MORFOLOXÍA NOMINAL

SUSTANTIVOS

ADXECTIVOS

O QuickTime™ e um descompressorsão necessários para ver esta imagem.

O QuickTime™ e um descompressorsão necessários para ver esta imagem.

AS DECLINACIÓNS

• PRIMEIRA DECLINACIÓN – (temas en a)

• SEGUNDA DECLINACIÓN – (temas en o/u)

• TERCERA DECLINACIÓN – (temas en C)– Temas en *y>i)

• CUARTA DECLINACIÓN – (temas en *w>u)

• QUINTA DECLINACIÓN – (temas en e)

OS ADXECTIVOS

• CLASIFICACIÓN:– Adxectivos de 3 terminacións (1ª e 2ª

declinacións– Adxectivos de dúas terminacións (3ª

declinación en -y > -i)– Adxectivos de unha terminación (3ª

declinación en -C)

QUE É E PARA QUE SERVE O ENUNCIADO DUN SUSTANTIVO?

• O enunciado dun sustantivo está integrado, neste orden,  polo seus nominativo e xenitivo: rosa, (ros)-ae. Co enunciado dun sustantivo determinamos a que declinación pertence e, nalgunhas ocasións, podemos tamén saber de que xénero é.

• A declinación de sustantivos consiste en engadir á raíz do sustantivo en cuestión a terminación de cada un dos casos, seguindo o modelo da declinación á que pertenza o sustantivo.

• A raíz dun sustantivo áchase tirándolle a terminación ao caso xenitivo: – Ex.: 

• puella, puellae: – Xenit.: puell-ae; raíz: puell-.       

• ager, agri: – Xenit.: agr-i; raíz: agr-.       

• lex, legis: – Xenit.: legi-s; raíz: leg-.

• Para saber a declinación á que pertence un sustantivo basta con mirar o xenitivo (segunda forma do enunciado):– 1ª: -ae (rosae)– 2ª: -i (domini)– 3ª: -is (urbis)– 4ª: -us (fructus)– 5ª: -ei (rei)

COMO FUNCIONA O ADJECTIVO EN

LATÍN?

• O adxectivo enúnciase co nominativo singular nos tres xéneros.   –bonus, -a, -um: masc., fem.,

nt.  

–fortis, -e.: animado (masc./fem.), inanimado (nt.).

O adjectivo ten que concertar co sustantivo en:

xénero, número caso.

• Como en galego, o adxectivo en latín pode sustantivarse, é dicir, ocupar na oración o lugar dun sustantivo. A sustantivación prodúcese, máis que nada, coas formas masculinas e neutras:   – sapiens numquam irascitur – O-sabio nunca se-enfurece.  

– sol efficit ut omnia floreant – O-sol fai que todo floreza. 

As funcións sintácticas que

pode desenvolver un adxectivo son

as seguintes:

Adxacente ou atributivo: o adxectivo

que modifica directamente un

sustantivoformando un sintagma

nominal. • Pueri poetas-Graecos recitabant

• Os-nenos os-poetas-gregos recitaban.

Atributo: trátase do adxectivo que modifica un sustantivo a

través do verbo copulativo 'sum':

• Via longa erit

•O-camiño longo será

Predicativo: é o adxectivo que

modifica un sustantivo a través dun verbo non

copulativo, calificando ademais o proceso verbal en relación co sustantivo

co que concerta.

• homines caecos reddit cupiditas

• Aos-homes cegos volve o-desexo

PRIMEIRA DECLINACIÓN DECLINACIÓN

DOS TEMAS EN -A

Paradigma da 1ª declinación

caso número

☟ ☞

singular

plural

Nominativo -a-ø > -a -a-i > -ae

Vocativo -a-ø > -a -a-i > -ae

Acusativo -a-m > -am -a-s > -as

Xenitivo -a-i > -ae -a-r-um > -arum

Dativo -a-i > -ae -[a]-is > -is

Ablativo -a-[d] > -a -[a]-is > -is

Locativo -a-i > -ae

• A primeira declinación dos temas en -a, está integrada case na súa totalidade por sustantivos de xénero feminino.

• Existen uns poucos sustantivos de xénero masculino, máis que nada nomes de oficios propios de varón:

• agricola, -ae (labrego, campesiño),

• nauta, -ae (mariñeiro, nauta, mariño),

• poeta, -ae (poeta).

  Algúns sustantivos da primeira declinación para distinguirse dos

seus correspondentes masculinos, toman no dativo-ablativo plural a terminación

-abus:   - dea, -ae (deusa)  

- filia, -ae (filla) 

- liberta, -ae (liberta)  

Existen sustantivos na primeira declinación que só teñen plural:

divitiae, -arum (riquezas)

Athenae, -arum (Atenas).

Outros, cambian de significado ao cambiaren de número, como

copia, -ae (abondanza) / copiae, -arum (tropas).

SEGUNDA DECLINACIÓN

DOS TEMAS EN -O/U

Número Sing. Plural Sing. Plural

Xénero ☞Caso

☟

Animado (Masc/Fem)

Inanimado

(Neutro)

Animado (Masc/Fem)

Inanimado (Neutro)

Nominativo -o-s > -us

-er / -ir

-o-m > -um -[o]-i > -i -[o]-a > -a

Vocativo -e-ø > -e

-er / -ir

-o-m > -um -[o]-i > -i -[o]-a > -a

Acusativo -o-m > -um -o-m > -um -o-s > -os -[o]-a > -a

Genitivo -[o]-i > -i -[o]-i > -i -o-r-u-m > -orum -o-r-u-m > -orum

Dativo -o-d > -o -o-d > -o -[o]-is > -is -[o]-is > -is

Ablativo -o-d > -o -o-d > -o -[o]-is > -is -[o]-is > -is

Locativo -[o]-i > -i -[o]-i > -i

• Na segunda declinación hai sustantivos masculinos, femininos, e neutros. A meirande parte son de xénero masculino ou neutro. Uns poucos sustantivos en -us son de xénero feminino, máis que nada nomes de árbores: pinus, -i (pino), malus, -i (maceira).

• Todos os sustantivos neutros, pertenzan á declinación que pertenzan, teñen sempre os tres primeiros casos iguais, sendo invariabelmente a terminación para estes tres casos no plural -a.

• En latín o vocativo é sempre igual ao nominativo, agás os nominativos en -us da segunda declinación que fan un vocativo en -e.

• Os sustantivos terminados en -ius fan un vocativo en -i.

• Algúns sustantivos só se declinan en plural (pluralia tantum): – arma, -orum (armas) – castra, -orum (campamento).

oclusivas labiais

p / b -s

A consoante labial mantense diante do -s do nominativo: princeps, principis

oclusivas dentais

d / t

-s A consonante dental se pérdese diante do -s do nominativo: pes, pedis.

oclusivas guturais

g / k

-s A consoante gutural fúndese co -s do nominativo e na consoante dupla x: dux, ducis

líquidas l / r -ø consul, consulis

mulier, mulieris

nasais m / n -ø

-s (hiems)

O -n do tema mantense precedida de -e: flumen, fluminis.

O -n do tema pérdese precedida de -o: leo, leonis.

silbante s -ø O -s do tema transfórmase en -r cando vai entre vocais (rotacismo):

honos, honoris.