NON ZER - Argia · 2014. 3. 27. · elkarteak eta 2008an gutuna bidali ziotela Udalari, Memoria...

2014KO MARTXOAREN 30A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAPEDRO MUGURUZA OTAÑO Frankismoaren arkitekto kutuna.

AITOR AZURKI / 4

PERTSONAIAMARINA RUIZ: «Gorputza, mugimendua eta espazioa dira nire

baliabideak». MIEL A. ELUSTONDO / 9

GAIAKSAGARDOTEGIAK Bazkaldu al dezake sagardotegian begetarianoak?

ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 14ETXERIK GABEKOAK Salda eta konpainia banatzen.

KOLDO AZKUNE ETXABARRI / 16PREKARIETATEAREN AURPEGIAK Seme-alabek etxean bizitzen jarrai

dezaten borrokatuko dut. LANDER ARRETXEA / 17

IRITZIAREN LEIHOAEZ NAIZ GAI JUNE FERNÁNDEZ / 18IRUDIMENTSUAK OIER ARAOLAZA / 20ATZERAPENAK AITOR ZABALETA / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Edonon, edonoiz. EDU ZELAIETA / 20BERTSO BERRIAK Fernandoren urtea. BIXENTE GOROSTIDI / 21

ERDIKO KAIERAGABRIEL OCINA: «Arte eszenikoetan ikasketa ofizialak existitzea da

gure kezka». UNAI BREA / 22LITERATURA ARITZ GALARRAGA / 26 MUSIKA JOXI UBEDA / 27IHESI BOLINTXU (BILBO) Supersurrek mehatxatutako arnasgune

naturala. MARIJO DEOGRACIAS / 28DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 32ALEA Gutunaren beltzak. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 33OSASUNA JABIER AGIRRE / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAJONAN FERNANDEZ: «Biktimei eragindako mina ez dela justua izan

aitortzea oinarrizkoa da». XABIER LETONA / 38HAURREN HIZKUNTZA ERABILERA Whatsappak batutako galego

hiztunak. ROMINA BAL, TXERRA RODRIGUEZ / 42OPOSAKETAK NAFARROAN Ingelesak euskarak baino gehiago.

ANDER PEREZ / 43HERRI BOZAK IPARRALDEAN Abertzaleek zirt edo zart egin behar

dute bigarren itzulian. MIKEL ASURMENDI / 44SEASKA Beskoitzeko ikastola aurrera, Parisek salaketa kendu ostean.

URKO APAOLAZA AVILA / 46EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Gerra Hotza Krimean: gasa, urrea, monetak eta

diplomazia. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko martxoaren 30a, 2.409. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2014KO MARTXOAREN 30A

ASTEKO GAIA

PEDRO MUGURUZA OTAÑO

Pedro Muguruza arkitektoa (Elgoibar, 1893-Madril, 1952) aholkulari nazionala, gerraostekoArkitektura zuzendari nagusia, Falangeko buru eta Espainiako Gorteetako prokuradorea izanzen diktaduran. Valle de los Caídos, eta Donostia nahiz Bilboko Jesusen Bihotzen egilea dugu,

besteak beste. Elgoibarko seme kutuna da eta kale batek bere izena du oraindik. Hondarribian adopzio-semetzat dute.

EUSKAL HERRIKO PAISAIA anitz eraldatuzituen; gure herriaren historiako zati bateaneragin handia izan zuen, baita Espainiakoanere. Francoren arkitekto kutunena elgoibarta-rra zen: Pedro Muguruza Otaño. “Erregime-naren arkitektoa zen, erreferentziazkoa”.“Ikurrei garrantzi handia ematen zien fran-kismoak eta erabateko adostasun politikoaizateaz gain, Muguruzak diktaduraren estiloartistikoarekin bat egiten zuen”, azaldu duteJesús Gutiérrez eta Iñaki Egaña historiala-riek, hurrenez hurren. Francisco Franco Fun-dazioaren webguneak ere argi dio: PedroMuguruza, arquitecto de cabecera del Caudillo.

Gerra aurretik jada zenbait eraikin ospe-tsuren egilea dugu elgoibartarra. Besteakbeste, ospe handia eman zion Madrilgo Pala-cio de la Prensa eraiki zuen 1925ean, baitaAlfonso XII eta Felipe IV karriketako hain-bat etxebizitza garrantzitsu eta Teatro Realere; Bartzelonako Frantziako Geltokiarenberriztapena, bestalde, bere eskutik egin zen.

1936an gerra leherturik, “AltxamenduNazionala bultzatu zuen eta Falangera afiliatuzen. Francorekin oso harreman ona zuen”,dio Francoren fundazioaren webguneak.Hala, gerraostean eskuratu zuen benetanMuguruzak boterea, Falangek ArkitekturaZuzendaritza Nagusiko buru jarri baitzuen.Gutiérrezek dioskunez, “Muguruzak bat eginzuen frankisten ideologiarekin. Alde batetik,profesionalki gai zela ikusi zuten, eta bestetik,derrigorrezkoa zuten horrelako jendea bereegitea: pentsa zenbat goi mailako eta motaguztietako intelektual eta profesional hil edoerbesteratu zituzten!”.

Hori gutxi balitz, gerraosteko Espainiarenegoera penagarria zen: azpiegitura gehienaksuntsiturik, frontea izandako hiri eta herriakere txikituta… Asko zegoen egiteko. Honen-bestez, elgoibartarrak erregimenaren bar-nean izan zuen aireratzea izugarria izan zenlehen bi hamarkada odoltsuotan: Gobernu-ko aholkulari nazional izendatu zuten eta1943an Espainiako Gorteetako prokuradoreere bai.

Frankismoak goratu, demokraziak ahaztuHorren ibilbide adierazgarria izaki, nola lite-ke arkitektoa Euskal Herrian batere ezagunaez izatea egun? “Arraroa da oraintxe arte ezaipatu izana; akaso Elgoibar kanpokoentzatezezaguna izan delako”, erantzun du Gutié-rrez eibartar historialariak. Egañak, berriz,argi du: “Frankismoa olagarro bat bezalakoaizan zen: buruak oso ezagunak dira, bestezenbait eragile, aldiz, erabat ezezagunak.Azkenean, egungo belaunaldiek historiareninterpretazioa egiten dute, baina xehetasune-tara heldu gabe: Zuloaga, Iturrino, SánchezMazas… Asko dira euren ibilbide politikoabehar bezala ezagutzen ez ditugunak”.

Gehiago argitze aldera, Ahaztuak 1936-1977 memoria historikoaren aldeko elkarterajo dugu, eta Martxelo Alvarez kidea itaundu:“‘Bigarren lerroko’ gizon hauek zokoraturikgeratu dira, normalean ardura politiko edomilitar argiagoak zituzten pertsonengan erre-paratu baitugu. Gero, noski, pertsona batekizen zehatz bat ikertu ahala deskubritzen joa-ten gara zer-nolako gauzak egin zituen…Muguruzari buruz ez genuen ideia handirik”.

| AITOR AZURKI |

Frankismoaren arkitekto kutuna



Harrigarria bada ere, Juan Ramon Garaimemoria historikoan adituak ere ez zuenMuguruzaren berririk, eta arkitektoaren sos-lai frankista azaldu bezain laster, AlejandroGoicoechea gerrako Burdinazko Gerrikoa-ren egilea eta ondoren faxisten aldera pasazena datorkio burura. “Nahiz eta artista osoonak izan, biek frankisten alde egin zuten etaeuren ingurua beraiek hazteko aprobetxatuzuten. Ez dute kale-izenik merezi”, azaldudu tinko.

Memoria historikoarekin konprometiturikdiren Alvarezek eta Garaik arkitektoarenberri ez izatea adierazgarria da oso, argi era-kusten du iragan ahaztuaren berreskuratzeakoraindik bide luzea duela urratzeko. Batik batMuguruza Donostia eta Bilboko JesusenBihotza irudien egilea dela kontuan harturik:“Bilbokoan eta Donostiakoan askatasun osoaizan zuen nahi zuena egiteko”, azpimarratudu Egañak.

Jesusen Bihotza: frankismo lausotuaEuskal Herriko bi hiriburuen bihotzean dau-den irudi erraldoiok jende anitzek egun ezditu diktadurarekin lotzen. Alvarezek nabar-mendu duenez, “nazional-katolizismoareninposizioaren bi erreferentzia ditugu, bainafigura erlijiosoak izanik, hori ‘lausotua’ dagogaur. Hura eraiki zuena eta bere zergatiak

aztertzen ez badituzu, ez zara konturatu ereegiten”.

Bilboko Jesusen Bihotza 1927. urtekoa da.Nolanahi ere, istilu sorrarazi zituen: “Errepu-blika garaian kentzeko agindua eman zuenUdalak eta izugarrizko eztabaida sortu zen.1933 hasieran batzar batean bozketa egin etahura kentzearen aldekoek (sozialistak etaerrepublikarrak) gehiengoa lortu zuten,orduan desegiteko agindua eman zuten”,azaldu du Egañak. Hala ere, ondoren epaite-gietan auzia irabazi zuten irudia mantentzea-ren aldekoek eta bertan behera geratu zenafera.

Donostiakoa, ordea, beranduxeagokoa da:“Errepublika garaian herritarren dirua batze-ko kanpaina erraldoia antolatu zuten, bainaazkenean proiektuari uko egin zion Udalak”,azpimarratu du donostiar historialariak.Frankisten estatu kolpearen ondoren, proiek-tua berreskuratu eta aurrera atera zuten1950ean. Demokraziaren lehen legealdianeztabaida berriz piztu zen hirian, baina huraere bertan behera gelditu zen.

Gauzak hala, zer egin beharko litzateke biirudiokin? Egañaren iritziz Donostiakoa“ikur frankista garbia” da, “hiriko eta Madril-go gobernuen babesa izan zuen; erregimena-ren askatasun eta laguntza osoa, diktaduranezin baitzen ahoa ireki ere egin”.

Pedro Muguruza eta Franco diktadorea Valle de los Caídoseko lanak gainbegiratzen. Frankismoaren sinbolo nagusia denmonumentua diseinatu zuen elgoibartarrak. Haren eraikuntzan ehunka langile preso hil zirela diote zenbait iturrik.

Aldiz, frankismoaren ikurtzat ez dela jobehar dio Javier María Sada kronista donostia-rrak: “Proiektua lehenagokoa da, eta ideologianazional-katolikoarena bada ere, ezabatubehar badugu, frankismoan inauguratutako etaeuren politikaren arabera egindako hainbatospitale, institutu eta eskola ere eraitsi beharkogenituzke. Dena edo deus ez”. Sadak gaineratuduenez, uneotan jada ez da “erlijio-sinboloa,hiriko totem estetikoa” baizik.

