ESPEC

IAL IEO

DORSIÈRL'IEO, lei caminsde l'Occitanisme

ENTREVISTACristian BONNET

3QAMicheu Chapduelh

# 50

- Ju

lhet

/ Ag

ost d

e 20

19 -

5€

EditoSébastien PUGIN Cap Redactor

DIRECTEUR DEPUBLICATIONPierre Loubère

RÉDACTEUR EN CHEFSébastien Pugin

RÉDACTEURSSilvan ChabaudCaroline Dufau

MAQUETTISTEElodie Saulnier

IMPRESSION & ROUTAGEGrapho12 Imprimeur(Villefranche-de-Rouergue)

PUBLICITÉSpublicitat@lodiari.com

Remerciements à nos partenaires, relecteurs,contributeurs et collaborateursLise Gros, Sylvan Carrère, Miquèu Pujòl,Tristan GahÚs, Jacme Taupiac, Emilie Bosc, Cécila Chapduelh, Hervé Terral, Marie Lavit, K.A., Giraud Delbés, Joan-Guilhem Roqueta, Danís Chapduelh, Bernat Bergé, Océane Zerdab, Eric Fabre, Anaïs Abadie et Tres-minutas Roch.

Lo Diari et lodiari.com sont des publications de l’IEO Midi-Pyrénées, association sise 11 rue Malcousinat 31000 Toulouse

ISSN : 2427–5735CPPAP : 0221 G 92946

© Pixabay.com © Johannes Plenio - Pixabay.com

Los de qui... hèn.Despuish la vajuda de l’IEO au sortir de la

guèrra, la situacion de l’occitan que s’èi plan empirada. Per segur, un pialòt d’explicacions de las bonas que son sovent avançadas, mès que ns’avem a constatar que uei la causa màger ei demografica e ligada a la piramida deus atges.

Despuish plan d’annadas, qu’assistim a un vertadèr concors Lépine. Ua competicion de quauques uns, portats per ua actitud messianica tà ns’explicar qu’an trobat LA solucion. Evidentament, aqueth monde que desbremban sovent çò de qui ei l’enjòc : l’occitan, l’emplec d’ua lenga.

Açò ne pòt pas decretà’s o impausà’s. E gòi encòra ! Tà avançar que ns’avem a adreçar a las envejas deu monde, a suscitar un interès, a portar ua auhèrta culturau (plan) alternatiu, a ns’aubrir a cada un segon eths sués gost e l’intensitat de qui’u correspon. Brac, qu’avem a considerar que vam de cap a personas, totas diferentas. Que las podem acompanhar mès pas cambiar.

Laguens aqueth contèxte l’IEO qu’a bastit la sua legitimitat, en grana part, sus l’accion de terrenh (ena proximitat deu monde dab benevòles o/e salariats). Actor panoccitan que s’a sabut bastir e desvolopar un hialat associatiu dedicat a la nosta lenga dab ua activitat basada sus tres eishs : ensenhar la lenga – perpausar activitats culturaus tà emplegar la lenga – auherir ua programa- cion culturau.

Annadas après annadas, hòrt d’aquera conviccion, dab ua auhèrta culturau en creish permanent, l’IEO que permet a milierats de personas de parlar e de víver un shinhau ena lenga. Quan eth nombre de locutors ne dèisha pas de baishar, l’IEO que sap crear e desvolopar un navèth usatge de l’occitan, un usatge associatiu.

Com at vegeram dab eth dossièr especiau IEO, l’Institut que pòt doncas enorgulhí’s d’estar l’Institut màger, a l’encòp culturau, lingüistic e occitan.

La fe sense òbra morta qu’ei.

1 AN

ABONATZ -VOS A

1 AN6 NUMEROS

Vos cal decopar e tornar amb vòstre pagament a :

IEO MP - Lo Diari 11, rue Malcousinat

31000 Toulouse

LO DIARI

abonatz - vos en linha 1 lodiari.com/botiga/abonament-diari

M. Mme.

Nom - Structure :

Je m'inscris à la newsletter du magazine Lo Diari.

Prénom - Contact :

Adresse :

Code Postal :

Pays :

N° Tél : E-mail :

Ville : Date et signature :

Souhaite souscrire abonnement(s) à 24.90€ l’un, servi en zone2 soit € de port, soit un total de € réglés par chèque à l’ordre de « IEO MP »

Les informations recueillies à partir de ce formulaire font l’objet d’un traitement informatique destiné à l’IEO Midi-Pyrénées – Lo Diari. Conformément à la loi « informatique et libertés » du 6 janvier 1978 modifiée, vous disposez d’un droit d’accès et de rectification aux informations qui vous concernent.L’abonnement est valable pour six numéros à compter de la réception du paiement. Tout nouvel abonnement reçu immédiatement avant ou après le bouclage du numéro en cours pourra être reporté en conséquence. 1 - Abonnements Zone 1 uniquement (paiement par carte bancaire)2 - Zone 1 : France Métropolitaine, frais de port inclus ; Zone 2 : DOM-TOM, Union Européenne et Suisse, 4 € de frais de port par an ; Zone 3 : Reste du Monde (hors Union européenne et Suisse), 6 € de port par an.

6 NUMÈR

OS24.9

0 €2

16PAGINA

DORSIÈR

Cristian Bonnet

Somari

35 • Retrach Literari36 • Toponimia38 • Eveniment40 • Entrevista

Cristian Bonnet

42 • Tòca Maneta 43 • TV44 • Estudiant45 • Umor46 • Agenda

6 • Fotomatòn8 • Literatura9 • Literatura10 • Clic & Scròll11 • Barrutlatges

Larzac

12 • Lo Scopitòne13 • Per la veirina

entredubèrta 14 • Retrach Literari 15 • D'escart e de talvera

16 • Dorsièr- L'IEO, lei camins de l'Occitanisme- L'aviada de l'IEO- L'IEO e la ràdio publica- Max Roqueta- Robèrt Lafònt- Fèlix Castan- L'accion culturau de proximitat- Un hialat tà apréner e emplegar- L'IEO de Vilafrancat

32 • 3QAMicheu Chapduelh

33 • Librariá• Occitan blos

« La fe sens òbra mòrta es » : quau es pas estat pivelat

per aquesta frasa qu’enròda lo logò de l’IEO mesclant la crotz occitana ai quatre bandas dau

drapèu provençau !

Cristian Bonnet es ensenhaire e cercaire en lenga e literatura occitanas a l’Universitat de Clarmont Auvèrnhe, es tanben president de l’IEO Auvèrnhe qu’òbra sul terrenh per espandir e far mielhs conéisser la dimension occitana del massís central. 40PAGIN

AENTREVISTA

L'IEO, lei caminsde l'Occitanisme

N’um li tròba de la literatura occitana, en occitan o bilingüa, daus libres sus l’istòria, la cosina, la musica, los saubre-far, la toponimia... tot quò que fai la cultura occitana. Avem maitot de la musica, daus filmes e daus produchs derivats. Tot lo monde, mai sens parlar la linga, l’i pòt trobar son compte.Dempuei mai de dietz ans, sem dins lo còr de vila de Limòtges. La librariá es duberta dau dimars au dissades. En mai, participe a daus salons coma « Legir a Limòtges », a de las festas de país. Avem maitot un site de venda en linha que marcha pas mau (libraria-occitana.org). Aura que sem dins un locau mai beu, perpausam de las animacions regularas.I a maitot una mòstra tots los dos mes a la librariá. Quò a sovent ren a veire emb l’occitan, mas quò permet de far venir dau monde que sirián pas dintrats autrament, e de nos far conéisser totjorn mai.

Que practicas tanben la musica tradicionau, ne podem saber mes ?

6 – Lo Diari

Fotomatòn

MAG

ALÍ

URR

OZ

LIBR

ÀRIA

OCC

ITAN

A E

N L

EMO

SIN

Oc-es, fase de l’acordeon diatonic dempuei que sei pita e chante un pauc mas qu’es mai recent. La musica, qu’es extraordinari, mercés a quò, ai fach plen de rencontres e de viatges. Ai totjorn fach de la musica lemosina : avem un repertòri talament riche, e qu’es quò que m’interessa de far valer. Rencontrei daus musicaires au Conservatòri de Limòtges dins las annadas 90 : los chabretaires Sylvain Lacouchie e Philippe Randonneix. Nos sem pas quitats dempuei. Juegam totjorn ensemble. Fase partida dau grope Color chabreta dempuei 2003. Coma la Alexandra Lacouchie au violon, avem ’gut la chança de trabalhar coma Jan dau Melhau sus sa revirada e mesa en musica de las chançons de Gaston Couté. Darrierament, emb d’autres amics, faguerem ’n’interpretacion de sas chançons per los enfants, ’quò balhet lo disque En tut segre los jorns. Darrierament, avem format lo grope de chant « Terras » menat per la Françoisa Etay. Sem ’trapats de nos montar un repertòri.

Sébastien Pugin

Magalí Urroz qu’ei ua actora culturau de l’occitan en Lemosin. Ua de las de qui hèn víver la lenga en víver ena lenga que sia ena vita professionau o pendent eth sué temps de léser.

Magalí Urroz, e’t pòdes presentar en quauques mots ?Sei salariada de l’IEO Lemosin, m’ocupe de la Librariá occitana, nòstra botica. Demòre a Limòtges, sei ’na « vilauda », mas aime la natura. Urosadament, ai mon vergier per eschapar un pauc a quela urbanitat de rason.

Quin ès arribada a l’occitan ?L’occitan es ma prumiera linga, quand ’ribei a l’escòla, parlava pas francés.Qu’es la linga de mon enfància, qu’ai totjorn parlada dins mon vilatge emb los vesins, e que parle emb la familha dempuei totjorn. Qu’es ma linga de còr. Aüei, mon trabalh me permet de la parlar tots los jorns e quò, per me, qu’es essenciau.

Que gereishes la Librariá occitana de Limòtges. E’ns pòdes presentar drin aquera activitat de librària en occitan.La librariá exista dempuei 1984. La difusion dau libre occitan, qu’era una mission que l’IEO, 87 a l’epòca, s’era balhat tras la debuta.

Librariá occitana05 55 32 06 44 / libraria-occitana.org

Est o las orasonsSèrgi LABATUTIEO Edicions - IDECO, 201813.5 x 18 cm - 372 p.15.00€

8 – Lo Diari

Literatura

Lo Jò Carmen es un cantaire. Camina de vila en vila per jogar, acompanhat per la Rita. La Rita, l’encontrèt abans un concèrt, qu’el pensava d’èsser son darrièr. La jove èra seguda al bar, amb sa valisòta verda, e lo Jò li balhèt un bilhet per l’espectacle. Jò, decebut per sas istòrias d’amor passadas, s’èra promés de pas tornar començar d’aimar vertadièrament. Mas lo rescontre amb aquesta femna jove va, d’un biais, cambiar lo camin de sa vida.

Cansat de sa vida de cantaire, voliá arrestar la musica. La Rita, ela, es jove, un pauc perduda, e subretot, aviá besonh d’aventuras, de viatges. Una vida als costats d’un cantaire li pareissiá plena d’istòrias a contar e de sentiments bauges. Almens per un momenton. Jò, embelinat, conflat per aquesta atencion, tòrna prene vam e contunha alara sa virada musicala, acompanhat per la femna, cadun amb sos espèrs novèls.

Çaquelà, la jòia primièra dels amoroses va pauc a pauc s’esfumar. La carrièra artistica de Jò li agrada pas gaire. Coneis de succès pichons, mas sas cançons agradan pas qu’a las vièlhas, se’n tracha. Puèi, pòt pas pus endurar de jogar suls parkings dels supermercats, o dins de bars miserables. Lo cantaire contunha de jogar per ganhar pro d’argent per poder crompar un ostal, e s’i installar amb la Rita.

