C M Y CM MY CY CMY K

Zientzia-kazetaritzaren arloko lan onena

Unai Brea Gonzalez

Dibulgazio-artikulu orokor onena

Leyre Echeazarra Escudero

Egilearen doktore-tesian oinarritutako dibulgazio-artikuluak

Itziar Tueros Gutierrez

Asko kostatu zaizu lana idaztea?

Egia esan, bai. Eguneroko euskaraz gaiezidaztea nahiko erraza da niretzat, baina gaizientifikoak zehaztasunez idaztea asko kos-tatzen zait

Euskaldun berria zara, eta, hortaz, supo-satzen dut sekulako erronka izango zelazuretzat lana euskaraz idaztea.

Bai. Niretzat sari hau azken urteetan egin-dako lanaren sari bat da. Oraindik euskarazikasten ari naiz, eta, beraz, erronka pertso-nala izan da dibulgazio-artikulu bat idaztea.Lagun batek lagundu dit lan horretan.

Noiz aurkeztu zenuen doktore-tesia?

Doktore-tesia 2009ko martxoaren 27an aur-keztu nuen Donostiako Kimika Fakultatean,AZTI-Tecnalian itsas ikerketan lanean ari nin-tzela. Egunero ikertzaile gisa egiten nuen la-naren emaitza izan zen, hain zuzen ere.Gaur egun, AZTI-Tecnalian jarraitzen dut la-nean, baina elikagaien ikerketa egiten dut.

Beraz, gaur egungo zure lanak ez du ze-rikusirik zure doktore-tesiarekin.

Ez du inolako zerikusik, ez. Ni Bilbokoa naiz.2004an AZTI-Tecnaliaren Pasaiako zentroanhasi nintzen lanean. Hiru urteren ostean, be-rriz, sailez aldatu eta AZTI-Tecnaliaren Suka-rrietako egoitzara itzultzeko aukera sortu zi-tzaidan, eta egun Derioko egoitza berrianegiten dut lan, sail berean.

Bizkaiko Labe Garaiei buruzko lana aur-keztu duzu sariketara.

Bai, Bizkaiko Labe Garaiak nire doktore-te-siaren kapitulu bat dira. Doktore-tesiarenhelburu nagusia da Euskal Herriko estua-rioen eta kostaldearen egoera kimikoaren

azterketa egiteko erremintak garatzea. Ka-pitulu batean Nerbioiko eta Butroiko estua-rioen arteko kostaldea aztertzen dut, eta be-reziki Labe Garaien azterketa egiten dut.Doktore-tesiaren kapitulu horren laburpenaaurkeztu dut sariketara. Izan ere, pentsatunuen doktore-tesiaren atal hori izan zitekee-la gizartean interesa piztu zezakeena, eta,halaber, era dibulgatibo batean kontatu ne-zakeena.

Azken finean, Bizkaiko historia —batik bat,Labe Garaiek Euskal Herriko ekonomian izan

zuten garrantzia— aztertu dut, bai eta ho-rrek, besteak beste, Sopelako hondartzetanutzi dituen ondorioak ere. Izan ere, ni neubezala hondartza horietara doan edonorkikus dezake hondarra beltza dagoela, LabeGaraiek isuritako burdinaren eraginez.

7

Egilearen doktore-tesian oinarritutakodibulgazio-artikulu onenaren sariduna

Itziar Tueros Gutierrez

IÑIG

O IB

AÑ

EZ

04-07 Elkarrizketak:Layout 2 9/4/10 15:19 Página 7

1882. urtean “Bizkaiko Labe Garaiak” el-kartea sortu zen, eta Espainiako ekonomiaindustrialaren goreneko adierazlea izan zen,1996ko uztailaren 2an ateak itxi zituen arte.Jarduera horren hondakin nagusiak sarrakedo eskoriak ziren. XX. mendearen 20ko ha-markadaren eta 70eko hamarkadaren hon-darrera bitartean, sarrak Bilboko Abran isur-tzen ziren, itsasaldi edo eguneko bidelaburra egiten zuten itsasontzi gidagaitzak,gangil izenekoak, erabiliz. Ontzi horiek, arra-bio hondakinak isuri ahal izateko, kalatu az-pitik irekitzen diren kaskoak zituzten. Ondo-ren, isurketek itsaso zabalean jarraitzen

zuten, Punta Galea au-rrean, itsasertzetik 4miliara, Herrilan etaHirigintza Ministerioa-ren agindu batek bai-mendu zuen inguruan(43º 25,5’ ipar-latitu-dea – 3º 26,5’ mende-bal-longitudea eta 43º26,5’ ipar-latitudea –3º 1,7’ mendebal-lon-gitudea puntuek mu-

gatzen duten poligonoan), Getxo eta Sope-lako hondartzen aurrean (Gorrondatxe,Barinatxe eta Arrietara).