“Hamaika hilabetez ikusten egon nintzenDonostiakoa Martuteneko espetxetik”, dioGaraik, 1969an ETAko kide izan zen garaiakgogoan. “Ni orduan kentzearen alde nengo-en; orain ez dut iritzirik. Hori baino gauzagarrantzizkoagorik bada egiteko gaur egun:frankisten kale-izendegiak eta Valle de losCaídos, esaterako”. Alvarezek honakoa gehi-tu dio hitzoi: “Pedagogia egin beharko litza-teke jendeak jakin dezan zergatik

egin zuten hura, baina beste maila bateandaude Valle de los Caidosekin alderatuz gero,nahiz eta arkitekto berak eginak diren”.

Elgoibarko Udalak, kalea mantenduko duPedro Muguruza Elgoibarko adopzio-semeizendatu zuten 1943an, eta seme kutun1946ko abuztuaren 8an. Hori gutxi balitz,herriko kale batek bere izena ere badarama.Alfredo Etxeberria alkatearen hitzetan,“seme kutunaren kontuan ez gara sartuazterketa sakon batean; ez dugu planteatu;egin beharreko lana da, baina ez da premiaz-koa”. ARGIArekin egon eta denbora gutxira,Elgoibarko Udalak iragarri du eraikinetakofrankismoko plakak kenduko dituela etaMuguruzaren izendapena bertan beherautzi behar den aztertzeko mozioa aurkeztu-ko duela. Aldiz, kale-izena bere horretanmantenduko du.

Elgoibar 1936 memoria historikoarenaldeko elkarteko Hodei Otegi kideak gogorsalatu du afera: “Orain urte batzuk alkatearizuzenean eskatu genion kale-izena kentzeko,baina erantzun borobilik ez zuen eman, ezzela kontu horretan sartuk”. Etxeberriak argidu ordea: “Kalearen izena aldatzeko asmorikez dugu: bere garaiko arkitekto bat izan zen,garrantzia izan zuen, zibila zen eta ez milita-rra. Gainera, kargu publikodun politiko edoenpresari ospetsuen kasuan, kale-izena alda-tzea gomendatzen du Eusko Jaurlaritzak,baina tokian tokiko korporazioek izena man-ten dezakete. Ez da derrigorrez bete beharre-koa, udal bakoitzak erabaki behar du berekale-izendegia”.

Adibide gisa, Elgoibarko Nafarroa Plazajarri du alkateak, jatorriko izena berreskuratubaitute: Kalebarreneko Plaza. “1936ko irai-lean Navarra batailoia sartu zelako, militarrak

zirelako aldatu dugu. Oso nabarmenazen; beste garrantzi bat du. Pedro Mugu-ruza kaleari, ordea, beste irakurketa bat

eman behar zaiola iruditzen zait”. Horrez gain, Elgoibarko udal

buruak honako galdera luzatu du:“Dena ez da zuri edo beltz. PedroMuguruza kalean bizi direnei izenaaldatu edo ez galdetuz gero, ea zeresaten duten. Kaleari izena aldatu

arren, jendeak beti deituko liokePedro Muguruza. Gainera, gauza

batzuk egunera daitezke, ira-kurketa aldatu, beste esanahibat eman. Bere historia erebaloratu behar da. Adibidez,

Morkaiko mendi gailurrean dengurutze erraldoiaren zergatia etabetidanik Morkaiko MendiElkarteko armarrian agertu

PEDRO MUGURUZA OTAÑOK

UT

XA

FOT

OT

EK

A

Donostiako Urgullmendian dagoenMotako gazteluhistorikoarengainean eraikizuen Muguruzakhormigoizkopiramidea1950ean; harengainean jarrizuten JesusenBihotzaren irudia.

dena”. Ez aldatu izanaren beste gakoetakobat, akaso, Otegik eman digu: “Kontua daherriko testigantzek ez dutela gaizki hitz egi-ten Muguruzaz, eta kasuren bat ere topatudugu bere senitartekoa kartzelatik aterazuena eta abar. Beno, betiko joko bikoitzhori: espetxeratu lehenik eta gero kaleratu”.

Hamaika kaletan diktadurako plakak badi-rautela ere gogorarazi du Elgoibar 1936elkarteak eta 2008an gutuna bidali ziotelaUdalari, Memoria Historikoaren Legearenarabera ikurrak ken zitzan. “Eusko Jaurlari-tzak irizpideak bidali berri dizkigu –zioenEtxeberria alkateak, Udalak plakak kentzeaerabaki aurretik–, eta auzotarrei euren erai-kuntzan zer plaka mota dagoen adieraztea etakentzea gomendatzea da gure ideia. Gero,beraiek erabaki beharko duten kendu ala ez.Elgoibarren pixkanaka kentzen ari gara,zorionez ez baitira plaka handiak”.

Hondarribian, adopzio-semeBaina Muguruzak ez du soilik kalea bereherrian, Madrilen ere badu. Hondarribian

berriz, adopzio-semetzat dute, hainbat erai-kin egin zituelako. Bertako Udaleko LupeOlaskoaga zinegotziak dio arkitektoa “osoezaguna” dela herrian: “Gauza asko eginditu”. Frankismoan izan zuen garrantziaz,hala esan digu: “Ez dut ideiarik horretaz.Ezin dut ezer esan, ez dakit eta”. Segidan,Udaleko beste pertsonaren batekin hitz eginbehar dugun ere galdetu diogu: “Ez diguteezer aipatu horretaz, beraz, pentsatzen dutbeste norbaiti deituta ere, berdina esangodizula”. Gaia jorratuko duten itaundurik,honatx erantzuna: “Komentatuko dugu,baina besterik ez”.

Honenbestez, zer egin Pedro Muguruza-ren gisako pertsonaiekin? Egañak argi du dik-tadura garaiko pertsonaien inguruan “ezta-baida sakondu” beharko litzatekeela. Izanere, “euren lana bere osotasunean kontuanhartu beharko litzateke, testuinguruan koka-tu; gehienetan bere alde politikoa lausotzen



Goian, Muguruza Elgoibarko seme kutun izendatzen duen agiria.Eskuinean, izendapena eskuetan duela.

GU

RE

GIP

UZ

KO

A/

GA

O

baita. Frankismoan aukera izan zutelako eginzituzten lan horiek, gainontzeko artistagehienek izan ez zutena, erbestean zeudelako.Batzuk, behartuta, baina, beste batzuk boron-date osoz, sistema totalitarioaren adar batosatu zuten. Askoz zintzoago jokatu beharkogenuke gaiarekin”.

Alvarez, berriz, harago doa: “Egiten arizaren ikerketa honekin eta antzekoekin jakin

ohi dugu memoria historikoaren aldekoelkarteok ere ezkutuan egondako pertsonahoriei buruz. Hainbat udaletan sinbolo etaizendegi frankistak ezabatzeko proposame-nak aurkeztuko ditugu laster, etaorain, Muguruzari buruz horijakinda, bere figura ere aztertueta aurkeztuko dugu Elgoiba-rren”. n


2014KO MARTXOAREN 30A8 �

PEDRO MUGURUZAK ezzuen soilik arkitektura zibi-lean parte hartu, frankis-moaren eraikin handi etasinbolikoena ere osatuzuen: El Valle de los Caí-dos. “Bere gain hartu zueneraikuntzaren ardura etaegilea ere izan zen” dioJesús Gutiérrez historiala-riak. “Francoren proiektupertsonala zenez, diktadu-rako hainbat eragile etaartistek hartu zuten parte;Muguruzarena gurutzeada”, zehaztu du IñakiEgaña historialariak.

Gerraosteko Euskal Herria etaEspainia suntsiturik zeuden etaberreraikitzeko agindua eman zio-ten Muguruzari. Hala, Irun, Hon-darribia, Zarautz eta Elgoibarreneraikin zibil asko egin zituen.“Erronka garrantzitsua zen, bainakanpora begira, Valle de los Caídoszen inportanteena”, azpimarratudu Gutiérrezek. Izan ere, jendeaskok ez daki Franco eta Primo deRivera faxistez gain milaka errepu-

blikar lurperaturik dauden mauso-leo horren egilea denik. “Eurenbakea sinbolizatzen zuen, eta garai-le eta galtzaileak zeuden lurperatu-ta”, gogoratu du Gutiérrezek.

Nolanahi den, memoria histori-koaren inguruan iritzia bakarra da:“Orain frankisten monumentua da,beraz, Primo de Rivera eta Francohortik kendu behar dira”, dio JuanRamon Garai idazleak. Bat datorMartxelo Alvarez Ahaztuak 1936-

1977ko elkarteko kidea:“Guk betidanik defendatudugu; lehenik, Franco etaPrimo de Riveraren gor-puzkinak atera beharkolirateke, bigarrenik, ahaldela bertan metaturikdiren milaka errepublika-rren gorpuzkinen identita-tea jakin behar dugu, seni-tartekoek gorpuzkinekinzer egin erabakitzeko.Hirugarrenik, erregimenfrankista zer izan zen sala-tzeko zentro bilakatu deza-tela, memoria demokrati-koa defendatuz. Eta

azkenik, sinbologia eta pedagogiaaldetik garrantzitsua da haranhorretako gurutze erraldoia erais-tea”.

Azkenean, frankismoarenmonumenturik sinbolikoena ezinizan zuen amaiturik ikusi Muguru-zak: 1959an inauguratu zuten,baina elgoibartarra jadanik hilikzen; pixkanaka areagotzen zihoa-kion paralisi batek eraman zuen1952. urtean.

Valle de los Caídos

Francisco Franco (erdian) eta Pedro Muguruza (eskuinean)Valle de los Caídos eraikitzeko lanei egin bisita batean,

agintari eta presoak ondoan dituztela.


PERTSONAIA

Hizketan ez zarela trebe, esan diguzu.Jendaurrean hitz egin behar baldin badut,urduritzen naiz. Edo nire hitzak dena delakoaldizkari batean agertuko direla baldin bada-kit, berdin. Hitza ez da nire adierazpidea.Urtean zenbait dantza emanaldi aurkeztubehar izaten ditut, eta saiatzen naiz gauzaknola diren hitzez azaltzen, baina nik, auke-ran… dantza egingo nuke!

Emanaldiak esan duzularik, Gasteizen zarelarikere modurik naturalenean egiten dituzu jendau-

rreko aurkezpenak euskaraz. Eusko Jaurlaritzakberak baluke zer ikasi zure hizkuntza politikatik!Natural-natural egiten dut. Gainera, badakithemen, Gasteizen, beharrezkoa dela horrelaegitea. Gutxitan erabiltzen da euskara. Honaetorri nintzenean helduen artean gutxik zeki-ten euskaraz Araban. Haurrek, aldiz, bazeki-ten, ikastolan edo eskolan ikasita. Gurekindantzan ikasten ari ziren haurren emanaldiakegiten hasi ginenean, pentsatu nuen: “Zerpentsatu behar dute umeek hizkuntzariburuz?”. Eta aurkezpenak euskaraz egitea

«Gorputza, mugimenduaeta espazioa dira nire

baliabideak»Dantzari eta koreografo da Gasteizen. Horrekin batera, hizkuntza politika eredugarria du

euskaldunberri zahar honek. Natural-natural nahi du dena.

