bertso honetako “hegalari xelebreak” bezala, horiek aurkitu etadastatzeko gauza:

Izanagatik, bai, mitxeletakegalari xelebriak,laister topatzen dituzte, bada,krabeliñ ondo gordiak;txiki ta aundi danak dituzuusai goxuben zaliak,gogoz lanian saiatzen diradiruditela erliak;atxaparrakin urratu nairikosto banatzen loriak.

Donostia, 2004ko abuztuaren 2a.


7

1. Donostia eta bertako jaiegunak

Donostiya

Gastelutikan begiraturikegun argiz Donostira,nolakua dan ikusirikandanak arritutzen dira;erri alayak beste lekutangeyago ere badira,bañan... alare onen onduanchiki gelditutzen dira.

Jauregui asko barats da loreapañ inguru danian,arboldegiyak, plaza, iturri,aurretasun onenian;eta gañera milla kolorenola goyan ala bian,ezda sakarbat goizetik arratziñon ikusten lurrian.

Leyarraren dizdiz biziyakortagiyak duben gisa,egun sentiyan uda berriyannola eguzkiyen prinza,eta zelayak lorez betiakoso atzian dabiltza,gaur donostiyan dagubelakoedertasunaren giltza.

Ezdet topatzen Ama euskeransayatutare iñondik,ori iztegui beste librutanuste nubela zalarik;mundu onetan ezdezulakoau bañan ederragoriketa... gañera ezdizut ustegerore izango danik.

Donostiya da uri alayazeru chikibat bezela,Jaungoikoa-ri mundu onetanerorizitzayon perla;usai gozoko lore ta belarbeste asko ditubela,au jakiteko ikusi danakgaztelutikan bestela.

Goitik diruri sor lorezkuaiñon berdiñik gabia,kale ta echez chukuntasunez¿nonda beste bat obia?ala kabiya urrezta zillaraingeruchuaz betia!alašen dan ezkeroztikgure Donosti maitia.

Baserritarra, 1907-08-17, 75. zk.


8

Emen dek

Betor zoka muturrata idiyarenadonostiar jatorrenfestarik onena;dalako chikitandikdanik maitienauzariyo zarra tagure zoramena.

Aberatz da langillelagun egiñikan,korri edo laizterkasoken ondotikan;idiya nora arabere atzetikanez da donostiarrikjoaten ez danikan.

Emendek soka-muturra

Plazara daramateidi bat sokatik,iges egiñ ez dezanlotuta lepotik:ez pentsa dijualaidiya bakarrik,makiñachobat gizonbaguaz ondotik.

Plazan chunchunadala senti da Bakatik,danok chit pozaz gaudesoñu au entzunik;zarrak eta gaztiakiya zoraturik,bullan ta iškamillanišildu eziñik.

Gure Donostiyakoez baita festarik,iñauteriz jokatzenezbada idirik;aurten chit pozaz gaudedanok iñauteriz,iñorchok ezdaukaguustez zer esanik.

Aurten izango diraesaten dutenez,oso jolas politakgabaz ta egunez;ikusiko dituguezbagaude miñezegunak iristekozaleturik gaudez.

Idi ta zezen-suzkomusika, chunchuna,luminari politak,aurten naideguna;jan ta ondo jantziyajende ezaguna,triste daudenak farrezjarriko dituna.

Danai desiatzen,dizutet bai aurten,iñauteriko festazelkarrekin gauden;bitartian okerrikezbada izaten,danok pozez beterikikusi gaitezen.

Euskal Erria, 1898, XXXVIII,63-64. or.


9

San Juan arbola (I)

AntziCetako usariyuadegu Donosti maitian,San Juan arbola bedinkatziaKontzeju plazen aurrian,gisaseme ta mutill koskorrakemakumiak tartian,ikusten dira danak amilkanola dabiltzan lurrian,batek tira ta bestiak ebulkaburrukan azi nayian,andik adar bat echeratzekooso larritasunian,arbol guziya larrutu arteez daudez bada pakian,eta urtero orla dituzubeti San Juan egunian.

San Juan arbola (II)

Lizar arbola plazen erdiyanbedinkatu ondorian,neska ta mutill koskor pilla batlaister dizkitzu gañian;emakume ta gisasemiakasko ayekin batian;batek tirata bestiak bulkaburrukan azi nayian,eskamillanta bai zalapartanamilka ere lurrian,ezdute onik an dabiltzanakdana chikitu artian,adarcho banaz jabetutziangelditzen dira pakian.

Santa Rita ta Santa Kiteria

Aldarecho bat ikusgarriyaeta apaña danian,ageri dala Ama Birjiñaostotalore tartian;arrantzaliak jarririk dagogaur kayeko arkupian,usariyua aztu ezdedingure Donosti maitian.

Negu gogorra joan da ondorenuda berriyak pozturik,arrantzale ta beste geyagokai inguruban nasturik;jira ta bira eta algarazbata bestien ondotik,zar da gaztiak dantzan dabiltzabarrengo penak azturik.

Santa Zezilia

Soñu jotzalle onak pozkiroAla ere kantariyak,Alkarturikan non nai dantzariErotu narik guziyak;Batek iriñtzi bestia ujuZar bizkor, da gazteriyak,Buru eztalki gorriyarekinOso egoki jantziyak,Santa Zeziliak bedinkatuak¡Chit seme maitagarriyak!Aingueru ordez abek nai ditu¡Gura Jaungoiko aundiyak!


10

Santo Tomas

Gaurko egunez onera dirachit toki askotatikan,kapoi ederrak erakutziazbizkarretik sinsilikan;batzubek datoz goyarritikanbeste asko emendikan,urte guztiko eche errentaberekin dutelarikan,nagusi jauna ikusi arteezdutelarik onikan;ekarritako danak utzitajirachua emanikan,bakollo gabe ezdezu joangoemendik bat bakarrikan.

Donostiyako plaza zarriankonseju-eche aurrian,jendia errus erdiyan etaalatzure arkupian;chilibitu ta tambor soñuagortu azteko añian,neska mutillak iji ta ajaesku emanik kalian,aiton pipadun mushu gorriyairrintziz egiñ alian,goizetik arrats erri guztiyadarukatela aidian,erotzen dute orko musikakSanto Tomas egunian.

Santo Tomas-eko feriya dachorishua ta ogiya,ara gaur plazan sutan ta ketanzirt zart bada zartagiya;¡O! oliyuak diruriyelapintura gorrigorriya,eta onela dezu neretzatsaltzen dagoan guztiya,abarka shapi eskalaproiyaketa milla chucheriya,

mutill koskorrak jostatutzekodegu egun egokiya,biyotz tristiak alaitutzekoutzi beti Donostiya.

Santo Tomas-etan Donostiyan

Antziñetako usariyuadezu Donosti maitian,jostallu saltzen jartzia badaSanto Tomas iriztian;nola jostallu beste geyagoasko badiran tartian,len lenagoko plazan saldutzendiranak oraiñ artian.

Donostiyara etortzen diraegun batzubek aurretik,usariyu au ez galtzi arrenasko bada Goyerritik;eltze burnizko edo tupikichiki ta aundi arturik,nola zartagi, aspo, krisalludanak emen saldu nairik.

Beste batzubek saltzen dituztesega, eitai ta aizkorak,achur ta layak, mallu, trabezak,ginbaleta t’iru ortzak;krispi, parrillak, burruntzaliyaketa burnizko laratzak,goaize aundi, pazi ederrak,kanibetak chit zorrotzak.

Talo burniyak ta danboliñakpalak ere egokiyak,ta akulluak aukerakuakchikiyak eta aundiyak;kopetekuak, ganadu larru,leporako zintzarriyak;bai eta ere eskuz egiñakalakošeko uztarriyak.


11

Goardasol urdiñ famelikuaklengo lege zarrekuak,abarka narru eta šapiyak,sokak naidan luzekuak;ta eskopetak Eibar aldetikonuntz ekarritakuak,nai bada kañu batekuak taala nai bada bikuak.

Beste jostallu oyetatikanezda esan biarrikan,zeren ikusten diran mutillakpozak zoratu nairikan;kalerik kale erri guziyandanborrekin lepotikan,beste batzubek chistua juazdituztela ondotikan.

Egun sentitik arratsartianplaza dago beti ketan,iruditzendu ari diralaIngeles-Boer zak sutan;San Martiñatik usaya berrizigartzen da sugurretan,zirt zart zartagi soñu galantakaditurik legubetan.

Baldiñ ezpadu Santo Tomasezbatek chorišorik jaten,egun urašen urte guziyanetzayo noski aztutzen;bañan plazatik baldin badizuzaleturikan erosten,berriz geyago jango dubeniketzait neri iruditzen.

Euskal Erria, 1901, XLV,568-569. or.

Soka muturra

Nola uda berriyanta egun sentiyan,chori chikiyak iñoizdaudenak kabiyanbere amari deikapipika agiyan,gu ere ala gaudeoraiñ Donostiyan.

Gure barrenak daudechoriyen moduan,edo esan nai nukeiya alatsuan;idi jolasa betiarturik buruan,guziyari galdezkagalbitzan lekuan.

Euskal Erria, 1896, XXXIV, 49. or.


13

2. Euskal Herria eta euskara

Angerubak kantari

Eskolatikan gatozzoratu nayian,pozaz kantatutzeraArbolen aurrian;Iparragirren kantadoñu ederrian,sonurik alayenagure lur maitian.

Zuri Arbol Santuanaiz chikitandikan,danak maite zaitugubiyotz barrendikan;ezdalo ko munduanArbol oberikan,pakian bizitzekoalkar arturikan.

Aiton bat eta ni

Donostiyatik Oyarzunarabakar bakarrikan joanik,nere denboran ezditut pasaalakošeko egunik;baserricho bat ikusi etaarañon irichi nairik,abiya nitzan betikan goraegualdi onak pozturik,ez nuen uste bide aiyetanalako gauzik zegonik,urte batzuek igaro arrenoroitutzen naiz oraindik.

Gaztañ arbolak chit sall aundiyakpiku eta gereziyak,udare gazte azi berriyakinguruban sagastiyak,elurra egin balu bezelalore zuriz estaliyak,ala ikusi nituben badaango alderdi guztiyak,sasi tartian kantari berrizišildu gabe choriyak;batek gustora begiratzekoaiyechek dira tokiyak.

Baserrirañon irichi etaarrire begiraturikarriturikan gelditu nitzanura ala ikusirik;eche zarra zan, oroitutzen naizaskotan ere geroztiknola zegoan untzaz gañetikdana oso estalirik;ala negola aiton bat irtenneregana zan atetik,eta galdetu ziran aitonak¿aldakizu euskerarik?

Aiton arrechen leyaltasunaainbesteraño izanikbere onduan ešeri nitzansaski zarcho bat arturik:ez nuen uste naiz entzun arrenalako euskaldunik zanik,ura atsegiñ zoragarriyaan iruki nubena nik,etziran beste gauzik esateneskubetatik eldurik:larogei urte baditut bañanetzait aztu euskerarik.


14

Galdetu niyon: aita, beorrekurte asko ditularik¿mundu onetan euskera bañoalda izkuntza oberik?erantzun ziran kolore zurizitubenak gorriturik:orlako gauziz ez neri esan,(besuak gora jasorik),ezda izandu, ezda izangozuri esaten dizut nik,orain ta gero ama euskeraberdintzeko itzkuntzarik.

Beorrek ere chit ondo daki,aitona, aspalditikanama euskera nola dabillenarrunt iya galdurikan:bere denboran bizitu danaeziñ gora jasorikanoraiñ bezela etzubelariketsaiyarik ondotikanlenago gaizki balin badagogaizkiyo jarri nairikan,beti betiko nai lutekenakebaki zañetatikan.

Chutik ikasi baño lenagoentzuten dira itzketanerdal-erriyen antza emanikasko amen besuetan;gure izkuntza atzentzen aidaaspaldiko urtietan,sinistu bedit aiton leyalaesaten diyot benetan,au nabaiturik iñoiz egotennaizela oso penetan,oroiturikan orlako gauziketzala nere gaztetan.

Batek euskera entzun naibadu,aitona, zait iruditzenmendi aldia baño oberikzalla dala topatutzen;

erriyan beste gauzarik ezdaalde danetan aditzen,erdera dabil bazter guztiyakaspalditikan nastutzen,ama euskera estali nairikasko dira sayatutzen,orrengatik esaten diyotnaizela bada bildurtzen.

Erantzun ziran: ama euskeraezda aztuko iñondikleku askotan dakitelakoeuskal-erriyan oraindik;indar geiyago artu lezakegaur orla egonagatik,seme jatorrak asten bazaizkalaguntzen aldamenetik;zarra naiz, bañan oraindikerenik beintzat nere aldetikzaituko diyot bizitu dedinbeste guztiyen gañetik.

Aita, beorrek bezela betinik ere nai det euskera,ez det ikasi nik oraindikanzale ez naizen erdera;ez det damurik gaur etorriyaDonostiyatik oneraetzairalako lagun oberiketorri aldamenera;penaz nijua esaten diyotgoitikan beera osteraagur, aitona, urrena artian,berriz ikusiko gera.

Euskal Erria, 1900, XLIII,268-270. or.

Berrogei ta amar pezetako aldeeraeta bitezarra Zumayan irabazitakomoldaera


15

Ama-euskera

Euskal-erriyan jayo geranaketa chikitandik aziAma euskera oraiñ artianikasi degu lenbizi;izkuntza eder an aurrera erebeti izango da nausi,seme batzubek ibilli arrenalbaluteke galazi.

Orlako seme buru gogorrakdanak dizute mereziEbroz aruntzdik bigaldutziaeta sartutza ez utzi;pake onian naidegulakooyek gabetandik biziAma euskera ta lege zarrakmaitaturikan lenbizi.

Euskal Erria, 1901, XLV, 458. or.

Au da euskalduna

Lau orduko bideanjeisten da etšetik,dituen seme danakondotik arturik;naiz elurrez mendiakegon eztalirik,igande ta jaietaneztu usten mezik.

Euskalduna berez dabiotz onekoa,eta bestetik berrizoso fedetsua;orrengatik egitenmaiz du errezua,

gogoan daukalakobeti Jaungoikoa.

Euskaldun onak dakiitzkuntz au bakarrik,eta eztu maitatzenbat ere besterik;galdetutzen bazaioote dan oberik,ezetz, esango diobiotzan erditik.

Gu ere ala izanbagiñan guztiak,etziran orla egongogaur Euskalerriak;erdaldun biurturikgaude, ta erdiak,oitura zarrak lagata arturik berriak.

Euskalzale, 1899, III, 363-364. or.

¡Betoz gure lege zarrak!

Lenago alai bizi giñanakarkitzen gera gaur erí,indar guziyak alde egiñ daiya gerala erori;erdi negarrez begiratuazbada bata bestiari,gauzik onenak bestek artutagure Euskal-erriya-ri.

Euskal-erriko libertade talegiak eta euskera,aspaldichotik zorrotz dabiltzasartu nayian lurpera;eziñ ikusi gaituzten askoetorririkan onera,


16

berak balira jabe bezelabesterik agiñdutzera.

Alper, alperrik sayatzen diraezda galduko euskerik,euskal erriyan nimtzatukodaaskochok nai esagatik;aitorren seme euskal jatorrakgaudez ta konturaturik,lenago lotan bezela oraiñarrunt oso ernaiturik.

Ordua zan ta alkartu geraeuskaldun onak alare,ezaguturik nai dizutelaegiñ gure lurren jabe;gaurtik aurrera leku charrera¡O! etorriko dirade,zeren arpegi emango degunbate bildurrikan gabe.

Bizi bedi euskera

AZALKAYA

Euskera loretutzenegiñ alegiñaetorri bañago lenmintzatu eziña.

Aspaldichotik negarrez dagoAma euskera gaišua;Jaunak zerutik egan onuntzabigaldutako ušua;bizitu zana zabaldurikanalako usai gošua,gallen egiñik urte askotanbeti buruba jasua;esanaz ni naiz lurbironetanitzkuntz guzien maisua.

Nora nai joan da lotzatu gabemintzatu zagun euskera,itzkuntz eder au sartu bañolenbeti betiko lurpera;Aitorren seme leyal zintzuakbaldiñ zayatzen bagera,laister gentzake tente ikusiloreturikan ostera;eta orduban esango degujaunak euskaldunak gera.

Aurrera beti bizitu dediñAma euskera maitia,ez degu kalte arreta aundizondotikan zaitutzia;gerta liteke garai charrianmalkoak azaldutzia,bada orduban zalla litzakeberriro loretutzia;eta gañera Euskal-erriyanluzaro mintzatutzia.

Gaur gurasuak Ama euskeraaurrari erakutzirik,iraun lezake urte batzubekoso aztu gabetandik;oraindik ere itzkuntz eder aubadator mendi aldetik,bañan erriyan mutill da neskakikasi orduko zutik,amarretatik boztek beñepinapenaz dakiten tutik.

Euskal-errira seaskachotiklegez etorri geranak,itzkuntz au bada bularretikanlaztandurikan edanak;egin zaizkigun biar bezelaaiton zar ayen esanak,ezdubelako onik beñeregeroko usten dan lanak,Ama euskera jakin dezatenemen jayotzen diranak.


17

Aurrak euskera ezdakitelaazten baldiñ baditugu,era luzea igaro bañenlen galduko gerade gu;eta orduban biziko gerabiyotzak arturikan su,batak bestiai galdeturikan¿gure izkuntza non degu?¡oroitz triste au Euskal-erritikiñork kenduko ezdigu!

Euskal Erria, 1916, LXXIV,206. or.

(Azkeneko indar-neurtzeetanAipamen onragarriya irabazia.)

Buruz azkarra

Menditikan kaleramaiz etortzen dana,ta Donostiya askomaitatzen dubana;au da gizon zarcho batbeti ari dana,Ama euskeren aldeeragiten lana,eta berak egitenondo dakiyena,esanaz baserriya¡Jesús gure Jauna!da itzkuntz eder onenaita eta ama.

Donosti ederriansartzen danerako,eta zerbait esatenazi ordurako,galdetubaz euskerazbai alda orlako,

erosita emendiknik eramateko,guchi topatzen ditugaur erantzuteko,ala biar bezelabiyak mintzatzeko,lotsaz echeratzen dabada esateko.

Askotan esaten dugure Donostiyaerri ederra dagoeta egokiya;bañan gauza bat daukaoso itzuziya,Ama euskera galduegin dala iya,euskaldunentzat dalapikardi aundiya,ondo pentzaturikanchit negargarriya,Jaungoikua dalakoguretzat utziya.

Topatu nai dubenakbeti osasuna,emendik eunkitaere euskalduna,bada an izango dabai baso gizona,euskera ta fueruakmaitatzen dituna,nekazari zintzuagaitzik ezdizuna,erdaldunik ikusigaur nai ezdituna,baizik Jaungoikua ta¡o! naitasuna.



18

¡Euskaldun bat negarrez!

Arbol santubaren itzalianbelaunak lurreraturik,Aitorren seme euskal jatorratriste ikusi nuben nik;negarta negar ziyola badabesuak gora jasorik,-¡Ama euskera eta fueruakgaldu ziran ezkeroztik,Euskal-erriyan bizi gaituzuoso lur pian sarturik!