Nahiz eta eskoriak inerteak izan, ez litzatekeharritzekoa izango horrenbeste denboranitsasora isuritako eskoriek eta altzairu-hau-tsek, itsas ingurunean ondorioren bat eragi-tea. Ondorio nabarienetariko bat da mate-rial guzti horien parte handi bat labarretanpilatu zela eta harea beltzeko mailaketa fal-tsuak sortu zituela. Labe Garaietako isurke-tek Sopelako itsasaldean duten kalte-arris-kua zenbatesteko, ingurumen-ikerketa bat

egin zen. Helburu hori gauzatzeko, azterke-ta mota hauek egin ziren: kimikoak, toxiko-logikoak eta biologikoak.

Lehendabizi, hondakinen guneetan eta in-guru hurbilean hasi eta itsasertzeraino,ikerketa geofisikoa egin zen, materialekisuritako lekuan jarraitzen zuten ala ga-rraiatuak izan ziren zehazteko. Horretara-ko, itsas hondoaren estruktura aztertzekoerabiltzen den doitasun handiko teknikaakustiko bat baliatu zuten: zunda sortaaniztuna. Zunda horrek soinu-pultsuak bi-dali eta itsas hondotik itzultzen den oihar-tzuna jasotzen du. Igorlearen (transdukto-re) eta itsas hondoaren arteko distantziazenbatesteko, soinu-pultsuak bide horre-tan joan-etorria egiteko behar izan duendenbora erabiltzen da. Behin eskoriekin ze-rikusia izan zezaketen egiturak kokaturik,sedimentu-laginak hartu ziren: ontzi ozea-nografiko batetik draga botata hartu ziren,ahal izan izenean; dragarekin nahikoa laginateratzeko zailtasunak egon zirenean, os-tera, urpekariek zuzenean jaso zituzten la-ginak itsas hondotik bertatik.

12

Itziar Tueros Gutiérrez / Kimikan doktorea

Bizkaiko Labe Garaienhondartzetan

Sarren isurketa-

eremua (laukian)

eta laginketa-

puntuak

(zenbakiak).

Sarren

isurketagunearen

aurrean dagoen

hondartza (Barinatxe,

Sopela). Hondarrean

burdin aztarnak ikus

daitezke (orban

beltzak). Dena den,

metal-kontzentrazio

altua duten arren,

sedimentu hauek ez

dira arriskutsuak

bizidunentzat.

12-15 Tesi artikulua:Layout 2 9/4/10 12:20 Página 12

Lagin horien azterketa fisiko-kimikoak eginziren ondoren (metal astunetan zuten edu-kia, partikula-tamaina eta materia organiko-tan zuten edukia).

Gainera, sedimentuen toxikotasuna neur-tzeko, biosaiakuntzak egin ziren anfipodoakerabiliz (sedimentuetan bizi den izkiraren an-tzeko animalia-mota bat). Horretarako, an-fipodoak eta kutsatutako sedimentuak kon-taktuan jartzen dira. Hamar egunen buruan,bizirik dauden animaliak zenbatzen dira he-riotza-tasa zenbatesteko.

Bestalde, komunitate bentikoen kalitatea ereaztertu zen. Bentosa, itsas hondoan, sedi-mentuarekin harremanetan bizi diren ani-maliek osatzen dute, hala nola zizareek, ka-rramarroek, txirlek, barraskiloek, itsastrikuek, e.a.

Emaitzek erakutsi zuten sarrak barreiatu egindirela denboran zehar, eta, ondorioz, gauregun aurkitzen zailak dira, urpekarien beha-keta zuzenen bidez ere. Itsas hondoaren mo-delo digitalak konplexutasun geomorfologi-

13

EG I LEAREN DOKTORE - T ES IAN O INARR I TUTAKO D IBULGAZ IO -ART IKULU ONENAREN SAR IA

lorratzak Sopelako

Laginketetan erabili den

itsasontzia, Argi izenekoa;

zunda sorta aniztunaren

transduktorea dauka

instalatuta.