Rita es desillusionada. Trapa pas çò que cercava, e ara se languís amb lo Jò, a besonh de quicòm mai. Vei sos espèrs desaparéisser a mesura que lo vestit de scèna blau del Jò se passís. Es a Clarmont d’Auvèrnha que l’istòria s’acaba. Rita pren un tren e tornarà pas jamai. Lo Jò, desaviat, desesperat, l’espèra e la va cercar, un temps.

E pauc a pauc comença sas orasons. Acabadas las cançons nècias per las meninas. Ara, beu fòrça, se denuda per carrièras sens cap de vergonha, e subretot parla, sonque per el-meteis, a la debuta. Parla, o puslèu desparla, de tot, fa de discorses dessenats, sus la societat, sus sos sentiments, sus las femnas... e l’escotan, lo monde. Jorn aprèp jorn, un public vertadièr s’amassa a l’entorn de l’ancian cantaire maldich, que se transforma en profèta. Jò ne vòl pas, d’aqueles discípols, amai compren pas perqué lo seguisson e son atentius a sas elucubracions fòlas. Mas contunha tot parièr de montar sus l’empont per desparlar. E aquò lo mena sus de dralhas estranhas. D’autres « parlaires » lo rejonhon, cadun amb sas istòrias e sos malastres. Ensemble, barrutlan sens tòca, sens tròp saber ont tot aquò los menarà.

Amorós de literatura, Sèrgi Labatut, escrivan occitan e artista reconegut, escriu de racontes inspirats de la vida vidanta, de sas lecturas, e de sos rescontres. A travèrs la valsa dels personatges, las lengas que se mesclan, los viatges de Sèrgi Labatut son tanben plan presents dins aqueste roman susprenent.

Emilie Bosc

Sèrgi Labatut

Esto las orasons

Le livre d’Esther dans la tradition occitane judéo-comtadineNathan Weinstock.Edicions IEO, 2018Coll. tèxtes e documents 120 paginas

Lo Diari – 9

Literatura

L’IEO es, dempuèi la debuta, una associacion que s’entrèva de publicar l’immensitat de las riquesas literàrias del patrimòni occitan. Son ròtle es plan conegut dins lo domèni de la difusion de la creacion contemporanèa, segur, mai cal pas doblidar la colleccion « cultura, tèxtes e documents » que ten son amira e nos desvela, regularament, de pepitas d’òc. En 2018, foguèt publicat un estudi de Nathan Weinstock, membre del comitat scientific de l’Institut d’Estudis del Judaïsme que s’installèt en territòri occitan e s’apassiona, ara, per la literatura judeocomtadina. Aquel obratge es consagrat a las produccions de tèxtes ligadas a la tradicion josieva del Libre d’Estèr que conta, del temps de l’Empèri Pèrse, l’ascension de la jove Estèr al tròne. Aquela josieva « esconduda » ven reina e capita d’evitar lo chaple dels ebrèus. Son istòria constituís lo libre XXI de la Bíblia ebraïca autrament apelat « meguilhah Estèr». De reviradas foguèron propausadas dins Euròpa tota, dins las lengas dels luecs de vida de la comunautat josieva.

La preséncia dels ebrèus sus l’espaci occitan es fòrt anciana e importanta dins la cultura miegjornala : de vilas coma Avinhon, Lunèu, Montpelhièr, Narbona foguèron de centres del judaïsme provençal e lengadocian. Pensam aquí per exemple al famós talmudista Abraham Ben David de Posquièras, rabbin, kabalista e filosòf que nasquèt a Narbona e visquèt pròche Lunèu, o encara al trobador Isaac Gorni (autor de sirventés en ebrèu)... Avinhon e lo Comtat Venaissin venguèron un refugi per aquela comunautat fòrabandida del Reiaume de França.

Es aquí que se desvolopèt la lenga dicha « judeocomtadina » que mesclava un substrat d’ebrèu liturgic a la lenga d’òc. Una notacion en alfabet ebraïc d’aquela varianta de la lenga d’òc foguèt d’alhors emplegada. Descobrissèm tot aquò a la lectura d’aqueste libre estonant que nos fa viatjar entre las sòrgas biblicas e lo mond occitan als sègles XIV e XVIII. L’estudi s’apièja sus lo Roman de la Rèina Estèr de Vidal Crescas del Cailar escrich en judeoprovençal a l’entorn de 1350 (los extraches son d’una clartat totala pel legeire occitan d’uèi) e de La Rèina Estèr, Tragedia en vèrs e en cinc actes del rabbin de l’Illa de Sòrga, Mardochée Astruc, publicada en 1774. I vesèm la continuitat, tras los sègles, d’una comunautat josiva occitanofòna e sa plaça, complicada e sovent mesa a mal, al mièg de la societat provençala. La tradicion del Libre d’Estèr es tanben associada a la fèsta de Porim que s’aparenta a una mena de carnaval josieu e teniá una granda importància dins la cultura populara josieva en Provença (e ara, encara, dins lo mond entièr).

Lo raconte d’Estèr se pòt legir coma un imatge del regrelh, una renaissença vertadièra : es un simbòl tanben de l’afirmacion de la cultura josiva malgrat las persecucions, las imposicions (cens, taxas, redevenças divèrsas) e las vexacions que patiguèron los josieus (emai dins lo contèxt avinhonenc). Lo trabalh de Nathan Weinstock dona l’enveja d’anar mai luenh e de legir las quitas òbras, de seguir aquela Estèr occitana, aquela eroïna feminina universala que n’avèm tant de besonh, ara, dins lo nòstre temps trebolat.

Silvan Chabaud

Nathan Weinstockdins la tradicion occitana judeo-comtadinaLo Libre d’Estèr

10 – Lo Diari

Clic & Scròll

En quauques clics e scròlls, la-biaca.org que’s hè hòrt aisida d’accès e d’utilizacion. Tà « fossinar » com ac disen en occitan lemosin, n’i a pas qu’a causir quin entrar-i : per informator, per format audiò o vidèo, per genre (cançons, contes e istòrias, arreproèrs, rites calendaris, saber-har, mestièrs, etapas de vita...), per departament, per nom de comuna. Que parlam aquiu de centenats d’òras d’enregistrament de mantuas originas : colleccions hidadas a l’IEO per restauracion, numerizacion e mesa en linha ; comandas de las collectivitats territoriaus sus tematicas precisas, toponimicas, etnolinguisticas ; enquistas realizadas a l’iniciativa pròpia de l’IEO, miadas en Corresa baisha dempuish 2002. L’equipa que menciona l’utilizacion deu questionari deu Crestian-Pèire Bedel de l’Institut Occitan de l’Avairon, miaire de las campanhas de collècta remirablas Al Canton, un modèle deu genre.

Dens la videotèca de la Biaça, que s’i tròba preu moment mei d’ua cinquantena de filmes corts o mejans-metratges. Be n’i a, tesaurs : lo tribalh deus hens e de la seguèra filmat en super 8 comentat tot en occitan, la recèpta de cosina de la farçaduras de blat negue e las

anecdòtas qui ac companhan, un tutò-pelèra enregistrat en deceme de 2012, documents sus las honts e las pèiras qui suenhan, contes suberrealistas, pèças de teatre, testimònis de bal de dançaires e cantaires, filmes de ficcions de 1973 sus las legendas deu Leberon, la cantaira e contaira Alberta Forestier filmada en 2005, emissions radiofonicas « Te voliái dire » deu Jan dau Melhau per Ràdio Lemotges de las annadas 80... e mei enqüèra. La lenga que soa, coladissa e generosa. Las cantas que’s miman, los gèstes que’s racontan. L’apòrt de la vidèo qu’ei immense. Qu’ajusta la dimension deu movement en l’espaci, de l’expression deu còs au son de la lenga.

« Aqueste pan de memòria lemosina » com disen. Tà qué ? Apréner, transméter, ensenhar, har conéisher. Ua mascadura de las bròias tà qui’s vòu ancorar preu país. O se n’ètz pas deu parçan, tau com jo, de qué inspirà’s tà har mélher per noste. Cuélher çò qui hè ben, qui balha sens, vam e gaujor tà las nostas vitas de uei. Har espelir causas de las bròias, e tostemps, cultivà’s lo curiosèr. Mei anar mei, la biaça que’s va plear. A nos d’anar-i horrucar, o simplament, landerejar.

Caroline Dufaula-biaca.org

« ‘CHABATZ D’ENTRAR »Mercés au site web la-biaca.org, l’Institut d’Estudis Occitanas deu Lemosin que s’urbeish la biaça de caçador-cuelhedor de memòria. Basat a Tarnac, au bèth miei deu parc naturau de Miuvachas, l’IEO Lemosin que’s compta au demiei de las missions lo collectatge e la valorizacion d’aqueras mestiors amassadas. Tau com pertot en Occitània, que’ns trobam en un contèxte d’urgéncia de la sauvaguarda deus parlars, deus saber-har, deus rituaus, de tot çò qui hè la cultura d’aqueths territòris, eretada d’un moment de civilizacion quan l’occitan èra lenco mairau e pairau, quan las campanhas èran abitadas e faiçonadas a la man, au pas de las bèstias, au ritme de las sasons. Vam, n’èi pas tan luenh. Ne s’ei pas estupat, juste. Atau donc la biaça, la qui amassa, qui’s güeita lo tesaur, en aténer de s’urbir tà auherí’c.

La Biaça

Lo Diari – 11

Barrutlatges

Lo causse, lo planestèl calcari, es un païsatge particular plan conegut dins las encontradas occitanas. Lo quite nom de « causse », lo retrobaretz dins sas variantas multiplas (caussanèl, caussòl etc.) sus tot lo relarg cubèrt per la lenga d’òc : vèn coma una litania, coma una paraula sagrada que permet de tutejar lo cèl e lo vent. Darrièr l’esquina quilhada de la montanha de Serrana, dins lo rèirepaís lengadocian, s’enauça un dels causses mai famoses : lo Larzac. Un autre nom que clantís e carreja, amb el, una immensitat geografica, istorica, poetica, militanta e umana.

Es una taula de pèira, testimòni de la mar jurassica que, dos cent mila ans fa, s’espandissiá a pèrda de vista. La formacion dels Pirenèus e de las Alps soslevarà aqueles sediments puèi l’erosion cavarà las fendesclas e dessenharà sos contorns. Ara, vaquí la cara blanca e grisa del causse que s’avança suls contrafòrts del Massís central. Es un espandi carstic, atraversat per las aigas, rosigat per las pluèjas, la regularitat plana de sa susfàcia rescond un univèrs d’espelugas e d’avencs, de rius sosterranhs e de lacs sebelits que compausan un laberint fabulós. Es lo mai miegjornal e lo mai grand dels planestèls e fa ara partida del Pargue Natural Regional dels Grands Causses ; comprés entre 600 e 900 mètres de nautor, es delimitat per las ribièras Tarn e Dorbia. L’autorota i monta, dempuèi Lodèva, per lo pas de l’Escaleta. Foguèt, dels temps medievals, un terrador qu’aparteniá, en granda part, als Templièrs e als Espitalièrs. Los barris de la Coberteirada nos rapèlan aquelas epòcas, se capitam d’escapar a l’invasion toristica estivenca. Es amont que Max Roqueta situa son raconte L’autbòi de nèu ont un musician-

barrutlaire enfrenta los lops en jogant de graile. Larzac es una tèrra de contes e de legendas, s’i descobriguèt lo « plomb del Larzac » : una placa gravada d’un tèxt en lenga cèlta que nos desvela un mond antic de magia femenina... Mai pròche de nosautres dins lo temps, lo caòs del Rajal del Gòrp (gaire luenh de la Cavalariá) sembla encara ressonar de las voses dels opausants a l’extension del Camp militar, dins las annadas setanta. Es ailà que los cantaires de la nòva cançon occitana faguèron sas armas e que l’occitanisme trobèt una plaça al mièg de las luchas socialas e pacificas de son temps. En 2003, es la confederacion païsana menada pel mediatic José Bové que, tornamai, faguèt del causse un centre de lucha altermondialista. Espandi desertic e isolat, Larzac es en fach un simbòl conegut dins lo mond entièr. Sus las parets del vilatge d’Orgoloso, en Sardenha, una cardabèla roja representa la batèsta dels païsans avaironeses a costat de maitas autras frescas en l’onor de las conquestas socialas internacionalas. Es tanben sul causse que Fèlix Castanh trobarà un luòc per sa « Mòstra del Larzac », un espaci important per l’art contemporanèu, la decentralizacion e l’occitanisme de 1969 a 1997.