Euskal-erriko lege santuakbai ta ere ontasunak,bata bestiai lagundurikanbeti emen genitunak;baserritar ta kaletarrarenfedesko alkartasunak,danak galduta bizi gaituzuaspalditik euskaldunak,oroimengarri bada guretzatJaunak eman zizkigunak.

Arbol maitian ni bizi nazuemendikan ezkutuan,bai, jayo nitzan ezkeroztikanmendi bieren chuluan;zayatu arren beste lanetanbeti zaukaizkit goguan,nayago nuke bada banegogaut egun zure onduan,banua bañan... etorriko naizberriz aldetan orduan.

-Ama euskera ta lege zarrakgaizki ikusiyagatikaiton orrechek oraindik eremaite ditu biyotzetik;negarrez joan zan andik alchataarbolai agur egiñik,

esanaz bada, leno bezelaezdago ez euskaldunik,ainguchi ere alkarrenganabatera anaitasunik.

Negarrez bada osto piartanau esan zuben aitonak,-¡O! zer guchi aitortzen dutenorain emen euskaldunak;Euskal-erriyan noletan galdudiran beren zorionak,zerutik onuntz aingeruchoak,bai ekarri zizkigunakalai ta pozaz bizitzi arrenizen eder au degunak.

-Neroni ere tristetu nitzanoso, bere ondorian,negarrez gizon buru auri batan ikusi nubenian;arren esanak geroztik dauzkatgorderikan barrenian,ezda milagro ¡o! euskaldunakgauz abek oroitutzian,lege santuak maite baditumiñ artzia biyotzian.

La Euskaria, 124 zk., 1909-01-02

¡Euskaldun maitiak! (I)

Gure lore ederraitzkuntza maitia,zure galdezka dagoEuskaldun jendia;aspaldichoan zaudezchokoan gordia,osto berdietatikazaldu zaitia.


19

¡O! Euskaldun maitiakezdet nai azaldu,zerengatikan zubeknai nazuten galdu;baldin nai banazuteguziak maitatu,gaztelaniz ez iñoizgeiago mintzatu.

Ama da len ta bizialde guzietan,itzkuntza au bezelaEuskal-errietan;oraiñ zubekiñ nai detasi errietan,¿zertan naukazute nichokoan penetan?

Igartzen dizutet nikoraiñ Euskaldunak,arras galdu diralazuben zori onak;gaur ez daude begiragure aita onak,aiyek ziraden badaEuskaldun jatorrak.

Maita dezagun badaamacho euskera,azturikan betikodabillen erdera;gaurko bide charreanbaguaz aurrera,sarri sartuko geraguziok lurpera.

Euskaldunak izan tazuen itzkuntza utzi,¿nola diabru badanai dezute bizi?eztezute besterikbatere merezi,

ezpada erdaldunakjartzia aagusi.

Euskal Erria, 1893, XXVIII, 379.or.

¡Euskaldun maitiak! (II)

Beso zabalik gora begirabelaunak lurreraturik,erregututzen Jaungoikoarijarrita negubelarik;dear triste bat nerega zaneta ustez urrutitik,esanaz bada, Ama euskeraseme bizi da orandik,zritu nazute garaya da ta¡o! erori gabetandik,zeren dabiltzan aspaldichotiketsayak beti ondotik.

Ama euskera biyotzetikanmaita degun euskaldunak,alde danetan gizon jatorraketa oso ezagunak;izkuntz eder au oraindik ereemen miñtsatzen degunakgauzak egiten biar bezelaberdiñak ezdegunak,antziñetako legiak gordeorain arte ditugunak,aurrera ere zaitu ditzagundiralako chit gauz onak.

Ama euskera ta lege zarraczutik dauden bitartian,Euskal-erriyan biziko geraeuskaldun danak pakian;ernai gaude zen bateturikanmendiyan eta kalian,


20

geren buruak ikusi gabeetsai gaiztuben mendian,damuturikan ¡negar ta negar!bada denbora joanianian,ezin geyago al oha eziñikoso sarturik lurpian.

Ama euskeren dear tristeabiyotzian gorderikan,eta itzkuntz au guría daladanok ondo jakinikan;alai aurrera biziko gerapenak oso azturikan,Amen esanak arreta aundizeuskaldunak egiñikan,etsayak zorrotz ibilli arrengal du nairik ondotikan,antziñetako legiak betimaite ditugularikan.

Euskalduna

Ama Euskaren semebiyotz onekuakEuskaraz mintzatzeraJaunak bialduakarbolcho maite batenosto tartekuakiñon zorrik gabiakorain dañokuak.

Gure Ama Euskaradago biarrianaspaldicho gaišuachic planta charriannola bat egoten danlaguntza nayiansemechuari deikaseask barrenian.

Gure Ama Euskarachit maite maitianeroni kupitzen naizorla ikustia,aspaldicho or zaudechokuan lajiaondo merezi dezudanok laguntzia.

Poztu zaitez Euskaragaurtikan aurreradanok bagatoz etazuri laguntzera,baldiñ oraiñ artianbai, triste bageralen bezela badakitzu jarriko zera.

Bakoitzak egiñ zagunoraiñ aldegunagure biyotza daladanentzat chit ona;gure Euskarak nairikondoren lagunaemen ezautuko dazeiñ dan euskalduna.

Euskal Erria, 1896, XXXV, 558. or.

Euskalerriaren alde

Aurrera ere beti bezelaEgingo det alegiña,Gaztetandikan datorkit etaEuskal jatorraren griña;Nayago nuke anai guziyokEmen onela bagiña,Sendatziarren EuskalerriakOrain senti duben miña.


21

Gu eguzkiyak berotzen gaituUda ta negu zerutik,Eta choriyak pozaz kantariJarri azitzen goizetik;Ni ere ala ariko nazuLuma eskuban arturik,Bizi ditezen EuskalerriakBeste guziyen gañetik.

Uda-berriyan likort ederrakZabaltzen ditu baratsak,Eta alaitzen gaitu gozoroBiartsu ta aberatsak;Ala pozkiro nai nituke nikEmen iruki biyotzak,Euskalerrian bateturikanBizi ezgaitian lotsak.

Beti izan da izango nazuGure lege zarren zale,Eta ondotik zaituko dituArrunt pozturikan ale;Maite ditutan iñork egitenBaldiñ badit neri galde,Esango diyot; ¡Bai illartian!Euskalerriaren alde.

¡Euskera gašua!

AZALKAYA:Iraun dezan luzaroeuskerak munduan,zaitutzen euskaldunakgaudezen onduan

Ardi galduben gisagaur dabill euskera,aspalditik utzirikchit alde batera;

eta alaz guztizekupitzen ez gera,ikusirik noletandijuan lurpera.

Euskal-erriyan jayota bizi geranak,zuzen egin ditzagunzar ayen ezanak;arretaz arturikanutzitako lanak,euskera biar dalabadakigu danak.

Euskera erakustenzayatu gaitianaurrari gurasuakgaut’egun echian;danak jakin dezatenazten diranian,lotsarik artu gabeiñork galdetzian.

Amaren bularretikda datorkiguna,izkuntz lurbironetanberdiñik ezduna;beste guziyen buruezautu deguna,orain leno bezelajarri naidizana.

Euskera oraindikandago baserriyan,orrela zabaltzagunlenbailen erriyan;mintza dezagun betigabiltzan tokiyan,ikusi ez dezateniya eroriyan.

Euskaldun on leyalakemen alkarturik,


22

eta Ama euskeradanak maitaturik;azalduko da laisteroso indarturik,semeari dearkabesoak zabalik.

Negarrez egon gabeeuskaldun jatorrak,ez algera izangoain buru gogorrak;asko bagaituzutachit gizon pizkorrakeuskeraz jarritzekobai mutill koskorrak.

Chit atzenduko balitzeuskera maitia,poztuko litzake, bai,erdaldun jendia;on dezu guretzakoori jakitia,berak erakuztenduernai egotia.

Kendu nairikan guridabiltza izkuntza,etorritako askoEbrotik onuntza;zerbait irabazikobaluteke, utza,orrengatik euskeraknai dizu laguntza.

Itzasoak nola dunberez ur gaziya,izkuntz onek betikoaladu biziza;naiz etorri, Luziferdiabruz jantziya,Jaun aundiyak dalakoguretzat utziya.

Jaunen borondatiagalanta dalako;euskera gabetandikez gaitu lajako;berarekin gaudezendanok ortarako,laguntz ederragorikezdizu gulako.

Koroi bat beselašenlorez apaindua,beti darabilkinachit usai gošua;Jaunak bigaldutakozeruko ušua,guazen laztandutzera¡Euskera gašua!

Euskal Erria, 1914, LXX, 63-64. or.

(Azkeneko indar-neurtzeetanaldeera irabazia,)

Euskera mendiyan

Etsayak naiz ibilliemen aspaldiyan,itzkuntz au sartu nairikbada lur azpiyan;alperrikan zayatulitezke agiyan,nabaitu arren zerbaitatzentzen erriyan;edo mutill koskorrakkarriken erdiyan,erderaz geyeniandabiltzan tokiyanbañan mintzatzenduteeuskera mendiyan.


23

Errezuak egitendira baserriyan,beren otordubetanasteko guziyan;goizian da gabianala eguardiyan,oyeratzekuandata jeike berriyanbeste gauzarik gabeaiñ fede garbiyaneta bizidituzuJaunaren graziyanmaite dizutelarikeuskera mendiyan.

Naiz arkituagatikaskotan premiyan,zelayera dijubazbai egun sentiyan;eramanikan gauzakarañon gurdiyan,loturik ganaduakberen uztarriyan;zayatzen diralarikchit gogo aundiyanachur da layarekinnaiz negu gorriyan,aditzen zayotelaeuskera mendiyan.

Itzkuntz aun egon arreniya eroriyan,laguntza eskatubaznegarrez Uriyan,emendikan chit bidemotz edo urriyan;esanaz konten gaudezgu geren kabiyangurazo zarrak utzizuten alderdiyanbeti naidizugulaeuskera mendiyan.

Esan arren batzubekberen errabiyan,onuntza etorriyaktrenez ó ontziyan;ontaz jabetu nairikdiabruz jantziyan,miñ artzen dizutelabeti belarriyan,itzkuntz au entzutiangure atariyan;puzkateko ba daudeznere irichiyan,gordeko dutelakoEuskera mendiyan.

Euskaldunak gaudezenzaitzen ó guardiyan,bestiak begiratuzaten inbiriyan;azaldu bañago lenmalkoak begiyan,asko dabiltzalakoiltzeko zoriyan;ondotik ditugulakolera biziyanlegoyak bezelatzenizkuntzen zurriyan,lenbailen galdu nairikEuskera mendiyan.

Izkuntza maitea

Nola kabi bat osto tartianegoten dan estaliya,oraiñ alatsu arkitutzen dabai gure Euskal-erriya;chori chikiya egatu nairiketa lumen eskasiyaAma euskara alašen dagoaspaldichoan jarriya.


24

Udaberritik asitzen dirakanpo guziyak edertzen,bada ni gaurtik asiko nazuAma euskara zabaltzen;ikusten dizut oso chokuanbildurrez dala arkitzen,oroitu utsak begiyetaramalkoak dizkit azaltzen.

Non degu oraiñ antziñetakoAma euskera guria,non dagon bada galdetzen dizutnon otedagon gordia,nik ondo dakit gaur non dagoanezdet lotsik esatia,beste batzuek estali dutegure itzkuntza maitia.

Estali dute bañan ez ondoezda oraiñdikan aztu,anai maitiak nere gisaraguziyak oraiñ lagundu;gure itzkuntza paregabiagarbi biarda azaldu,bestela esan bearko deguEuskal-erriya da galdu.

Euskal Erria, 1895, XXXII, 243. or.

Lege zarrak ta euskera

Lañu beltz batek eztalirikangaur dago Euskal-erriya,lenago alai bizitzen zananegar ta negar jarriya;lege santuak iya galduaneta euskera garbiya,orain artian izandu danaitzkuntz danen eguzkiya.

Euskal-erriko semiak beti

beren lur maiti abetan,bizi ziraden pozkiro etagaut egun gozamenetan;ta aspalditik arkitzen diramalkoakin begiyetan,umill da triste, oso argalakindarrik gabe ezertan.

¿Oraiñ non dira antziñetakoEuskal-erriko legiak,anaitasunez bizi giñaklore ederrez betiak;pake gozoa alde danetanaberats eta pobriak;batek bestiai lagun egiñazaurren ondo izatiak?

Ezin sinistu lezake batekurte guchitik onera,nola atzendu diraden emenlegiak eta euskera;eta gañera jakiña dagoorla baguaz aurrera,Euskal-erriya ta euskaldunakbetiko galduko gera.

Ama euskera miñtza gozorolege santuak maitatu,lurrera oso erori gabealdamenetikan zaitu;eta gaur daukagun alñu betz audanak kentzera zayatu,Euskal-erriyan bestek ez de zanorain bezela agindu.

¡O! gu lotsetan bizitu gabeonela geran echian,Euskal-erriko seme argiyaklen bailen alkargaitian;biyotz barrendik fedez esanazmundu guziyen aurrian,Ama euskera ezda galdukozutik gauden bitartian.


25

Miñtza Euskera

Ama euskerak azaldu nairikillunpetatik argira,negarrez dago aspaldichotikalde daneta begira;iñoz malkuak dariyolarik¡O! gajuak arpegira,beso zabalik oju ta oju¡nere semiak non dira!

¡O! Ama euskera daukagutaeztuta bizi larriyan,alkar gaitezen semeontzuakbere magal maitatiyan;esanaz ¡Ama doakabea!zaitutzen gaudez aldian,alai ikusi nai zaitugunakedo lengoko antzian.

Euskaldun danok maite geralamaintzaturikan euskera,leno bezela laister jarrikoburu dizugu ostera;lotsarik gabe non nai esanazillarte euskaldun gera,etorri arren kopet illunakasko aurreko aldera.

Euskera bañon lenago galdubiar dizugu biziya,chikitandikan dalako guriitzkuntz au erakutziya;Euskal-erriyan miñtzatu dedinantziñetatik utziya,lagun zaiguzu kupiturikangaurtik Jaungoiko aundiya.

Ama euskera itzkuntz danarenburu izan dana beti,Aitorren seme euskal jatorrakizan gaitian erruki;

eutzi zayogun anai maitiakgaldu gabetandik aurki,Euskal erriyan bada bestelabiziko gaituzu gaizki.

Larramendi eta Jaizkibelgizon oso jakintzuak,¡o! gaur azalduko balitu baiberriz onuntz Jaungokuak;laister lirake ayen begitik,ginga añako malkuakdiyotelarik ¡o! zer egindu¡Ama euskera gashuak!

La Euskaria, 1909-06-19, 146. zk.

Mintzatu euskera (I)

Euskera egunaz daeuskera gabian,nola baserriyan daerri barrenian;oso zabaldu dediñitzkuntz au danian,zar da gaztiak betiaditu gaitian.

Oitubera zar danakEuskal-erritikan,ezdituzte kendukoberen sañetikan;egongo diralakobeti zut zutikan,euskera mintzatubaznora nai joanikan.

Guziyok mintza zagunpozkiro euskera,naiz etorri erozeñaurreko aldera;


26

biyotzetik esanazeuskaldunak gera,illarte beti maitedegunak bandera.

Gure lege santuakgaldu ezditzagunerdaldunak eginez gaitezen lagun;Euskal-erriyan betiarki gaiten chukun,euskaldunak daniagerala ezagun.


Mintzatu euskera (II)

Emen bertako semeasko geralarik,euskeraz dakigunakoso chikitandik;erderaz asten geranonbait alkarturik,¿zer dezu guretzakogauz ederragorikizkuntz au mintzatziamundu ontan baizik?nora nai joan ta ereartu gabe lotzik.

Gure izkuntz eder auzabaltzen oztera,zayatu gaitez denokgaurtikan aurrera;erdera utzirikanerriyoz bestera,lotzik gabe esanazeuskaldunak gera;bizitzera joan arrenoso apartera,

anai maitiak betimintzatu euskera.

El Pueblo Vasco, 1912-10-20

Nere ametsa

Ikusi ditut arrats batianLo artu dizutalarik,Euskal-erriko mendi alayakBelar ta lorez beterik.Ta inguruko baserri-echeZar guziyak berriturik,Elurra bezin zuri zuriyak,Arrunt oso apaindurik.

Gauza guziyak apañ ikustenNituen goyan ta bian,Nola zeruban ala lurrianBai eta ere urian;Ontzi chikiyak eta aundiyakObek uraren gañian,Ušo zuriyak ematen zutenDanak itsas zabalian.

Ezkillen otsak entzun nitubenAlakošeko alayakEsan nairikan Euskal-erritikJoan ziradela etsaiyak;Emen bakarrik bizi giñalaMaitatzen geran anayak,Aitorren seme paregabiakBeti leyal ta ernayak.

Jajai algaraz iji ajakaIrrintzi eta kantuban,Aberats, pobre, zar eta gazteBata bestien onduban;Neska, mutillak, atso, agure,Dantzari chunchun soñuban,


27

Ala aritu ziran luzaroEuskal-erriko doñuban.

Etzan erdara iñon aditzen,Izkuntz eder aušen baizik,Nola mendiyan, ala kalianAlde danetara joanik;Etsai gaistuak bigaldurikanGelditu giñan bakarrik,Euskal-erriko seme jatorrakAlkarri laztandu nairik.

Lotan luzaro egondu etaEsna jarri nitzanianGauz obek danak burura jayoEta bere ondorian,Leyotik berriz mendi alderaBegiratu nubenianIzugarrizko pena bat artuNuben nere barrenian.

Amets gozu au egiñ nubelaKonturatu nitzanian,Eta etsaiyak bada berriroIkusi aurreko aldian,Pozikan apurtuko nitubenOrduban Jesús batianEuskal-errian leno bezelaBizitze arren pakian.

Euskaren ordez erdera oraiñEntzuten dizutanian,Alde batera edo besteraKalian nijubanian,Sutan jartzen naiz nere ametsazOroitutzen naizenian,Ikusirikan izkuntz eder auIya sarturik lurpian.

Antziñetako lege maitiakEta ondoren euskera,Nabaiturikan Jaungoiko onakGaur dijubazela beera,

Kupiturikan etorriko daZerubetatik onera,Euskal-erriyak leno bezelaZutik berriro jartzera.

Oraiñ bezela guziyok baldinFedez ibiltzen bagera,Gure Jaunari erregutzeraJoanik aurreko aldera,Laister ditugu Euskal-erriyanApaindurikan ostera,Etsai gaistuak bigaldurikan,Legiak eta euskera.

Gure Jaunentzat nola ezdezunEzercho gauza zallikan,Eta laguntzen nola dakiyenOraiñ artian lendikan,Esan bezela berai otoitzakBarrendikan egiñikan,Euskal-erriyan biziko geraDanok ondo oraindikan.

Euskal Erria, 1902, XLVII, 304-306. or.