MARINA RUIZ

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Dani Blanco

erabaki nuen. Lehenengo euskaraz, eta geronire lankideak gaztelaniaz. Baina haurrei, esa-terako, euskaraz zuzentzen natzaie. Batenbatek ez badaki, euskaraz eta gaztelaniaz. Ezdago problemarik. Asmatu egiten dugu pro-blema! Urte hauetan, guztietan behin esanzidan batek, adineko batek, zergatik jardunnuen euskaraz. Minduta eraso zidan gainera.“Gaztelaniaz ere esan dut, ordea!”. Pertsonabatek. Behin. Natural jardun behar dugu.

“Gasteiza etorri zinenean”, esan duzu. Bea-saindik etorri.Beasaindik, bai, baina ez zuzenean. Bartzelona-ra joan nintzen Psikologia ikastera. Artean ezzegoen Zorroagarik. Bellaterran egin nituenikasketak. Haur psikologia klinikoa. Baina dan-tza gustatzen zitzaidan. Beti gustatu izan zaitdantza. Txikitan, Beasainen, dantza taldea osogauza itxia zen, baina talde hartako batek zen-bait dantza erakutsi zizkigun kuadrillakooi:sagar-dantza, Pello Joxepe eta beste. Zoriontsunintzen! Etxean, berriz, beti ari naiz mugitzen,hara eta hona. Ama berriz, paretik kentzeko arizitzaidan beti. Gogo hori betidanik izan dut.Bartzelonara joan nintzenean, lehenbizikogauza izan zen dantza ikasteko leku bat bilatzea.

Dantza klasikoa, dakidanez…Bai. Behin, gurasoak ezkontza batera joanziren Madrilera eta, itzulian, puntadun oine-takoak ekarri zizkidaten, gorriak. Haiek jantziarteko onik ez nuen izan. Hartzen nuen gor-tina bat gerribueltan eta dantzan hasten nin-tzen. Esaten dizut, lehenengo, euskal dantzakizan ziren. Gero, klasikoa. Bartzelonan, uni-bertsitatean, gorputz adierazpena egiten hasiziren. Eta San Cugaten, berriz, dantza klasi-koa ikasten. Gustura ibili nintzen bietan ere.Ikasketak bukatu eta han bertan geratzekoahalegina egin nuen, baina ez zitzaidan niknahi nuen bezala irten eta Beasainera itzulibehar. Ez nuen nahi, e!

Ez zenuen nahi…Ez. Baina Beasainen ikusi nuen euskal dan-tzak egiten ibilitako neska batek estudioa jarrizuela. Kontxi Aranburu zen, ordiziarra. Etaharekin hasi nintzen. Asko ikasi nuen Kon-txirekin, asko… Orduan hasi nintzen euskaraikasten.

Euskara ikasten? Ez al zenekien, bada?Ez, bada. Gure etxean ez ziren euskaldunak.

Ama hizkuntza euskara zenuelakoan nintzen!Euskaldunberria naiz, euskaldunberri zaharra,kar, kar, kar. Bartzelonatik itzuli nintzen eta,ordurako, anaia zaharrenak bazekien euskaraz.1977tik 82ra Bartzelonan izan nintzen. Bost

urte haiek oso inportanteak izan ziren euska-rarentzat Beasainen, eta Gipuzkoan. Akorda-tzen naiz Beasainera itzuli eta bermuta hartze-ra joan ginela hiru neba-arreba. Eta euskarazhasi ziren bata besteari! Esana zidaten gau-eskolara joaten zirela, baina euskaraz ari zirelaikusi nuenean… “Kabroiak halakoak!”. Betiikasi nahi izan nuen euskaraz! Eta haiek ikasizuten, eta nik ez. “Orain hemen zaude, ikasibeharko duzu zuk ere”. Bai, horixe! Katalanezgehiago nekien nik euskaraz baino. Zer edozer ulertzen nuen euskaraz, besterik ez. Ikas-ten hasi nintzen, eta ikasi nuen.

Erraz esan duzu…Hala da eta! Ikasi nahi baduzu, ikasten duzu.Gogoa da inportanteena. Eta irakasleak ikas-leak bezainbesteko motibazioa baldin badu,nahikoa, hortxe koktel onena. Eta nik koktelhorretatik edan nuen Lazkaon eta Hondarri-bian.

Barnetegian.Hondarribian bai. Lazkaon ez, Beasainennintzen. Dena dela, lehenengo baserri baterajoan nintzen, Aramara. Ausarta, ni!

Joxean Sagastizabalen Kutsidazu bidea,Marina…Zer edo zer ulertzen nuen, inguruan entzun-da. Osabarenean, bizilagunaren etxean…Kalean ez. Gure garaian euskara gutxi Bea-saingo kalean. Esan nahi dut belarria pixkabat eginda nuela. Baserrira joan nintzenean,aldiz, lanak! Bazen bat, Pello izena zuen, gaz-telaniaz hitzik ez zidala egingo erabaki zuena.Hura estutasuna! Batzuetan, bizikleta hartueta etxera joaten nintzen, amarekin gaztela-niaz hitz egitera. Oroitzapen ederra dut base-rrikoa.

Jendaurreko aurkezpen horietan euskararenaldeko jarrera, eta hizkuntza eta komunikazio

Marina Ruiz Valverde (Beasain, 1960). Dantzaria.Txikitandik da porrokatua. Haur psikologia klinikoaikasketak egin zituen Bartzelonan eta hasi zen dantzaikasten. Klasikoa. Gerokoa du dantza garaikidea. Dantzaklasikoak ez bezala, askatasuna esan nahi zuengaraikideak. Gorputza, mugimendua eta espazioa nahieranerabiltzeko bitartekoa zitzaion. Gasteizko Traspasos dantzakonpainian da joan deneko hogei urtean, MargaArroyorekin batera. Hainbat ekitalditan parte hartu ohi du,dantza eta askotariko koreografiak lagun, eta zenbaittalderekin kolaboratu du. Oraindik orain egin du koreografiaberria Panta Rhei taldearentzat.

NORTASUN AGIRIA

2014KO MARTXOAREN 30A10 �

MARINA RUIZ

Ezinduak“Deialdi berezirikegin gabe ere,minusbaliotasunenbat duten haurraketortzen zaizkigu.Haietaramoldatzekoahalegina egitendugu, eta beraiekere egiten dute.Batzuetan,zailagoa daminusbaliotasunaez dutenaktratatzea. Halaere, uste dutnaturaltasunezhartu behar dugulaelkar, arazoakasmatzen ibiligabe”.

MARINA RUIZ


politika hori ikusi eta jaiotzatik euskaldunazinelakoan ni.Ezetz, bada! Horrexegatik dut jarrera hori,niri falta izan zaidalako. Hizkuntza bat ikaste-ko, entzun egin behar duzu, hitz egiten delaikusi. Horretan ari naiz ni. Gainera, euskaraikasi, EGA titulua atera, eta Arrasatera joannintzen euskara irakastera euskaltegi batera.Deialdi irekia zen. Neure burua aurkeztu, etahartu ninduten. Bi urte egin nituen han.Baina Arrasaten dantza ikasteko modurik ez.Karate egiten hasi nintzen, baina ezin nuen.Eta, horretan, Gasteiz ezagutu nuen, nik eznuen-eta hau ezagutzen. Arrasateko lagunakhona etortzen ziren, eta ni haiekin. Eta gusta-tu Gasteiz. Hemen dantza egiteko aukerazegoen. Hezkuntza ordezkaritzan izena emanhonako, ordezkapenak egiten hasi, eta Gas-teizen naiz harrezkero. Eskolak ematea gora-behera, dantza egiteko aukera nuelako.

Eta egin zenuen, egin zenuenez.El Patio izeneko estudioan hasi nintzen1987an, eta han dantza garaikidea ezagutunuen. Kubatarra genuen irakaslea, ArnaldoPaterson, Kubako balet garaikideko zuzendariizana. Haren bidez heldu nintzen dantza garai-kidera. “Dantza garaikidea, hauxe da nirea!”.Halako batean, Paterson Donostiara joan zen,eta Traspasos honetako jendea ezagutu nuen1988an: Marga Arroyo eta Mikel Gomez deSegura. Klaseak jasotzen hasi nintzen. Ikuski-zun bat zuten eskuartean, eta tailer bat jarrizuten martxan. “Parte hartuko zenuke?”. Etabaietz. Laster, eskolak ematen hasi nintzen.Umeei irakatsiko ote nien galdetu zidaten, etaordurako nik ume artean ikusten nuenez nireburua, baietz. Hurrena, helduekin. Horrela,konpainia osatu genuen, eta diren eta ez direnfrontoi guztietan egin genuen dantza. Gazteakginen! Gazte eta indartsuak! Furgoneta erosi,zertzak, fokuak… Dena.

Garaikidea hobetsi zenuen, ez klasikoa.Klasikoak teknika eta forma lantzen ditu,batez ere. Garaikideak aldiz, teknika ez ezik,besterik ere bazegoela erakutsi zidan. Nire iri-tziz, dantza garaikidearen barruan zernahi egindezakezu, ez duzu araurik. Inspirazioa izan,nahi den musika jarri, eta aurrera! Nahi duda-na egin nezake. Beharbada horixe gustatzenzait, mugarik gabe dantza egitea. Ez dakit.

Hogeita bost urte iaz Traspasos dantza konpai-niak.Bai, urte asko hemen Margak eta biok.

Matrimonio askok baino gehiago!Bai, horixe! Izatezko bikote ere bagara gu,kar, kar, kar. Krisialdiak ere izan dira proze-

suan, baina krisialdian, beti pentsatu dut elka-rrekin egiten duguna bakoitzak gure aldetikbakarrik egiten duguna baino hobea dela. Etauste dut egia dela. Talde bat gara hemen.Maien Boixek, esaterako, lindihop, areto dan-tzak eta beste irakasten ditu. Rosa Lahoz eregurekin da, flamenko irakasle. Urte mordoadaramagu elkarrekin.

Ikusiak ditut zure koreografia zenbait. Musikaaukerak harritu nau, batean tango, bestean tri-kitixa…Horrela gustatzen zait niri, eta horixe da gurefilosofia. Margak, esaterako, koreografia bategina du Mikel Urdangarinen musikarekin.Tartean, neska batzuk dantzan, baina ez eus-kal dantzarik, dantza garaikidea baizik. Osolan polita. Dantza garaikideak hainbat nahas-keta egiteko aukera ematen dizu. Egin ondo-ren, bestek esango du ondo dagoen ala ez,gustatzen zaion edo ez. Teknika bera bainoinportanteagoa da gorputz ezaguera. Mugi-mendu organikoetatik teknikara egitea dago-kigu. Gainerakoan, teknika hutsa gauza hotzada.