Larzac, i tornam sempre, coma a la font, es un tròç del mond a l’encòp unic e universal, es un « èsser complèx, indefinible e pasmens d’una realitat aclapanta » coma l’escriviá Max Roqueta. Tornatz-i, quand de setmanas de pluèja d’auton (fach pron rare a l’ora d’ara) cargan sa napa freatica, auretz benlèu l’astre de remirar lo lac efemèr de Las Rivas, un miralh passadís que revèrta, lo temps d’una jornada o doas, las aigas perdudas del Jurassic.

Silvan Chabaud

Raja

l del

Gòr

p -

© JY

B D

evot

Plomb del Larzac - © Pankratos

Orgoloso Sardenha

Rajal del Gòrp - © JYB Devot

« Tèrra del LarzacDubèrta als quatre vents

De la revòltaComa las alas d’un molin. »

R. Pécout.

Per seguir lo camin :Larzac, photographies de Georges Souche et textes de Max Rouquette, Cardabelle éditions, 1999.

LARZAC

12 – Lo Diari

Lo Scopitòne

A l’òra de l’Ipòd, de Spotify e deu « tot numeric », lo men scopitòne que hedó drin de resisténcia tan en ondas sus Ràdio País com suu Diari pendent 4 annadas.

Mes aqueste maitin, catastròfa. Lo motur de la torrombiòla musicau que fotó un pet, que hedó un hum nere e en seguir, pas lo mendre brut.

Lo scopitòne que’m hedó las darrèras devath lo nas. Ne l’enteneram pas mes a bramar.

Que’m brembi deu men prumèr concèrt quan èri petit. Marcel Amont devath la hala de Vic de Bigòrra conhida de monde un ser de 14 de julhet de 1987. Qu’èi 4 ans e que soi esmiraglat de véder las lutz e l’energia deu monde. Campats enas espatlas d’un vesin, qu’espii lo bonur provocat la musica.

Dus ans après e en plea neit au còr deu petit apartament de la carrèra Simin Palay a Vic, qu’aluqui lo pòste de television sus la cadena M6 e que cagi sus la difusion deu concèrt d’adiu de Bérurier Noir a l’Olympia. Qu’espii aquò dab los mens uelhs de mainat de 6 ans e ad aqueste moment precís, que sabi de qui vòi hèr aquò. Que harèi lo ròck’n roll a tot prètz. Entà cridar. Entà sudar. Entà víver.

En 2019, que vòi hestejar los mens 20 ans d’empont. 20 ans entà caminar ena neit, a cridar e botjar com un indian perdut ena soa tribú, drin capborrut de parlar gascon a ua societat de qui parla francés. Qu’ei la mia plaça. Lo men dever.

Pendent 4 ans, que portèi un espiar critic e benvolent sus ua pièla de discs, de creators e d’artistas. Mès adara, l’òra qu’ei venguda de tornar gahar lo hiu de la mia existéncia creativa (en tota umilitat, non soi pas Mozart o Joanda!), de tornar préner lo camin de la quista artistica.

Ua quista deishada de costat dempuish tròp longtemps e de qui’m pesa au dia de uei.

Lavetz dab tota la mia afeccion, que saludi los de qui hén Lo Diari. Contunhatz de hèr çò qu’avetz en cap, aquò qu’ei la clau.

Lo scopitòne non bramarà pas mes dongas. E fin finau, tot aquò qu’ei anecdotic.

Los cemitèris que son harts de personas indispensablas.

Silvan Carrère

" A tròop escotarla musica deus autes,que n’ei desbrembat la mia.

"

...

Lo Diari – 13

Per la veirina entredubèrta

Coma faguèretz la causida d’aqueles quinze poèmas entremièg los que son presents dins lo libre « par tous les chemins » ?Aquel espectacle es una comanda dels autors de l’antologia, Maria-Joana Verny e Norbert Paganelli. Aquò me demandèt un trabalh dels gròsses, que me calguèt legir tota l’antologia per poder far la causida. Aital faguèri un ligam entre cada camin. Causiguèri de poèmas que se respondon d’una lenga l’autra, mas en tot veire que i a mai d’una dralha possibla. En fasent aqueste trabalh, me mainèri que lo títol de l’antologia Par tous les chemins revèrta plan aquelas possibilitats : i a pas res de definitiu.

Quinas son las tematicas que se respondon dins lo vòstre espectacle ?I a de poèmas que parlan de l’engatjament per la lenga, d’autres del viatge. Coma la poesia parla forçadament de tot, i a d’onirisme e doncas a partir d’aquí anam cap a l’aiga, la natura, etc. Per exemple, i a un poèma de Robèrt Lafont que parla de l’engat-jament per la lenga d’un biais plan oniric : s’i a pas lo títol, se pòt interpretar diferentament. Nos mena cap a la natura, la nostalgia. Mon trabalh es estat tanben aqueste : donar mai d’un sentit, mai d’una energia, coma o fa una antologia.

Per la mesa en musica, qué vos guidèt ?Aviái ja compausat de melodias a capella per d’autors. Bastèt de contunhar. A còps m’acompanhi a la guitarra. Ai tanben de petitas percussions. Se la sala es equipada, m’acompanhi al piano. Cantar dins sièis lengas es pas evident pel public, tanben altèrni amb de lecturas en francés per que lo public seguisca. Me soi tanben daissada portar pel poèma per donar la musica. De còps es declamatiu, coma d’eslam, de còps es mai melodiós. Soi sola sus l’empont. La mesa en musica es aquí coma un convit a perseguir lo camin.

Parlar sièis lengas dins un espectacle es una dificultat ?Plan segur, me faguèri ajudar per de conselhièrs per la prononciacion. Mas cantar dins mantunas lengas es un trabalh de cantaire qu’i sèm acostumats. La lenga sola es ja una musica. A partir de l’accentuacion tonica, lo demai de la musica demanda pas qu’a se bastir.

Cecila Chapduelh

MAI D’UN CAMIN

Las datas de venir : • Lo 9 de julhet a l’Universitat Occitana d’Estiu de Nimes (Gard) capèla de l’ostal Diocesan, 21h00• Lo 11 de julhet a la capèla de Massals (Tarn), Monts d’Alban, 20h30• Lo 19 de julhet, a Rodés (Avairon), pel festenal Estivada, 17h• Lo 8 de setembre a Beumont de Lezat (Garona Nauta), capèla Sant Pèire de Cellas, dins lo quadre del festenal « Les Troubadours chantent l’art roman », 18h

Podètz seguir la cantaira sus son site www.muriel-batbie-castell.com

15 poèmas per viatjar d’una lenga a l’autra foguèron causits per la cantaira Muriel Batbie-Castell. Mai qu’un esperlongament de l’antologia Par tous les chemins, es un temps de rescontre ont una tematica poetica dins una lenga va respondre a una autra dins una autra lenga. E d’idèa en idèa, lo camin contunha.

Recital poetic a capella :« Par tous les chemins », creacion a partir de la primièra antologia de las Lengas de França (Ed. Le Bord de l’Eau)

MAI D’UN SENTIT,© Geor

ges

Souc

he

14 – Lo Diari

Retrach Literari

Jean-Bernard Lafon a l’estat civil, d’escais-nom lo « Michelet del Miègjorn », escriu al ser de sa vida :« Aviái tot sacrificat al Miègjorn, e, amai que n’aja pas jamai testimoniat la mendre reconeissença a son istorian, contunhavi l’òbra entrepresa sens broncar d’un pas. »1 En efièch, l’òbra es la d’un poligraf d’amplor que botèt al còr de son trabalh sa traduccion (1868) de la Cançon de la Crosada (a costat del Roman de Jaufré, 1855, de Fierabras, 1856, de la primièra partida de Flamenca, 1860.

Òme de letras (poesia, teatre, romans, racontes, filosofia), autor de quasi cinquanta obratges, que d’unes passan de bon grat las 500 paginas, demòra en primièr uèi un istorian (de Roma, d’Espanha, de França, de Montalban, « vila protestanta »2), un « istorian del Miègjorn », subretot tre 1841, dona un Tablèu istoric de la lenga parlada dins lo Miègjorn de França e coneguda jol nom de lenga romanoprovençala3, seguit d’una monumentala Istòria politica, literària e religiosa del Miègjorn de França4 (1841-1844, 4 volumes), que ven completar quaranta ans mai tard, en miralh, una Istòria literària del Miègjorn de França5 (1882) – son darrièr obratge amb Cinquanta ans de vida literària6, que i pren sas distàncias amb Jansemin,

Nacion antica que, amai aparcelada sul papièr en trenta-set departaments, fòrma coma bèl temps fa una sola familha de catòrze milions de fraires parlant totes la meteissa lenga, amb totes los meteis interès e los meteis remembres, [la quala] se tornarà levar dins son integritat e son unitat ». Amb aquò, una rason màger : « Fa a pro pena sièis cents ans, tota la literatura, tot lo progrès social, totas las idèas èran pas exclusivament lo partatge del pòble d’Òc ? ».

Denonciant « l’interès temporal grossièr de Roma » e « la cupida ambicion de la reialtat » a l’escasença de la Crosada contra los Albigeses, Mary-Lafon se plaça dins çò que se poiriá sonar un « mièg-nacionalisme » occitan, tal coma s’exprimirà per exemple, tre las annadas 1910, dins l’Acadèmia dels Jòcs Florals de Tolosa a l’entorn del baron Dézasars de Montgaillard, dels regents felibres Antonin Perbòsc e Prosper Estieu, totes tres fondators de L’Escòla occitana (1919).

Los libres de Mary-Lafon son acces-sibles uèi dins las librariás d’ancian o en linha sus Bnf/Gallica.

Hervé Terral

Mistral e los Felibres : lor preferís los poètas-obrièrs, tal coma Peyrottes, Lou Pouèto Taralié, de la lenga mai autentica a sos uèlhs.

Dins la prefàcia de sa traduccion de Fierabras (1856), Mary-Lafon deplora l’ignorància francesa per la literatura dels trobadors : « Plan mai gelosa que la França de remontar a las sorgas de nòstra poesia provençala, tre 1533, Alemanha revirèt lo roman de Fierabras. (...) Coma se vei, lo cap d’òbra dels nòstres aujòls, se demorèt desconegut en França, faguèt lo torn d’Euròpa (Italia, Espanha) ». Se cal remembrar que Mistral, pressentit pel primièr prèmi Nobèl de literatura (1901), l’obtenguèt sonque en 1904... mercés a la campanha dels romanistas alemands, de Koenisberg a Freiburg !