Aipamen onragarriya Oñati-nirabazitako moldaera

Ušo bat mandatariya

Zuri ta beltez lumaz jantziyapantasiosa aundiya,pecho gañ dana pintarratuapauso motz ibilkariya;ez dakit nondik Donostiyaraeta noizdik etorriya,auda lenguan ikusi nuenušo bat mandatariya.


28

Buru tentia, begi alayazillarra bezin garbiya,iñola geldik ezin egonaeta isatz dantzariya;dama polit bat ziduriyenaonera sartu berriya,¡zeñen ederki Konchan jostatzenzan ušo mandatariya!

Arri begira arreta aundizaspertu nitzala iya,mokuen puntan ikusi niyonpaper puška bat oriya;alki gañian utzita joantzankontuz ara ekarriya,egan laisterka betikan gora,bai uso mandatariya.

Alki gañetik jaso nuen da¡ai ura nere larriya!paper puškura letra chiekinikusirikan guziya;bada zekarren guri esanazzaitzeko Euskal-erriya,Jaunak zerutik bigalduba naizni ušo mandatariya.

Beste gauza bat esan biar det¡o! bañan negargarriya,Ama euskera aspaldichotikdaguala, bai, eriya;mintzatutzeko lotsatu gabeizkunez chit maitagarriya,au ezatera etorriya naizgaur ušo mandatariya.

Amaika malko euskaldunaripaper ekarriaziya,betiko pena eta tristuragañera emen utziya;zaitu ditzagun lege santuakAma euskera garbia,gogoraturik zertara etorrizan ušo mandatariya.

Euskal Erria, 1911, LXV, 25. or.


29

3. Maitasun-bertsoak

¡Ai Pilarcho!

Aingeru eder maitagarriyaizar chit dizdizariya,nere kolkoko kutun politaeta nere gidariya;zure begiyak ematen ditetmundu onetan argiya,Pilar zu gabe illko nitzakeesaten dizut egiya.

Ez naiz aspertzen zuri begiraPilar au sinista zazu,nere biyotzak mundu onetanzuri bakarrik naidizu;kupitu zaitez arren da arrenbestela galduba nazu,eta zerutik maite laztanaJaunak sarituko zaitu.

Beti bizi naiz kesketan

Artu zairazu izan dezazunoroitz eder bat maitia,koroi apañ au jantzi zairazuarri fiñekin betia;zu zeralako mundu onetannai dizun onen jabia,nere gidari osasuna tapen danen aztutzallia.

Zu gabetandik ezdizut onikmaite oraiñ dañokuan,lorikan eziñ egin det erebeti zaduzkat goguan;

eta nai nuke esaten dizutartu naitare zeruan,mundu onetan bizitutziabiyok alkerren orduan.

Larritasun au kendu zairazuarkitzen nazuta eri,biyotz neria ondo dakizunai dizutala nik zuri;laister illbiar ¡aushen da pena!beste gaitzik gabe ori,kupitu zaitez bada kupitusufriezi gabe neri.

Ezdet egunik eta gabikaniya urte biyabetan,nere gisara iñoiz azten naizbakardadian izketan;eta gañera ikusten zaitutaskotane ametsetan,buru guztiya nastuturikanBeti bizi naiz kesketan.

Brijidacho-ri

Iñoiz ikusten bait[a] kalianlaisterka ama negarrez,bere aurchua nonbait galdutajende guztiyari galdez;ni ere ala ibiltzen nazubada egunaz ta gabez,bildur bildurrak maite biyotzajoango zaitalako iges.

Ezpaldin badet beti bezelaikusten nere Brijida,


30

erotu nairik ibiltzen nazuerriyan jira ta bira;nere maitia non ote dagonalde danetan begiralenbailen bada irichi nairikbera dagoen tokira.

Euskal Erria, 1898, XXXIX,234. or.

Gero arte

Penaz beterik triste nujuazure ondotik urruti,banua bañon... emen naiz laisteriltzen ezbanazu aurki;zenbat sufritzen deran barrendiknik bezela, ¿zeñek daki?¡aushen da lana maite nerianaijo nuke ezbaneki!

Ez da itzarik sortu munduraez da sortuko iñondik,zenbaterañon maite zaitutanondo esan nezakenik;naiz urrutiyan bizitu arrenonuntz nondik edo andiketorrika naiz zure ondoraeskian ere berenik.

Maitatzen diranak

Lore ta osto usai gozotanmicheleta biren gisa,dama galayak aruntz onuntzaDonostiyan gaur dabiltza;

erri guztiyan jira ta biramusikara ta eliza,biyak alkarri esku emanikbada itza eta pitza.

Pobre, aberatz, chiki ta aundimendiyan eta kalian,bizi gaitezen galai damarengisara aldamenian;penak aztu ta beti algarazgozamen aundiyenian,gaur edo bigar damutu gabedenbora joan ondorian.


¡Maitia!

Zure begiyen dizdizak argiegiten dute chit alai,maite pozkiro argegiyorierakutzirikan danai;zoraturikan emen naukazugaur zure edertasun nai,¡esan zairazu izar kutuaneri zenbat dirazun nai!

Aurra galduta eztuta larrinabaitzen dira askotan,billatu eta laztandu nairikamak beren besubetan;ni ere ala gaut’egun nabillaspaldiko urtietan,alde daneta beti begiranon ikusiko zaitutan.

Jaungoikoa onak lagun zaigulaarren badezu komeni,biar bezela batetutziaemen len bailen zu ta ni;


31

ezdiralako mundu onetannere iritziz beste bi,ainguru maite zoragarriyanaikoyotenik alkarri.

La Euskaria, 14 zk., 1906-11-10

Martincho ta Marta

Pasaitik Errenteribiyen bitartian,baserricho bat or dabada nonbaitian;sagasti ta udareaskoren tartian,chakur zuri pollitadaukana atian,zaunkaka geyenianlotuba katian,ezdiyona utzitzeniñori pakian,ezkutatu artianoso apartian.

Ez dirade izangomunduan beste bi,bada maitiagorikbatak bestiari;ezda besterik aitzengaur jende danari,Martincho eta Martaelduta alkarri,beti bai or dabiltzasalto ala korri,laztandubaz gaut’egunfarrez ta kantariaingeruchoben gisaezkontzeko larri.

Baserriya gaur askokfamatzen dutena,eziñ bururatu zaitberaren izena;dalako Donostiyanmaite dizutena,orko alaba dezudamik ederrena,Martinchoren izarrazoratzen dubena,beregatikan badaillko litzakena,eta beti ondotikzaitzen dabillena.

Martincho eta Martafesta ta erromeri,zoro orla dabiltzabat utzibe ori;Oso ondo daudelagauzak badiruri,gañera maitasunez¿non dira beste bi?audiyotet aitutzennik beste danari,beti eskian daudezbai Jaun aundiyari,alkargaituzu fedezgaur bada komeni.


¡Nere bigi bellcha!

Gau guziyan naukazu¡lo gabe negarrez!ta zu beste batekinkantuan ta farrez;ez dirazu esatenez bayetz da esetz,izar maite maitia¡nitzaz kupi zaitez!


32

Goizero joaten nazuaspalditik Brecha,zastutzen det ederkiarrandeyen ercha;banitz bezela zutikdagoan arecha (1)esanaz: Atoz onuntz!¡Nere begi bellcha!

(1) Arbol.


33

4. Naturaren gozamena

Eguzkiya

Eguzkiyaren printzakegun sentiyetan,dizdiz asko asaltzenditu zelayetan;eta chori chikiyakarbol adarretan,kantarri jarri aztendizkitsu batetan.

Chori politen gisadiraden pishtiyak,danak alaitzen ditubeti Eguzkiyak;dizdizez jozten dakierrollcho chikiyak,bai eta belar intzezgabian buztiyak.

¡Nola alaitzen gaitunbada Eguzkiyak,eta pozkidatutzengañera eriyak!au gabetandik gaizkigiñake guztiyak,aberats, biartzu tachiki ta aundiyak.

Eguzkiyak pozturikgoizetik kalera,bere gozamenetaateratzen gera;maitagarriya dezuonen jaikicera,¡zeñen chukun etortzendan aurreko aldera!

Eguzki, eder bidezuzen gidariya,maiz ikustia ondaonen arpegiya;delako mundutarrengauza zoragarriya,aspertu gabe betibegiragarriya.

¡¡Oh!! Eguzkiya bañonederragorikan,ezda oraindik sortubeste gauzarikan;Illargi ta izarrakizanagatikan,abek utsak dituzubeintzat oraindikan.

La Euskaria, 14. zk, 1906-11-10

Eguzkiya ta choriyak

Eguzkiyaren urresko printzakazaldutzen diranianchori chikiyak kantari astendituzu arbol gañian;astindurikan ego politakposaz erotu nayianeztalirikan ozto tartianegontakuak gabian,diruritela ari diralachaloka egiñ alian.

Zeñen ederki nabaitzen diranegur-zentiyan kantari,


34

ongi etorri eran nayiangoizetik eguzkiyari,pipi ta pipi eshilan gabedanak dituzula ari,.........................................lotatik batak bestiari,adarchubetau tente jarritaongi dirala ageri.

Micheletak baratzan

Udan danian ikuzten diramicheletak (1) baratzetan,nola dabiltzan loretik lorepozaz danak joztaketan;ego politak erakutziyazarratzalde ta goizetan,likort (2) gozoak bereganatzenzoramen aundiyenetan;urrez jantziyak dirdiz egiñikeguzki berubenetan.

Izanagatik bai micheletakegalai shelebriak,laister topatzen dituzte badakrabeliñ ondo gordiak;chiki ta aundi danak dituzuusai goshuben zaliak,gogoz lanian zayatzen diradiruritela erliak;achaparrakin urratu nairikozto banatzen loriak.

(1) Mariposas.(2) Aroma.

Uda-berriya

Uda-berriyan egun-sentiyanpozkiro dira tšoriyak,arbol gañetan antolaturikosto tartian kabiyak;eta kantari ipintzen ditulaiturik eguzkiyak,pipi ta pipi nabaitzen diraari dirala guziyak.

Uda-berriyan apañ ikustendira baratz ta soruak,likort gozoak zabaldurikandaudezela loretuak;elurra egin balu bezelatoki danak zurituak,bai eta ere ostoz jantzirikgerezi, sagar, basuak.

Eguzkiyaren printzak zerutikalaitzen ditu tokiyak,jarririk bada dizdiz egiñaznon nai belartšo buztiyak;diruritela diamantiazdanak gañetik jantziyak,erakutziyaz goizetik arratzoso kolore biziyak.

Mitšeletak loretik loreraegoan jira eta bira,uda-berriyan ordu danetanasko ikusitzen dira;etortzen dira ezdakit nondikbaratz, zelai, ta mendira,urtero bada aurten bezelabizi gaituzun errira.

Eroll tšikiyak mur mur egiñazdatoz chit bide luzian,edo kantari goitikan beeraišildu gabe danian;


35

uda-beriyan jartzen dituzuoyetik jaiki nayian,egualdi onak pozturik badaegon eziñik pakian.

Lurbironetan diran pištiyakuda-berriya nai dute,berak postutzen ditubelakodanak beti orain arte;negu luzian nonbait gorderikbizitzen dituzu triste,orain bezela mendi gañiankantatutzen ez dizute.



37

5. Ama-haurrak

¡A nere aurchoa!

Egun batez echetikjoantzait nonbaitera,ordutik au tristura¡ai! jarri zaitena;bere ondoren nabillbatetik bestera,nere aurcho maitiaoraiñ non ote da!

Billatuko alzaitutnonbait aingerua,nere errayetakomaitecho gaišua;or dabill munduetannegarrez galdua,bere amari deikaegiñaz ojua.

Negarra nabaitzen deteta inguruan,laister arkituko naizberaren onduan;orra orren suertiagaztetik munduan,erozeiñ kupitzen daustez orlakuan.

Ara, ikusten dizutdator neregana,malkoa dariyolabere amarengana;ni ere banijuaoraiñ beregana,besuetan artzeramaitecho laztana.

Zeruan arkitzen naizbesuan arturik,uste gabian orlaaurra topaturik;ez daukat len bezelaorainchen tristurik,echera banijuapozaz zoraturik.

Euskal Erria, 1895, XXXII, 494. or.

Ama eta aurra (I)

Amaren ishpillubaeta eguzkiya,zeruko izar alaichit dizdizariya;aingeru polit pollitegan etorriyanere penak kentzalleaur zoragarriya;malkoakin buztirikdaukazu begiyaishildu zaitez badaarzazu titiya,eramanik kolkoraeskucho chikiya.

Uda berriyan ezdajayotzen lorerikzuri edertasunezemango dizunik;eta ezda izangouste det besterikbere ama ainbestemaitatzen dubenik


38

danak ezaten dutebada irriturik¡Jauna! ori da aurrabai laztandunairik,guziyak naidutelaartu nai bezotik.

Ama ikusi gabeez dezu onikan,aurchoa beti nabilzure ondotikan;illko ziñake badani gabetandikanezdez gaur mundu ontanmaitiagorikanjango zinduzket badabizi bizirikan;laizter jarri biarranazu burutikanmushuka eldurikanlepe lepotikan.

Micheleta politakta chori chikiyakusho pintarratubakchit ikuzgarriyakpozaz emen dabiltzagaut egun guziyakchoraturikan danakzure arpegiyakJaungoikoak zerutikonuntz bigaliyak;esanaz ama ta aurraoso maitatiyak,penetan bizi gabejostatzeko biyak.

Ama eta aurra (II)

Goizetik arratzartenegarrez kalian,emakume zarcho batlengo egunian;bere aurcho maitiatopatu nayian,asnaz estubarekinito biarrian,bat azaldu ordukoaurreko aldian,etzuben beste itzikbada mingañian,¿ikusi aldezuteneshka bat bidian?

Iñondikan etzubenneshkaren berririk,naiz galdetu danarinon zan jakin nairik;bat errukitzerañonala ikusirik,bañan alako batezJauna kupiturik,an azaldu zan aurraelizen atetik,eta ama gajuakbesuan arturik,¡Ura biyaren pozaalkar topaturik!

Negarraren ondorenpoza zan urrena,iya lertutzerañonbiyaren barrena:mushuka jan nayian¡ura zoramena!nola aurchubarenaeta amarena,nere aingeruchuaitzarik charrena,


39

izar, zeru, laztananeshkik ederrena,alkartu ezbaziranizango zan pena.

Zaitu guraso onakaurchuak echian,gero ibilli gabenegarrez kalian;oso galdu dalakobildurrak aidian,naiz sufritu barrendikazi bitartian,berriz gertalitekeau uste gabian,bat ernai ezbadagobai biardanian,orra guziyok jarrijakiñen gañian.


Ama ordezkoa

Zeren gazterik gelditu zerandoakabea bakarrik,aita ta ama bere ondoraJaungoikoak eramanik;triste gajoa ishildu zaitezetzatzull egiñ negarrik,amaren ordez emen naukazuzutzaz arrunt kupiturik.

Ume zurtz kutun eder ederraizar berdiñik gabia,aingeru loztan zoragarriyaamaren poztukallia:atoz besora tori mushu bat.usai gozoko loria,¡eziñ egon naiz jango zinduzketmaite ishildu zaitia!

Ordu illuna eta samiñazuretzat gaur izan arren,alaitu zaitez ez egiñ negarez egon orla penatzen;aita ta ama iltziran bañon...,etzaudez bakarrik emen,¡aushenda lana begira nazuez nazu ondo ezautzen!

Ezker aundiyak beti bezelaemanik gure Jaunari,maite biyotza biziko geragaurtik aurrera kantari;lo egiñ zazu zoragarriyasufriazi gabe neri,bide zuzenez etorri etajabetu zaizun amari.

Au zoramena sortu zaitana¡Jesus nere Jaungoikoa!au da aurpegi zuri-gorriyaeta ille urrezkua;abechek dira begi alayakaushen da au eskuchua,¿norek otedu mundu onetanaur bat au beselakua?

Zuretzat dira nere asnazakzuretzat nere kolkua,zuretzat gauza guziyak badazeruko aingeruchua;beti saitutzen egongo nazumaitecho biyotzekua,ni nai zelako mundu onetanzure Ama ordezkoa.


40

Amaren naitasuna

Ez da ez egunikanjoaten eznaizenik,aur chiki baten ganatristuraz beterik;beti goguan daukataztu gabentandik,gaur eziñ ikusiyaknauka zoraturik.

Aingeru zoragarri¡ai! nere aurchoa,betiko orchen zaudezlur pian sartua;atoz amarenganalenbailen gašua¡zer pozikan emangonizuken mušua!

Iñoiz egiten ziranemen milagruak,nonbait ala nairikangure Jaungoikuak;ori chinisturikangaudez mundukuakoraiñ artian badagizon fedetsuak.

Milagrocho bat egiñbiarda lenbailen,aurchoa eta amaelkarrekin dauden,eziñ bizi litekeonela au emen:orra gaur erakutsinaitasuna zer den.

Euskal Erria, 1896, XXXIV, 297.or.

¡Aur zoragarriya!

Parerikan ezdubenaingeru argiyamunduko tristiareniñoiz pozgarriya;zure kontuban nagoaspaldi jarriya,beti maiteko zaitut¡aur zoragarriya!

Nola uda berriyanpozten dan choriya,arbol osto berdetanegiñaz kabiya;ni ere ala nagoaspaldi jarriya,beti maiteko zaitut¡aur zoragarriya!

Gabaz azaltzen baitaiñoiz illargiya,egunaz ere berrizala eguzkiya;askoz argiyago dazure arpegiya,beti maiteko zaitut¡aur zoragarriya!

Zure zalantzan nagogau t’egun jarriya,bi jolas egiñ nairiknere pozgarriya;irten zaite leyoramunduko argiya,beti maiteko zaitut¡aur zoragarriya!

Euskal Erria, 1896, XXXIV, 410


41

¡Ill-arteko pena!

¡O! zerura ba zuazondotik laztanazure ama beñereaztuko ezdana;amaika mushu goshopozkiro emanaegan ikusten zaitut¡auchenda au lana!Jauna eramanazuaurchuarengana.

Begira egongo naizzerura emendikesanaz atoz onuntzbezubak zabalik;malkochoak botiazgaut egun begitiknegar ta negar penazzutzaz oroiturikezin bizi naiz elaoso gashoturik.

¡Nere zoramena!

Lore eder ederragoizeko izarra,mundu onetan betinerekin zan aurra;amaren biyotzekoaingeru bakarra,¡illtzan tristia etaauda au negarra!

Jaunak eraman zaituaur maitagarriya,zerutikan berotzenzauden eguzkiya;

atoz nere kolkoraartzera titiya,negarrez barrenaamak laztandu dezanzure arpegiya.

Kutun begi alaya¡Jesús au da pena!zeruan egon arrenaurrik maitiena;iya lertuban daukatatoz aingeruchua,aldezu lenena.

Beti gora begiraaspertu eziñik,Jaunari erregutzenbelaunikaturik;ez det mundu onetannik egun bat onik,¡ai orchen banegokeemendikan joanik!