Zertan dira dantza modak? Batean, sevillarrak;bestean, saltsa eta merenge…Horrela da, bai. Eta gero, sabel-dantza etorrizen. Edo capoeira! Ez dut teoriarik landu,baina uste dut telebistak sekulako indarraduela horretan. Nahikoa da Shakira pantailanagertzea dantzan, polit eta ondo, jendeakhuraxe egin nahi izateko. Telebistak marka-tzen du moda.

Dantza garaikidea, berriz, behin ere ez da bola-dan, behin ere ez modatik kanpo ere.Horixe esango diet nire lankideei, kar, kar,kar. Egia da, bai, egia. Saltsa eta gainerako-ak oso dantza sozialak dira, tabernan ber-tan egin ohi dira. Garaikidea, aldiz, ez. Osa-sungar ria da, batetik, sasoian egotenlaguntzen digulako, eta bestetik berriz,artearekin ere badu ikustekorik. Konbina-zio ederra da…

Koreografiak ematen dio dantzari arte dimen-tsioa?Galdera bihurria da hori! Hainbat dantzarikez ditu ohiko koreografiaren urrats guztiakbetetzen, ikusleak ez ditu pauso guztiak argieta garbi ikusten. Sentitzen duena azaltzen dudantza bidez, musika lagun. Hori artea da.Batzuetan sentsazioa bera da jarraibidea,inprobisazioa… Polita eta interesgarria izanliteke. Dantza garaikideak aukera handiakematen ditu, antzerkiarekin loturak ere badi-tu, ez antzerki tradizionalarekin, baina baiesperimentalarekin.

BlandineCalais“Mugimendurakoanatomiazbaliatzen gara gu,Blandine Calais-Germainenteknika. Dantzariazela, lesio larriaizan zuen aldakan,eta fisioterapialantzen hasi zen.Hortik abiatutasortu zuenMugimendurakoanatomia etahortik ari gara guduela hamabosturtetik hona.Haren bidetik,ikusi nuen dantzaklasikoan lantzenziren hainbatteknikak ez ziotelagorputzari batereonik egiten.Calais-Germainekbeste bide batireki zidan,lehengoaberraztertu etaaurrera egitekobestelakoikuspegia”.

Zergatik jotzen du gizakiak dantza egitera?Antzinako tribuak ikusi eta dantzan ari diraospakizunean, euria behar dutenean edohainbat momentutan. Mundu sakromagikoada dantza. Niri barrutik datorkit. Azkena,Ezkaraitik Valgañonera gindoazen, mendiz.Gauza guztiak sintonian zetozela sentitunuen: neure pausoak, lainoa, txintxarrihotsa… Sentitzen hasi nintzen –lehenengo,sentitzen–, eta koreografia bat egin nezakeelapentsatzen. Silvia San Miguel pianistarekinhitz egin nuen eta bat egin genuen. Lehenen-go, sentitzea da beti. Ondoren, ofizioa dator,ideiak gauzatzea.

Zenbait ekitaldi “zibiletan” ikusi zaitugu koreo-grafiak osatzen. Maria de Maeztu Forum Femi-nistaren 25. urteurreneko ospakizunean Gas-teizen. Dantzaz baliatu zara, edo koreografiabaten parte jardun duzu…Feminismo munduan ikusten dut neureburua. Salaketa egiterakoan ere begiradaberria eskaini nahiko nuke, jendeak pentsadezan: “Zer ari dira, ordea?”. Maria deMaezturen saio horretan, Carmen San Este-banek zuzendu zuen ekitaldiaren gidoia.Nork bere saiotxoa egin zuen, batak pianoa

jo, besteak gerraz hitz egin... Ni, esaterako,zerba-sorta hartuta joan nintzen, neureburua eta airea laztantzen, zafratzen. Gizar-teak emakumeari agintzen dion rolaz gogoe-ta egin nahi nuen. Rol horrekin nola egitendugun bat, batzuetan, eta nola ez gaudenados, berriz, beste batzuetan. Zerba-sortazimelak mugimendu politak egiten lagunduzidan.

Abortu Legearen kontra ere jardun duzu Araba-ko Emakumeen Asanbladarekin batera.Andre Mari Zuria plaza ondoan, Posta kaleanjarri ginen hainbat emakume, bi ilaratan,belauniko, diru eske Londresera abortatzerajoateko. Oso fuertea iruditu zait abortu kontuhau. Aspaldi egin nuen borroka hori! Badakitzein zen egoera garai hartan, abortua legezta-tu baino lehen, esan nahi dut. Ez zait burutikkentzen nola hil zen neska bat gure herrian…Oraingo lege hau atzera joatea da. Hitza ezda nire baliabidea, ez dut nire burua afixakegiten ikusten. Bizitza honetan nire baliabi-deak gorputza, mugimendua eta espazioadira. Kalea espazio eszeniko bat da, denonborrokak adierazteko lekua. Arte eszenikoekesateko asko dute gauzak salatze-rakoan, protestari beste formabat emateko balio dute. Hor ikus-ten dut nire burua, beste hainbatjenderekin batera. n

� 132014KO MARTXOAREN 30A

“Bartzelonara joan nintzenean, katalanez ari ziren unibertsitatean,Psikologia fakultatean. Protestak ere izan ziren, ez pentsa. Baina las-ter konturatu nintzen lehenengo hilabetea orduko, katalana ulertzendugula. Ez da euskara. Frantses pixka bat jakinez gero, eta gaztela-nia jakinda, nahikoa da katalanez ulertzeko. Ez nuen protesta uler-tzen. Euskaldunak ere kontra ziren, gero! ‘Zer ari zarete zuek? Eus-kara berreskuratu nahi duzue, eta katalanez irakastearen kontra?’”.

Katalanez

AZKEN HITZA

Argia“Dantzak argiabehar du,antzezpenakbezala. Argiak giroezberdinaksortzen ditu. Erabatera egin,bestera egin…Begiak denaikusten du. Aldiz,fokua han edohemen jarriz gero,argiak seinalatzenduen huraxeikusten du begiak.Keinurik txikienaere bai!”.


Haragijaleen munduan menu begetarianoa dastatzeko aukera, horixe da Iparragirresagardotegiak Hernaniko Osinaga auzoan (Gipuzkoa) eskaintzen duena. Beno, hori etasagastien ondo-ondotik AHTko obren bisitatxoa, zulo sakonez eta hormigoizko paretasendoz edertutako paisaia. Baina itxaron, zer zen menu begetarianoaren kontu hori?

SAGARDOTEGIAK

Bazkaldu al dezakesagardotegian begetarianoak?

SAGARDOTEGIAK badoaz pixkanaka nor bereizaera hartzen, dauzkaten baliabideen araberadesberdintasunak markatzen. Batzuek ingu-rua darabilte, beste batzuek irisgarritasuna,eta badago bestelako aukerak eskaintzekoahaleginean menu zabalagoa daukanik ere.Horixe izan da Iparragirre sagardotegira ger-turatzeko aitzakia: otordua. Betiko bakailaotortilla, bakailao frijitu eta txuletaren menutikaterata –eta aukera hori kendu gabe, noski–,begetarianoak ere sagardoa probatzera gertu-ratzeko arazorik izan ez dezaten, eurentzatmenu berezia eskaintzen dute orain hiru-lauurtez geroztik. Sagardo ekologikoarekin eta

Labelarekin hasi ziren garai horretan, eta eda-rian ez ezik elikagaietan ere kalitatezko pro-duktua zaindu nahi zutela azaldu du ArantxaEguzkitza sagardogileak.

Badira urte batzuk, otorduetako eskaintzazabalagoak ezagun direla sagardotegietan.Hainbatek arraina saltsan jartzeko aukeraematen du, beste hainbatek haragi desberdi-nak, tortillan ere barietatea egoten da lekubatzuetan eskatuz gero… Sagardo denboral-ditik kanpo urtean zehar irekitzen dutenekere aprobetxatzen dute eskaintza zabaltzeko,otordu ekonomikoagoak eta abar. Iparragi-rreko menu begetarianoa sagardo denboral-dirako sortu zuten, ohiko menuaren prezio-an: pate begetala, etxean egindako berdurapurea edo potajea, entsalada epela txanpi-noiekin, hanburgesa begetala eta postrea ber-dina, gazta, intxaur eta menbrilloa. Aurtengo-an berritasun batekin datoz, Aste Santutikaurrera ere asteburuetan irekitzeko apustuaegingo baitute. Kasu honetan, sagardoa boti-laratua izango dute mahaian bezeroek, etaagian txotxerako kupelen bat-edo zabalik.Bezero kopurua garai horretan gutxitu egitendenez, bertako produktu ekologikoak eskain-tzeko apustu sendoagoa egiteko asmotandabiltzala azpimarratu dute etxekoek.Momentuz, janariarekin ez dira produktuekologiko ziurtatuetan sartzen, nahiz etahorra bideratzeko asmoa duten.

Bertako produktuekin ahalegintzen dira,euren baratzekoekin, inguruko baserritarrekeskaintzen dutenarekin. Sagardo ekologikoa-ren eta bertakoaren bidetik joko dutela argidu Arantxa Eguzkitzak. Sagardo ekologikoaegiteko etxeko sagastietako sagarrak erabil-tzen dituzte –Abiadura Handiko Trenak txi-kitu dizkien sagastiek jada ez dute fruiturikematen, baina bizirik diraute beste batzuek–

| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA |

Iparragirren (telefonoa: 943 55 03 28) bezalabegetarianoa ez, baina menuan eskaintza des-berdinak egiten dituzten zenbait sagardotegi:� Zalbide (Abaltzisketa, Gipuzkoa).

943 65 21 76� Elorrabi (Hernani, Gipuzkoa).

943 33 69 90� Urdaira (Aginaga, Gipuzkoa).

943 37 26 91� Olagi (Altzaga, Gipuzkoa). 943 88 77 26� Kalonge (Igeldo, Gipuzkoa). 943 21 32 51� Añota (Azpeitia, Gipuzkoa). 943 81 20 92� Petritegi (Astigarraga, Gipuzkoa).

943 45 71 88� Astarbe (Astigarraga, Gipuzkoa).

943 55 15 27� Laka Erdi (Berriatua, Bizkaia).

608 67 32 08

Menu anitzak


eta ez dute logiko ikusten Euskal Herritik1.000 kilometrora dagoen beste herrialdebatetik sagarrak ekartzea ekologikoaren ize-nean, ez behintzat iraunkortasunaren ikuspe-gitik. Hortaz, elikagaiekin ere bide bera jorra-tzen ari dira, bertako produktuak eta ekoizletxikiak bultzatuz.