Sedimentuen laginak

jasotzeko erabili den

itsasontzi ozeanografikoa,

Ortze izenekoa

12-15 Tesi artikulua:Layout 2 9/4/10 12:20 Página 13

ko itzela erakusten du. Azalerarik gehienahareaz eta arrokaz osatutako hondo mistoekbetetzen dute, bien artetik hondo arroka-tsuak izanik nagusi. Ingurune horretan, isu-riak antzematen diren eremu bat aurkitu da,1. irudikapenan (1) erakusten denez. Halaere, eremu horren ezaugarriak ez datoz batBizkaiko Labe Garaietako isurketekin. Isurke-ta-kantitatea eta eremuaren hedadura kon-

tuan harturik, lotura izan lezakete manten-tze-dragatzeen isurketekin edo portuko la-nekin. Forma biribila dutenez, isurketetakobatzuk erraz bereizi daitezke besteetatik, 25m eta 35 m inguruko diametroa eta 0,2 meta ia 1 m bitarteko garaiera baitute. Zehaz-ki, sarren isurketa-eremu ofizialak 7,4 km2-ko hedadura du, eta 62 m eta 80 m bitarte-ko sakoneradun inguru batean dago (1.irudikapena (2)). Estruktura berezi batzuk ereaurkitu dira isurketa-eremuko gune sakone-netan (1. irudikapena, A, B eta C). Horrekguztiak adieraz lezake sarrak barreiatu etaxehatu egin direla, inguruko hondarraren zatibihurtu direla edo, frakzio finenari dagokio-nez, ikerketagunetik at hedatu dela.

Hala ere, oraindik sarren aztarnak aurkitudaitezke sedimentuetan dauden metalenkontzentrazio altuei esker, itsasaldeko bestehainbat lekutan neurtu ohi diren kontzen-trazioak hirukoiztu egiten baitira, berezikiburdin, manganeso, berun eta zinkarenak.Adibide moduan, 2. irudikapenan, isurketa-eremuaren inguruan lagindutako sedimen-tuetan aurkitu ziren burdin kontzentrazioakageri dira. Lagin horietako batzuetan, sedi-mentuaren % 50etik gora burdina da, etakontzentraziorik handienak hondartzetatikgertu aurkitu dira.

Metal horien zati handi bat, forma errego-gorretan aurkitzen da; forma horiek oso di-

14

Itziar Tueros Gutiérrez / Kimikan doktorea

Sedimentu kutsatuekin

kontaktuan jartzen diren

anfipodoen

biosaiakuntzak.

1. irudikapena

(1) Punta Galearen eta Txitxarro Puntaren

(Gorliz) arteko itsas hondoaren egitura.

(2) Isurketa-eremu ofizialeko itsas

hondoaren egitura, estruktura berezi

batzuk (A, B eta C) eta isurketa-eremu

ilegalak izan daitezkeen gune batzuk.

(1)

(2)

12-15 Tesi artikulua:Layout 2 9/4/10 12:20 Página 14

solbagaitzak izaten dira eta, beraz, kimikokiegonkorrak. Adibidez, inguruko sedimen-tuaren frakzio finari loturiko burdinaren% 90etik gora, kobrearen % 80 edo nikela-ren % 75 ez da bioerabilgarria. Sedimentukutsatuen arrisku toxikologikoa, beraz, ure-tara heltzen diren metalen mugikortasuna-ren eta organismoek irentsitako sedimentu-partikuletatik metalak berenganatzekoduten gaitasunaren baitan dago. Metalenbioerabilgarritasun txikia eta material finen(metal-kontzentrazio altuagoa dute) disper-tsioa direla eta, inguruan nagusi diren subs-tratu hareatsuetako komunitate bentikoetanez da antzematen bentosaren egoera ekolo-gikoari eragiteko moduko aldaketarik.

Ondorioz, urteetan isuri diren eta metal-kontzentrazio altua duten sarrak eta bestehainbat siderurgia-hondakinek ez dute in-guruan toxikotasun-egoera orokorrik sorra-razi. Dena den, isurketa-eremuaren pareandauden hondartza batzuetan (Gorrondatxe,Arrietara eta Barinatxe) oraindik ere sarra-hondakinak ikusten dira burdinaz kargatuta-ko hondar beltzetan.

15

EG I LEAREN DOKTORE - T ES IAN O INARR I TUTAKO D IBULGAZ IO -ART IKULU ONENAREN SAR IA

Ikerketa hau Eusko Jaurlaritzaren Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Sailak finantzatu zuen. Nireeskerrak AZTI-Tecnaliaren Itsas Ikerketa Sailaren lantaldeari: Carlos Erauskin, Ekaitz Erauskin, MiguelSantesteban, Luis Cuesta, Mariví Lucero, Deniz Kukul, Goretti García, Angel Borja, Iñigo Muxika, MaríaJesús Belzunce, Ibon Galparsoro, Joxe Mikel Garmendia, Marta Revilla, Oihana Solaun, VictorianoValencia eta Javier Franco.

BIBLIOGRAFIA:

Allan, I. J., Vrana, B., Greenwood, R., Mills, G. A., Roig, B., González,C., 2006, “A “toolbox” for biological and chemical monitoring requirements forthe European Union’s Water Framework Directive”, Talanta 69, 302-322.