Zeruko izarra

Begi beltz eder eder,kolore gorriya,eguskiya ematenduben arpeguiya,zudur pollit politata ao chikiya,aingeru zerutikanonutz etorriya,nere lastan maitiaaur zoragarriya,zuri begira betiichutu naiz iya.uste det ni naizela


42

munduan bakarraegiten dirazunaikutsian farra;eziñ esan nizakezeradela charra,baizikan leyalatadanian azkarra,penak kentzeko badetgaur zure biarra,atoz etzubazelazeruko izarra.


43

6. Gizartearen gorabeherak eta gertakari aipagarriak

Ama, ¡agur!

-Etorriko naiz Jaungoiko onakBaldiñ lagundutzen badit,Beste geyago joaten diradeBere amaren ondotik;Alaitu bedi ¡ez egiñ negar!Nere soldaduzkagatik,Beti goguan irukiko detUrruti emanagatik.

-Amaika negar amak egitenDegu joandan aspaldiyan,Orlako gauzik etzan lenagoSemia Euskal-erriyan;Askoz obeto bizitzen giñanBakoitzak geren tokiyan,¡Teri laztan bat askenekubaIzango da ta agiyan!

Arroketan

Lapak biltzera Uliya peraosteguian joanikan,ezdakit nola etorriziraniru edo lau andikan;eztu ta larri ibildu arren.........................................orremeztian pasa danianegon litezke pozikan.

Bati zapata eroridikanbada arroca tartera,arren ondoren zartu zan bañangero ezintzan atera;

portu natu zan bidezuzenezjoatia mavia bera,oso kontentu egon litekebildu danian echera.

Uzkeri batengatikan iyaondoren zetozen penok,jaso nairikan toki artatikgauz baliyo etzbenak;orlakubetan far egiñ arrenmiñ atzen dizu barrenak,lapak bitzera joan biarduteango berri dakitenak.

Ondo joan dana ondo kontatubañan... iruki goguan,sartu bañon len zerbaiten ezkeberriz arroca suluan;ezdu baliyo emen negarrakdenbora pasatakuan,eta satua dantza zazutelapak jateko orduan.

¡Au neska!

Goizeko bostetakotratubakin plaza;saskiyan arturikaniru buru aza;ayek saldu artianzazpi ordu pasa,bizi modu ederradaraman Tomasa.


44

Lishurako zapiyakjotzen iturriyan,aritutzen naiz neskaerrabi aundiyan;señora beselashennaiden baserriyan,lanarik egiñ gabepachara guziyan.

Illia apaindutzenbiaitun bi ordu,ezdakin ez edorreknoletan orraztu;batian azkatutzenbestietan lotu,ishpilluben aurrianezinaiz aspertu.

Lanian zayatu tabizitzen gaitunak,oraiñ artian gaitunoso ezagunak;baserritik neskachakille tortondunakezdizkin ekarritzeniñondik gauz onak.

Ez den beste nezka batgaur auso guziyanorrela apañdutzendanik baserriyan;or ikusten dizkiñatasko oñ gorriyan,eta gobara jotzengogoz iturriyan.

Ondo ikusi nairikgaur beren aurchuak,gaudez beti kontubanemen gurasuak;baserritik kaleradatorren lujuak,

zer diran jakingodu¡gure Jaungoikuak!


Baserritarra (I)

Ama euskera eta fueruakmaite ditun gizon zarranekazaritzan oraindik eregazte bat bezin azkarra;euskal festetan urtero onuntzdatorren baserritarra,au da geyenak ezautzen degunMendiburuko maiztarra.

Uda ta negu egun-sentiyanjoaten dezu zelayera,naiz dala laya ta achurrakinsoro lanak egitera;ezdu nekiak ikaratutzenzarra dalarikan bera,chit gogo aundiz zayatutzen dabegiraturik echera.

Ebiya eta chingorra gogornaiz ere ariatikan,eta mendiyak egonagatikelurrez eztalirikan,ez du utziko igande goizikañ guchigo jayarikanegualdi charrak ikaratutamezik entzun gaberikan.

Langillia ta sayatzen daeta gañera zintzua,biyotz biguña eskaliakinbaserritar ondradua,elizako da gizon umillagaztetandik fedetsua,


45

lur maniatzen oraindik erebeste askoren maisua.


Baserritarra (II)

Elizaburuko baserriyangaurre bizi dan aitona,eunda zazpi urte berekinbizkarrian dizkitzuna;Donostiyara oraindik eretšit maiz etortzen dezunazarra da bañon nai dubeniangazte bat beziñ itztuna,lege santuak eta euskerabeti maitatzen dituna,Euskal erriyan erdaldunikanikusi nai ezdizuna,zayatutare zall da topatzenonelako euskalduna.

Eskapulayo bedinkatubaklepotikan zintzilikan,beti berekin ibiltzen ditubai kendu gabetandikan;eta askotan buru utzikanbelauniko jarririkan,ziñatu eta bere ondorenaberi muñ emanikan,biyotzetikan eskatzen dizugora begiraturikan,zar izan arren zayatu nai detzelayian oraindikan,eta lagundu zairazu badaJesús ona zerutikan.


Baserritarra (III)

Egun-sentiyan jeikiko dezugoizero baserritarra,lur maniatzen zayatutzeranola gaztia ta zarra;achurrarekin an neurtzenduberak dadukan indarra,maiz iserdiya erakutziyazeta aotik afarra.

Ama euskera maite dizutebait’ere lege santuak,seme leyalak abechek ditubeti gure Jaungoikuak;gora begira chit maiz egitendituzte ta errezuak,bere ondora eraman ditzannekazari fedetsuak.

Igande goizik ezdu utzikoain guchi jai-egunikan,ezda beñere mezarik gabegelditu iñondikan;mendiyan beera pozaz jaizten dabere baserrichotikan,illobachua mutill koshkorradubelarik eskutikan.

Bedeinka beti baserritarradalako maitagarriya,langillia ta gizon ontzuaelizarekin jarriya;biyotz biguna ezin geyagotristien alaigarriya,iserdiyekin bizi dezunaazturikan pikardiya.



46

¡Bedinka baserritarra!

Seme alabak aitak arturikjoaten dira zelayera,egun-sentiyan uda ta negulurrak maniatutzera;eta illuntziakin batianecheratu bai ostera,achur da layak zintzo bildurikfameliyan alkartzera.

Danak bildurik mayen ondubanzerbait artzeko asmuan,errezatutzen azten dituzuziñaturikan orduan;usariyua zaiturik bizidira oraindañokuan,ezaguturik Jaunak saritzendakizkilako munduan.

Antziñetako lege Santu auarrats chit ona izanik,baserritarrak maitatzen dutedanak bigotzen erditik;gabaz bezela ala goizianjaiki orduko oyetik,Aita guria esan bañan lenezdira joango echetik.

Euskal-erriko baserritarrakJaungoikuben fedetsuak,oraindik ere asko badituemen bere aldekuak;chit maiz egiten dakizkitenakbiyotzetik errezuak,eliza korrak ta langilliakseme onen gurasuak.

Jaungoikoari erregutziabeti izanik aurrena,gauza oberik ezda munduanezercho eta urrena;

baserritarra dezu danetanasko egiten dubena,gora begira umildurikaneman nayian barrena.

Bide zuzenez bizitutzekonaiz gaztia eta zarra,bere lanetik erakutziyaziserdiya ta afarra;alde batera oso utzirikemengo izketa charra,pake gozoan aserre gabe¡bedinka baserritarra!


Egiñ lana

Lanak alaitzen gaitu langillegeranak mundu onetan,familiyakin bizi azitzen¡o! gañera gloriyetan;aztu azitzen ditu belarikmalko asko begiyetan,lanikan ezak negarra dakarbeti alderdi danetan.

Lanetik datoz gozamen danaketa alkar maitatziak,bata bestiai lagundurikangauz onak erakustiak;emakume ta gisasemiakbide onez bizitziak,bai eta ere ibilli charrakaurrerako aztutziak.

Gauza guztiak lanetik datozeskerrak bada lanari,oraiñ artian zayatu etaortik bizi geranari;


47

bestela oso gaizki giñakeondo badakigu ori,gerta liteke lanikan ezakkentzen aztia alkarri.

Goyan zeru bat degun bezelabeste bat degu beean,eta zeru au dezu guretzatzar da gaztiak lanian;oroiturikan aurcho gashuaknoletan dauden echian,ao zabalik ¡aita! ojukabiarrik audiyenian.

Lana da gure eguzkiya taizar eta illargiya,biartzubaren zeru zabalagauza onen gidariya;pakia eta alaita pozaeguneroko ogiya,¡o! lana dezu bai itz batianchit oso miragarriya.

Jaungoikoak bedinka dezalalana orain eta beti,mundu onetan bizi gaite zenalkar arturikan ongi;kopeta lazai erakutziyazkalian bada danari,burua gora jasorik betita barjakindea (1) garbi.

(1) Conciencia.

Ezer ezta festa

Konchan aspaldichotikbadaukagu festa,ontzi bat eman nairiknola bait ureta;

eta an biltzen geradegunian beta,ikustera alferrikaterako ezta.

Uda gañian da tabalegoke bertan;kanpotar aberatz batgustatzen ote dan;bestela biarko daatera pusketan,ezdute jarriko taosorik uretan.

Buru nekatze askogaur dabil danian,luze daguelakolotan ondarrian,esanaz aisha jarriliteke urian,ta nik ezdet sinistenikusi artian.

Nai badute eramanortikan urerabiar dizkate orrigauz sako atera;barrengo burni danaknaiz jarri ostera,orrela gaur zayatulitezke aurrera.

Eta gañera nagochit arriturikan,gizonak ekartziaonuntz kanpotikan;emen izanik askoonak oraindikan,ori ateratzekodagon tokitikan.

Orain zaya zaiteztegizon jakintsuak,


48

ori ureratzeraburuz indartzuak;lenagore lan ontenibillitakuak,eta joko dituguorduan chaluak.

Kontu...

Igande ta jayetandantzara or ua,utzirikan bakarrikamacho gashua;urtez ondo jantziagañera miñtzua,errena batetikanbestetik ichua.

Eta gabian betiberandu echera,egiñik bitartianmilla gora bera;neska gaztiarentzatez den ibillera,obeden egun argizetorri aurrera.

Ama zaitutzen egonobeden echian,damutu gabe geroberandu danian;ez diñ ondo ematengaztiak kalian,illunpetan chu chu chugaberdi aldian.

Nik ezautzen dizkiñatbai neska gaztiakesateko oraindikdiranak umiak;

zarrak diruritelanegarrez tristiak,eta bada zerdiyonatzetik jendiak.

Zarren esanak betiarturik goguan,bizikoaiz millaldizobeto munduan;lagun charrak utzi taamaren onduan,Jaungoikuben bildurrazabillen lekuan.

Nire gazte izananan bada Kataliñ,eta gaurre bizinanzarren esanakin;etziraten alabakezer charrik egiñ,pakian orain artebeti alkarrekin.


Konchan (I)

Etzanda lotan ontzi koskor batluze dago ondarrian,ezdakit nola ezduten jartzenbiar bezela urian;batek audala bestiak oriari gera jardunian,jakintzu asko gaituzu iñoizbañan... ez biar danian.

Erriz bestetik Donostiya-razabaldu da datozela,ontzi koskor au orduba datajartzea biar bezela;


49

nik uste nuen emen zaudenakori egingo zutela,bañan... diruri datozten abekobetubo dakitela.

Izan dadilla nai dubena tazayatu bada len bailen,oraiñ bezela aurrera erefarrik egiñ ezdezaten;ondar gañian urera gabegaizki dizuta ematen,orrela beti iruki gabejarriko aldute aurten.

Konchan (II)

-Nere lagun Inashi¡orishen lujua!markesaren moduraago apaindua;mantilla blondaskuakaden urrezkua,sombrilla sedaskuamoda berrikua,sobre-todo ederra¡bañan nolakua!kolore bitakuapañu [n]ñekua,saya bajera berrizondo bordatua,polbuak arpegiyanta perfumatua,¡orla topatu biarneska nobiyua!

-Nobiyuak Karlotapareska atzetik,azaldu ordurakokalera echetik;

danak biar nautela¡erotu biarrik!kaballero jendiaetzion chancharik,musikan pasiatzenseñora jantzirik,teatrora gabianbaldinba bailerik,chanpañ eta pastelesnion asperturik,ezkonduko nan laisterduda gabetandik,kapitan barkukuasenartzat arturik,goyarriyan ezbaitaorlako gizonik.

-Ez dirade izangourte bi iñondik,etorri ziradelaabek goyerritik;erdera ezdakiteesateko tutik,beren buruak aundierakutzi nairik,ezdute miñtzatu naiiñola euskerik,gañera aitorturebada baserririk,¡O! koitadu tristiakzaudezte oraindik,jaunchuak izan arrengaut’ egun ondotik,zubek azkenerakonik ondocho dakit,chandarmiak emangozaituzte emendik.



50

Morane egaan

Zeñen ederki ushuben gisaEgaan gora eta beera,Gaztelutikan Uliya-ra taBerak naiduben aldera;Bide luzian mantzo ta azkarNoiz nai jachirik lurrera,Ezkutatubaz urrutiyan daAzaldurikan ostera.

Gizona asko argiratu daUrte guchi barrunbian,Zeñek chiñistu ikusi gabeOrla ibiltzen aidian;Odoi tartian nai dubenianAndik lurrera kolpianDiruriyela erori etaIlbiardubela bian.

Beste gauz asko azaldu biarDira mundura oraindik,Ikusgarriyak gizon azkarraiDada burura jayorik;Aurrera ere zayatu etaGaut’egun loa galdurik,Orain bezela egongo diraLan ayekin arriturik.

Gure aitonak baldin lurpetikGaur azalduko balira,Eta ikusi gizonak orlaEgaan jira eta bira;Laister esango luteke danakJarri orduko begira,Ziñaturikan dudarik gabeOyek diabruak dira.


Morroi leyala

Tolosatikan eskerez aiñ apartian,baserri bat ikustenda mendi gañian;gaztañ ta piku arbolaskoren tartian,zelai ta sagastiyakonak bitartian,ardi eta ganaduederrak larrian,aruntza ta onuntzajanaz belardian,lore ta milla gauzasoro zabalian,micheletak baratzanpozaz jolasianeta mutill bikañazaitutzen danian,chakur chiki batekinbai aldamenian.

Goizetik elizajai eta astegun,apenaz oraiñ artemeza bat uztendun;eta nekazaritzanoso gogoz jardun,nagusiya ondotikarturikan lagun,ez det uste gañeraitzik egitendun,ainda mutill ishillanola gabazt’egunleyalagorik iñondanik ezdet entzun,baserriyare daukadanian chit chukun,zikintzen dalarikanezdala ezagun,batek eman lezakelurren gañian muñ.


51

Pello bai gelditu zanbakar bakarrikan,gurasubak ill etachit gaztetandikan;morrontzan bizi dezubada geroztikan,oso estimatuanausiyetatikan,berena beselashendizutelarikan,ogei urte badiraorda golarikan,ezdu iñora joan naidagon tokitikan,naiz soldata geyagoemanagatikan,artuko lizutekeaskok gaur pozikan,onen leyaltasunaezaguturikan.


Neska barrabasa

Ogeita bi urtekoneska chit iztuna,sasoi gogorrekuaindar asko duna;baserriko alababeres euskaldunaemen ingurukuaeta esaguna,au da mutill geyenakausten dizkitzuna.

Tokan eta pelotangañera boletanpalankan ta laisterkaburu da danetan;

ezdezu besterikanpishu jasoketan,nola aserratzianbada erriyetan,eta guchik ematendiyo bertsubetan.

Neska barrabasa taoso biyurriya,burrukarako ereez da bildurtiya;ez da ez denbora askodala ibilliya,nekazari batekinJoshepa Mariya,mutur joka azitabai illtzuben iya.

Gaur edo bigar badaezkontzen danian,eta taranta charranjartzen dezunian;ez nuke nai nik egonez aldamenian,zeren laister nitzakenleyotik kalian,berak agindu naikodulako echian.


Neska zar baten malkuak

Mari Iñashi mazti-pekuajosten ibiltzen dezuna,gaztetandikan oraiñ artianemen dama ezaguna;sasoi batian oso ederraberdiñikan etzuena,neska zartuta bizi biarraonechek gaur dauka pena.


52

Neska zartuta penetan dagonegarta negar jarririk,erozeiñ gazte bezin apañajosten dezula oraindik;nobiyo billa Mari Iñashisayatutzenda gogotik,kalerik kale beti badabilnorbait engañatu nairik.

Lagun guztiyak eskonduzaizkaeta bera oraindik ez,gogoratzian beti azten daMari Iñashi negarrez;gazte zanian naiko aukeraneska zartuta baterez,denbora jonda alperrik dabilikusitzen dizutenez.

Mari Iñashik lengo batianala bere lagunari,nere meriyoz bada Joshepapeatu zaian ederki;naiko aukera baniñan etaitz-eman ez nik iñori,oraiñ neska zar emen nabillenjende danen parragarri.

Lenbizikua niñan argiñabigarrena errerua,irugarrena zillargillialaugarrena musikua;ta bosgarrena arrantzalia,seigarrena barberua,gazte denboran bazan atzetikneri norek segitua.

Nola igandez ala jayanentzuten ditu meza bi,oraindik ere gustatzen zayobegiratzia berari;andik plazara berriz joango danaiz an ezer ez erosi,erakustera zeñen apañadabillen jende danari.

Nonda musica ara dijuabeti dabil erromeriz,eta gañeko festetan ereezda esanikan berriz;naiz urtechuak izanagatikigual jasten dezu gorriz,lenagotikan ez ezkonduadamutu zayo mill-aldiz.

Bere buruaz ernegaturikikusten dizut galdua,sayatu arren eziñ billatuduelarik nobiyua;alper-alperrik dabil Iñashinorek naikodu gajua,orrenchen pena mundu onetanneska zar bai gelditua.

Triste gajuak illia daukaelurra beziñ zuriya,begiyak berriz azki gorriyakoso shimur arpegiya;ortzikan iñon ezdu ageribeste nonbait aragiya,apostu bada iru arruaezdala oraiñ guztiya.

Eziñ luzaro bizi litekepena dauka ta gashuak,negarrez iñoiz botatzen dituginga añako malkuak;beti goguan bada daukaizkilen izantako majuak,neska zartu ta askenerakoorra orren ishtilluak.

Berriz milagroz gaztetzen badaeta badu osasunik,ezdizut uste leno bezelaluzara egongo danik;arrantzalia, naiz musikuajoaten bazayo ondotik,bayetz aguro esango diyolenguak gogoraturik.


53

Dama gaztiak orra kontuanbada aurretikan jarri,badakizute urrengorakodanak neska zarren berri;denbora joan da eztu baliyoibiltzia parragarri,gauza guztiyak bere sasoyanbeti dirade komeni.

Bertso-papera. San Sebastian. Imp.De Pozo; Fuenterrabia, 14

Oraiñ da ordua

Ontzi eder bat oraiñguk emen egiñikespañolak geralaerakutsi nairik,beñere ez da izanaukera oberik,ez det uste anayakgauz au ukatzerik.

Baldiñ gertatzen badagerra etortzia,lendegunaz gañeraala ere bestia,aurretikan chit on daernai egotiaeta ontzi eder batazkar egitia.