Dins una introduccion brèva a son Tablèu – que i anóncia son projècte de « contar la vida sociala, politica, religiosa e literària del Miègjorn, dempuèi los Cèltas fins a uèi », Mary-Lafon crenh pas d’afirmar tre la debuta que « fins ara aguèrem pas d’istòria de França », per çò que « tot çò que precedís los Francs, tot çò que se passèt sens eles foguèt daissat de caire exprèssament e regetat dins un enlà fabulós e barbar ». El, que faguèt sa carrièra a París subretot, consent a dire que « a el sol lo Miègjorn fòrma la mitat del faissèl nacional » e son libre es « un acte non pas de reaccion contra lo Nòrd, mas de reparacion longament ganhada, de justícia istorica envèrs lo miègjorn ». Çaquelà, evòca sens dificultat « l’Aquitània vièlha (...), aquela

(La Francesa, 1810 – Montalban, 1884)

1 - Totas las citacions de Mary-Lafon foguèron escrichas en francés e son aquí reviradas en occitan.2 - Cal precisar que Mary-Lafon èra, contrà-riament a un vejaire espandit uèi, catolic, gaire clerical, cèrtas, e republican.3 - Tableau historique de la langue parlée dans le Midi de la France et connue sous le nom de langue romano-provençale.4 - Histoire politique, littéraire et religieuse du Midi de la France.

5 - Histoire littéraire du Midi de la France.6 - Cinquante ans de vie littéraire.

MARY-LAFON

Lo Diari – 15

D'escart e de talvera

Quan Lo Diari m’a demandat de fèr cronica sus ua personalitat, escrivan, deth IEO que m’a marcat, qu’ai esitat, solide ! entre tres, Lafont, Castan, e Bec. Se causissi de balhar uei era mièva paja a Pèire Bèc, qu’ei per au mens duas rasons : aqueste qu’ei estat per jo guaireben un vesin, ja aja passat ua grana partida dera sièva vida a Paris e Peitèus, e non pas a Cazèras pr’aicitau, dont èra, gascon donc, e aquera seconda rason qu’ei estada decisiva, tant Pèire a consacrat d’energia e de competéncia a promóver eth gascon, a fèr reconéisher era particularitat deth gascon, en ensem occitan. Toti tres que son estats d’esperits deths grans, qu’an fait aunor ara lenga e ath IEO, que s’ameritan d’èster coneishuts, leijuts, meditats, pr’amor que son en prumèr escrivans, mes escrivans qu’an volut obrar de totas eras sièvas capacitats ara renaishença occitana d’après era darrèra guèrra, e qu’ei damb aquera ambicion que’s portèren ara presidéncia deth IEO. Damb aqueths tres, eth IEO qu’a contunhat d’èster çò que ditz eth, titre : un institut on s’estudia, pas sonqu’ua institucion politica.

Tot estudiant en occitan uei que dèu èster reconeishent a Pèire per libes devenguts autant de referencias, tant en francés com occitan, a començar per La langue occitane, un Que sais-je ? que respon tot a fait ara problematica dera colleccion. En aqueth liberòt de 1963, que trobam encara tot çò que cau saber, e tanplan declaracions que uei fèn quilhar eths peus a d’auguns coma paja 47 en un chapitre « la fragmentation

dialectale »: «Le gascon constitue, dans l’ensemble occitano-roman, une entité ethnique et linguistique tout à fait originale, au moins autant, sinon davantage, que le catalan. Dès le Moyen-âge, il est considéré comme un lengatge estranh » par rapport à la koïné des troubadours ». N’ai cap avut era chança d’encontrar eth òme, mes que pensi qu’auria calut pòc de causa ‘nà qu’avoèsse qu’eth gascon ei ua lenga, en tot cas un « dialècte » en capacitat d’èster considerat coma ua lenga, çò qu’escriu guairaben ! Era volontat pr’aquò de manténguer ua unitat tant fragila deth movement occitan qu’au retenguèt, ça cresi, mes que tot. Qu’avem en Pèire Bèc un sapient, rigorós, onèste, mes conscient tanben d’aver a sauvar eth mes possible era consciéncia d’ua « Occitania » possibla entre duas mars e tres montanhas! De tota faiçon, ara diferencia de Catalonha no’s senteishià cap era volontat d’ua nacion gascona ! Tant pr’aquò trebalhèc damb Séguy e Bouzet a normalizar era grafia deth gascon, e non pas a cercar a manténguer ua particularitat dont èra tant conscient.

Coseranés, qu’auria jo debut encon-trar eth gran cercaire universitari qu’a deishat un estudi deths importants per jo : Les interférences linguistiques entre gascon et languedocien dans les parlers du Comminges et du Couserans (1968), on eth autor analisa de pròishi çò que’s parla enas nostas valeas deth dit Haut-Salat, e quin èm encòp tant pròishis e tant diferents. Qu’aimi en çò de Bèc aquera faiçon sièva d’èster un diplomat deras

Escòlas, dera Universitat, e pr’aquò un òme estacat a un país, e qu’au coneish. Eth país, qu’au trobam, e pas solament, ena sièva òbra de poète e d’escrivan, que’s dèisha léiger dab interèst e plaser. Qu’a Pèire Bèc eth sens dera realitat mes tanben dera derision e deth fantastic. Eths Contes esquiçats qu’ai tornat léiger no vos deisharam cap insensibles, e ara fin eth conde L’arríser que vos miarà duscas ara Venecia en ua istoèra pro romantica damb ua Graziela, que vos susprenerà cresasque, imaginada qu’ei per un òme de tèsas e d’escriuts scientifics. Pr’amor qu’un « scientific » ei estat, que nos fè descobrir eth escriut deth Atge Mejan, en duas antologias, de pròsa e de poesia, que son tanben referencias precisas e richas.

Qu’acabarè sus ua nòta un chic de provocacion : qu’avem avut aiqui un òme complèt coma president deth IEO, e qu’ei benlèu domatge qu’eth IEO no sia pas estat tostemps ara nautor d’un inspirator coma aqueth. Cu gausarià uei parlar de « langue ethnique » enlòc de « langue minoritaire o régionale » ? Tornatz léige era introduccion deth Que sais-je? : « L’occitan, langue ethnique de France ». Se seriam venguts frilosi, de qué avem paur, perqué eths mots d’un Pèire Bèc fèn uei escandale ? De paur de passar per mancar d’obertura, no volem cap véser eras causas en fàcia Sapiem guardar eth Hiu tibat d’aqueris ancians.

Miquèu Pujòl

PEIRE BEC

32 – Lo Diari

Micheu Chapduelh, qué representa per vos l’IEO e, particularament, la seccion lemosina que foguèt creada en 1977 ?Quand sei entrat a l’IEO, era una mena de societat sabenta. Parle de l’IEO nacionau. Aviam besonh d’un pairin per far partida dau « conselh d’estudis ». Puei los temps chamnheren e l’IEO fuguet lo luòc onte s’amassavan tots nòstres desers, que concentrava tota la creacion. E costat creacion, quò bulhiá ! Quò es en 1969, dins la feure d’après 68, que montèrem la seccion perigòrda de l’IEO. Que ieu sei Aquitan lemosinofòn mas pas Lemosin. Los vesins dau Lemosin istoric espereren un pauc mai per montar lor seccion. Eran alaidonc nombrós, motivats e actius mas avián quauquas rason de desfugir lo movement occitanista que fasiá pròva endevers ilhs (endevers nautres) d’un vertadier racisme. Èrem los « ploucs », los « pequenauds » de l’Occitània, los « pastres atardats », los « cheche ». Actualament, emb lo recentratge d’Occitània sus una region que se vòu la sola Occitània istorica, aquò tòrna fòrt e mai benleu en pieg que la quita identitat occitana nos es uei refusada. Conjuntament, l’IEO es pas mai reconegut coma lo centre, lo motor de l’accion, vira un pauc a voide. Las seccions contunhan pasmens lor trabalh.

I a, segurament, dins la galaxia de l’occitanisme, una dimension lemosina particulara, una « vista » originala qu’es ligada a tot un movement artistic, poetic... Podriás definir aquela « dimen-sion lemosina » ?Quela dimension lemosina es justament çò que motivava las reaccions daus occitans miegjornaus. Definirai quò coma una predominança dau sauvatge sus l’urbanitat, dau forestier sus lo civilizat, d’una espiritualitat ecologica sus los mites fondators de l’occitanisme moderne, de l’aubre sus la vinha, dau paganisme sus lo catarisme, etc. Quò es çò que voliá defendre LO LEBERAUBRE que jamai fuguet reconegut dins lo cercle estrech de las revistas culturalas occitanas. Jamai reconegut ni quitament citat. Uei, vese au succès de mon libre J’ai refermé mon couteau e a las reaccions dau monde a la projeccion dau film que Patric Lavaud m’a consacrat (Micheu Chapduelh, una pensada sauvatja) que costat espiritualitat ecologica avem fotrament avançat. Per pauc seriam « à la mode ». Mas per çò qu’es dau parlar sem totjorn considerats coma dau patesejaires, daus particularistas. Quand publique un libre en òc, ai tres còps mai de legeires que m’escriven per me

senhalar mas « dechas » que per me dire çò que pensan dau contengut. Un solet mot - que es per nautres d’usatge exclusiu mas que coneissen pas - e me veiquí criminalament particularista. An jamai pensat que lor podriá tornar lo compliment !

Coma vesètz, uèi, la cultura e la lenga occitana en Lemosin ? E, mai generalament, coma pensatz la plaça possibla de la lenga d’òc al sègle XXI, en presa amb los enjuecs environamentals, culturals, socials... ?Recuol dins la practica de l’occitan parlat, dificultats creissentas degudas a la monopolizacion per una sola region daus conceptes « occitan, Occitània ». Diktat de linguistas per qui quand tots los locutors naturaus serán crebats podrem fargar una lenga neta e policiada (me permetetz lo neologisme ?) Tant de rasons d’èsser plan pessimista. Mas me sei totjorn definit coma un pessimista actiu. Quò es pas per çò que pense que tot es fotut que baisse los braçs. Non ! Tòrne levar mas marjas de chamisa e fau çò que pòde per ridiculizar l’ennemic. E coma lo concepte de biodiversitat s’espandís, qui sap…

Silvan Chabaud

3 Questions a...

- 1 - - 2 -

Micheu Chapduelh nasquèt a Agonac, en Peiregòrd, dins una familha occitanofòna. Foguèt professor de francés e d’occitan. Son experiéncia e sa practica de la lenga d’òc (lemosin) es ligada al mond paisan, a l’esperit popular e a la literatura orala que, per exemple, se retròban dins l’òbra de Marcela Delpastre. Es l’un dels fondators de la revista Leberaubre ; es escrivan, poèta, linguista, umorista, contaire entre autras causas... Publiquèt en 2014, Coleras e retrachs, encò de IEO-IDECO.

MicheuChapduelh

- 3 -

Lo Diari – 33

L'occitan blos

Librariá

Disi pas que, dins l’occitan medieval, se tròben pas, qualque còp, de frasas ambe l’adjectiu indefinit tot, tota, pòst-pausat. Tròbi Li ribèira tota dins Flamenca (Lavaud - Renat Nèlli, Trobadors, 1960, p. 654.). La ribièra, en occitan modèrne, es pas «lo cors d’aiga» (en francés «la rivière») mas «los prats que son sus la riba drecha e la riba esquèrra del cors d’aiga». Ara, una tala sintaxi es excepcionala : sus cent ocurréncias del mot tot, podètz trobar un còp aquel mot pòst-pausat. Dire Tota la ribièra, Tota la nuèch, Tot lo vin, dins l’occitan modèrne, es un excellent occitan, confòrme a çò que se ditz despuèi l’Edat Mejana.• Qualques exemples tirats de nòstra lenga medievala :Tota la nuèch estan amb aquest consirièr. (Rotland, 1991, p. 170, vèrs 581.)Ab tota l’autra tèrra. (Cançon de la crosada, 1961, t. 2, p. 132.)Vos m’avètz tòut [es a dire «m’avètz pres»] Bèlcaire e Proensa e tot Valen-tinés. (Cançon de la crosada, 1957, t.2, p. 200.)Mas per tota la vila escrídan en un so : «Barós, prendam las armas [...] ! »

(Cançon de la crosada, 1957, t. 2, p. 208.)Per totas las carrèiras. (Cançon de la crosada, 1957, t. 2, p. 254.)Que am [es a dire «ambe»] tota Proensa, si pòt, fassa acordièr. (Francés : Que [le comte] fasse, s’il le peut, un accord avec toute la Provence.) (Cançon de la crosada, 1957, t. 2, p. 282.)Tota l’òst. (Es a dire «Tota l’armada»). (Cançon de la crosada, 1961, t. 3, p. 92.)Tota la nòit e’l dia se combàton. (Cançon de la crosada, 1961, t. 3, p. 169.)E per tota la vila escrídan az un clatz [...]. (L’editor Eugène Martin-Chabot tradusís : «Et par toute la ville on s’écrie d’une seule voix [...]». (Cançon de la crosada, 1961, t. 3, p. 188.)Conoguda causa sia que na Peironèlla la vescomtessa dèc lo dèime de tota sa tèrra e de tota sa honor [es a dire : «de tot son domeni agricòla»] que avia en la parròchia de la glèisa de Biule [...]» (Biule es una comuna al ras de Montalban.) (C. Brunèl, Les plus anciennes chartes, 1973, p. 92. Data del tèxte : cap a 1160.)E lor raubèron tot lo blat que portàvan. (Brageirac, Libre, 2003, p. 155.)