Dastaketa saioakIparragirrekoek ez dute ahaz-ten eurak sagardogileak direla,euren produktua sagardoadela eta beste aspektu batzue-tan egiten ari diren hobekun-tzak beharrezkoak badituzteere, edariari etengabe begiraegotea nahitaezkoa dutela.Bezeroari sagardoa probatzerahurbil dadin aukerak erraztu behar zaizkiolagarbi daukate, eta horretarako lehendik ereburuan zerabilten proposamena zabaldudiote publikoari: probaketa. Azken bateanhorixe da behar dutena, sagardoa gustatzenzaion jendeak eurena probatu eta ahal izanezgero erostea. Beraz, asteazkenetik ostiralera18:00etatik 20:00etara sagardoa dastatzekoaukera dago Iparragirren, nahi izanez geropintxo eta guzti, edo gustukoago bada etxetikbokadilotxoren bat eramanda.

Gainera, orain gutxi etxea berritu beharizan dute eraikinak zeuzkan pitzadura etadesplazamendu batzuk medio –eta badirudi

ez ziotela mesede egin egunero etxetik parebat metrora pasatzen diren 50 bat kamioirenpisu eta mugimenduak–. Sagardotegia berri-tzen hasita, sagardogintzari zuzendutakoespazioa prestatzen ari dira. Lehen jangelankristal baten atzean erakusketa moduan jarri-ta zeukaten tolare zaharra lekuz aldatu etapublikoari irekita martxan jartzekotan dira,

garai bateko ekoizpena nola-koa zen ikusi ahal izateko.Horrekin batera, azalpen taula-txo batzuekin eta argazkiaktartekatuz sagardogintzarenhistoria eta prozesua ezagutze-ko aukera edukiko du gertura-tzen denak, eta kata gune batere jartzekotan dira, sagardoa,bertako produktuak eta ekolo-

gikoak ardatz hartuta. Ez dago guztiz bukatu-ta, eta apirila-maiatzerako irekitzeko asmotandabiltza.

Aipatu berri ditugun beste hainbat eskain-tzaren artean menuarena nahiko ohikoa iza-tera iristen ari da sagardo munduan. Horrenbarruan baina, ez da hain ezaguna menubegetarianoarena. Haragia eta arraina datoz-kigu burura sagardotegiez pentsatzean,batzuk horixe jateko gogoz etabeste batzuk urteroko zalantzan,ezin badut jan zertarako joan?Bada, menu begetarianoa izanliteke aukera bat. n

Menua osatzeko, bertako produktuekin ahalegintzen dira Iparragirre sagardotegian, euren baratzekoekin,inguruko baserritarrek eskaintzen dutenarekin

Sagardogintzaren espazioaprestatzen ari dira: tolare zaharrapublikoari irekita martxan jarri,azalpen taulatxoak eta argazkiaktartekatu, kata gune bat ezarri...


Etxerik gabekoek osatzen dute gure hiri eta herrietako kolektiborik baztertuenetakoa.Iruñean, lo egiteko aukeratzen dituzten lekuetatik erronda egiten dute Paris 365 jantoki

sozialeko hainbat boluntariok, salda beroa eta konpainia eskaintzeko.

ETXERIK GABEKOAK

SALDA BEROA du izena eki-menak eta iragan urtean jarrizuten abian, Nafarroako Uni-bertsitate Publikoko taldebatek Iruñeko karriketan loegiten duten lagunei buruzkoazterketa egin ostean. Zerbi-tzuaren arduradun Dori Iriar-tek dio kalean lo egiten dute-nen profila eta jantokisozialera doazenena oso des-berdina dela, etxe premia etabehar ekonomikoak izateazgain, problema erantsiakzamatzen baitituzte. Batzuk alkohola edo bes-telako drogen menpe bizi dira, beste hainbatekburu arazoak dituzte, edo legez kanpo bizidiren etorkinak dira, laguntza oro ukatzen zaiz-kienak. Azterketaren arabera, karriketan bizidiren gehienak gizonak dira, 40 eta 45 urtebitartekoak, eta Iruñeko Alde Zaharrean etaZabalgunean ezartzen dira batik bat.

Karriketan lo egiten dutenek, eskuarki,bakardade sentimendu oso sakona dute. SaldaBeroa proiektua “karrikako jendearekin egote-ko aitzakia hutsa da, beraiekin solas egiteko,konpainia egiteko. Jendea ezin da zopa bakarbatekin elikatu. Karrikan lo egiten dutenekikogertutasuna bilatzen dute boluntarioek”, azal-du du Iriartek. Nafarroako hiriburuan errolda-turik ez daudenak karrikan bizitzera derrigor-tuta daude, Trinitarios-eko aterpetxeak soilikhiru egunez egoteko baimena ematen baitie.Iruñean bi urtez egon behar duzu erroldanizena emanda, aterpean jarraian lo egin ahalizateko. Hotzaren aurkako protokoloa aktiba-tzen denean baino ez dira zabaltzen denentzataterpetxeko ateak; hots, tenperatura 3 gradutikbeherakoa denean.

Karrikaz karrika abiatu garaArratsaldeko zazpiak laurden gutxian geratugara, Paris 365eko atarian. Euria gogotik ari du.Gaur lau lagun elkartu dira: Asun, Antonio,Mikel eta Javi. Abendutik martxora ateratzen

dira, urteko hilabeterik hotze-netan, astelehen eta asteazke-nero. Furgonetan salda-ter-moa, motxilak eta lo egitekozorroak sartu, eta abiatu gara.Autobus geltoki zaharrarenondoko eraikin handi batensotoan egin dugu lehen gel-dialdia. Adats luzeko gizonbat lurrean etzanda dago,maindire potolo batzuenazpian; aulki gurpildun batengainean berriz, bi hankak eba-kita dituen gizon edadetu bat;

eta haren gibelean, bere alaba, 30 urte betegabeak dituena. Elkarren artean errumanierazmintzo dira, eta gaztelaniaz kostata egiten dute.Zulo honetan zazpi hilabete daramatzate. Ater-petxetik laster bota zituzten. Zopa banatu etalurrean etzanda dagoen gizonari lo egitekozorroa eman diote, kartoi puska baten gaineanlo egiten baitu.

Bigarren geldialdia Rodezno Kontearen Pla-zan egin dugu. Plazako arkupeetan elkartu dirainguruan lo egiten duten magrebtarrak. Zopaekarri eta edaten duten bitartean eurekin hitzegiteko probestu dugu. Batek kontatu duMarokon kimikaria zela, eta Bartzelonan hogeiurtez lan horretan jardun zuela. Karrikaz karri-ka segitu dugu eta Sarasate Pasealekuko kutxa-zain batean bi lagun aurkitu ditugu: 72 urtekogizonezkoa, Avilan jaioa; eta gazte andaluziarbat, oso berritsua. Zopa eman beharrean zer-gatik ez diogun euro bat ematen galdetu digu,“tabakoa zopa baino beharrezkoagoa” baitu.Boluntarioek erantzun diote dirua emateadebekatua dutela.

Bueltan kontatu didatenez, gazte andaluzia-rrak buru arazoak ditu, eta mediku batenganaeraman nahiko lukete, baina berak ez du nahi.Gauak eta euriak basamortu bihur-tu dituzte Iruñeko karrikak. Zabor-kamioiaren zaratak hausten duetxeetan, eta kutxazainetan, lo egi-ten duen hiri honen isiltasuna. n

Salda eta konpainia banatzen

| KOLDO AZKUNE ETXABARRI |

Irudian, Paris365 jantokisoziala,kanpotik.Bertako lauboluntariorekinibili gara Iruñekokarriketan zehar,aterpetxeetan loegin ezindutenei salda, lozorroak etakonpainia pixkabat banatzen.


PREKARIETATEAREN AURPEGIAK

Karmele Lopez de la Manzanaradut izena eta 38 urte ditut. Hiruseme-alabekin bizi naiz Bilbon.Langabezian nago eta gure etxeagaltzeko arriskuan gaude, bainabehar adina borrokatzeko prestnago hala gerta ez dadin.

Seme-alabek etxean bizitzenjarrai dezaten borrokatuko dut

9, 11 ETA 15 URTEKO hiru seme-alaba ditut.Horregatik eta lanik ez dudalako, 800 euroinguruko laguntza jasotzen dut. Kontukorrontea baliogabetu didaten arte, horietako400 Kutxabank-i gure etxebizitzaren hipote-ka ordaintzera bideratu ditut, eta beste erdia-rekin lauron gutxieneko beharrizanak asebeteditugu.

Seme-alaben aita ez da gurekin bizi, banan-duta baikaude. Hala ere, etxebizitza bion ize-nean dago, eta hari dagokio hipotekarenbeste erdia ordaintzea. Dirudienez ezin duzati hori ordaindu, eta haren atzerapenen gai-neko interesak niri ari zaizkit eskatzen. Hasie-ran 10.000 euro inguru baziren ere, interestasa izugarriak direla-eta, berehala egin dugora. Nahiz eta Mario Fernandez Kutxaban-keko presidenteak publikoki esan atzerapeneidagokien interesa %10ekoa dela, %19a ezar-tzen digute guri. Salaketa jarri diet, eta epailebatek gure hipotekak neurriz kanpoko klau-sulak dituela onartzea lortu dudan arren,gastu judizialak gehitu dizkiote nire zorrari.

Hasieran zorra kolpetik kitatzeko eskatuzidaten; eta ezingo nuela ikusita, hilean 1.000euro ordaintzen ahalegintzeko iradoki zida-ten gero. Baina 800 euroko diru-sarrerekin,ezinezkoa zait. Hortaz, gaur-gaurkoz, gureetxebizitza galtzeko arriskuan gaude. Nireesku dagoena egingo dut adostasuna lortze-ko. Hori bai, tratuak bermatu behar du nireseme-alabei jaten eman ahal izango diedala.

Zorionez, ez nago bakarrik: Bilboko etxe-gabetzeen kontrako mugimenduekin harre-mana dut eta lan izugarria egiten ari den jen-dea dago. Berriki Maite izeneko burkidearen

eta haren alabaren etxegabetzea gelditu dugu,langabetuen asanbladaren laguntzarekin.Ezinbestekoa da beste batzuen babesa senti-tzea, psikologikoki oso gogorra delako zureetxebizitza galduko duzun beldurrez bizibeharra.

Baina oraindik ere jende gutxiegi mugitzenda. Beldurgarria da bankuek zenbat botereduten, erakunde publikoak zein pribatuakdituzte haien esanetara. Herritarrok aurreegin behar diegu, gaur ni nagoen bezala,bihar beste edonor egon baitaiteke etxebizi-tza galtzeko arriskuan. Haserrarazi egiten naubankuek jendearen lana eta sufrikarioarekinnegozioa egiten dutela pentsatzeak. Diruabaduzu, munduko pertsona garrantzitsuenazarela sinetsarazten dizute; dirua ez duzu-nean aldiz, pertsona ere ez zarela dirudi.