Beltzak eta zuriyakoso arrotuak,Abana-ko semiaknola bestekuakNobayork-kuak eredaude erotuak,españolaren kontradanak berotuak.

Gu berriz nola gerandanetan jarriyak,laister eingo ditugujaun oyen aldiyak;aurrian arturikanbeltz eta zuriyak,badaki gaur zer egiñongi Españiyak.

Euskal Erria, 1896, XXXIV,250. or.

Sagarchoko morroya

Amabi urte eche batianmorrontzan damaizkiyena,oraindik ere chit sasoikuata lanian dakiyena;nola laya ta achurrarekindanetarako onena,lur maniatzen gañ gañekuaberdiñikan ezdubena,auda mutill bat auso gustiyanchit asko maite dutena,itz bat charrikan iñon aurrianez egiten eztubena,aserrerikan lagun artianzerdanik ezdakiyena,baserri-eche morrontz tokiyandana gidatzen dubena.

Ichu ichuan artu lezakenor dan galde gabetandik,lur maniatzen ta ganaduakzall da topatzen oberik;oituba dago guchi bezelabada oso chikitandik,eta gañera añ da zintzuaezdu erretiro charrik,


54

jaita astegun ezda ikustentrabenetan au sarturik,ezda orditzen asko bezelaezdu maite edaririk,egun-sentiko zelayan daezdizu deitu biarrik,goizetik arrats an adiko daiserdiya azaldurik.

Gaur edo bigar eskontzen badaeta baserriyan jarri,zaituko diyo aldamenetikonek artzen dubenari;jardungo diyo goizetik arratskupirik gabe lanari,esan bezela oituba dagobadaki danaren berri,bat baldiñ bada mundu onetaneman azteko lurrari,au da onena orain artianesaten diyot danari,egingo dizu bai echerakobiar aimezte janari,pozaz emanaz biyotzetikanaurcho ta emaztiari.



55

7. Istorioak

Artzai on baten kantak

AZALKAYA

Ama euskera maitiamendiyan dago gordia.

Artaldia zaitutzenumore onian,kantari goizetikannago itzalian;Pinto daukatelariknik aldamenian,lagun dabilkitanaamasei urtian;chakur oso maitiagaur auso danian,erosi nai dutenairu ontzurrian;usten ez diratelaiñondik pakian,bañan ez det zaldukobizi dan artian.

Bordan eta larrian,Pinto, da gidari,ez diyo bakarrikanuzten ardiyari:zaitutzen daki ondobere billdochari,artalde ederrianjayo diranari;osta osta zutikandabiltzan ayeri,batzubetan alcha tabestian erori;beti ondotik badaamen titiyari,

chit lan asko emanikiñoiz abek neri.

Elizako eskillenotza aditzianmezetara jeiste naizigande goizianPinto usten detalaardiyen aurriannere aruntz onuntzaegin bitartianmaldak igarorikanlaisterka bidianartaldia berriroikusi nayianlen bezelashen badadaudezen larrianeta bildoch maitiaklotan itzalian.

Ez det ardi bat galduiñon oraindikan,edo Pinto nerekindan ezkeroztikan,ez da beste chakurrikorren zintzorikan,artzai guziyak dauzkatgaur arriturikan;esan detan bezelaerosi nairikan,erotutzen nautelabañan alperrikan;ilko nitzake laizterbai penaturikan,maite dizutelakochit chikitandikan.


56

Ez da azeriyarikez ere otsorik,artaldien ondoraetorriko danik;Pinto beti bezelanerekin dalarik,laizter bigaltzen ditubada orlakorik;izatz da belarriyakzutikan jarririk,oituba dagolakooso chikitandik;eta ez dubelakobatere bildurrik,mendiyan bizi diranpishtiyaren gatik.

Inguruko mendiyengeyenaren berri,Pinto chakur azkarrakbadaki bai ori,karobi zulo illun,baso aundiyari,nola arkaitz zorrotz daibai zabalari,maiz egiña dalakojoan eta etorri;ardirik galdu gabeberai ta besteri,etzan echeratutzenutzirikan iñori;laguntzen dabill betiarzai guziyari.

Nola chori chikiyakbai uda-berriyan,pozaz egoten diranamakin kabiyan;ni ere orla bizinazu baserriyan,ardi ta Pinto-rekinjoan dan aspaldiyan;

oso pake santubannabillen tokiyan,kantari geyeniangozamen aundiyan;zeruan bezelashengautegun mendiyan,eguzkiyen igesiarechen azpiyan.

Jaunak eramanikanguraso maitiak,beti goguan dauzkatgeroztik urtiak;egiten ditutalaerreso luziak,elizan ikusirikdauden gurutziak;oroitzen nautelariknere artaldiak,eta Pinto chakurrakordutik lajiak;balirake bezelanere señidiak,naiz kantari arituaskotan jendiak.

Euskal Erria, 1915, LXXII,319-320. or.

(Azkeneko indar-neurtzeetanaipamen onragarria irabazia)

Artzai ona

Artaldia larretikbildurik zamala,artzaya bururatuzan bat falta zala;ardi galduben eskejoantzan beriala,beste guziyak Bordanutzi zitubala.


57

Arkaiztikan arkaitza,basotikan baso,eman zuben ordubanmakiñabat pauso;gizarajua badatristeturik oso,¡negarrez penarekinziyola eraso!

Batetan aztu ziranarren zoramenak,eta biyotz barrengogozotasun denak,chori chiki politenkantarik onenak,artaldia zaitutzenaitzen zitubenak.

Ardiya azaldu zanandik eguneta,errena ta argalaeridaz beteta;ozta ozta sutikanBordako atieta,anparuba nairikanbere laguneta.

Ardi galduba araazaldu zanian,artzayak artu zubenbere magalian;esanaz: ¡Au da poza!laztandu nayian,ez nazu gaur azerreemen zeranian.

Negar askocho egineta ondorian,ona orain artzayaumore onian;kantari Bordan etakantari lanian,

goizetik arratzarteardiyen aurrian.

Arech tantai zabalenitzal ederrian,artzaya ikusitzendute geyenian;eguzkiyen itzulibero dagonianchakur chiki bat artueta aldamenian.

Mendi batetik bestemendira irrintzi,lagunari egiñazartzaya da bizi,gozamen aundiyetansufritubaz guchi,penak aldebaterazitubala utzi,

Ardirik galdu gabemendiyan geyago,arretaz edo zintzogeroztikan dago;oroiturik zer gertazitzayon lenago,eta orain dizkitzuaskoz maitiago.

Lore ta belarrarenusai gozuetan,artzaya orain betidabil jostaketan;micheleta bezelabarats ederretan,artaldia zaitubazeuskal-mendiyetan.

Euskal Erria, 1912, LXVI, 65-66.or.


58

Gure mendiyak

Euskal-Erriko mendiyetaraigo nitzan egunian,baserri-churi asko ikusinituben bide danian;arbolak ere lorez betiaksoro eta zelayan,elurra egiñ balu bezelaerruz aurreko gabian.

Eguzkiyaren printzak alaitzenzituben toki guztiyak,¡zeñen ederki diz diz egitenzuten belarcho buztiyak!chit urrutira erakutziyakkolore ikusgarriyak,ziduritela danak zaudelagañetik urrez jantziyak.

Diamantezko koroi eder batematen zuben soruak,eta aldare argiz betiaapaindurikan basuak;aingeru polit miragarriyakegazti edo usuak,gure mendiyak orrela jarrizizkigun bai Jaungoikuak.

Oraindikane oroitutzen naizeguzki chit indartsuak,arkaitz tartetik nola azalduzituben lañu pishuak;eta gañera zabaldu erelikurta oso gozubak,usai oberik eziñ zeikianeman barats ta soruak.

Arbol gañetan entzun nitubendokant chit alaigarriyak,goizetik arrats isbildu gabearitu ziran choriyak;

ta micheletak loretik loreegaan zabiltzan guziyak,eta lur petik azaldu zirangañera beste pistiyak.

Artalde eder mardul galantazabaldua belardiyan,bildoch pocholo jayo berriyakamaren aldamenian;mutill sendo bat chakur birekinzaitutzen danen aurrian,zutikan anchen ikusi nuenecholaren itzalian.

Elizacho bat ikusi nuenmendi bieren tartian,goroldiyozta untzez betiaichura dana joanian;bañan zaukaizkin iru aldarechit politak barrenian,zar izan arren estimatuadaukate auzo danian.

Gauza abek danak oztu ta geroiya irichirik beera,guretzecho bat sortu zitzaidankolpez aurreko aldera;eta aiton bat ikusi nuenjoan zala aldamenera,¡erdi negarrez buru utzikanerrezuak egitera!

Aiton leyalak bere otoitzakbukatu zitubenian,galdetu niyon gurutzi arrekan zer esan nai zukian;-Erantzun ziran gizarajuakseme joan dan gerratian¡o! nere aita orchen iltzutenazkeneko atakian.

Maiz egoten naiz seme ontzuagurutziaren aurrian,


59

Jaungoikoari errezatutzenaita zanen izenian;bakar bakarrik etortzen nazuiru orduko bidian;eta onela ibilliko naizgauka naizen bitartian.

Itz abek esan eta aitonabeetik gora joan zanian,orduban belaunikatu nitzengurutziaren aurrian;errezochua egiñ da geroecheratu nitzanianerriyan sartu baña lenagoilluna nuen gañian.

Euskal-Erriko mendiyak betioroituko zaizkit neri,edo bestela egon biarkodizut burutikan gaizki;uda-berriyan berriz joango naizJaunak usten badit ori,gurutziaren onduan alkargaite zen aitona ta ni


Elgoibarko Euskal festetan aldeerairabazia. 1907

Ipuiya edo kontua

Abenduaren ogeita bostanbada aurreko urtian,kontu kontari egondu giñanoso triste sukaldian;chiki ta aundi, zar eta gaztedenak suen bazterrian,gure aitonak au esan zuenbere itzkuntza maitian.

Eunta bost urte omen diradeBergaran gertatu zala,esan biar det gure aitonakorduan esan bezala;danok negarrez egondu giñanbera itzketan aizala,negargarriya da izan erebaldin gerta bazan ala.

Gau erdiyan kanpanak dan danjendia chit arriturik,zer ote dan erri guziyaoso bildurrak jarririk;eliza ondo ikusirikanbarrenan bazan jenderik,kontuan ere ipiñi ziranalkate jaunak esanik.

Eliza ondo ikusirikaniñor bazan barrenian,betiko gisan utzik lajatakontuan bai jarri ziran;amabiyak išildutziabesterik egiñ etziran,mezako deiya laster jo zuanjendia sartu zediyan.

Iru gabian nabaiturikankanpanak alašen jotzen,erriko jende guziya zegonbere buruaz nekatzen;zer otezan eziñ asmatuetzan erreša asmatzen,zerengatikan aiziak orlaezdun kanpanik ibiltzen.

Alkate jaunak agindurikanerriyan jo da bandua,bi gizon gogor biar diralaartu dezaten kontua;aušen entzunik laster joantziranjakitiarren lekua,eliz barrenen gau baterakojartzeko dala asmua.


60

Eliz barrenan illuntzerakokontuan zituzten jarri,zer gertatutzen otezan anchenjakitiarren chit ongi;bi gazte ziran buruz azkarraketziranak ez bildurti,oso aurrera apaizetako,apaiz ziradenak aurki.

Jan piska bat bai berekin eregaberako omentzuten,zortziyetako zaleturikanasi omentziren jaten;janta gerora denbora luzeala gertatu etzaiyen,alki gañian biyak musiangogor jardun omentzuten.

Amar orduak ariziralaango erlejuan jotzen,batek besteri ala omendiyo¿ez alaiz ikaratutzen?bi ordu falta dituk etani asiya nak bildurtzenleku charrian gaur jarri gaitukbeste batera bai guazen.

Amar orduak išildu dituk¡Jesus! aušenda bildurra,gu zertako etorri geragaur orrelako lekura;guazen emendik piska bat goraoso toki segurura,lagun maitia lagundu nazuzatozkit nere ondora.

Goiyartatikan ikusiko daemendik baño obeki,lagun maitia esaten dizutarras nagola bildurti;i ezalaiz ikaratutzenemen giotzik chit gaizki,koro gañera guazen aguroik naiyaoko dek noski.

Koro gañian biyak zeudelaamaika orduak jo dute,lagun maitia amaikak ditukfalta zaiguk ordu bete;emen ere gaizki giotzikbian obeto geundezke,zuretzat goiyak naiz ala biakguziyak zerbait badute.

Bera jachita nora joango takonfesatzeko lekura,ta an bildurrak dardar aidian,Jesus, arrenchen tristura:aušen det lana nere lagunazatozkit nere ondora,zerbait nitzala uste nun bañanutsa jaiyo naiz mundura.

Amabiyaren tankakuakinlosa arribat alchada;arren barrendik eskeletuaezur utsik aterada;ura ikusirik bildurtiyarrenarren barrengo ikara,bañan bestia bildurrik gabeberai joantzaiyo bertara.

Eskeletua beti bezelajoanda sokai tiratzera,kanpana juaz jende danarimeza adiyazitzera;arren kontuan zegon mutillaberriz meza laguntzera,zerengatikan apaizetakojarriya baizan aurrerá.

Biar bezela meza emanikmutilla bere ondoren,sakristirañon lagundu diyozeindan jakitutziarren;gure apaiza eskeletuenichuran egonik arren,biyak itzketan jardunairadenelkarri zerbait esaten.


61

Eskeletuak galdetu diyo¿nolatan zera etorri?alkate jaunak bialdurikanorra esan diyot garbi;oraiñ nik ere galdetzen diyotia zeindan bai beorri,ni naiz bada apaiz šarcho batez naiz gezurretan ari.

¿Beiñ edo beiñ zuk entzun aldezuBergaran José apaizakaska zuri bar naiko zarchuaeziñ ibilli zana aisa?;aitu bakarrik ezautu erebaita lagundu eliza,gisarajua chit gizon ona,emana bai zenbat meza.

Ni naiz urašen, orra egiyaez det gezurrik esaten,laugarren gaba dizut gaurkuameza detala ematen;zerengatikan zuk ezdakizuezda erreša asmatzen,zerengatikan esango dizutdanak jakindu dezaten.

Ogeita amar mezaren diruaaurretik dizut artua,eta guziyak bukatu arteau da nere pekatua;purgatoiyuan emenchen nagooso ezur biyurtua,meza guziyak bukatutzianneretzako da zerua.

Alkate jaunai esan zayozuelizan zerdan gertatzen,On José apaiza Bergarakuaia ezautzen altzuen;baita gañera erri guziyanasi dedilla zabaltzen,gau erdiyan bai nola meza batOn Jose-k duen ematen.

Meza guziyak bukatu artegabero naiz aterako,meza guziyak ogei t’amar diradenak ditut bukatuko;andik aurrera ez naiz geyagolosatikan azalduko,zerengatikan Jaunak zeruraberak diraden deituko.

Itz obechek bukaturikanjoan dezu bere lekura,biyararte berai esanik,anchen sartu da zulora;bada orduan mutill bizkorrabeste lagunen ondora,bañan laguna etzan ageri,gerora bai azaldu da.

Kontu kontari biyak zeudelaetorri da goiz aldia,seiyak alašen izango ziraniriki dute atia;elchuen gisa berriz an zegonjakitiarren jendia,danen aurretik edo lenbiziikustentzan alkatia.

Alkate jaunak eraman ditubiyak artuta berekin,erriko echian sartu diradebañan neke aundiyakin;jende guziya beren atzetikzerbait nai zutela jakin,bada alare gelditu diradanak len zekitenakin.

Elizan gertatzen bezela baimutillak ziyoten esan.alkate jauna aiyen esanazoso konten gelditu zan;bada orduan alkate jaunaklegez egiten dan gisan,erri guziyan bandua juazberialašen jakintzan.


62

Bandua edo dala pregoiyaala aitu zan zabaltzen,Joše apaiza Bergarakuagabian zala azaltzen;iñork mezarik entzun nai badulibre zuela lajatzen;meza guziyak bukatu artejendiak entzun dezaten.

Esan bezela ate guziyakzabalik zeuden elizan,jendia ere bai mezetaraoso erruz etorri zan;amabigarren tangakuakingure apaiza azaldu zan,sokai tiraka mezako deiyanbeti bezela aitu zan.

Lege onian meza emanikostera bere tokira;meza laguntzen mutill gaztiaoso chincho ibillida;ura ikusirik ango jendiakchit alai gelditu dirameza entzunik gabero orlaasko echeratu dira.

Ogeita amar aldiz azaldu zanbere mezak esatera,ogeita amarrak bukaturikanetzan geiago atera;bitarte ortan beti jendiajoan zan meza entzutera,purgatoiyotik gure apaizagero aingeru tartera.

Abenduaren ogeita bostanipui triste au entzunik,denok negarrez egondu giñanmalkochoak idorturik;gure aitonak ama euskeraarren ongi mintzaturik,gaur ere bada bere semiakez daukate chit azturik.

Euskal Erria, 1895, XXXIII, 500-503. or.

Composición señalada con menciónhonorífica en los Juegos Floralescelebrados en esta ciudad en 1894.

Otoitzak mendiyan

Chori chikiyen kantakesnaturikan goiz,jeiki nitzan oyetikeizerako sazoiz;beranduago erejoan izan naiz iñoizbañan gogo geyagozezdakit bada noiz.

Nere chakur Kaneloondotik nubela,zaunkaz bide danianari zendubela;igo nitzan mendirachori bat bezelazelai eta soruakchit alai zaudela.

Oso arreta aundizpozkiro begira,zagasti zabaletata lore tokira;eguzkiya azalduzalarik lurbira,ala irichi nitzangoiz artan mendira.

Gaur’e goguan dauzkatorduko pausuak,eisa topatu nairikan emandakuak;


63

eta nola ekarrinituben šošuak,eran arrapatutatiros ildakuak.

Echera netorrelamenditikan bera,ill nituben šošuakerakutzitzera;seme ta alabaripoza ematera,¡gurutze bat azalduzitzaidan aurrera!

Jakin nairik gurutzearren gora bera,joan nitzan baserriragalde egitera;ta azaldu zitzairanaiton bat ateraborondate aundiyanadiyazitzera.

Emen guda bukatueta ondorianjende asko ikustengenduben eisian;igande ta astegunegualdi onian,tiro otsa bezteriketzan ez danian.

Goiz batian zabalduzan auso danian,artzai illa topatuzutela bidian;odola zariyolasasi baztarrianeisai tira ta juabai uste gabian.

Penakin eiztariyaandik laizter iltzan,

baserritarrak askomaita zutena zan;ezautzen etzubenikmendiyan bat etzan,iñoiz ere nerekinemen egotentzan.

Gurutzia jarriyadago ordutikan,ta artzayak etortzenzaizka geroztikan;otoitzak egiterachit penaturikan,Jaungoikoari zerbaiteskatu nairikan.

Malkoaz buztirikannauzkala begiyak,ta alkarri eskubakemanikan biyak;ikusten nitubelagoitikan argiyak,ala igaro nitunorduan mendiyak.

