ATOMOAREN EGITURA. Gauza guztiak atomoz osaturik daude. Atomoaren barneko aldeari nukleoa deitzen zaio eta han bi partikula mota daude protoiak (karga positibodunak) eta neutroiak (kargarik gabe). Nukleoaren inguruan biraka dabiltza elektroiak (karga negatibodunak) eta partikula hauek dira guk elektrizitate bezala ezagutzen dugun energiaren sortzaileak. EROALEAK ETA ISOLATZAILEAK Material eroaleak dira elektrizitatea pasatzen uzten dutenak,. Kableetako kobrearen kasuak, burdinan, aluminioan e.a. bezala. Material isolatzaile batek ez dio elektrizitateari pasatzen uzten, egurra, plastikoak, material zeramikoak e.a.

Elektroi kopuru handi bat dabilenean eroale baten barnetik, korronte elektrikoa dabilela esan dezakegu.

Zirkuitu elektriko bat elektroiak zirkulatzen duten bide itxi bat da. Bide hau kablez eta beste osagai elektriko batzuk osatzen dute, pilak lanparak etengailuak e.a. Irudian ikusi dezakezu zirkuitu elektriko sinpleenetariko bat, pila bati bonbilla bat konektaturik. Zirkuitu elektriko batetan energia aldaketa bat gertatzen da. Elektroien mugimenduen energia elektrikoa argi energia, energia mekaniko, soinu … bihurtzen da zirkuituaren arabera. Zirkuitu elektriko batzuk oso sinpleak dira (aurrekoa bezalakoa) eta beste batzuk oso konplexuak, ordenagailu baten sagukoa. Sagu bat irekitzen badugu han aurkituko dugu zirkuitu oso konplexu bat. Osagai asko duten zirkuituak eta bertatik korronte elektriko txikiak badabiltza zirkuitu elektronikoak deitu ahal zaie.. Zirkuitu elektronikoak aurkitu ahal dira irrati, telebista, bideo joko ….

KORRONTE ELEKTRIKOA

ATOMOAREN EGITURA

protoiak (+) neutroiak

elektroiak (-)

nukleoa

ZIRKUITU ELEKTRIKOA

Zirkuitu elektriko sinple bat. Zirkuitu honetan energia elektrikoa argi energia bihurtzen da.

OSAGAIA IKURRA IRUDIA

Pila

Eroalea (kablea)

Bonbilla

Motorra

Burrunba-gailua

Etengailua

Sakagailua

Osagai elektrikoak zirkuitu elektrikoa osatzeko elkartzen dira. Osagai bakoitzak bere ikurra daukala ikusi dugu, honek zirkuituak modu sinpleago batetan marrazteko balio du eta mundu guztiak ulertzeko. Zirkuitu baten irudimen grafikoari eskema deitzen zaio eta elementu desberdinen ikurrez osaturik dago. Aurrerago ikusi dugun zirkuituaren eskema hau izango litzateke.

OSAGAI ELEKTRIKOEN FAMILIA

SORGAILUAK EROALEAK HARGAILUAK KONTROL ELEMENTUAK

Zirkuitu elektriko baten osagaiak lau familiatan

sailkatu ahal dira

Zirkuituari korronte elektrikoa ematen dioten elementuak

dira

Korronte elektriko dabil bere barnetik

Energia elektrikoa energia erabilgarri bihurtzen duten elementuak dira.

Zirkuituetan agintzen duten

elementuak dira

OSAGAI ELEKTRIKOEN IKURRAK

ESKEMA ELEKTRIKOAK

+ -

Hemen daukagu beste bi eskema elektriko. Bi zirkuitu pila eta bonbilla batetaz osaturik. Ezkerrekoan etengailu batek agintzen du eta sakagailu batek eskuinekoan. Zirkuitu batetako elementu guztiak beraien artean konektaturik daudenean elementuen arteko hutsunerik gabe, zirkuitua itxita dagoela esan dezakegu. Hutsuneren bat badago kableren bat apurtuta dagoelako edo osagairen bat deskonektatuta edo etengailu bat itzalita, zirkuitua irekita dagoela esango dugu. Zirkuitu bat irekita dago hauetariko kasuak gatik: Zirkuitu elektriko batetako elementu guztiak konektatzen dugunean korronte elektrikoa sortzen dugu. Elektroiak ateratzen dira polo – tik pilaren polo + ra. Honi korrontearen norabide erreala deitzen zaio. Baina zirkuituak aztertzerakoan, makinak diseinatzerakoan eta kalkuluak egiterakoan alderantzizko norabidea erabiltzen da. Eta norabide honi korrontearen norabide konbentzionala deitzen zaio. Jakin arren korronte polo – tik ateratzen dela. Norabide hau erabiltzearen arrazoia historikoa da. Elektrizitatea ikertu zuten lehenengo zientzialariek pentsatzen zuten mugitzen ziren kargak positiboak zirela eta norabidea zela polo + tik polo – ra . Beranduago aurkitu zuten mugitzen zirenak karga – zirela eta polo – tik polo + ra.

+ - + -

Hargailua (bonbilla)

Sorgailua (pila)

Aginte elementua (etengailua)

Aginte elementua (sakagailua)

ESKEMA ELEKTRIKOAK

+ -

Zirkuitu itxia

+ -

Zirkuitu irekia

Kablea apurtuta Etengailua irekita

+ -

Elementuren bat deskonektatuta

KORRONTE ELEKTRIKOAREN NORABIDEA

KORRONTEAREN NORABIDE ERREALA

+ -

KORRONTEAREN NORABIDE KONBENTZIONALA

Hiru zirkuitu desberdin aztertuko ditugu

Erabilerak: 1.- Zer da korronte elektrikoa 2.- Zein da material eroale eta isolatzaileen arteko desberdintasuna? Eman bakoitzeko pare bat adibide. 3.- Zer da zirkuitu elektriko bat? Zertarako erabiltzen dira zirkuitu elektrikoak? 4.- Osagai elektrikoen ze familia daude? Zein da familia bakoitzaren zeregina? 5.- Zer da ikur elektriko bat? Marraztu gai honetan ikusi ditugun elementuen ikurrak eta jarri bakoitzari dagokion izena? 6.- Zer da eskema elektriko bat? Marraztu eskema elektriko baten adibidea. 7.- Zer esan nahi du zirkuitu irekia eta zirkuitu itxia? 8.- Zein da korrontearen norabide erreala? Eta konbentzionala? Ze alde dago bien artean? 9.- Marraztu zirkuitu bat etengailu , pila eta bonbillaz osatutakoa. Azaldu bere erabilera. 10.- Marraztu zirkuitu bat non sakagailu batez motor bat agintzen dugun. Azaldu erabilera.

OINARRIZKO ZIRKUITU ELEKTRIKOAK

Etengailuari ematen diogunean zirkuitua itxi egiten da eta

bonbilla piztu. Berriro ematerakoan etengailuari bonbilla itzali egiten da.

+ -

1. Zirkuitua

Bonbilla bat etengailu batek agindua

+ -

M

2. Zirkuitua

Motor bat etengailu batek agindua

Burrunba-gailua bat sakagailu batek agindua

Etengailuari ematen diogunean zirkuitua itxi egiten da eta motorra

biraka hasten da. Berriro ematerakoan etengailuari motorra

gelditu egiten da.

Sakagailua zapaltzerakoan zirkuitua itxi egiten da eta

burrunba-gailua zarata egiten du. Sakagailua askatzerakoan zirkuitua

ireki egiten da eta burrunba-gailuak zarata egiteari uzten dio

GALDEKETA

+ -

3. Zirkuitua