Nire kasura itzulita, ziurtasunez esandezaket datorrenari aurre egingo diodala;borrokatu egingo dudala, nire seme-alaben-gatik bada ere, haien etxean bizitzen jarraidezaten. Umeak ohiko ingurunetik atera-tzeak ondorio larriak eragin ditzake. Horigutxi balitz, etxebizitzarik gabe geratzenbanaiz seme-alabak kendu ahalizango dizkidate, eta hori ez dutinondik inora onartuko. Ez dutegun bakar bat ere pasako haieknirekin izan gabe. n

| LANDER ARRETXEA |

�

18 � 2014KO MARTXOAREN 30A

IRITZIAREN LEIHOA

EZ NAIZ BRIKOLAJE ZALEA. Txikitan era-baki nuen eskuekin ez nintzela trebe, etahortik aurrera bonbillak aldatzea izan daetxean egindako lanik konplexuena.Managuara bizitzera etorri naiz, etahemen etxeak hutsik, altzaririk gabe, alo-katzen dira. Oihalezko armairu bat etaoinetako altzari oso sinple bat erosi etanik muntatu ditut, planoa begiratuz. Ezdauka misteriorik, baina trebe sentitunaiz. Hurrengo erronka egurrezko taulabat lixatzea eta margotzea izango da, apalbezala erabiltzeko.

Beste anekdota bat: Managuatik gertudagoen urmael famatu batera joan nintzenbainatzera orain dela gutxi. Ur gainean egu-rrezko plataforma batzuk daude, jendeaeguzkipean etzanda erlaxatzeko, aintzirakomugimenduak kulunkatua. Gizonezkolagun batekin joan nintzen eta bera, eskaile-rak erabili ordez, pultsuan igo zen. Nikesan nion argi neukala ez nintzela horrelaigotzeko gai, ez baitaukat indarrik besoe-tan. “Saia zaitez!”, esan zidan. Eta nik ezetz.Hurrengo egunean saiatu nintzen: eskuaktaulan jarri, besoen indarra erabiliz gorpu-tza uretatik atera, taulan eseri arte: “Eup!”.Bosgarren saiakeran lortu nuen.

Seguru asko nire bi lorpen txiki horiektuntunak irudituko zaizkizue eta ez duzuenire poztasun eta harrotasuna ulertuko.Baina zera gogorarazi didate: “June, ezesan berriro ‘ez naiz gai’. Saiatu”. Haur-tzarotik “ez naiz indartsua” eta “ez naiztrebea” ditut garunean grabatuak. Horidela eta, giharrak atrofiatuta ditut eta ezdut eskuz ezer ere egiten.

Feminista naizen neurrian, sexismoarilotutako irakurketa bat egiten dut. Neska-

tila tipikoa izan naiz: soinekoak maitenituen, balleta egiten nuen, patioan soka-saltoan ibiltzen nintzen eta baloiak beldu-rra ematen zidan. Orain inbidia ematendidate lagunekin futbolean edo saskiba-loian jolastera biltzen diren gizonak.Batzuetan nire neska-lagunekin komenta-tu dut: “Zergatik ez gara saiatzen? Bostaxola baloia behin ere ukitu ez badugu...”.Genero rol tradizionalek gure ahalmenakmugatzen dituzte. Gizonen kasuan txiki-tan dantzatzea maritxuen kontua zela usteizateak gozatzeko bidea itxi die, esaterako.Askok sexuen arteko desberdintasunakbiologia kontua dela diote, baina hezkun-tza eta estimulu guztiz bestelakoak jaso-tzen ditugun neurrian, nola dakigu hala-beharrezkoak diren ala ez?

Bestalde, hezkuntza berdin zalea jasodugun belaunaldiok, trebetasuna gehiagogaratu ordez, gero eta eskasagoa daukagu.Gaur egungo emakume gehienok ez daki-gu gure amamek bezain ondo janariaprestatzen, baina ez dugu mekanika edoiturgintzari buruz ezer ikasi. Gizonekgero eta ardura gehiago hartzen duteetxeko lanetan, baina gutxik ikasi dute jos-ten, eta aldi berean, gutxi dira eurenkabuz, elektrikari edo igeltsero batiordaindu ordez, etxeko erreformak etakonponketak egiteko nire aitite bezain gai.

Aro birtualizatu honetan, uste dutbizitzaren jasangarritasunari lotutakolanei arreta handiagoa jarri beharkogeniekela, ekonomia feministak erabiliohi duen kontzeptu hori eguneroko bizi-tzan praktikara eramaten, eta ez bakarrikzaintza lanen garrantzia aldarrikatzeko,baizik eta, baita ere, rol maskulinoei lotu-tako trebeziak mantentzeko eta emaku-meen jabekuntza prozesuetan gehitzeko.Denok, neskek zein mutilek, generorolak astinduz, brodatzen zein sarrailakaldatzen gai izatea izan behar dugula hel-buru. Horrela izango gara gizaki autono-moak eta osoak, gure oinarrizko beha-rrak asetzeko emazte, senaredo gurasoen beharrik ezdutenak, eta erantzunkideta-sunean oinarritutako harre-manak dituztenak. n

Ez naiz gai

Gizonek gero eta ardura gehiago hartzendute etxeko lanetan, baina gutxik ikasidute josten, eta aldi berean, gutxi diraeuren kabuz, elektrikari edo igeltsero batiordaindu ordez, etxeko erreformak etakonponketak egiteko nire aitite bezain gai

JuneFernández �

KAZETAR IA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

20 2014KO MARTXOAREN 30A

IRAGANA etorri zaio gogora, Europanberriz mapa urratzen ari dela ikustean.Institutuan historia ikasteko erabiltzenzuten liburuko hainbat pasarte ahaztuxeditu buruan: gatazka kolonialak, LehenMundu Gerraren piztea… Duela mendebat Sarajevon gertatutako artxidukearenhilketak Ukrainako Viktor Justxenko pre-sidente ohiaren pozoitzearen antza duelairuditu zaio oroitzapenen sokan, eta, batezere, geroago Ukrainan suertatu diren gai-nerako guztiek. Krimea barne. Kanpo.

Galdera larri bat kokatu zaio begitar-tean: nola ikasiko dute Europako historiageroko nerabeek? Galderaren epizentro-

an, baina, ez dago liburuaren formatua(paperezkoa ala elektronikoa), ez etagatazkaren zein alderdik lortuko duenbere kontakizuna nagusitzea ere. Izan ere,oraingo sentsazioa beste bat da: liburuhartako pasarteak edonon errepika dai-tezke, edonoiz. Odol gose-egarria ezdago gainditua. Historiako etsaminanburuz idatzi behar ziren istorio haiekposible dira berriz egungo Europan.

Geroko nerabeek –susmoadu– berak izandako jarrerabera hartuko dute: “Guk seku-la ez dugu gerra ergelik ezagu-tuko”. n

ANTZERKILARIAK ETA DANTZARIAK ameslariak gara ofi-zioz; irudimena ohiko lan tresna dugu. Behin, sabaia etalurra besterik ez zituen tailer itxurako orube sakon etailun bat erakutsi ziguten, eta guk oso erraz irudikatugenuen bertan aspaldian desio genuen eskola. Burdinherdoildu eta porlan belztuz betetako bazterrera seina-latuz “hemen ikasgelak izango dira eta han entsegu-gelak” esan ziguten. Guk zoko ilunerabegiratu eta ikusi egin genituen ikas-gelak, entsegu-gelak, eta haietan ikas-leak ikusi genituen: aktore, teknikarieta dantzari izan nahi zuten gazte etaez hain gazteak ziren, beren buruakprestatzen, trebatzen ari ziren hanbertan, gure begien aurrean.

Hezkuntza sailburuak gonbida-pen ponpoxo bat bidalia zigun.2010eko ekainaren 28rako zenhitzordua, eta eguna iritsita Bilbon,EiTBren egoitzan ginen, zintzo.Eserlekuz beteta zegoen areto han-dian sartu ginen; aurrealdean hizla-rientzat tribuna prest zegoen. Akto-reak, dantzariak, zuzendariak,teknikariak, gidoilariak, ekoizleak, kudeatzaileak etasustatzaileak eseri ginen aulkietan. Arte eszenikoenalorreko ehun lagunetik gora izango ginen.

Sailburuak hartu zuen hitza eta guri zuzenduzitzaigun: “Hemen bertan, eraikin honen beheko

solairuan egingo dugu Eszenika, Arte EszenikoenGoi Mailako Eskola. Antzerkia, dantza eta eszenotek-nia ikasi ahal izango dira hemen. Bi urte barru,2012ko irailean irekiko ditu ateak Eszenikak.”

Denbora pasa da, eta irudimena eta ilusioa gurekindira oraindik, eskolaren arrastorik ez ordea. Hamarurtetik gora dira euskal arte eszenikoetako kideak goi

mailako eskola baten premia aldarri-katzen hasi zirela. Hain luze jotzenduten aldarrikapenak hoztu etahutsean geratzeko arriskua izaten da.Honako honetan Arte EszenikoenGoi Mailako Eskolaren Aldeko Pla-taformari aitortu behar zaio eskola-ren sugarra piztuta eta gure irudi-men gaitasuna bizirik eustekogaitasuna.

Eusko Jaurlaritzaren 2014koaurrekontuetan bada partida bat arteeszenikoen eskolaren izena darama-na. 300.000 euro daude jasota kontu-sail horretan. Eskola martxan jartze-ko gutxitxo, eskolarik gabejarraitzeko gehitxo. Diru hori xahu-

tuta eskola sortzen hasi dela ikusten hasibeharko ginateke. Irudimena ez zaiguagortu, baina larria litzateke datorrenurtean eskola ikusteko begiak ixten jarrai-tu beharko bagenu. n

Irudimentsuak

Oier Araolaza DANTZAR IA �

EduZelaieta�

IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O Edonon, edonoiz

Denbora pasa da,eta irudimena etailusioa gurekin diraoraindik, eskolarenarrastorik ez ordea.Hamar urtetik goradira euskal arteeszenikoetako kideakgoi mailako eskolabaten premiaaldarrikatzen hasi zirela

DA

NI

BLA

NC

O

� 212014KO MARTXOAREN 30A

IRITZIAREN LEIHOA

BILBOKO METROAREN kontra egonzirenek geltoki berriak eskatzendituzte orain. “Peajerik ez” ziote-nek, bidesariz bete nahi dituzteerrepideak. Leitzarango autobideaerrefusatu zutenek ahaztu duteAzpirozko bide zaharra. Beregaraian Ibarretxeren erabakitzekoeskubidea gutxietsi zutenek, man-tra moduan darabilte orain. Tran-tsizio denboran Konstituzioarenzein autonomien aurka zeudenak,horien defendatzaile sutsuenakdira gaur egun. Eta bada, zoritxa-rrez, sufrimendu justifika ezinasortu duen atzerapen larriagorik.

Denok ibili gara atzeratutanoizbait, baina batzuek, muturre-koek batez ere, abilezia bereziadaukate horretarako, eta beranduhelduta ere, lehenengoak bailirandabiltza harro asko.