Azturikan bizi naizgaur gure mendiyak,eskopeta ta chakureta eiztariyak;bildurra zarturikangurutze aundiyak,aiton arren ezanakizanik egiyak

Gaur ordoyaz beterikdago eskopeta,artutzen ezdetalabada eskubeta;Kanelo bigalduriknere osabeta,zuburdiyen sartutaemendik Elgeta.


64

Gurutziaz askotannaiz gogoratutzen,artzai ta eiztariyaketzaizkit astutzen;bada orduan zaizkitmalkoak azaltzen,eta otoitzak dizkatJaunari egiten.

Gurutz Santubarenaurrian chit umill,gaur ere jartzen zaizkamakiñabat mutill;errezuak egitenjende asko dabill,esanaz: ¡artzai on batemen zizuten ill!

Beste bat ni bezelajoatenba agiyan,eizera echetikanor egun-sentiyan;gurutziaz galdetuzan baserriyan,egingo dizkitzu baiotoitzak mendiyan.

Euskal Erria, 1912, LXVI,160-161. or.

(Azkeneko indar-neurtzeetanaldeera irabazia.)


65

8. Mozkorrak eta apustuak

¡Au senarra!

Ogei urte badiraNitzala ezkondu,Emeretzitik goraZaitala damutu;Gerostik mundu ontanTriste bizi nazu,Ez nuben senar charraLaguntzeko artu.

Aurrak ugaritu taAyek eziñ azi,Ondo det mundu ontanBizitzen ikasi;Eta beti senarraLanetik igasi,Chanpon bat, ezateko,Ezdit irabazi.

Ezdet esaten badaBatere gezurrik,Oraindik ezdit pasaAste bat osorik;Pasako balukereMilagroz arturik,Ezlirake emengoJornalen erdirik.

Kaleratzeko nagoBildur da lotsetan,Koškak ditutalakoAlde gusiyetan;Eta eche jabiaBeti erriyetan,¡Negarrez bizi nazuBada, erdiyetan!

Jarriko balutekeEdo balitzake,Senarra lajatziaOkerrikan gabe;Egiñ gañera berrizBeste baten jabe,Au utzi ta pozikanArtuko nizuke.

Eziñ bizi nitekeOrla iñolare,Mundu ontan besterenLaguntzarik gabe;Laister egiñ biar detOri dudikabe,Senarra utzi etaNorabaite alde.

Euskal Erria, 1904, LI, 326. or.

¡Bai neri damutu!

Ezkondu nitzan gaztezarture gazterik,senarra artu nubenzoro nitzalarik;bizitzen ikasi detederki geroztik,zenbat sufritzen derannik bakarrik dakit.

Gaur senartzat detanak¡ó! artu bañan len,alkartutzia biyaknai zuben len baitlen;


66

bera larrizan bañan...ni ere alashen,ez nitzan ezkondukoezautu banuben.

Asko maite nindubenezkon berriyetan,iñoiz artutzerañonberak besubetan;bañan andikan laistergiñan erriyetan,ta ala ari geraordu guztiyetan.

Lanetik dabil betitranpetan igasi,gizon alperragorikez det nik ikusi;audala ori dalaezdaki noiz azi,aspaldichuan ezerezdit irabazi.

Nik ezdakit ez nolasortzendu dirua,echeratzen da betierdi berdoztua;eta gabero jartzendu okasiyua,oyian egon arrennaiz andre gashua.

Aur tristia negarrezdaudez geyenian,aita ikusirikanama jo nayian;abek gaur edo bigarzerbait diranian,goguan irukikodute onenian.

Gero esaten dute¡Jesús neska zarra!

alegiya egitendiyotela farra,gazterik artzen baduorlako senarra,ezdauka mundu ontanbizi modu charra.

Jakin izan banuenta neri galdetu,edo ezkondutzekobai egin mandatu;naiz amasei etorri¡orla arrapatu!egin banitzan egin¡bai neri damutu!


Baserritar bi

-Joan dan astian bada propiyoizanduba naiz Tolosa-n,Tolare goiko idi bikañakikustiagatik deman;Sagastichikin dituzten beyakidiyen kontra ziran joan,¡ura jendia, ura diruabada jokatu zana an!

-Manuel lagun aspaldikeranik aginduko banuke,dema urrena nai luken uraillunperatuko nuke;akulluakin ganadu ¡o!dana odoltzen dizute,¡eta negarra gañera ereechietan jartzen dute!

-Neroni ere ¡á! Joše Mariasiko banitz esaten,


67

Tolos-aldeko jira orrechekez nau jarri zuzen-zezen;chanpon batzubek banituben taanchen lajatu nituben,gerostik emen nabill lotsetan,lagun danari eskatzen.

Amaika negar baserriyetanjartzen duben apostua,ezdakit zertan ara joaten danlagun gu bezelakua;eta alare griña oraindikizanik eskarmentua,gaurtik geyago ez nazu joango¡orra bai juramentua!

-Nik ere bada zuk bezelašenartuko dizut apechozeren lendikan ditutalakoeskarmentuak ondocho,deman dabiltzan abek liteke,egitia bai panpacho,gaurtik aurrera ezdizut lagunjokatu bear ezercho.

A zer atsegiñ artuko degundema debekatutzian,zeñen pakian biziko geranbakoitzak geran echian;apostu lanak arrunt utzitazintzo-zintzo zelayan,¡á! Jaungoikuak osasun onaematen digun artian.


Betiko damua

Idi baten dirubakberekin artuta,

jantzirik gañetikanzerbait chukunduta;dema zala goizetiklendik jakinduta,Anton joan zan echetiktrenian sartuta.

Anton bezela bestetoki askotatik,nola baserri etabai ere kaletik;dema zan egun artanalkar billaturik,an ziran istilluakojuka asirik.

Berrogei oitamarrenogei amabosten,milla apostu orlanola diran nasten;idiyak diranianplazan azaldutzen,Anton bezela askodira berotutzen.

Idiyaren dirubakeskuban artuta,ala diyo Antonekpoltsa zabalduta;tori bai ogeitamarberrogeiren kontraetorri berriz eredirua badeta.

Galdurikan onelazituben dirubak,Antonekin izanduziran ištilluak;gaba gañian etapatrikak ustuakoirik eman nai eztaberriz ostatuak.


68

Panparroi aruntziansarturik trenian,oñez eta chit umillAnton onuntzian;andriakin aserreordutik echian,itzarik egin gabebiyak alkartzian.

Demak izandu dirageroztik askotan,bañan Antonik araezda geyago joan;ezdu nai aitortziaorlako gauzikan,ori debekatzialenbailen baizikan.

Ezin bildurik dabilidiyen diruba,igurtzirikan badagaut egun burua;iñoiz azaldurikanbegitik malkua,Antonek ara orainbetiko damua.


Betiko kanta

Ai nere Antoniyobeti erriyetan,orditua zatoz tageyen geyenetan;goizetik joaten zeranai dan garayetaneta echera berrizurrengo lauetan,eta beste askotanlo eginda bertan,

bidian eroritasasi baztarretan,igual gelditzenzeraiñoiz trabenetan,diruak aitu arteardo kopaketan,naiz egon fameliyadanen biarretan.

Mutik koskor guziyakburlaka atzetik,kalian alderokobada ikusirik;egun erdiyan alaez dezu lotzarik,askotan buru utzik,chapela galdurik,eta beste askotandana markaturik,ez dezu ez egitenlen bezela lanik,lurrak or daukaizkitzualperrik galdurik,ara ba Antoniyozu emen utzirik,Amerikara nuaaurchuak arturik.


Erdi erua

Aitondu ta dantzaraigande eta jai,jendien farragarriortzabiltza zu bai;goizetik arratsarteekeñik zurrutai,bada toki askotansaltzen dauden mamai


69

echea alderokazatozkit bai noiz nai.

Zelaiko lanak utzidituzu batera,astegunian ereor zubaz kalera;achur da layarakobai zartu bazera,eta jayetan zubazdantzan ibiltzera,illia zurituriklotsatzen etzera.

Zu bañan zarragubakdabiltza lanian,goizetik arratsartegogoz zelayean;iserditzen diralaari diranian,dantza ta zurrutariutzirik pakian,emazte ta semienbai aldamenian.

Erariyak mendianartu zaitu iya,zartzera gizonentzatazer alderdiya;buruan jarri zaizudantzako maniya,etzera gogoratzenzure fameliya,eta orain echiandagon misheriya.

Ganadu gashubarieman gabe jaten,gizona echetikannoiz nai zera joaten;ez dezu achurrarikeskubetan artzen,

eta apenaz zeranukulluan sartzen,etzera zikindukoazpiyak egiten.

Ausuben farragarribizi ez gaitian,gure familichuangañera pakian;zaya zaitez gizonazure zelayean,bestela laister gerabetiko lurpian,eta azi biarrakondoren eskian.


¡Gizon diabrua! (I)

Igande ta astelenlarunbat gabian,iñola eziñ egonzerade echian;zenbait diruben jabeegiñ ondorian,Jaunak dakiyen artezaudez churrutian,alderoka etortzenzera goiz aldian,zalaparta aundiyandanak jo nayian,esnatzerañon lotandaudenak oyian,aurrake daukaizkitzubildurrak aidian,ni ere ala nabilbai oraiñ artian,¡zuzenduko altzerabada noiz baitian!


70

Astian iru egunbada lan egiñik,ezdezu familianutzitzen dirurik;emazte ta aurchuakbarrendikan utzik,auldadiarekinindar danak joanik,echian da kalianosta osta zutik,eztaltzeko gañetikezer gabetandik,beti erdi negarrezeta lotzaturik,batzubetan eskianzerbait bildu nairik,biyotza lertzerañontriste kupiturik,Jaunari erresatzenmalkotan urturik.

Ezkondu nitzan bañan...¡Jesus Jaungoikoa!alferrik izan arrennago damutua;senarra artu nuenoso pikarua,ordiya ta utziyachit gañ gañekua,eta aspaldichotikdaukat esautua,gure ordez gaur maitedubela ardua,esan liteke daladanaren maisuagoizetik arratzarteustutzen basua,eta ara gañeraemen milagrua,chinchotzen balin bada¡gizon diabrua!


¡Gizon diabrua! (II)

Esan arren alferrikzuk beti zuria,etzaizu ez aztutzentaberna bidia;gaberako echerazatozkit betia,irizten dan bakoitzenbada igandia.

Astian ere bapobadakizu jartzen,eta egun erdiyankalian lo artzen;gañera alderokaechera etortzen,¡ta zer esango dutenetzera lotzatzen!

Ezin bizirik gaudezarrunt misheriyan,eta arlotienakgaur auso guziyan;iya geratzerañonbai larru-gorriyan,ezer ezdaukagulabada baserriyan.

Lurrak jorratu gabeukulluak utzak,kalera azaltzekozorrarekin lotsak;abek ekarri ditubizi modu motzak,gizon zurrut saliakta langille otzak.



71

Lengo lepotik burua

Gazte denboran biyurriya tazartuta eziñ zuzendu,ezdakit nola edo noletanonela guiñan alkartu;aspaldichotik damu deralaeziñ nezake ukatu,ez nitzan bada orla bizikonik au jakin izan banu.

Ogeibat urte izango dirabiyok alkartu giñala,iruritzenzait berrogei ereguchiyenaz badirala;ordu ezkero emenchen nabilJaunak dakiyen bezela,egun char asko bada gerostikzurekin damaizkitela.

Larun batetik azitzenzeraastelenian bukatu,bitarte ortan ¡Juangoiko ona!zeñek zurekin burutu;baztar guziyak puskatu biariñoiz eskua alchatu,mundu onetan bizitutekoez nun lagun charra artu.

Ikaragarriya da askotanzure echeko sarrera,iñoiz dakizu erortzen ereerresh aurreko aldera;utzalitzake joango boziñapake onian oyera,eskamillan ta okasiyuanbeñere ishiltzen etzera.

Echera gabe ibiltzen zeranai dezun arte kalian,zeñek lanera eramanaziorla azten zeranian;

aiko ziñake aspertu gabenere ustez eranian,erriyan diran sagi ta kupelguziyak ustu artian.

Mundu onetan gauzik charrenazuretzat dezu dirua,oraiñ artian dezumerakozaudezelako galdua;aspaldichotik zertzeran badaongi nago ezantua,aurrera ere izango dezuLengo lepotik burua.

Mama gareztiya

Lukanbiyo ta Lukazbi lagun aundiyak,alkarturik lengubanaiñ b ño jarriyak;ez oraiñ saltzen daudensagardo berriyak,¡bañan bai Ergobikomama izugarriyak!naiz kale zabalak gaurizan Donostiyak,alderoko artutzenzizkaten neurriyak,par egiten zularikan jende guziyak,gañera zamaizkitenberekiñ guardiyak.

Andik egun batzubekalkarturik biyak,ara orduko ayenitz da armoniyak;Lukanhiyok Lukasiaditu akiyak,moraturik zioztikgure arpegiyak,


72

engañatzen giotzikerrez erariyak,ta par egiten zigukgaur erri guziyak,ezpaitugu zaitutzenzurruten neurriyak,Churkunian anditukezurda mamiyak.

Lukanbiyo itzketanaspertu zanian,Lukaz orla azi zanbada ondorian;bapo jarriyak gaitutjoan dan igandian,bañan naiz mama egonErgobi aldian,ez nak ez berriz joangoara puzkatian,oraiñdikane damuzaukat barrenian,gauz abek diralakogeronen kaltian,chinchotuko algaitukegunen batian.

Itz abek esan etachit egarriturik,tabernan sartu ziranalkarren ondotik;sgiñ zituzten gauzakbai arrunt asturik,ta Ergoiko mamazbiyok zaleturik,ori alkate jaunaimulta pagaturik,bañan alferrik dezubaldinba zurrutik,berrizere guardiakandira ondotik,ezin ibilli badadiranian zutik.


Orditzia gala

Sagar guchi izanaezagunda aurten,pitarrak ari geradanian eraten;gañera chit gareztidagubela saltzen,urekin naiko chanpondutela artutzen.

Sagardo charrak osoalatzu ardua,zortzi chakur chikiyangaur chiki bikua;eta danok izaniksobra biziyuachit errez joaten dezupobrien dirua.

Osasuna galtzekojarririk bidian,gauza charrak edanazbiar ezdanian;eta ezaguturikgerentzat kaltian,iñoiz ekartzerañonnegarrak echian.

Orain saltzen daudezenardo sagarduak,zerbaitekin agiyanlitezke nastubak;ortik etortzen dirachartzera buruak,ta jarri azi ereiñoiz erotuak.

Ez gera mundu ontanezer ezdegunik,danok zerbait degulaori badakit nik;


73

bañan edaritikinesdator gauz onik,asko sartu ezkeroezdago gizonik.

Kontuz gaurtik aurreragu jarri gaitian,bizi gaitezen danokpaketasunian;edaritik albadaoso apartian,damutu gabetandikegunen batian.

Barkatu bada orainbai nere esanak,naiz ez izanagatikorlakuak danak;bañan badakizuteascotan edanak,mundu ontan ematendizkitzula lanak.

Abek izanagatikorain arte ala,dakigu ontarakobeti biltzen dala;jartzerañon zutikangauza ezdirala,askok dizutelarikorditzia gala.

¡Zer bi!

Bete bete egin dakallan kantarilengo egun batianzabiltzan gazte bi;balantz aruntp onuntzabestian erorizikiñdubak loyetandanen farragarri.

Batek chapela galduzuben burutikan,eta bestiak berrizbada oiñ utzikan;mutill kozkor pilla batberen ondotikan,ori dek ori lupadiyotelarikan.

Oso gazterik azidira zurrutian,gurasubak laguntzenzintzo biarrian;eta orla badiragizon egitian,maiz izango dizutenegarra echian.

Gabterikan arturikorlako karerra,gauz onikan ezdatorbatere zartzera;eta joan biarrianaskotan echera,emango dituzte bailotara perrera.


75

9. Erruki-bertsoak eta fede-girokoak

Aiton fedetsua

Euskal-erriko mendi chuluaneliza zarcho bat zutik,gaur ere apañ arkitzen danakampotik eta barrendik;joan dan urtian ikusi nuenDonostiya tikan joanik,¡ta egun ura oroitutzen naizmilla alditan geroztik!

Chori chikiyen kantu politakaditurikan bidean,ala irichi nitzan elizaalaitasun ederriyan,zelayak lorez oso apañakzaudela goyan ta bian,likort gozoak zabaldurikanlañuben gisa danian.

Beetikan gora alde danetabegira nijubarik,ezkillen otsa nabaitu nuenbañan oso urrutitik;.............................................nola zetorren menditik,eskapulayo bendikatuakkolkoban erakutsirik.

Lagun ordezko lizar makillazebelarikan eskuan,eta chakur bat bere ondotikjostallu baten moduaneliz aldera zetarren bizimezetarako asmuan,mutill gaztia balitz bezelaurte askoren buruan.

Eliz onduan alkartu giñanni gora ta ura beera,mezetarako deya oraindiktan tan ari zendubela;ezautu nuen aiton ontzuakzerbait esan naizubela;ama euskeran esku emantaasi zitzaitan onela:

Mendiburuko baserritikanadiskidea onera,ordu terdiko bidea dagobada guchi gora-beera;urte guziyan etortzen nazualdare baten aurrera,meza santua entzunaz Jaunaierrezuak egitera.

-Aiton fedetsu doakabeasartu zanian elizan,goitikan beera Donostiyarazuzenian jachi nitzan;eta geroztik arkitzen nazupozak zoratu nairikan,euskaldun arren esan eztiyakbiyotza alaiturikan.

¡O! nai nizuke Jaungoiko onaklaguntzen diralarikan,aiton arrekin alkartutziamendiyan gora joanikan;Uda-berriyan zelai guztiyakdaudela loreturikaneguzkiyaren printzak goizetikazaldurik zerutikan.

La Euskaria, 125. zk., 1909-01-09


76

Ama Birjina ta aurchoã

Zar da gaztiak kantagaur gora begira,gure Jaun da jabiadagoan tokira;egaan igo gaitezenutzirik lurbira (1)gloriyan bizi zerazeruben erdira.

Amgeruchuak pozazdaude gaur zeruan,danak sañira juazjarririk kontuan;koroi eder eder batarturik eskuan,aur jayo berriyarijazteko buruan.

Zerua ta lurrarenjabe dana gaurtik,jayo zaigu BelenenBirjiña-ren gandik;artzaiyak zaiturikanbelaunikaturik,kanta polit politakberai kantaturik.

Maite zagun pozkiroaur jayo berriya,esanaz: ¡izan zaitezongi etorriya!bai eta ere maitaBirjiña Mariya,goza dezagun danokzeruam gloriya.

¡O! aur zoragarriyazure etorrera,da bizi geran danokfedez zuzen zera;

orrengatik kantarikonten ari gera,esanaz, ¡atoz atozgu eramatera!

Maita ditzagun betipozturik biyotza,Oroiturik Belenenizan dan jayotza;deitzi arren zerutikatozte onuntza,irizten danerakogeren eriyotza.

(1) Munchu.

¡Arrantzale tristiak!

1. Errukitu gaitezen¡O! Kristau maitiak,Larri dabiltzalakoGaur arrantzaliak;Sufritzen daudez etaFamili tristiak,Ez diyotelako ezLaguntzen suertiak.