• Qualques exemples tirats de la lenga modèrna :Justin Besson : Aimi mai te diure cent francs tota ma vida que te far pèrdre un ardit. (Un ardit , en francés un liard, valiá lo quart d’un sòu, es a dire qu’èra una plan pichona soma.) (J. Besson, Besucarietas, 1948, p. 123.)Loís Alibèrt : An begut tot lo vin e an daissada tota l’aiga. (Gramatica occitana, 1935, p. 76.)Es aquela sintaxi que tròbi totjorn dins Mistral, Besson, Perbòsc, Vermenosa, Alibèrt : d’autors que nos i podèm fisar.

Jacme Taupiac

Tot lo vin

L’IEO es l’actor fondamental de la difusion de produches culturals en occitan. Representa gaireben la totalitat de las librariás especializadas : de Lemòtges a Tolosa, Vilanuèva d’Òlt a Gap en passant per Besièrs e plan d’autras coma Rodés.

La librariá del CCOR se tròba plaça Fòch al còr de Rodés. Melissanda, la salariada de tria, vos aculhís del dimars al divendres de 10h a 13h e de 14h a 18h. La botiga possedís mai de 2000 tresaurs, de l’obratge especializat a las darrièras parucions en passant pels classics. I traparetz de tot, libres, CD, DVD, vinils, e totas menas de goodies occitans.

Totes los genres literaris son presents : romans locals e d’endacòm mai, poesia, teatre, BD... Totes los dialèctes son presents tanben ! E un taulièr pedagogic consequent vos espèra.

La literatura pels joves abonda : contes, faulas, BD, fantastic... d’albums plan sovent acompanhats de traduccions e de CD. De libres magnifics en papièr copat rejonguèron las laissas i a gaire per far somiar pichons e grands. De cançonièrs, de CD de comptinas o de bals, e mai de DVD per aprene a dançar son disponibles ; tanplan coma fòrça dessenhs animats e documentaris pels enfants e pels adolescents.

Cada mes, d’animacions pels joves son organizadas per sensibilizar los mai pichons a la lenga e a la cultura pel biais de la lectura, del cant e de la dança.

La botiga existís tanben en linha www.ccor.eu, prepausa totes los produches del Diari.

K.A.

L’Ostaldel Patrimòni

de Rodésuna de las grandas librariás occitanas

Estudiant-a-s, venètz professor-a-s de las escòlas en lenga occitana !Beneficiatz d’una borsa d’estudi per venir regent-a-s de classa bilingüa en region Novèla-Aquitània o Occitània* !

*Infòs, condicions e lista de las formacions eligiblas en çò vòstre : www.ofici-occitan.eu

ENSENHAR

www.ofici-occitan.eu

BORSA D’ESTUDIPER ENSENHAR

DEPAUS DE LAS CANDIDATURASABANS LO 30 DE SETEMBRE

Lo Diari – 35

Retrach Literari

Estudiant-a-s, venètz professor-a-s de las escòlas en lenga occitana !Beneficiatz d’una borsa d’estudi per venir regent-a-s de classa bilingüa en region Novèla-Aquitània o Occitània* !

*Infòs, condicions e lista de las formacions eligiblas en çò vòstre : www.ofici-occitan.eu

ENSENHAR

www.ofici-occitan.eu

BORSA D’ESTUDIPER ENSENHAR

DEPAUS DE LAS CANDIDATURASABANS LO 30 DE SETEMBRE En França existisson de nombrosas figuras per representar la Republica, coma lo drapèu de tres colors, lo gal, o encara la Marianna.

Aquela joventa del bonet frigian que coneissèm totas e tots, apareis sovent amb un gran descoletat, defendent sos dreches, la Republica e la libertat dels Franceses.

D’aquela femna, avèm totes dins lo cap son imatge : es bèla e misteriosa. Mas qué sabèm de l’istòria de Marianna ? Justament, duscas al sègle XX, ne sabiam pas grand causa...

Mas aprèp d’annadas de recèrcas, es en 1976 que d’istorians tornèron trobar d’escriches d’un sabatièr-trobador occitan que se sonava Guilhaume Lavabre. Aquel òme nascut en 1755 dins lo pichon vilatge de Puèglaurenç, carrièra Foulimou, dins Tarn, es lo qu’auriá mencionat aquel nom per definir la figura de la libertat pel primièr còp dins sa cançon La Garisoun de Marianno.

E òc! Es estonant, non?

Escricha a l’entorn del 10 d’octòbre de 1792, i podèm legir un tèxt que sosten la liberacion de França jos l’imatge d’una joventa malauta per causa de la monarquia que l’estofa. S’agís de Marianna.

Dels noms Maria e Anna, lo nom de Marianna sembla alara tot trobat. Nomenar la Republica amb un nom que fa resson a de noms de filhas del pòble es significatiu !

Frederic Mistral n’aviá tanben balhada una definicion dins Lo tresor dòu felibrige :

« Marianno : nom par lequel, sous la république de 1848, on désigna, dans le midi, la révolution démocratique et sociale ; société secrète organisée dans le midi à la même époque. La sigification donnée par le peuple a Marianno a son origine dans la première révolution: « Après l’arrestation du rois, le 10 août 1792, on chantait dans tout le midi une detestable chanson, La garisoun de Marianno. On y lit « La faunado favourablo/ Qu’aguèt luec lo dès d’avoust/ A Marianno tant amablo/ A fach ratrapar lo goust – cité par le Dr Noulet » (« La sagnada favorabla/ Qu’aguèt luòc lo detz d’agost/ A Marianna tant amabla/ A fach ratrapar lo gost »).

Cada annada duscas a l’an passat, a Puèglaurenç, se festejava Marianna lo 14 de julhet. Pendent aquesta fèsta, i aviá de jòcs pels enfants lo vèspre e un repais-concèrt lo ser, organizats per l’ACAP1, ont los abitants del vilatge e de mond de las environas se retrobavan per festejar aquel simbòl tant important dins lo còr dels abitants de Puèglaurenç.

Ara podèm encara ausir la votz de Lavabre, cantant sa cançon per las carrièras medievalas...

Océane Zerdab

Las originas

« Marianno, trop attacadoD’uno forto malautié,

Ero toujour maltratado,E mourio de caytibié.

Lou Médeci,Sans la gari,

Et neyt e jour la fafio1

fouffri :Le noubel poudé exécutif

Ben d’y far prené un boumitifPer i degatxa le palmou :

Marianno fe trobo millou, (bis)

Un gra de lifto civiloEs un remedi fatal,

Que dins lo corps ten la bilo,Aumento toujour le mal ;

Et les remedis De Louis

Soun pas bous; jamai l’on nou garis ; Mais uno ounço d’Egalitat, Et dos dramos de Libertat,

Yau pla degatxat le palmou : Marianno se trobo millou, (bis)... »

1 - Association des Commerçants et des Artisants de Puylaurens 2 - Dins lo parlar del vilatge d’unas « s » se prononciavan coma de « f »

o lo sabatièr Guilhaume Lavabrede la Marianna

36 – Lo Diari

Toponimia

Sabèm totis cossí los campèstres miègjornals, coma los autres, an cambiat desempuèi qualques desenats d’annadas. Las evolucions de la societat tota fan que los espacis son pas pus utilizats coma o èran pel pas-sat. Un fum de prats e de camps venon de bòsques, adoncas son pas pus pasturats o laurats, e adoncas son pas pus nomenats. D’autra part, la populacion mestreja de mens en mens l’occitan, lenga de la nomi-nacion de la màger part d’aquesta mena de luòcs. De segur, documents escrits existisson que pòdon èsser legits al archius de cada departament : cadastres, actes de notaris, etc. S’i trapan de nom de luòcs e aquestes documents son servats, avèm léser de los estudiar, qu’i seràn encara dins qualques annadas. Mas los qu’i seràn pas pus, son los vièlhs, los qu’an laurat la tèrra e qu’an apasturat las bèstias pels campèstres, los qu’an utilizat l’espaci, e adoncas que l’an nomenat. D’efièit, amb cada vièlh e vièlha que se morís, son de noms de luòcs que s’avalisson.

Uei l'activitat de l'IEO n'ei pas mes prioritàriament eishada sus la recèrca.

Totun, plan d'associacions e plan de benevòles que's dedican a estudiar e restituir la lua recèrca. Eths projèctes de qui son miats e pòrtan sus l'istòria, la literatura, la lenga, l'etnologia, lo collectatge, etc. Tà illustrar aquera activitat de recèrca labellizada IEO,

que vam abordar eth camp de la toponimia en presentar un projècte de l'IEO d'Arièja portat

per E. Fabre e en encontrar a P. Burgan.

Per aquestas rasons, l’IEO d’Arièja, dins son conselh d’administracion del 9 de febrièr de 2019, a decidit de començar un trabalh de collectatge de microtoponimia dins Arièja tota, trabalh que de segur caldriá espandir a totis los païses occitanofòns, qu’aquestes noms de luòcs per la màger part son occitans.

Aqueste collectatge se fa amb païsans, caçaires, cercaires de camparòls, etc. per un grop d’amators qu’i vòl participar. Çò primièr, cal constituir aqueste grop, puèi far la tièra de las personas a interrogar amb d’extractes del cadastre dels luòcs, per i botar dessús los noms de las pèças de tèrra. Puèi, las informacions seràn centralizadas per èsser dintradas dins un SIG (Sistèma d’Informacion Geografica) e analisadas.

Aqueste projècte es complementari del trabalh que se fa a la Comission Toponimica Occitana de l’IEO (www.bdtopoc.org). Caldriá que macrotoponimia e microtoponimia se juntèsson dins un projècte comun e partejat per totis los sòcis de l’IEO.

Eric Fabre

L’OCCITAN PELS CAMPÈSTRESUN PROJÈCTE DE COLLECTATGEDE MICROTOPONIMIA

UN INSTITUT D'ESTUDIS

Lo Diari – 37

Toponimia

PAUL BURGAN

Qu’ètz un especialista de toponimia, autor de 5 obratge editats per l’IEO 82.

E’vs podetz presentar drin ?Soi a l’I.E.O. de Tarn e Garona dempuèi cinquanta

ans, mas fa solament vint ans que me soi metut vertadièrament a far de recèrcas sus la toponimia de ma region. Abans aquò, èri professor de letras classicas, çò que me sembla un bon punt de despart per trabalhar dins aquela especialitat.

La toponimia que s’ei hèita un autentic passa temps de massa laguens deu mitan occitanista. Cada occitanista que s’imagina ua responsa a cada enigma qu’arreprenta un nom de lòc. Totun, que sabem plan que la toponimia ei permèr ua sciéncia dab un metòde, E’ns podetz presentar aqueth metòde de qui aplicatz en eths vòstes estudis.