Duela gutxira arte ez abertza-leekin akordioa traiziotzat har-tzen zutenak, lehenak dira orainhori berori aldarrikatzen, eta askopozten dira gainera lortuz gero.Madrilgo Kongresura joateaEspainiaren aurrean belaunika-tzea litzatekeena, aukera ona daorain. Euskal Herrian politika ezzen 2011ko urrian hasi, batzuekhorixe sinetsita diharduten arren.

1990eko otsailaren 15eanGasteizko Eusko Legebiltzarrakonartutako autodeterminazioaldarrikapena “deskubritu” berridute zenbaitzuek. Eusko Alder-di Jeltzaleak, Eusko Alkartasu-nak eta Euskadiko Ezkerrak bategin zuten proposamena aurreraateratzeko, Herri Batasunarenoposizio bortitzarekin. Legebil-tzarrean azaldu ziren une baka-netakoa izan zen hura, zer etaautodeterminazioaren ingurukoakordioari ezetz esateko. Entzu-tekoak dira Iñigo Iruinek tribu-nara igota bota zituenak.

24 urteren ostean, Legebiltza-rrak akordioa berretsi dezala nahidu ezker abertzaleak. Azkenaklehenak izango dira berriz ere.

Denbora askoz gutxiago pasada Ibarretxe lehendakariak eraba-kitzeko eskubidea hezurmamituzuenetik. Kasu honetan ere, atze-rapena nabari da. Mespretxuztratatu zutenak, lehenengo ilarandaude orain horren defentsan, ezdaukate beste konturik.

Zein ez da aldatu urteen etaegoeren poderioz. Baina aspaldiasmatuta zegoenaz orain ohartudenak ez dago inori leziorik ema-teko moduan.

Partekatutako subiranotasunada etorkizunari begira izan deza-kegun aukerarik errealistena,baita onena ere, seguruenik.Adostutako autogobernua. Geroeta pluralagoak eta konplexuago-ak diren gizarteetan bukatu dajabetasun osoa, erabateko aginta-ritza. Akordio zabalik gabe, nekezegin daiteke bide luzerik. Zentzu-gabea da krisian dauden egituraberdinak eraiki nahi izatea. Bainahorretara ere norbaitzuk beran-du helduko direnapustua egingonuke, nahiz eta gerolehenak direla usteizan. n

Aitor Zabaleta� KAZETAR IA

Atzerapenak

Denok ibili garaatzeratuta noizbait,baina batzuek,muturrekoek batez ere,abilezia berezia daukatehorretarako, etaberandu helduta ere,lehenengoak bailirandabiltza harro asko

Amezketako elbi batnabarmentzekotanFernando Bengoetxeadudik ez hortan.Hitza ehotzen zuensenaren errotanhitza zuen arimalurreko pausotandoinuen besotanhitzak lotuz sokanbertso zahar gozotanta uneko bertsotanbeti ibili ohi zendenen ahotan.

Bere belaunaldianhitzaren kapitaineta egunerokoanlarrean artzainmingainak nekez eginizan zion labainmerezi zuenarierantzunez apain…Amezketar bikainzorrak nola ordainbi mende ta erdi zainta izendatuz orainohorezko artzainaeta bertso-zain.

Bi mende eta erdikoospakizunetanFernandori buruz gubertsoz ta hitzetan.Maisuen maisu izanzen elkarrizketaneta hitzaren artisauzirien josketan.Ona da plaketanjartzea paretanbaina Amezketanbere ohoretansegi zagun bertsotaneta hizketan. n

Fernandorenurtea

BixenteGorostidiLoidi

�

Doinua: Betroiarena.

BERTSOBERRIAK


ERDIKO KAIERA

Zergatik Eszenikaren Aldeko Plataforma bat?2005eko irailean sortu zen taldea, eta hasie-ran ez zuen izen hori, noski, Eszenika proiek-tua ez baitzen existitzen. Arte eszenikoenGoi Mailako Zentroaren Aldeko Plataformazen. Eszenika izena 2010ean aipatu zen lehenaldiz. Eta zergatik? Bada, argi dago. Gaurhemen Euskal herrian [EAEz ari da] ez dago

arte dramatikoa, dantza eta eszenotekniaikasteko aukera ofizialik, eta hori ez da nor-mala gure ustez.

Unibertsitate mailako ikasketez ari zara?Gaur egun, [Espainiako] Estatuan ez dagohalako ikasketarik unibertsitatean. Baina horiez da arazo bat. Kontserbatorio eta arte dra-

«Arte eszenikoetan ikasketaofizialak existitzea da gure kezka»

GABRIEL OCINAESZENIKAREN ALDEKO PLATAFORMA

Bilbo, 1969. Euskal Aktoreen Batasuneko zuzendaritzako kidea da Gabriel Ocina, baitaEszenikaren Aldeko Plataformaren koordinatzailea ere. Sortu zenetik ia hamarkada bat igaroden honetan, plataformak EAEko arte eszenikoen sektorea bildu du aspaldiko eskari baten

inguruan: goi mailako arte ikasketak eskainiko dituen zentro bat. Errealitatea da urteak joan, urteak etorri, Eusko Jaurlaritzak mahai gainean ipinitako

proiektuak gauzatzeke daudela oraindik.

| UNAI BREA |

“Antzerkiaren etadantzaren artekoharreman sendoadago, Euskal Herriangarbi ikusten da hori,eta horregatik nahidugu dena zentroberean egon dadin”.


GABRIEL OCINA - ERDIKO KAIERA

matiko eskola ofizialak ez daude uni-bertsitate barruan, baina maila berdinada. Ikasketa horiei, legez, ezin zaiegradu izena eman, baina beste edonon-dik begiratuta unibertsitateek eskain-tzen dituzten graduak bezalakoak dira.

Orduan, Eszenika aurrera aterako balitzunibertsitate bat litzateke?Goi mailako zentroa izango litzateke.EAEko Hezkuntza Sailak unibertsita-tearen barruan egin nahi badu, egindezala, baina ez da eredu zabalduena.Gainera, unibertsitateak baditu berebaldintzak, askoz zorrotzagoak.Horrek ez gaitu kezkatzen; ikasketa ofi-zialak existitzea da gure kezka. Etaerrazena zentro artistiko bat sortzea da.

Eszenika proiektua izan bada, adminis-trazioak mahai gainean ipini eta gerobertan behera utzia. 2005ean hasiz ineten zentro bat aldarr ikatzen.Orduan ere existitzen zen asmoa? Ez. Guk orduan zerbait sortzeko eska-tu genuen besterik gabe, hutsunenabarmena zegoelako EAEn, gureustez nahikoa lotsagarria. Eta 2006anGasteizko Legebiltzarraren gehiengo-ak onartu zuen garaiko Jaurlaritzarieskatzea hori indarrean jar zedin.Orduan egin ziren lehen pausoak, etaarazoa, batez ere, kokapena izan zen.Azkenean, 2007an, Tontxu CamposHezkuntza sailburuaren eta Iñaki Azkunarenarteko akordioa izan zen, ikastetxea BilbokoAlhondigan egiteko, baina hura bertan behe-ra geratu zen. 2009an PSE iritsi zen Jaurlari-tzara, eta 2010ean beste proiektu bat iragarrizuten: Eszenika. Ordukoa da izena.

Zer izan beharko litzateke Eszenika?Zentro integral bat, bai arte drama-tikoa (aktoregintza, zuzendaritza,gidoigintza), bai dantza, bai eszeno-teknia irakatsiko litzatekeena. Horibaita egungo joera. Antzerkiaren etadantzaren arteko harreman sendoadago, Euskal Herrian garbi ikustenda hori, eta horregatik nahi dugudena zentro berean egon dadin.

Kontua da Eszenika gauzatu gabe dagoela.Eszenika proiektua 2010ean jarri zutenmahai gainean. Kokapena ere aldatu zuten,bat-batean aukera agertu baitzen zentroaETBk Bilbon daukan egoitzaren ondoan egi-teko. Ikastetxea 2012-13 ikasturtean martxanjarriko zela iragarri zuten, eta horrek sektoreosoa lasaitu zuen.

Noiz zapuztu zen proiektua, nola?Batetik, Espainiako Auzitegi Gorenak esanzuen goi mailako arte ikasketak ezin daitez-keela jo unibertsitateko gradutzat –gauzabera badira ere–, eta horrek zalantzak sortuzituen Hezkuntza Sailean. Bestetik, 2012an,

legegintzaldia amaitzear zegoela,Euskal Herriko Arkitektoen Elkar-go Ofizialak helegitea jarri zuenJaurlaritzak Eszenika egiteko aur-keztutako proiektuaren aurka, etaepaileak arrazoia eman zien.2012ko urrirako dena bertan behe-ra zegoen. Halere, arkitektoenelkargoak agerian utzitako irregu-lartasunak erraz gainditu daitezke,arazo tekniko hutsa da.

Eta horrekin batera berpiztu zen plataforma?Bai. Baina bitartean beste batzuk iritsi zirenJaurlaritzara, eta ez zuten gaiaz ezer esan.2013ko otsailean bertan, Jaurlaritza berriaosatu eta hilabetera, bilera eskatu genionCristina Uriarte Hezkuntza sailburuari.Proiektuak aurrera jarrai zezala eskatu nahigenion. Kostata, uztailean egin genuen bilera.

“Ezin dugu pentsatuaktore edo dantzari

izateko nahikoa direladohain batzuk eta gogoa.

Hau lan serioa da, etatalentuaz gain teknika ere

ikasi behar da”

URRIAREN 11N Eusko Legebiltza-rreko Hezkuntza Batzordean age-rraldia egin zuten EszenikarenAldeko Plataformako kideek, etaeuren ustetan arte eszenikoen goimailako ikasketen ildo orokorrakzeintzuk izan beharko liratekeenazaldu zuten. Honakoak dira:� Arte Dramatiko eta Dantza ikas-ketek bat egingo lukete EspainiakoHezkuntzaren Lege Organikoaketa Europako araudiek (LOE) eza-rritakoarekin. Hots, unibertsitate-ko gradu baten maila bera edukikolukete, nahiz izen hori ez eduki.Tituluok eskuratzeko launa ikas-turte gainditu beharko lirateke.� Arte Dramatiko ikasketak hirumultzotan banatuko lirateke: bate-tik, espezialitate guztietan –Akto-regintza, Zuzendaritza eta Esze-nografia– berdinak izangoliratekeen bederatzi ikasgai, sor-tze-prozesua ardatz edukiko luke-tenak. Aktore, zuzendari zeinidazle izateko oinarri teorikoa fin-katuko litzateke ikasgai horietan.Bestetik, espezialitate bakoitzera-

ko ikasgai espezifikoak leudeke.Eta hirugarrenik, hautazko ikas-gaiak, dantza, antzerki eta eszeno-grafiaren arteko elkarlana bultza-tzera bideratuak.� Dantzari dagokionez, Koreo-grafia eta Dantzaren Pedagogiaespezialitateak eskainiko lirateke.Lehen hiru ikasturteak bateraegingo lituzkete, eta bereizirik. � Eszenikaren Aldeko Platafor-mak, halaber, Eszenoteknia titulubat sortzea proposatzen du. Ikas-turte biko iraupena luke, eta argiz-tapen, soinu eta bestelako teknikaeszenikoetan profesionalak treba-tzea izango litzateke helburua.