Amiard, J. C., Geffard, A., Amiard-Triquet, C., Crouzet, C., 2007, “Re-lationship between the lability of sediment-bound metals (Cd, Cu, Zn) and theirbioaccumulation in benthic invertebrates”, Estuarine, Coastal and Shelf Scien-ce 72, 511-521.

Belzunce, M. J., Solaun, O., Antonio González Oreja, J., Millán, E.,Pérez, V., 2004, “Chapter 12 Contaminants in sediments” (283-315 or.) in Á.Borja eta M. Collins, Oceanography and Marine Environment of the BasqueCountry, Elsevier Oceanography Series.

Borja, A., Galparsoro, I., Solaun, O., Muxika, I., Tello, E. M., Uriar-te, A., Valencia, V., 2006a,. “The European Water Framework Directive andthe DPSIR, a methodological approach to assess the risk of failing to achievegood ecological status”, Estuarine, Coastal and Shelf Science 66, 84-96.

Borja, A., Josefson, A. B., Miles, A., Muxika, I., Olsgard, F., Phillips, G.,Rodriguez, J. G., Rygg, B., 2007, “An approach to the intercalibration ofbenthic ecological status assessment in the North Atlantic ecoregion, accordingto the European Water Framework Directive”, Marine Pollution Bulletin 55,42-52.

Borja, A., Tueros, I., Belzunce, M.J., Galparsoro, I., Garmendia, J. M.,Revilla, M., Solaun, O., Valencia, V., 2008d, “Investigative monitoringwithin the European Water Framework Directive: a coastal blast furnace slagdisposal, as an example”, Journal of Environmental Monitoring, 10: 453-462.

Casado-Martínez, M. C., Buceta, J. L., Belzunce, M. J., DelValls, T. A.,2006b, “Using sediment quality guidelines for dredged material managementin commercial ports from Spain”, Evironment international 32, 388-396.

Chapman, P., 2007, “Determining when contamination is pollution — Weightof evidence determinations for sediments and effluents”, Environment Inter-national 33, 492-501.

EVE, 1994. Cartografía geológica del País Vasco, Energiaren Euskal Erakundea,Eskala 1:25.000. Ge037-033 eta Ge037-034 or.

IHOBE, 1999, Libro blanco para la minimización de residuos y emisiones de es-corias de acerías, Eusko Jaurlaritzaren Lurralde Antolaketa, Etxebizitza etaIngurumen Saila, 127 or.

Lee, M. R., Correa, J. A., Seed, R., 2006, “A sediment quality triad assessmentof the impact of copper mine tailings disposal on the littoral sedimentary envi-ronment in the Atacama region of northern Chile”, Marine Pollution Bulletin52, 1389-1395.

Long, E. R., Macdonald, D. D., Smith, S. L., Calder, F. D., 1995, “Inciden-ce of adverse biological effects within ranges of chemical concentrations in ma-rine and estuarine sediments”, Environmental Management 19, 81-97.

Lugaresaresti, J. I., 2002, “Cambio ambiental reciente en el territorio de Biz-kaia”, Lurralde 25, 1-19.

Muxika, I., Borja, A., Bald, J., 2007, “Using historical data, expert judgementand multivariate analysis in assessing reference conditions and benthic ecolo-gical status, according to the European Water Framework Directive”, MarinePollution Bulletin 55, 16-29.

O’Connor, T. P., Paul, J. F., 2000, “Misfit Between Sediment Toxicity and Che-mistry”, Marine Pollution Bulletin 40, 59-64.

Vdovic, N., Billon, G., Gabelle, C., Potdevin, J. L., 2006, “Remobilizationof metals from slag and polluted sediments (Case Study: The canal of the DeûleRiver, northern France)”, Environmental Pollution 141, 359-369.

2. irudikapena.

Isurketa-eremutik

gertuko sedimentuetan

neurtutako burdin

kontzentrazioak (%).

12-15 Tesi artikulua:Layout 2 9/4/10 12:20 Página 15

C M Y CM MY CY CMY K

A N TO L AT Z A I L E A K

Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sailakdiruz lagundutako proiektua

Argitaratzailea:Elhuyar FundazioaZelai Haundi, 3.Osinalde industrialdea20.170 USURBIL (Gipuzkoa)tel. 943 36 30 40;Faxa: 943 36 31 44www.elhuyar.org

Koordinatzailea:Eider Carton, e.carton@elhuyar.com

Jatorrizko diseinua eta maketa:BLANCO soluzio grafikoak

© Elhuyar FundazioaElhuyar Fundazioak gehigarrian adierazitakoesanen eta iritzien erantzukizunik ez duderrigor bere gain hartzen.