Vertat es que l’estudi toponimic deu seguir un metòde especific e plan conegut dels cercaires. Nos podèm pas contentar de çò que se tròba aisidament ; se la tradicion orala pòt presentar, plan segur, un grand interès, per la recèrca toponimica es, de còps que i a, una ajuda o una confirmacion d’ipotèsis ; mas, en realitat, per ieu, es dins las pròvas escritas que se pòdon trobar las informacions las mai seguras ; après, cal far lo trabalh d’estudi de l’evolucion fonetica especifica de cada lenga o dialècte. Es clar que la toponimia de l’Occitania es de lenga occitana, qu’es filha de las lengas que l’an precedida, lo latin (mai que mai), la gallés, lo germanic, e, de còps, de parlars mai ancians. Lo francés es d’una granda raretat dins nòstra toponimia, en defòra, de segur, dels noms de carrièras que foguèron creats als sègles XIX e XX.

Tot aqueth tribalh que sembla plan minuciós. E’ns podetz díder quant de temps e’vs hè necèra tà estudiar dab seriosèr un vilatge o ua vila coma Montauban.

Èrem dos per far lo trabalh de recèrca paleografica (lo mai long), e me calguèt en tot sèt ans per far la « Toponimia de Montalban », siá mai de 2000 toponims.

Quina ei la recepcion peu gran public deu obratge com la Toponimia deu Tarn e Garona o la Microtoponimia de Montauban ?

Per la toponimia del departament (comunas e parròquias), i aguèt una recepcion excepcionala (es çò que me diguèron los especialistas màgers a Paris) ; n’avèm vendut un milierat (tres edicions). Foguèt mai complicat per la microtoponimia de Montalban ; nos sèm contentats de 150 ; mas, se vendèt de la toponimia d’un vilatjòt de 400 estatjants, Verlhac-Tescon, autant coma per Montalban e sos 66 000 estatjants. I a, dins las vilas, una populacion « internacionala » que se sentís benlèu pas interessada per aquò ?

Un projècte de qui vié ?Soi en trin d’acabar un repèrtòri de totes los

microtoponimes del departament (qualques milierats) e trabalhi tanben sus l’antroponimia dels sègles passats qu’es, ela tanben, de lenga occitana. Soi tròp vièlh per me lançar cap a de libres estampats, mas farai d’articles, de conferéncias, de passejadas toponimicas, etc.

Prepaus reculhits per Sébastien Pugin

ENTREVISTA

Toponymie du Tarn-et-GaronneDictionnaire étymologique - Les noms de communes, des anciennes paroisses et des lieux-dits importantsPaul BurganÉditior : Association Antonin Perbosc , 2019

Toponymie de Montauban - Les noms de lieux-dits de la commune, étude phonétique, historique, étymologique et sémantiquePaul Burgan, André LafonÉditior : Association Antonin Perbosc, 2014573 paginas

38 – Lo Diari

Eveniment

LE CARNAVAL DE L’ANDRIU E DE LA SANDRINA

Le Carnaval Gascon nos hè soscar a la hèsta de las escòlas. I a totas las escòlas que caminan dins las carrèras. I a passa-carrèras dambe gropes de musica tradicionala e danças endeus 2000 dròlles de la vila. Es un gran plaser ende las 4000 personas – pairs, mairs, gran-pairs e gran-mairs – qu’accompanhan les mainatges. Véser la populacion vénguer atau es fantastic, especia-lament, véser les liceans venguer dansar e cantar en fin d’apèi-dinnada es la marca de la realitat de la nòsta cultura e de son expression.

LE CARNAVAL DE L’OLIVÈREnde jo, le Carnaval Gascon comencèc

vint ans en darrèr… avèvi tot just vint ans. Qu’èri le mès joen de la banda e pr’aquò le mès assabentat en musica tradicionala e en occitan. N’èi vistes tipes bandats e hemnas decidadas ! Èi vist tanben dròlles a s’amusar, a cantar e a dansar. Èi vist l’associacion a cambiar e a evoluir… a la debuta l’essenciau de la hèsta èra le dissabte maitin e le dissabte apèi-dinnar… après i avoc le cors de danças dambe P. Lasèrra e après la Paulèta, i avoc tanben les corses d’Occitan dambe V. Rivièra, i avoc les diferents presidents : le Felip, la Sandrina, l’Ives e ara jo. Ara, au Carnaval Gascon, i a una serada cada mes, i a talhèrs d’occitan, de boha, d’acordeon, de pifre, de tambor, de canta polifonica… me tarda de véser l’avénguer !

LE CARNAVAL DE LA MAÍTEQuan veng le temps de Carnaval, pensi

a las annadas 2000, on sus las plaças de la comuna, dançavam las danças tradicionalas gasconas : le rondèu deu Savés, le congò, la mazurkà, la polcà picada, le cèucle circassian, la ronda deu Querci e valsas divèrsas. Apèi, mos passejavam dins la vila, nos arrestavan davant les estanquets que nos balhavan un còp a béver. Èram un quarantenat de dançaires, vestits dambe una còpia deus vestits gascons tradicionaus masculins e feminins. Nos aperavan les dançaires de l’Isla de Baish.

LE CARNAVAL DE LA FRANCESAQuan pensi au Carnaval Gascon, en

tot prumèr, me brembi la serada de Nadau en 2017. Èri plea d’emocion. I avèva fòrça monde e totas las gents cantavan : les petits e les joens autant que les mès vièlhs. Le monde èran esmavuts, emocionats. Le cantaire de Nadau, mercés a l’armonia deus cants, de la musica, de la poesia e de l’ambiança, les biaises de se trufar de la societat, deu monde e d’eth-medish dambe precisions imatjadas, a hèit un espectacle fantastic, aquò qu’èra tarrible ! Èra la hèsta ende tot le monde, tanben èri contenta de le tornar véser en mars 2019, a l’Isla de Baish endeu Carnaval Gascon.

Sébastien Pugin

Tota l’annada, L’IEO

qu’auhereish ua pr

ogramacion cultura

u entà víver, sortir,

cultivà’s

e hè’s plaser. Aque

ra programacion q

u’ei rica (mes de 50

0 datas per an sonq

ue en

Region Occitània) e

hèra divèrsa (hesta

us, concèrts, presen

tacions literàrias, te

atre,

expausicions, confe

réncias, etc.). Tà ne

véger l’impacte loca

ument, n’abordaram

pas

eths grans hestaus

(Mascaret, Occitània

, Las Rapatonadas, e

tc.). Que presentara

m dus

eveniments. Eth Car

naval Gascon e La J

oanada d’Albi de qu

i ei a l’encòp la gran

a hèsta

de Sent-Joan de la

plaça Senta Cecília

e la jornada “occita

na” tau gran public

.

Eth Carnaval Gasco

n de l’Isla de Baish

que pertòca mes de

4000 personas de

qui 2000

joens deus parçan (

de l’escòla entiò et

h licèu) qu’aprenen

cants a l’escòla, pu

ish que’s

tròban tà hèr eth p

assacarrèra, cantar e

assistir a un jutjam

ent en occitan. Eth

carnaval

que s’acaba conviv

iaument dab un gra

n sopar e concèrts.

Tà compréner de p

lan çò

de qui arrepresenta

un Carnaval a L’Isla

de Baish. Aquiu qu

auques testimoniat

ges

d’aderents de l’asso

ciacion.

LA PROGRAMACION

CULTURAU MÀGER

EN OCCITAN !

IEO Eveniments

© M

arie Smith - Freepik.com

Lo Diari – 39

Eveniment

August Fourès assòcia a la Sant-Joan l’instrument de musica emble-

matic de la Montanha Negra e del Lauragués, la bodega, que mena la fèsta.

Utiliza pels fuòcs de Sant-Joan un mot qu’es pas dins fòrça diccionaris, los

flairons. Quand escriu : « tot flaira, ramas, brancs, agadèus e ginèsta », òm

vei la flamba mas òm pensa tanben, amb lo doble sens de flairar, a la nolor

agradiva del fuòc.

Los fuòcs sus puèges e montanhas son per Fourès de farfadèls sortits de

las tombas dels albigeses mòrts del temps de la Crosada, un biais de se

remembrar nòstra istòria dolorosa.

La catedrala d’Albi foguèt bastida, se ditz, dins un contèxte de remission

dels erètges catars. Es al pè d’aquel monument que, dempuèi 1974, los

occitanistas albigeses alucan una Janada virada tota cap a la lenga e a la

cultura occitanas.

Dempuèi dos ans, la vila d’Albi decidiguèt d’ajudar mai a valorizar aquela

tradicion, e amb lo sosten del departament de Tarn e de la Region Occitania

Pirenèus-Mediterranèa (Total Festum), en mai de la fèsta coma foguèt de temps,

i a tanben de concèrts : Du Bartàs en 2018, Moussu T e lei Jovents en 2019...

Al programa : a quatre oras e mièja la fèsta comença amb la ressèga,

una dança collectiva de tipe farandòla dins las carrièras de la vila segon

l’anciana costuma del sègle XVIen. I participan los enfants de las escòlas

occitanas bilingüas e associativas, amb lo grop Sonaires d’Òc e una dançaira

professionala. Entre sièis oras e sèt oras, balèti amb lo grop Jòi Orquèstrad.

De sèt oras a nòu oras, auretz lo mercat de nuèit per manjar un pauc e vos

repausar, sus la plaça de la Pila, e i aurà una mesa en valor dels produches

amb d’etiquetas en occitan fachas pels enfants de las escòlas occitanas.

A nòu oras, lo grop Moussu T e lei Jovents nos menarà la musica de la vila

de La Ciutat !

E après, coma cada annada, veiretz lo cortègi dels enfants de las escòlas

occitanas amb los flambèus, e darrièr eles los consuls (membres del conselh

municipal, parents d’escolans e associatius) en rauba tradicionala del sègle

XVen. Lo cortègi anirà de la plaça del Vigan a la plaça de la Catedrala en

passant per las carrièras Timbal e Mariès, e serà acompanhat del grop

Sonaires d’Òc. Ausirem la paraula dels cònsols, e quand eles o ordenaràn,

los enfants alucaràn lo fuòc. La serada contunharà amb Jòi Orquèstrad e

lor balèti duscas a mièjanuèit.

La Janada

PER MAI D’INFORMACIONSCentre Cultural Occitan de l’Albigés28 rue Rochegude 81000 ALBI05 63 46 21 43centre-occitan-rochegude@orange.frwww.centre-occitan-rochegude.org

La fèsta de Sant-Joan fa pensar d’en primièr al fuòc, a

la Janada (o Joanada), una tradicion mai que vièlha que

cadun sentís e interprèta a son biais. Sant-Joan simboliza

pels crestians lo batisme, moment primordial de la vida ;

pas estonant que se festege aquel sant lo jorn del solstici

d’estiu, lo jorn lo pus long, que lo solelh es al pus naut

dins lo cèl e la nuèit la pus corta. Pels que lor demòra

un pauc de paganisme vièlh, es la fèsta del solelh, de la

feconditat, amb de rites de proteccion de totas menas,

per las recòltas a venir, contra lo maissant uèlh e autres

emmascaments, per se parar de la malautiá e te sabi qué

mai. Es la fèsta de la debuta d’estiu, una fèsta que se

debana defòra, a la nuèit, dins la calor : jòia, danças, e

dins l’escurina, tant plan, rescontres amoroses.

Una fèsta de pas mancar !

albi 2019

Rescontre

© C

BT, O

ccita

na H

upel

, CLT

. 201

5

40 – Lo Diari

Entrevista

Cristian Bonnet, es que podètz tornar, dins las « grandas linhas », sus la creacion e l’istòria de la seccion auvernhata de l’Institut d’Estudis Occitans ?