2. Portutikan urrutiItsasora joanik,Eziñ ekarri duteAndikan arrairik;Iñoiz etortzen diraAbek esku utzik,Tresak eta kordelakUrian galdurik.

3. Ikusirik andriaIkusirik aurra,Negarrez azitzen daOrduan senarra;


77

Esanaz; ¡Jaungoikua!¡Au da suerte charra!Batere kulpik gabeGaur etorri dana.

4. Egunaz eta gabazDabiltz itsasuan,Aize otzak arturikBeti arrashkuan;Sayatzen dira bañonOraiñ dañokuan,Alare ezin biziDituzu munduan.

5. Diruri Jaunak utziDitula eskutik,Arrantzale gashuakChit aspaldichotik;Beti datozelakoItsasotik utzik,Ortik bizi biar daArrantzara joanik.

6. Itsasua aserreJartzen dezunian,Arrantzaliak tristeDaudez legorrian;Ikusirik misheriGorriya aurrian,Ogirik ez dutelaJateko echian.

7. Beren neketik biziDira gizajuak,Langille paketsuakGizon ondraduak;Danok ondo dakiguIñoiz itsasuak,Betiko eskutatzenDitula ituak.

8. Papercho bana artuDanok ichuari,

Ikasita arituZaitezten kantari;Bidez biyotzetikanEsanaz Jaunari,Laguntzeko zerutikArrantzaliari.

Bertso-papera. Tolosa: Imp. E.Lopez

¡Au pena!

Seme eder maite batguda (1) eramanik,gaurre bizi gaituzuura gabetandik........................joan zan ezkeroztik,beste asko etorridirala geroztik¡illdala onezkeroechian etzirik!

Ezda milagro badaizatia pena,orrela galdurikansemerik onena;echian laguntzekozana biarrena,ogei urte artianazi gendubena,sasoyo emanda...¡gero besterena!

Ain zan mutill leyalaeta langillia,zintzua danian taguraso maitia;soldadu erortziaguretzet kaltia,


78

guda bukaturikanegin zan pakia,¡bañan ez da azalduorandik semia!

Negar ta negar gaudezordu guziyetan,azaldubaz malkuakbada beguiyetan;esdegula berririkgau egun kezketan,esanez, ¡ai balego!amen besubetan,onela bizi gabelurbiran penetan.

¡Betiko negarra!

B ga char batek bereganatuzituben gisaraisoak,eta gañera betiko galduaingeru chit maitechoak;amen onduan bizi ziranakmalezirik gabekoak,¡orain negarrez daudez echianbada beren gurasoak!

Iru aurcho ta gizon egiñ baturian dira ituak,arrantzara ta denbora pasaarranplara joantakoak;uste gabian orla etortzendira begira malkoak,orain zeruban gorde ditzaladanak gure Jaungoikoak.


Gabon kantak

Arzayak pozaz datozBelengo atera,ardiya utzirikanmenditikan bera;saltoka ta irrintzizJesús ikustera,aurrian jarririkanadoratutzera.

Gure Ama Birjiñagaur dago Belenen,aurcho jayo berriyapozaz erakusteneta arzayak berrizaurra adoratzen,alakošeko kantapolitak kantatzen.

Guk ere kanta zagunbelaunikaturik,aurcho jayo berriyazbada oroiturik;denon jabe au dalabarrendik esanik,eta biyotzetikanbeti maitaturik.

Euskal Erria, 1898, XXXIX, 574.or.

¡Canposantura! (I)

Triste negarrez beera begiraOroiturik iltziranak,Kanposantura joan biar deguOraindik bizi geranak;Lege Santu au erakutzirikUtzi zigulako amak,


79

Eta fedetsu biyotz biguñakEmen izanikan danak,Kupiturikan gure otoitzak (1)Gaur an egiten diranak,Entzungo ditu beti bezelaBada zerutikan Jaunak.

Guraso umill alkar maitiakTa aurcho doakabiak, (2)Aingeru polit amen pozgarriPenak alaitutzalliak;Mundu onetan diran gauz onenJayotzetikan jabiak,Illtziran eta KanposanbanLurpian daude gordiak!Gaur da eguna ara joatekoZar danak eta gaztiak,Errezatzera Jaungoiko-ari¡Zeruratzeko tristiak!

¡Kanposantura! (II)

Jaunak nairikan oraindik emenbizi, geran gurasuak,anai, arrebak, zar, da gaztiak,aberats da, biartsuak,Kanposantura guaz negarrezzer edo zer fedetsuak,¡Oroiturikan ill da lurpianarkitzen diran gashuak!

Batek aita ta bestiak amaaur chiki aingeruchuak,biyotz barrendik ezin geyagobeti maitatutañuak;egun triste bat irichi etaJaunak eramantakuak,Kanposantuan danak an daudezezur da auts biyortuak.

Kanposantura buru nekatzenirizten gaitusunian,nabaitzen degu tristetasun batbeti geren biyotzian;eta malkoak azaldu aziberri bere, ondarian,esanaz bada; ¡ó! iltziñatenbiarrik aundiyenian.

Mundu ontako gozamen danakmaitasun eta diruak,gizon indartzu oso bizkorraketa buruz jakintsuak,ezin obeto bizi ziranakgurekin bai alkartuak,ala biar da Kanposantuangaur daudez lurperatuak.

Santu danaren eguna deguegun oroimengarriya,alaya dalik alde batera...................................Kanposantua dezu guretzat¡ó! malkozko iturriya,gurutziaren aurrian tristeerregutzeko tokiya.

Nola guretzat etorriko danusterik guchiyenian,Kanposantura eramatiaill da andik ondorian;naiko dizegu bat edo bestebaldin badegu echian,oroitutzia gutzaz onelanSantu danen egunian.


80

Limosnacho bat

Bista lagurtu ezin ikusigoitik beera baldatua,nekazaritzan orain artian¡o! chit asko nekatua;ezin biziyak ainbesterañonnago bada argaldua,ezin ibilli naita iñolaindar guztiyak galdua,gaur limosna bat eskatutzen detegiñikan errezua,lagun zairazu arren da arrenbiyotzeko Jaungoikua.

Kupi zaitezte ni ikusirikaberats da biartsua,ezda milagro ortaratziaezer ezduben gajua;ez nazu gauza ezertarakoauda nere ishtillua,bakar bakarrik gelditu nazuamar aurren gurasua,gaur limosna bat eskartzen dizutegiñikan errezua,oroitu bedi zeru edertikbiyotzeko Jaungoikua.


¡Otoitzak! (1)

Jaun aundiyari errezo onakBeti bezela egiñ ta,Lezo aldera abiya nitzanEgun-sentiyan jaikita;Baztar guziyak alai topatuNituben lorez jantzita,Chori chikiyak pozaz kantariEguzkiya ikusita,

Ala bidian nijubalarikBeste lan danak utzita,Ermitacho bat an azaldu zanBelarrakin eztali ta,Aldarechoan Santa BárbaraBiar dan gisa jarrita,Bildomena ta kandelak zeuzkanNorbaitek ara ekarrita.

Ate aldera alako batezBegiratu nubenian,Neshka koshkor bat sartu zan badaLoriakin mantalian;Eta galdetu niyon berariEtorrizan ondorian,Aingechua esan zairazuEmen gauden bitartian,¿Zertara onuntz amak bigalduZaitu bakarrik bidian?-Erantzun ziran itz eztiyetanGure euskera maitian,Lore sort abek Santa BárbaraiJarritzera aldarian,Aurrera ere fede SantubanDanok bizitu gaitian.

Orduban milagrozari badaJoanik aurreko aldera,Biyotzetikan ¡O! esan niyonNator errezatutzera;Aspaldichotik ezaguturikEuskal Erriko galera,Eta atzentzen ari dalakoGañera ere euskera,Zure laguntza Santa nai deguErori gabe lurrera;Leno bezela ikusi nai baiDitugulako ostera,Antziñetako lege maitiakBestela galdubak gera,¡Dabiltzalako etsai gaiztubakSartu nairikan lurpera!


81

Etzait aztuko neri beñereAñ goiz alaigarriya,Berriz azaltzen zalla dalakoAlakoshe bat mundura;¡O! atsegiñ artu nubelakoBegiraturik zerura,Danian urdiñ ikusirikanItsas zabalen modura,Eguzkiyaren urrezko printzakIrichirikan ondora,Lore-illa zan uda-berriyaIzan nitzan egun ura,Santa Bárbara erregutzeraBai Alza-ko ingurura,Euskal-erriko lege maitiakIgotziarren gaur gora.

(1) Oraciones


Ušo mandatariya

Ušo churi bat oso politaikusi dizut lenguan,zelai gorriyan beti mokokaez dakit zer jaten zuan;gerora berriz ikusi dizutušu au kanpo-santuan,jira ta bira gelditu gabeaingeru baten onduan.

Paper chiki bat bertan laja taalde egiñ dizu egan,nere barrena eziñ egonzanikusi gabe au zer zan;paperchu ori chit zaleturikartu dizut eskuetan,itz polit obek jartzen zitubenurre gorrizko letretan.

Jaunak bialdurik etorriya naizmundura ni mandatari,gurasochuak jakin dezatenberen aur maitien berri;emen lur-pian egonagatikegan joan zaizka Berari,berri obechek gaur zerutikanonera ditut ekarri.

Jakin bezate, bada, gurasoaurchoen faltan daudenak,Jaunak berekin daukazkiyelazeruban arturik denak;ušu onechek gaur kenduditugorderik zeuzkaten penak,aušen da poza senti dubenaoraiñchen beren barrenak.

Chori chiki ta lore tartiandaude gaur gure aurchuak,beti jolasten aldamenetikdituztela aingeruak;beti ta beti orla idukiditzala gure Jainkuak,gauza oberik eziñ desiomaite ditun gurasuak.

Euskal Erria, 1897, XXXVI, 505.or.


83

10. Oroitzak eta omenaldiak

¡Aingeru maitia!

Kristau Jaungoikozkoakbagera munduan,egon nai gendukenakberaren onduan;gu bañan geiago batleno bagenduan¡Madalena Larraldedagona zeruan!

Chikitandikan au zanelizara asibeñere elizariketzizayon antzi;beti erregututzenmunduan zan biziorrelašen zeruazuen irabazi.

Madaleni egiñaezdaukat antziya¡nola kendu ziyotentristiari biziya!etsaiyai esanazbarrendik egiya,¡bat orrela illtziada penagarriya!

Gerratia zelarikbere erritikan,Frantzitik Españiragašua etorri zan;konfesatziagatikBera-ko elizan;onen bokaziyuaortarako izan.

Ispitzat Madalenchopreso arturikan,eta agintariyakgogor ekiñikan;berak nai zutenikaneziñ egiñikan¡gillotinan illtzutenorrenchen gatikan!

Nola berez zenduenKristau fedetsuaeta beti goguanzeukan Jaungoikua,¡ill zuten ordurakoMadalen gašua,aingeruak zabalduziyoten zerua!

Euskal Erria, 1896, XXXV, 377. or.

Aitonak illobachoari

Aingeru polit zoragarriyaaurcho chit maitagarriya,arpegi alai zeru urdiñamundutarren eguzkiya;dizdiz egiñaz bizi zeranaedertasunez jantzia,lore guztiyen loria etaishpillu ikusgarria.

Jaungoiko onak egoan bigalduzaitu onera zerutik,poztu gaite zen triste gaudenakizarra zu laztandurik;esanaz danak, ¡aushen da aurre!ezda ez ederragorik,


84

bat alaitzeko berai begira,aurreko aldian jarririk.

Es det asmatzen itzik iñolaburu nekatzen jarritazayatu arren goizetik arratzbeste lan danak utzita;bakarrik dakit bizi zeralazerrutik bada jachita,mundu onetan argi egiñaznere illoba Rosita.

Barkatu

Biyoz leyala danen maitiadeai aundiyaz jantziyaitz neurtzalle gaiñ gañekuaeta euskaldun garbiya;gausa sall asko erabakitzenarrunt chit oso argiya,au da jauncho bat asi zaigunagaitalchatzen Donostiya.

Euskal erriyan ikusirikanasko dabiltzala arro,ama euskera jarri anzikanorain bada chit okerro;bere semiak gaur zaitu biaraldamenetik biarro,orrenchengatik gabaz da egundago on Luis Latierro.


Beste aingeru bat

¡O! ill zizaigun, On Antonio Arzac!¡Ill da zure euskera!

Zerura joandan ezkeroztikChit illun gelditu gera;Orlakoše seme baten jabeBerriz, ¿noiz egingo gera?Danok bizitu gaitezen emenParrez ta alai ostera,Onuntz jaizten danian guganaBerriz, zerutikan bera.

Euskal Erria, 1904, LI, 362. or.

Beti kantari

Sagardo ona saltzen badagoan izango da goizetik,ezdakit zenbat baso edatenbada dituben chochetik;kantari laister azitzen dezuesherita edo zutik,egun guziyan ezda ishiltzenapenas dagon pechutik.

Milla klaseko kantok dakiztiez dezu buruz tontua,eta gañera bosa ederra,danarekin bromosua;umore ona gustatzen zayobañan... maiz ere basua,triste daudenak alaitutzekodezu oso artakua.

Oneren kantak aditzen betiegoten dira gustora,azi orduko bada anditudanak pozkiro ondora;nola euskeraz ala erderazetortzen zaizka burura,bateri penak aztu aztekojayua dezu mundura.


85

Basua uztu orduko badaekiten diyo kantarifar egin azten diyolarikandagon jende guztiyari;bertso pollita ikasiyadaeta dakizki ugari,choko bateti oni aditzenegon izan naiz neroni.

Hernanitikan Donostiyara,...................................gizon leyalan bide zuzenezzayatutzera familiya;emen geyenaz maite dizutedalako berez argiya,aberats, pobre, zar da gaztiakondo dago ikusiya.

Orain bezela aurrera biziMarzial urte askuan,Donostiyatik iñora gabezayaturik itsasuan;umoria ta broma pasiez.................................,lagun artien onak uztubazzutik kupelen onduan.

¡¡Egiñ negar!! Illda On RamonArtola

Jaunak zerura eraman zaituomen utzirik negarra,gizon onradu chit paketsuaeziñ geyago leyala;buruz argiya eta umillaitz neurtzalle azkarra,Ama euskera eskribatzekoaskotatikan bakarra.

¡Bai! Makiña bat seme dijuazEuskal-erritikan orla,beti betiko biar ziranak,Jaunak ematen ditula;gaur euskaldunak negarrez gaudezzer gerta dan dakigula,biyotzetikan triste esanaz;¡Illda On Ramon Artola!

Donostiyan Aboztuaren 21-an 1906-an

Euskal Erria, 1906, LV,203-204. or.

¡Ill da!

Aspaldichotik nubenlagun maitiena,Ama euskera garbimintzatzen zubena;aingeru bat kantariesaten zutena,iskribatzallietansanikan onena;legez irabaziyaainbeste omena,gizon buruz argiyaasko zakiyena;oroitz ederrak emenutzi ditubena,¡ill da! Jose Zapirain¡au da nere pena!

Euskal Erria, 1914, LXXI, 216. or.


86

¡Illda Kosta!

Oroitza

Gaur Españiya negarrez dago¡eta ezda milagrua!illtzayolako beti betikogizon oso jokintzua;buruz azkarra eziñ geyagoemen danon biartsua,gauz eder asko argiratuazana chit estimatua,onen oroitza irukiko damunduan ongi jasua,esan dezagun maite degunak¡Ai Kosta gisarajua!

¡O! ill-da gure On Joakin Kostaemen genduben gloriya,eskribatzalle gain gañekuaeta izar gidariya;lutoz jantzirik gelditu dezuluzaroko Españiya,besubetatik joan zayolakoseme chit maitagarriya,ez da aztuko oenen kondairaedo bere historiya,mundu guziyan dakitelakozala talentu aundiya.

¡¡Ill-da Nuñez!!

Ama euzkera eskribatzalleSemerik maitechubenak,Jaunak emendik bere ondoraBanaka damaizki danak;¡Euskal-erriyan bere ondorenJesús, abek dira penak!Negarrez daude zar da gaztiakEzagutzen zituztanak.

Luma eskuban daukatelarikAlderan dana egiñez,Malko galantak begiyetatikPaper gañera botiez;Jauna zerutik lagun zairazuEskatzen dizut mezerez,Esan desatan noletan ill dan¡Nere lagun ona Nuñez!


Ill da Otaño

Euskal-Erriyak tristetu diraMalkoz busti euskaldunak,Negarrez gaude toki askotanOtañon zanen lagunak;Errezatutzen Jaun aundiyariGaztiak eta aitonak,Kale alayan nola mendiyanBizitutzen gaituzunak.

Ama euskeren seme leyalaItz neurtzalle argiya,Bere lanakin Euskal festetanSariyak irabaziya;Eskribatzalle gaiñ gañekuaOso euskaldun garbiya,¡Iltzan Otaño gizaragoaIltzan bai Euskal-Erriya!



87

Iparragirre-ren alargun gašua

Euskaldun jator onenemazte tristiachit estu dabillelabadet aditzia;biziko baldiñ badaegiñik eskia,¡non da IparragirreJaungoiko maitia!

Amerika aldianbizi da gašua,begira zertaratugaur dezun achua;chutik egongo badaeskera dijua,¡non da Iparragirregure Jaungoikua!

Oraiñ nola dagoaneztago dudarik,danak alde egiñ tagajua bakarrik;urte askon indarrezdoi-doi dago chutik,¡a zer zartzera daukanlaguntza gaberik!

Euskalduncho maitiakoraiñ bateturiketa Iparragirrezein zan oroiturik,bere emazte onaorla ikusirik,danok lagunzayogunoso kupiturik.

Euskal Erria, 1897, XXXVI, 61. or.

Joshe Mari, kantari

Ikusi ditut liburu askozayatunazu ugaribegiratubaz iztegiyetaeuzkeras daude zenari;buru nekatzen luma artutazer edo zer nairik jarrikazaldu zayolako seme batgure Euskal-erriyari,chit ozo doai edenekuaazten danian kantari,orain artian guzto ematendatziyela jendiari,eshildu gabe dagar tokiyannaiz ordubetian ari,eta bukatzen duben ordubandiyotelan berarichalo ta chalo ari diralaBiba Biba, Joshe Mari.

Lenago ere izandu diragizon boz ederrekuak,Gayarre eta Tamberlim badalan ontan chit zonatuak;guchi azaldu diran bezelaoraiñ arte orlakuakbañan beztebat emen daukagubilgadurik Jaungoikoak,goititu gaitzan orduba zaudaSeme Euskal-errikuak,ora zubentzako Joshe Marieuskaldun biyotzekuaknora nai joan da aditu dikanojuak eta chaluakbaztandu biar dizugu danakzabaldurikan benakezanaz ondo mereziditukantazallien maizubak.


88

Loyarte jaunari omena

Argiratutzen gauza ederrakbeti oso egokiya;amaika aldiz goititzen dezulumakin Euskal-erriya;maisu chit onak ezaguturikdaukazun jakinduriya,orrenchengatik eman dizuteorlako toki aundiyaezanaz bada au da guretzatbiar dan burusariya.