L’istòria de l’idèa occitanista en Auvèrnhe es tant auboriva coma endacòm, que s’endraia tre l’avans guèrra. Grelhava entorn del Felibrige puèi raliguèt l’I.E.O. L’òme que n’auriá melhor parlat per la seconda mitat del sègle passat èra l’Estève Coudert, una figura morala de las bèlas qu’ailàs perdeguèrem en 2015. A la constitucion de la seccion Puèi-domenca de l’I.E.O, a la fin de las annadas 1960, s’impausèt la personalitat de Pèire Bonnaud. Mas l’òme venguèt tan talament afogat a far vàler l’especificitat desparièra de l’occitanitat d’Auvèrnhe, que finiguèt per entrar en conflicte amb los grands leaders occitanistas de l’epòca.

Coma avià de capacitats, s’estaquèt a fargar una arvernitat subrereala e a denegar pertot la dimension occitana, en tot obténer de succès dins una opinion regionala encara briga

assabentada. L’I.E.O. de Puèi de Doma ne patiguèt pendent d’annadas, fins als ans 90, çò que bridèt tanben las potencialitats de cooperacion amb las doas autras seccions de Cantal e Leire-Naut (Velai). Au contre, lo relevament de la seccion 63 dins los 2000, amb Estève Codert e Josiana Guilhot, o faguèt possible en tot virar la pagina. Dins la novèla configuracion de l’I.E.O, se son federadas las tres en Seccion regionala.

Ont ne sèm, ara, de la preséncia de la lenga d’òc dins la societat auvernhata ?

La preséncia de l’occitan mòstra las quitas fòrças e sa percepcion las quitas flaquesas en Auvèrnhe qu’en plan maites endrechs. La lenga se manten dins l’emplec popular coma apareguèt amb l’enquista publica comandada per aquela seccion en 2006. Tot confondut, 63% de la populacion se ditz èstre estacada a la siá lenga e a sa transmission, quant ben trantalhe sus son nom (e cal téner compte del public forastièr, tant europenc qu’immigrat, del bassin industrial

de Clarmont). Aquò nos a permetut de presentar un projècte al Conselh Regional d’Auvèrnhe (anciana region, darrièra mandatura) e de realizar una exposicion escenograficada grand public « Paraulas de País », qu’obten bon succès en reabilitar la lenga e la representacion que se’n pòt far, puèi una maleta pedagogica de tria (« Escapada occitana », per l’enfantum de 6-12 ans, a cás de l’Ostal del Libre), enfin de concebre un projècte bel de socializacion pel biais de l’economia toristica (sinhaletica, eca.), qu’aquela d’aquí pron activa en Auvèrnhe es encara entre las mans d’actors locals. La novèla dona regionala n’a malaürosament retardat lo lançament. Mas avèm capitat d’installar la Comission academica regionala, que signa la legitimitat de la lenga a l’escòla. D’un biais general, se sentís que l’opinion es pas pus bridada per la vergonha de sa lenga, mas pas pron assabentada per s’engatjar.

BONNETENSENHAIRE E CERCAIRE

CRISTIAN

Cristian Bonnet es ensenhaire e cercaire en lenga e literatura occitanas a l’Universitat de Clarmont Auvèrnhe, es tanben president de l’IEO Auvèrnhe qu’òbra sul terrenh per espandir e far mielhs conéisser la dimension occitana del massís central.

Lo Diari – 41

En contacte amb los parlars d’oïl al nòrd, e al centre de l’arc nòrd-occitan, Auvèrnhe nos sembla tenir un ròtle « central », justament, dins l’imaginari d’òc. Un ròtle que foguèt tròp sovent oblidat, finfinala ?

Se lo ròtle d’Auvèrnhe es doblidat per d’unes, aquò’s plan regretós per qu’es un desbremb de se-meteis : Auvèrnhe es Occitània tala coma èsta al nòrd - valent a dire : coma pertot. Se i a mai de bolegadissa dins nòstras grandas valadas (de Ròse, costièra miegterrana, o de Garona, ont creisson las metropòlis) que sus l’arena del pinhadar landés o las pendas d’esquí de las Aups o las nòstras, es que la demografia e los aisses de comunicacion i son mendres (per d’aisses n’i a gaire !). Auvèrnhe tot « pesa » pas qu’1 milion d’abitants e mièja. Mas es que se caldriá segar los dets pel motiu qu’avèm lo braç mai fòrt ? Occitania es un còrs complet (tornatz legir Max Roqueta) e se sap qu’a un còrs sa quita pèl li es essenciala. E lo patrimòni occitan d’Auvèrnhe, coma endacòm, es mens d’imaginar que d’inventoriar a de bon - e de valorar fèrm.

Coma avètz viscut la creacion d’Auvèrnhe-Ròse-Alps ? Es que s’entrevei una politica vertadièra pel desvolopament de la lenga sus aquel territòri que recampa las variantas alpinas e auvernhatas de l’occitan, mai tanben l’arpitan (o franco-provençal) ?

Vos dire consí se viu una mesa a mòrt ? Aquí si, vos daissi imaginar l’oximòre. Aquela fusion centralizatritz e arbitrària es un escarni total a la pus mendra democracia. A Lion (que caup tanta populacion coma Auvèrnhe tot) la sola idèa d’un afar occitan es inconeguda. Sèm negats dins quasi quinze milions d’abitants e se pòt gaire comptar suls Arpitans per la problematica linguistica, qu’eles an pas d’autorepresentacion. La fusion de las regions IEO, totas doas marginalas, i podriá materialament pas res remediar. Evidentament qu’amb los collègas de Ròse-Aups avèm constituit una coordinacion tre las eleccions de 2017, puèi ensajat de

préner contacte amb lo novèl poder regional. Lo mens que se pòsque dire es qu’es vengut mai lonhtan (e mai que las doas oras e mièja per i anar d’ès de Clarmont). Mas butam a la pòrta, cotria amb d’autres actors occitanistas, e quitament de forastièrs (çai que lo nom « Occitània » basta pas a sa fortuna ?).

D’aquela question, ne vèn una autra, evidentament, sus la situacion de l’ensenhament de l’occitan dins aquela granda region, es que podètz nos far un estat dels luecs ?

La situacion de l’ensenhament es una preocupacion màger. Los dos CREO (de Clarmont e Granoble) e nòstras doas seccions fasèm lo possible per melhorar la situacion. En Auvèrnhe l’objectiu primièr e simbolic seriá de dubrir un punt d’ensenhament, public o pas, sus la plaça de Clarmont, que Puèi de Doma n’a pas un sol (levat l’Universitat)… L’Educacion Nacionala es localament puslèu dubèrta, mas totalament desprovesida de mejans. Un objectiu de la Comission academica de la lenga seriá d’adobar una convencion amb la region AuRA1 fin de n’obténer moneda per desvelopar lo pichòt rasal existent e far de formacion. Almens fa d’informacion cap a las familhas - valorizanta, çò que s’èra encara jamai vist ! Demòra de saupre çò qu’avendrà amb las refòrmas anonciadas…

Per tornar sus l ’ IEO, coma s’organiza, ara, la seccion regionala d’Auvèrnhe, es que i a de ligams mai fòrts que son establits amb l’IEO de las Alps ?

Del costat Ròse-Aups, i a pas que doas seccions departamentalas : Droma e Ardecha. Per de ligams fòrts, cal s’avisar que sèm aquí, plan mai qu’en Pirenèus, tributaris de la montanha, al nòstre massís (coma sabètz) per son estenduda. Los pòrts son a 800, 1000, 1200 mètres e pas tot temps dubèrts, las rotas malaisidas. Pel programa mensual que fasèm a Clarmont, nos es arribat que l’intervenent convidat siague empachat per la neu d’ivèrn

1 - Auvèrnhe-Ròse-Aups

o de prima. L’organizacion i es pas un concèpte planificat dins un burèu parisenc plan caufat, per de rotas a 90 km/h, mas un afar de confrontacion permanenta amb lo terren, de reactivitat, de persuasion d’interlocutors del tot impreparats a nòstre discors. La coordinacion IEO qu’avèm establida es subretot virada cap a la region AuRA. Vertat que los rescontres nos permeton d’afortir la solidaritat, mas acorcisson pas las distàncias que manjan temps e moneda, jà que sèm pauc nombroses.

Es que i a una dinamica nòva dins la creacion actuala en occitan en Auvèrnhe, tant en literatura coma en musica, per exemple ?

I a tot parièr una dinamica vesedoira dins la creacion culturala en Auvèrnhe. Cantal, de biais actiu, e Velai, an una tradicion d’escritura literària totjorn productiva. D’autors coma Felis Daval, Joan Ros, ara Josiana Guilhot se son fach un nom al nivèl occitan dins lo roman, la traduccion, la poesia. La musica es partejada entre d’entrepresas d’elèit, coma Bruno Bonhoure o Flor enversa e una florason de grops tan vocals coma instrumentals, venguts del trad, vigorós a cás nòstre altorn de l’AMTA, que nos es pròcha. Dont mai va, se tornan virar cap a la lenga coma Eric Desgrugillers, o tanben Sourdure, que s’es fach un nom dins la musica experimentala. Òbran d’alhors de cercaires coma l’etnomusicològ Deidièr Pèire, lo lingüiste J-P Chambon, d’istorians de la literatura dels bons. I a tamben de plasticians, de teatre, de contaires (notadament altorn del festenal « Las Rapatonadas » d’Orlhac). Òm se pòt assabentar de tot aquò dins la revista trimestrala de la seccion régionala : « Parlèm » e suls sites departamentaus.

Prepaus reculhits per Silvan Chabaud

Entresenhas :potonorsland.com

1 - De supòrts a conservar © CNJV2 - Exposicion GAME © Laurent Lecat

42 – Lo Diari

Tòca-Maneta

© Freepik.com

Chaspaires de maneta, picanhaires de botons, balhaires de jòia a stick e esportius de canapè, adissiatz !

Me sembla que lo monde son plan estacats al patrimòni. Una catedrala, una lenga o un bocin de muralha, nos sentissèm totes un pauc Malraux a pas voler que desaparesca çò que l’umanitat foguèt en capacitat de crear. E me sembla tanben qu’en tèrmes de conservacion de las òbras culturalas al sens larg, la França a un biais d’istoric e d’interès plan assolidat.

Pel videojòc, emai foguèsse un mèdia recent, las questions ligadas a la conservacion son ancianas, sens capitar d’empachar d’òbras davancièras, inde-pendentas o confidencialas de tombar malastrosament dins lo desmembrièr de l’Istòria videoludica. Cal dire que la conservacion, per un mèdia qu’apareis pas còp sec coma un ben cultural, es un afar de colleccionaires, amb doncas de mejans que dependon de la benvolença de cadun.

En França, cal esperar 1992 per que lo depaus legal prenga en compte los contenguts multimèdia. Aquò vòl dire que, tal coma pels libres, los productors franceses de videojòcs son tenguts de mandar a la Bibliotèca Nacionala de França dos exemplars de çò que produsisson, per fin de consultacion, documentacion, conservacion « etèrna », recèrca (de mai en mai frequenta). Ja, vesèm plan que sèm confrontats a dos problèmas : primièr tot çò que data d’abans 1992 es integrat sonque perque la BNF tòrna crompar de causas, mas ne manca totjorn, e segondament aquò concernís pas que las produccions o las distribucions francesas, dins una industria qu’es mondializada.

En mai d’aquò, s’un libre o un film pòt pausar qualques problèmas « tecnics » de conservacion, lo jòc vidèo es autra causa : imaginatz ben que s’agís de conservar en l’estat tant lo material de lectura/enregistrament coma las òbras, las consòlas e los jòcs, los ordenadors e los logicials. Parlam de material que vielhís lèu, de tecnologias abandonadas, de connectica pas pus utilizada. Pels jòcs, s’utiliza l’emulacion, la creacion artificiala d’un environament virtual per poder lançar un programa d’autres còps amb lo material informatic de uèi. Mas es qu’es lo meteis jòc ? La question, quasiment filosofica, se pausa.