Euskal Erria, 1914, LXX, 492. or.

Malkoak Artola zanaren gatik

Lau urte orain diraArtola il zala,edo gure ondotikzerura joan zala;iñoiz goyan azaltzenda bere itzala,diruriyela andikzerbait ari dala.

Ipui kontari Ramonari da zeruban,Ama Euskera betidaukala aboan;bada aingeruchuakarturik onduban,esanaz milla gauzapasiak munduban.

Artola il zan bañanbizi da oroitza,mugi azten dubenaaskoren biyotza;

ez da emen aztukobere eriotza,eta apenaz ereTolosa’n jayotza.

Berriz ere guziyokgaur egin negarra,esanaz ¡ai Artola!,buruz chit azkarra;Euskal-errian dagobai zure biarra,atoz zerubetatik¡O! gure izarra.

Euskal Erria, 1910, LXIII, 165-166.or.

Mintegiaga, agur

Beaz bazuaz Amerikarautzirikan Donostiya,soñu jotzalle gañ gañekuagaztetandik ikasiya;arrebetara jakin deranazlagun chit naitagarriya,billaturikan emen bezelairabozteko tokiya.

Oroitz ederrak utzi dituzugure Donosti maitian,amaika chalo entzun dituzujotzen zendun bakoitzian;teatruan da bai eta erebestetan Bulebarrian,nola egunaz ala gabianjende askoren aurrian.

Zall izango da zu bezelakojotzalle onbat topatzen,zall izango da gañere emenzure izena aztutzen;


89

zeñen zaituzten mundu danianaspalditik ezagutzen,bai eta ere biyotzetikanaur bat bezela maitatzen.

Agur laguna nei dezun artebañan etorri len bailen,leno bezela kontu kontariemen alkarriken gauden;gure Jaunari eskatzen diyotbayan arren eta arren,lagun zaizula gauza danetanongi azaldu zaite zen.

Nik zuri On Ramon Artola

Bururatzian euskaldun on batberotutzenzait odola,nere barrena hada išillikeziñ dagola iñola;bitarte ontan oroitutzen naizgizon prestu bat Artola,nere gisara maite duenaGernikan dagon arbola.

Argi apur bar Jaungoikoaribarrendik diyot eskatzen,asi nediyen albadinbadetArtola zeindan esaten;lanikan asko Euskal-erriyanbeste seme bat topatzenAma euskera onek bezelaoteduena mintzatzen.

Bertsuetako izugarriya,ipuia sortzen obia,alde danetan artakua da,biotzez oso noblia;lagun artian ezda esanikguzientzako maitia,

au degu bada mundu onetaneuskaldun paregabia.

Gauza zallikan ezda onentzatnaiz lore eta pistiyak,baldiñ bersorik ipintzen badujarriko ditu guziyak;egaztiyakiñ ezda esanikaundiyak eta chikiyak,fruta, arbolak, landare gazte,zelaicho ta iturriyak.

Ondo dakite zeiñdan Artolanik orla esan gaberik,oraiñ artian ezda sortubeste bat paretzekorik;eziñ liteke bada iñolaez artu ontan dudarik,mundu onetan jaioko dalabat eramango diyonik.

Agur zuri On Ramon Artolaagur bañan gero arte,oraindikan bai bertso batzuekirakurri nai nituke;beste gauza bat oso barrendikoraiñ esan nainizuke,zu bezelako gizon abillakbetiko biar luteke.

Euskal Erria, 1893, XXVIII, 402-403. or.

¡O! ¡ill da Lopez Alen!

Egun batzuek igaro dira¡Otaño ere iltzala!Eta ondoren ¡Alen maitia!Emen gertatuda ala;Lagun atsegin bikaiñ bikañaBiyotz bigun ta leyala,


90

¡O! jaun aundiyak bere ondubanBiyak iruki ditzala.

Ama Euskerak maite zitubenSeme berešitakuak,Bere ondora orra eramanGazterikan Jaungoikuak;Itz neurtzalle paregabiakOso gizon jakintsuak,¡Penaturikan egin gaur negarEuskaldun biyotzekuak!

Euskal Erria, 1910, LXIII, 27-28.or.

Orfeoi Donostiarra

Irichi dira Madrildik onutzango lanak bukatorik,chalo asko ta ondoren bibakaditu dituztelarik;lenago bañon omen geyago¡O! artu dizutelarik,kanpotar danak beren kantakinchoratu dituztelarikesanaz bada ezda munduanOrfeoi ederragorik.

Bitezar asko irabaziyaeta koroyez jantziya,erri anditan izandudanaoroiz ederrak utziyabeti chaloka dankazkiyenaEspañiya ta Frantziyamedall urresko eta diruakanpotikan charriyaau da Orfeoi Donostiarragauz onak erakutziya.

Choriyak joaten diran bezelaumechuleta kabira,ta micheletak uda berriyanpozkiro lore tokira;luze irichirikan askorisartu dira Donostira,beso zabalik esanaz badaemen gera familira,egun batzubek igarorikanostera geren errira.

Esnaola da kantu lanianburuz chit gizon azkarra,dakiyelako ondo nerritzonmusikak duben indarra;aspaldichotik basegoan emenorlako baten biarra,orain au dago maisu guziyenishpillu edo izarra,zerubetayon igodulakoOrfeoi Donostiarra.

Orfeoyari berso bi

Donostiyatik Barzelona-rajoan ziñaten kantatzera,bada berriro koroiturikanpozaz zatozte echera;ango chaluak eta ujuakirizten ziran onera,erri guziya izan dalakozuben kantak aditzera.

Lenago bañan gorago jarridezutela Donostiya,zuben gatikan ori esatenarida mundu guztiya;gauza ederra izan dalakooraingo joan etorriya,¡atozte bada laztangaitezenOrfeoi maitagarriya!


91

¡Oroitz negargarriya!

¡Ill zan! On Migel Salaberriaegun batetik bestera,bizitu zana zaitutzen betiondotik Ama euskera;Euskal-erritik egan igo zanJauna-ren aldamenera,zeruban ere aingeruchuaiitzkuntz au erakustera.

Euskal Erria, 1915, LXXII, 410. or.

¡Oroitz tristea!

Euskal-erriyan danak dakiguOn López Alén iltzala,eta nola zan Ama euskerenargi eder ta itzala;eskribatzalle gaiñ gañekuaemen bizitutzenzala,gabaz ta egun luma artutagogoz aritutzenzala,arrek bezela zakinenikanchit oso guchi zirala.

Franzisko López Alén zeruraegan joanada emendik,¡O! Jaun aundiyak bere biarraaldameniak izanik;euskal erriyen negarren gaudezguziyak bada gerostik,bezo zabalik gora begiraetorri zaitez esanik,malkoarekin begiyak betiiturricho bi egiñik.

Udaberriyan leno bezelaezda lorerik azaltzen,

eta choriyak arbol gayianezdizute gaur kantatzen;errollchubaren murmurtasunaezdegu orain aditzen,pishti chikiyak chit sapus daudezbat ezda iñon nabaitzen,Alén maitia noletan iltzandanak dira oroitutzen.

Lotzaz bezela gorderik dagoazpalditik eguzkiya,eta gabetan ezda ikustenbiar degun illargiya;zeru urdiña arkitutzendaodoi beltzen eztaliya,Euskal-erriyak alderdi danaklutoz daukazki jantziya,joantzayolako Alén euskaldunezkribatzalle aundiya.

Itsazuare aserre dagoguziyak jan biarrian,bere urrua aditzen dalaamar orduko bidian;ezda ikuzten chaluparikanorain uraren gañien;ezdizu onik faltadalakoDonosti Uri maitianseme jatorra buruz argiyabiarrik aundiyenian.

Euskal-erriyan ezda aztukoLópez zanen eriyotza,ezin geyago maite dalakojazorik dagon oroitza;gaur edo bigar euzkaldunentzatdatorkigulako lotzaEuzkera gatikan dezulakoeman zubena biyotza,oraiñ guziyok ziñaturikanegin zayogun otoitza.

El Pueblo Vasco, 1913ko urtarrila


92

¡Oroitz tristia! (I)

Malkoz buztiyak beti daukaizkitIturri bi egiñikan,Negar ta negar ¡ama maitia!Begiyak urtu nairikan;Orain etzaitut ikusten etaBurutik eziñ joanikanTriste bizi naiz sinista zazuEz det iñondik onikan,One la nabil mundu onetanIlltziñan ezkeroztikan.

Gauza bat daukat bakar bakarrik¡Ama! naubena poztutzen,Gure Jaunaren onduban badaZaudezelako gozatzen;Ori alada bañan... alareEz naiz beñere aztutzen,Zaitutabako or egon arrenLen ambat bada maitatzen,Ostera bigok alkartu arteBiziko nazu sufritzen.

¡Oroitz tristia! (II)

¡O! egan mundu onetatikanSerafin joan da Zerura,emen negar asko utzirikanJaun aundiyaren ondora;euskaldun danak bateturikanbegiratu zagun gora,eta esan oju egiñikanatoz, bai, gure besora.

Euskal Erria, 1912, LXVII, 65. or.

Pakea beza

Donostiyatik itsas arruntzalagun maite bat joanikan,luze egon naiz jakin nayianbazan arren berririkan;ori askotan besteri badagaldetzen niyolarikan,ez nuben onik aspaldichuansenti ere barrendikan,triste nebillen buru nekatzenchit oso auldurikan,lo egiñ gabe gabaz ta egunindar danak galdurikan,alako batez uste gabianeztakitala nondikan,adiskidia batek aladitmalkuak azaldurikan.¡Ill da Otaño gizarajuagaitzarekin Amerikanfamiliyan da Euskal-erriyannegar asko utzirikan!

Euskal Erria, 1910, LXIII, 71. or.

Pepe Artola

Uda-berriyan egun-sentiyaneguzkiya azaltzian,eta zerutik urrezko printzaklurbiroñon iriztian;pipita pipi azten dituzuchori chikiyak danian,ta micheletak (1) loretik loreegaan pozaz baratsian, (2)ni ere ala orain ari naizlumarekin paperian,eskribatutzen itz neurtu betanPepe zure egunian.


93

Lagun leyala urte askuanechekuakin batian,alkarturikan bizi tu zaitezgaur bezelashen mayian;osasun ona gozaturikanJaunen paketasunian,estimatua erri guztiyaneta ezagun artian;betiko gisan emen naukazuzerbait biar dezunian,(ta lan apur au donkitzen dizutPepe zure egunian).

(1) Mariposas(2) Jardin.

¡Pozaz negarrez!

OROITZA (1)

Itzarikan onenakantataldeari (2)Donostiya onratzen¡Beti bizi bedi!Ongi etorri onbategiñaz danari,kantubaren erregegaur daukagunari.

Sporti-Klai-ko jaun danari

(Donkitzen diyet lan apur au)

Urrezko kabi perlas betia,zillarra beziñ garbiya,diamente ta izarrak bañongeyago dizdazariya;

alde daneta kanpota barreneziñ geyago argiya,usai gozozko lore ederrezkoroiyen gisa jantziya,au da «Sporti Klai» deitzen diyoteneuskal jatorren tokiya.

Beste izkuntzik ezda mintsatzenSporti-Klai ren euskera,beti betiko arrunt utzirikerdera alde batera;iya lur pian sartu zendunaigo digute gañera,izkuntz daneren buru dalarikbizitu dediñ aurrera,erakutziyaz pozaz beterik¡euskaldunaren bandera!

Ama euskera ta lege zarrakdiron apurrak oraindik,«Sporti-Klai-ra» ezda sartutzeniñor maite ezdubenik;jayo ezkero oraiñ artianbizi diranak ondotik,beti saitutzen bildurraz badaoso galdu gabetandik,ezdutelako ezer topatzenberentzako gauz oberik.

«Sporti Klai ko» jaunaren gisadanok alkar maitaturik,arraitasunak au fedez onelaaurrera erakutzirik;laister ditugu Euskal-erriyanlore gozoz apaindurik,fueruak eta Ama euskeragure Jaunak bigaldurik,pake onian bizi gaite zenditugun penak azturik.


94

Toki mereziya

Ona izanik munduanarkitzen zera Zeruan,Jaun aundiyaren onduanAma Birjiñen besuan.

Euskal Erria, 1912, LXVI, 167. or.

Urbieta zanari oroitza

Eunki asko igaro arrendago oraindik jasua,kondaira eder bikañ bikaña,erderaz eskribatua;lurbironetan guchi bezelabiyotzetik maitatua,Ernani-ya ko seme ospatsuon bateri donkitua.

¡Euskal-erriyak chit gizon askodauzka oroimen jarrita,berak jayo ziran tokiyaktalluntzarekin jantzita;dira Okendo eta ChurrukaDujiol eta Urdaneta,ala ikusi gaur nai litzakeErnani-ñe Urbieta.

Danak dakigu Urbieta zalabizkorra ta gudariya,korajetsua ezin geyagogizon ikaragarriya;amaikak bada onen eskubanutzi bai zuten biziya,bera bakarrik asko zendubeniltzeko frantzez guziya.

Frantzezak gaurre orchen daukatenai ezluteken oroitza,irakurtzian kondaira betiartzen dutelarik lotsa;urte askocho joan dira bañaneztatoz berriz onuntza,Urbieta zanak bigaldu zitunEspañiyatik aruntza.

¡O! Urbieta berak arrapatuzuben atake batian,Frantzeza-ren erregia badasarturik bala tartian;jaunda burua ikusirikanEspañola-ren mendiandanak igasi joan ziran etagelditu ere pakian.

Ernanik oju egin lezakeburua gora jasorik,Urbieta zeintzan erakustekoezdaukalako lotsarik;esanaz bada Euskal-erriyanbaldin badago gizonik,onen talluntza plazen erdiyanipiñizazute zutik.



95

AURKIBIDE ALFABETIKOA

¡A nere aurchoa!.......................................... 37¡Ai Pilarcho!................................................ 29¡Aingeru maitia!........................................... 83Aiton bat eta ni ............................................ 13Aiton fedetsua ............................................. 75Aitonak illobachoari..................................... 83Ama Birjiña ta aurchoa................................. 76Ama eta aurra (I).......................................... 37Ama eta aurra (II)......................................... 38Ama ordezkoa ............................................. 39Ama, ¡agur!................................................. 43Ama-euskera ............................................... 15Amaren naitasuna ........................................ 40Angerubak kantari........................................ 13¡Arrantzale tristiak! ...................................... 76Arroketan.................................................... 43Artzai on baten kantak.................................. 55Artzai ona ................................................... 56Au da euskalduna......................................... 15¡Au neska!................................................... 43¡Au pena!.................................................... 77¡Au senarra! ................................................ 65¡Aur zoragarriya! ......................................... 40¡Bai neri damutu!......................................... 65Barkatu ....................................................... 84Baserritar bi................................................. 66Baserritarra (I) ............................................. 44Baserritarra (II) ............................................ 45Baserritarra (III) ........................................... 45¡Bedinka baserritarra!................................... 46Beste aingeru bat ......................................... 84Beti bizi naiz kesketan.................................. 29Beti kantari ................................................. 84Betiko damua .............................................. 67Betiko kanta ................................................ 68Betiko negarra ............................................. 78¡Betoz gure lege zarrak!................................ 15Bizi bedi euskera ......................................... 16Brijidacho-ri................................................ 29Buruz azkarra .............................................. 17¡Canposantura! (I) ........................................ 78Donostiya ................................................... 7


96

Egiñ lana..................................................... 46¡¡Egiñ negar!! Illda On Ramon Artola ............ 85Eguzkiya ta choriyak.................................... 33Eguzkiya..................................................... 33Emen dek.................................................... 8Emendek soka-muturra ................................. 8Erdi erua ..................................................... 68¡Euskaldun bat negarrez!............................... 18¡Euskaldun maitiak! (I) ................................. 18¡Euskaldun maitiak! (II) ................................ 19Euskalduna.................................................. 20Euskalerriaren alde....................................... 20Euskera gašua.............................................. 21Euskera mendiyan........................................ 22Ezer ezta festa ............................................. 47Gabon kantak .............................................. 78Gero arte..................................................... 30¡Gizon diabrua! (I) ....................................... 70¡Gizon diabrua! (II) ...................................... 69Gure mendiyak ............................................ 58Ill da Otaño ................................................. 86¡Ill da!......................................................... 85¡Ill-arteko pena!........................................... 41¡Illda Kosta!................................................ 86¡¡Ill-da Nuñez!!............................................ 86Iparragirre-ren alargun gašua......................... 87Ipuiya edo kontua ........................................ 59Izkuntza maitea............................................ 23Joshe Mari, kantari ....................................... 87¡Kanposantura! (II)....................................... 79Konchan (I) ................................................. 48Konchan (II) ................................................ 49Kontu.......................................................... 48Lege zarrak ta euskera .................................. 24Lengo lepotik burua ..................................... 71Limosnacho bat ........................................... 80Loyarte jaunari omena .................................. 88Maitatzen diranak ........................................ 30¡Maitia!....................................................... 30Malkoak Artola zanaren gatik........................ 88Mama gareztiya ........................................... 71Martincho ta Marta....................................... 31Micheletak baratzan ..................................... 34Mintegiaga, agur.......................................... 88Miñtza Euskera ............................................ 25Mintzatu euskera (I) ..................................... 25


97

Mintzatu euskera (II) .................................... 26Morane egaan.............................................. 50Morroi leyala............................................... 50Nere ametsa ................................................ 26¡Nere bigi bellcha!........................................ 31¡Nere zoramena! .......................................... 41Neska barrabasa........................................... 51Neska zar baten malkuak .............................. 51Nik zuri On Ramon Artola ............................ 89¡O! ¡ill da Lopez Alen!.................................. 89Oraiñ da ordua............................................. 53Orditzia gala................................................ 72Orfeoi Donostiarra ....................................... 90Orfeoyari berso bi ........................................ 90¡Oroitz negargarriya!.................................... 91¡Oroitz tristea! ............................................. 91¡Oroitz tristia! (I).......................................... 92¡Oroitz tristia! (II)......................................... 92Otoitzak mendiyan....................................... 62¡Otoitzak!.................................................... 80Pakea beza .................................................. 92Pepe Artola ................................................. 92¡Pozaz negarrez!........................................... 93Sagarchoko morroya .................................... 53San Juan arbola (I) ....................................... 9San Juan arbola (II) ...................................... 9Santa Rita ta Santa Kiteria............................. 9Santa Zezilia................................................ 9Santo Tomas ............................................... 10Santo Tomas-etan Donostiyan ....................... 10Soka muturra ............................................... 11Sporti-Klai-ko jaun danari............................. 93Toki mereziya ............................................. 94Uda-berriya................................................. 34Urbieta zanari oroitza ................................... 94Ušo bat mandatariya..................................... 27Ušo mandatariya.......................................... 81¡Zer bi! ....................................................... 73Zeruko izarra ............................................... 41

Kaietano Sanchez Irure Bizi Bedi Euskera Bertsoak (1893-1916)bertsoak argitaratzen. Argi dago...

Documents

Transcript of Kaietano Sanchez Irure Bizi Bedi Euskera Bertsoak (1893-1916)bertsoak argitaratzen. Argi dago...