Anem mai luènh : quid dels jòcs « a DRM » que limitan l’utilizacion, dels jòcs que demandan una connexion per èsser lançats ? E quid dels MMO, los jòcs en linha, que recampan una comunautat umana a un moment donat mas que, un còp la mòda passada, un còp lo monde partits trevar un autre jòc, veson lors servidors se barrar e lor univèrs s’escantir ? Cossí capitar de servar la memòria d’un espandi virtual ?

La question es uèi talament d’actu-alitat qu’un fum de cercaires son a i trabalhar dessús, se fan de collòquis, e lo public tanben s’i interèssa, ne pòdon testimoniar los musèus e las exposicions dedicats al videojòc, coma aquela que se faguèt en 2017 a la Fondacion EDF de París e que foguèt perlongada mercés a son succès.

M’arrèsti aquí, mas podriam tanben parlar de la desmaterializacion totala que s’anóncia, e que fa pèrdre per avança de pèls a plenponhs als conservators del multimèdia !

Tristan Gahús

un enjòc màger

LA CONSERVACIONDEL VIDEOJÒC

Lo Diari – 43

TV

Tè Vé Òc seguís de pròche tot çò que toca la transmission de la lenga d’òc. Dins lei emissions recentas avèm mes en evidéncia tot lo trabalh fach per d’occitanistas dins diferents cantons d’Occitania granda, que per nautrei Occitania se limita pas a la region actuala Occitania !

Amb l’emission « L’espaci occitan deis Aups » realizada per Amada Cròs, vesèm coma lei sòcis òbran per mantenir la preséncia de la cultura d’òc dins son locau fondat per l’IEO 04/05 a Gap. De permanéncias son asseguradas amb la venda de libres e de musicas, lei seradas animadas e un site ben referenciat. 700 comandas partiguèron en 2018 dins lo monde tot.

Puèi fuguèt realizada per Lisa Gròs l’emission « L’occitan en Auvernha ».

Permetèt de veire comunicar un collegian, ex-calandron de Carcassona, e la presidenta de l’IEO 63, autora e contaira. Dos dialèctes particulars e una intercompreneson perfècta entre leis entrevistats. Leis abonats de nòstra cadena youtube an fòrça presat de leis escotar.

Enfin, es a Nimes que Tè Vé Òc a filmat la passejada literària dei professionaus dau libre que recampèt 300 calandrons d’Agde e de Nimes. Entendre leis enfants parlar una lenga bèla es un plaser grand que partejaràn aquelei que regardaràn l’emission realizada per Miquèu Gravier.

Toteis aqueleis accions participan regularament a la defensa e la promocion de l’occitan dins un periòde qu’es fòrça menaçat ! Nos sembla bòn de lei faire veire.

TRANSMISSION DE LA LENGA

Lisa GròsPresidenta

de Tè Vé Òc

Marie Lavit Assistenta

de produccionÒCtele

Après lo Biarn e lo Lemosin, l’emission Escrivans que se’n va

a l’encontre deus qui hèn la literatura en occitan deu

costat de Besièrs !

Escrivans qu’ei ua seria consacrada a la riquessa de la literatura occitana contemporanèa, abordada per l’espiar deus autors. Produsida per lo CIRDOC en partenariat dab ÒcTele, que’s presenta en ua seria de corts pertrèits filmats dens los quaus los autors expausan la lor trajectòria, lo lor anar artistic, lo lor rapòrt a l’escritura e las lors influéncias. Cadua d’aquestas entervistas que s’acompanha de la lectura, peu quite escrivan, d’un extrèit de l’ua de las soas òbras.

Aqueste estiu, vos prepausam de descobrir los pertrèits d’Aurélie Lassaque, Silvan Chabaud, Alan Roch, Florian Vernet, Joan-Pau Creissac e Roland Pécout.

ESCRIVANS

44 – Lo Diari

Eveniment

Ne les coneishetz segurament pas, mès Monica e Robert Rousse son ar’origina d’ua associacion e sustot d’ua hestajada de mes en mes coneguda e de mes en mes importanta.Enas Hautas Pireneas, cad’an, despuish 3 ans, que’s desbana ua hestejada de dança e de cultura tradicionala occitanas. Que d’e organizat per’associacion «En Cadence», qui compta 40 aderents e qu’existeish despuish 2013 mercés a eths, qui son passionats deras danças tradicionalas e donc qu’organizan talhèrs de danças eths dimenges totas eras duas setmanas, de 18h dinc a 19h30/20h, a Bun (65).Ua deras loas activitats que d’e, tanben, er’organizacion dera hestejada TRAD’AZUN qui’s passa a Arrens Marsous (65) cad’an cap aost, debuta seteme. Que prepausan de bals a 10€ per un dia, 12€ per dus e per tres dias que serà 25€ ; d’estagis de dança, de cants e de musica : un dia que serà 12€ e 20€ taths dus dias ; e d’animacions gratuïtas com de visitas guidadas, de jòcs, de cosina... S’avetz mensh de 16ans, eras entradas aths bals que son gratuïtas ! A capsús, tot d’e previst, que podetz béver e minjar,

que i a un restaurant dab repaishes confeccionats peths benevòls dab produits locaus, un repaish «normau» que costarà 10€, un «vegetarian» 8€ e un «mainat» 6€ ; e un estanquet dab bièrra artisanala locala. Qu’i podem encontrar tanben un petit mercat artisanau e hèra de bon’umor !Totun, ua tala hestejada com’aquera que’s prepara tot eth long der’annada e que d’e pro complicat. Que cau regir eth budget, eras subvencions, eths grops qui seràn programats, eths menuts tanben, tot çò qui d’e logistica donc eras salas, eths capitèths e sustot era securitat dab eths secors. Eras reservacions deths estagis que’s devon gerir, tanben eras planificacions dab tots eths benevòls.Un punt shens qui tot aquò ne serviré pas a arren, era comunicacion. Que cau hèr e imprimir eras afichas, eths paperòts e tanben comunicar suths hialats sociaus donc tad aquò, qu’existeishen 2 sitis internet, un per’associacion www.en-cadence.jimdo.com e un pera hestejada www.tradazun.jimdo.com. Aquiu qu’avetz totas eras informacions.

Aquest’annada, que’s passarà eths 30-31 d’aost e 1er de seteme. Ath programa, eth permèr ser, un bal a 21o dab «Bargainatt», e «Duo Baudoin» ; eth dissabte ara madeish’ora, «Duo Rivaud Lacouchie», e «Duobois e Cie», e fin finala, eth darrèr bal que serà a 15o eth dimenge dab «Verd e Blu», e «Sasisi Ardiak». Tot eth long dera dimenjada, eth grop «Lo Guit» que landerejarà e un salon de luteria que’s desbanarà eth dissabte e eth dimenge. Tanben eth dissabte a 15o, un concèrt de «Nat sei pas» d’e organizat, dab hèra d’animacions com jòcs, cosina dera còca ara bròcha, iniciacions, passejadas a Arrens e Aucun. Se voletz hèr d’estagis de musica, de cant, de dança, ne desbrembatz pas d’arreservar !Tà promòver era hestejada d’aquest’annada que d’e previst un bal animat peth duò «ThouxAzun» (Guillaume Lopez e Clément Rousse), eth 20 d’abriu de 2019 ara sala deras hèstas d’Arcizans-Dessús/Galhagòs (65), dab en permèra partida : «Caï t’aci».

Anaïs Abadie

Era hestejada Trad’azun

© F

reeP

hoto

s -

Pixa

bay.

com

Lo Diari – 45

Umor

LA CORSA

Los quadrants solars marcavan que lo temps fugissiá a son ritme e sens pietat. Se coneis plan de monde que corrisson aprèp lo temps, a la recèrca de lor passat o en quista de devenir. Fòrça monde pensan que Dieu metèt una setmana (de sèt jorns o de 35 oras ?) per crear lo Monde o encara (mas lo monde es sovent piòt – de Nadal ?) que las sasons se seguisson a un ritme indefugible : prima, estiu, tardor, ivèrn, prima...

La modernitat que vòl faire totjorn unas causas novèlas (sens cap ni centena, unes braves còps) a pres per tòca de negar lo temps : es pas mai question de se plegar als cambiaments quotidians entre nuèit e jorn, setmanièrs entre jorns de trabalh e dimenges o dimenjadas, annadièrs dins la rompedura afortida de la ronda de las sasons… D’unas fòrças (economicas, ideologicas…) nos vòlon faire mestrejar lo temps e lo plegar a nòstra bona (enfin, a lor marrida) volontat. D’exemples, n’avèm a bodre : los supermercats son dobèrts los jorns de fèsta ; la messa del dimenge se fa lo dissabte de ser ; las partidas de fotbòl o de rugbi se jògan a miègjorn ; la dintrada de las classas se prepara al mes de mai ; los presents de Nadal se crompan en octòbre ; las campanas de Pascas tornan per Candelièra ; nos propausan de manjar fetge gras per Pascas ;

fan de nèu artificiala per esquiar en agost ; amb lo rescalfament, l’estiu començarà en abril...

La possibilitat d’una setmana dels quatre dijòus s’estavanís dins los fums de la debrembança...

Sèm tornamai a una crosada (non pas dels camins, mas dels oraris) amb la question fondamentala de las oras e la fin anonciada dels cambiaments d’estiu en ivèrn e d’ivèrn en estiu (la prima e la tardor son als abonats absents !). En França, serián sièis sus dètz a optar per l’ora d’estiu permanenta. Los autres, lor i agrada mai l’ora d’ivèrn, levat los 4 per cent (e ne soi !) qu’an optat per l’evidéncia : se tornar metre a l’ora del solelh.

Mas qué revèla aquela volontat de transpausar miègjorn a doas oras del vèspre ? Volètz que vos digue mon punt de vista sens pèrdre una minuta (o, quitament, una segonda) : es encara una fractura civilizacionala (e de las bèlas !) que se met en camin. Los mots miègjorn e mièjanuèit perdràn tota significacion ! A quna ora tustarà l’assassin de mièjanuèit ? A quna ora la pantofla daurada de Cendroseta tornarà venir espartenha ? A quna ora los pols seràn sensats cantar : es que los caldrà condicionar rapòrt a l’ora novèla ? Cossí farà qualqu’un per s’apariar amb sa collèga quand serà amorós d’una pendula ?

Vesètz la lauseta dels trobadors celebrar lo retorn de l’alba a nòu oras del matin tota soleta, quand lo monde serà al trabalh e los pichons dintrats a l’escòla ? Caldrà tòrcer las agulhas dels darrièrs quadrants solaris, testimònis ancestrals del temps que passa e que fugís, per que lo solelh se plegue a las necessitats de l’ora pòst-modernista e re-actualizada ? Cossí èsser dorièr se las oras an ja doas oras d’avança ? Cossí èsser tardièr se cal esperar doas oras de mai (e pas solament al mes de mai) ? Cossí voler l’espandiment de la pensada e de l’accion ecologicas e causir referéncias oràrias sus d’autras basas que la corsa dels astres, del solelh, de la luna e de las estèlas, de la nuèit e del jorn ?

La sembla-racionalizacion novèla e forçada serà un pas de mai per l’artificializacion e l’uniformizacion de las existéncias umanas, que pertocaràn a un moment o l’autre los mondes animal e vegetal. Tot aquel rambalh menat a l’entorn dels cambiaments d’oras es un procediment de despossession de la memòria collectiva e de l’usatge normal del temps.

Tres-minutas Roch

AMB LO TEMPS

46 – Lo Diari

AGENDA   01/06 fins al 21/07

Festival Les Nuits AtypiquesGironde (33) - Amb ThouxAzun, Guil-laume Lopez, Pascal Lefeuvre, Thomas Bienabe, La Talvera, Rit