Azkenik, unibertsitatearekinbatera masterrak eta doktoregoprogramak antolatzea gomenda-tzen dute. Plataformak Legebiltza-rrari helarazitako dokumentazioanazpimarratzen duenez, bitxia dagaur egun EHUk arte eszenikoenmaster bat eta gradu-ondoko bateskaintzea, gradu mailako forma-zio baliokiderik ez delarik.

Zer ikasketa eskatzen dute, zehazki?


Jaurlaritzak uko egin zion Eszenika proiektuari? Ez zuen ezer esan, baina 2013ko martxokoaurrekontu proiektuak ez zuen Eszenika inonere aipatzen. Horrek kezkatu gintuen.

Zer atera zen uztaileko bilera hartatik?Hezkuntza Sailak esan zigun dena berriroaztertu nahi zuela: zer nolako eskaria dagoen,irakasleen profila zein izan beharko litzate-keen, zer ikasketa eskainiko den… Normalada, garbi hitz eginda, hau sozialisten proiek-tua baitzen, eta badakigu EAJk ez duela bes-terik gabe bere horretan onartu eta indarreanjarriko. Bestetik krisiaren aitzakia dago: ez dagarai egokia, gastua murriztu behar da…

Eperen bat adierazi dizuete?Joan den urrian Legebiltzarreko HezkuntzaBatzordean egon ginen, eta horren ondoriozLegebiltzarrak berriz eskatu dio Jaurlaritzarihau indarrean jartzeko. Gainera, epe zehatzaemanda ikasketak has daitezen: 2014-15 ikas-turtea. Badakigu, noski, data horretarakozentro berria egokitzea ezinezkoa dela.

Alderdi guztiek bat egin zuten?Ez, EAJ abstenitu egin zen. Iazko azaroanaurkeztu zituzten 2014rako aurrekontuak etahan ere ez zen ageri Eszenika; orain badago,baina emendakin bati esker. 300.000 eurobideratu dituzte proiekturako.

Ez da asko holako proiektu baterako…ETBren ondoko egoitza egokitzeko zazpimilioi euro beharko lirateke. Musikenerekin,esaterako, tirabirak egon ziren, diru asko kos-tatu zelako, eta batzuek esan zutelako “hara,zer garestiak diren arte ikasketak”. Bada, bai.Dena den, musikan ikasle/irakasle ratioaaskoz txikiagoa da, askotan ikasle bakarrekoairakasle bakoitzeko, eta beraz askoz ikasketagarestiagoak dira. Kontuak kontu, guk ezdugu zentro erraldoi bat eskatzen, txikia etakalitatezkoa baizik. Bai, baliteke ikasketamota hau garestia izatea beste batzuekin alde-ratuta. Gobernuak, eta jendarte osoak, eraba-ki beharko dute merezi duen ala ez.

Esan duzu Jaurlaritzak eskaria aztertu nahiduela. Zure ustez, nolakoa da eskari hori?Egon badago. Gaur egun eskola asko dagoirekita EAEn, eta urteak daramatzate lanean,bai antzerkigintzan, bai dantzan… Antzokisare indartsua dago, antzerkia eta dantzaikusteko ohitura dago. Eta bokazioa erebadago, leku guztietan bezala.

Hortaz, pentsa liteke formazio aldetik gurebeharrizanak asetzeko adina azpiegitura badu-gula. Alegia, zentroa aldarrikatzeak ez lukeelazentzurik, ikasketok tituluz apaintzetik harago.Zein da aldea? Non dago jauzi kualitatiboa?Tituluak badu bere garrantzia, arlo guztietanbezala. Medikua edo irakaslea izateko tituluabehar da. Bai, badakit, desberdina da, baina ezda hain desberdina. Antzoki batera lanean sar-tzeko ez dizute eskatuko Aktoreen KolegiokoAgiria, egia, baina ezin dugu pentsatu aktoreaedo dantzaria izateko nahikoa direla dohainbatzuk eta gogoa. Hau lan serioa da, eta talen-tua izateaz gain, teknika ikasi behar da.

Bide batez: zer jarrera dute eskola pribatuekPlataformaren aldarrikapenarekiko? Azkenbatean, zentro ofizial batek kalte egingo lieke.Eskola horietako asko Plataforman daude,egon. Garbi dago Eszenika gauzatuko balitzegoera aldatuko litzatekeela, baina zentro ofi-zialak eta ikasketa arautuak dauden lekuetanbadaude eskola pribatuak. Bizikidetza horibeti egon da. Negozio aldetik kalte? Uste dutegokitu beharko liratekeela. Batzuetan ez dakaltegarria, alderantziz. Ikasketa ofizialakexistitzeak onarpena emango lioke sektoreari,ospea. Arte eszenikoen mailak gora egingoluke, oro har, eta horrekin batera eskari kopu-ruak ere bai. Antzerkia eta dantza oso eremuzabalak dira, eta eskola ofizialeanirakasten ez dena zentro priba-tuetan irakats daiteke. Pribatuekberen eskaintza egokitu beharkodute, erakargarriak izateko. n

“Ikasketa ofizialakonarpena emangolioke sektoreari.Arte eszenikoenmailak gora egingoluke, eta eskarikopuruak ere bai”


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

BERROGEITA LAU urte luze eta oparoko ibilbide lite-rarioa noizbait hasiko zen. Eta abiapuntua Hunikarrats artean honetan kokatu behar. 1970. Gutxiga-tik, Rafael Berrioren diskorik merezi ez duen urtea.Ipuingintza huskeria izatearen ustetik libratzen arizen garaia. Anjel Lertxundi “izan zen lehena, MartinUgalderen ondoren, ipuina modu sistematikoan lan-tzen eta genero honi literatur balio osoa ematen”,esango digu Izagirre-Mendiguren tandemak. Ipuinliburuaren azal hegala mintzo zaigu orain, akasoausarki, estreinakoa baitzen, hogeita bi urterekinargitaratua: Anjel Lertxundi “euskal literaturako ipui-negileen artean onenetako bat da”. Hasier Etxebe-rriaren Bost idazle elkarrizketa liburuan aitortzen duLertxundik azal hegal horrekiko ahalkea; berak idatziez zuela aitortzeaz gainera.

Emaitza gogoangarrienak nobelagintzan aitortubazaizkio ere –Hamaseigarrenean, aidanez; OttoPette–, Espainiako sari nazionala saiakera batekin ira-bazi duen arren –Eskarmentuaren paperak–, hasieranizan zen ipuina. Kasu honetan ipuin aski laburra,errebueltarik gabea, ez gutxitan bihurria. Tarteka,hegoamerikarren errealismo magiko deitu hura gogo-rarazten-edo diguna. Luisa ipuinean, esate batera, etaez bakarrik “maitasuna ahariekin egiten” dutelako;protagonistagatik: “hamabi urterekin haurdun zen etaez zekien aitaren berri. Augusto bere aita izan zeza-

kean. Edo Augusto, bere anaia. Edo Augusto, bereetxean bizi zen lengusua”. Marteka saiakeratxora ger-turatzen den ipuina, iritzitik iristen dena: adibide diraPentagrama bat osatu ezinean –abeslariek, “musikafusilatu, hurkatu ditek, hitza salbatzearren”– edota“Bizardunen bizarra eta loretokia” –“Egun, estruktu-ra etsai bat dugu eta ertilariak dira estrukturen sala-tzaileak”–. Tarteka eta marteka, azkenerako, izatekogure herriaren berri ematen digun ipuina. At joatengeranean, erakusgarri gisa: “Literatura eta ertia burges-keriak dira”, aurrerago esateko “Marx bakarrik irakur-tzea da burgeskeria”. Baina, tira, Lertxundik esatenzuen jada, 1970ean dagoeneko: “Snob-zale gehiegidago gure herrian”.

Berrogeita lau urte ez dira alferrik pasa, ordea;gauza batzuetan, onerako gainera: “Ba diat nik lagunbat astero Zeruko Argian idatziarren xentimorikkobratzen ez duena”. Lertxundiren obra gerora hazida, sendotu, gainditu ditu hasierako ipuin haiek.Baina ia mende erdi bat geroago irakurririk, etaemailu batek kolpatzen digun bezala, “nekerik gabeatzemango dugu idazle baten sena bideratu zuelagenero baztertu honek”. Ibilbide litera-rio luze eta oparoena ere, beti, noizbaithasten baita. n

Aritz Galarraga

Hunik arrats arteanAnjel Lertxundi

Lur, 1970

Noizbait hasten baita

Helduen Literatura


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

ERRITMO BIZIAK, doinu mardula, gitarra zorrotzak,melodia itsaskorrak, erraz gogoratzen diren leloaketa arretaz landutako ahotsak entzun daitezke Enko-reren Kanala bigarren disko luzean.

Faktore komunak (2013) haien aurreko disko luzeaentzunez gero nabarmena da taldeak 80ko hamarka-dako AEBetako hardcore melodikoa atsegin duela,eta lan berrian estilo horren zantzuak suma daitezke,baina kantuetan denbora erdiko erritmoak, astuna-goak diren beste batzuk, pasarte samurrak eta bestehainbat ezuste aurki daitezke. Grabazioan, besteakbeste, pianoa eta organoa erabili dituzte, eta egindituzten hainbat moldaketa hardcore talde batean ezdira ohikoak.

Enkore taldeak jotzen duen musika hardcoreabaino gehiago baita. Zenbait kantuk pop edo rockkutsua dute, eta beste hainbat kantutan giro hunki-garriak ere gauzatu dituzte. Azken batean, taldeki-deak heldutasun puntu batera iritsi dira, eta kantuakosatzeko ukitu eta xehetasun egokienak bilatu etaaurkitzen dituzte.

Enkore taldea Bilbokoa da. Xabi Hoo (ahotsa)Urtzi Iza (gitarra), Aitor Gallastegi (baxua) eta Alva-ro Olaetxea (bateria) dira taldekideak. Grabazioasaioetan, Kauta taldeko Mikel Morenok eta Hesiantaldeko Zuriñe Hidalgok ere parte hartu dute, etaederki aritu dira Begiak itxi eta Ozen oihukatu kan-tuetan abesten, hurrenez hurren.

Halaber, grabazioan, produktore batekin aritudira lehen adiz, Jagoba Ormaetxearekin, eta berensustraiak alde batera utzi gabe, taldekideek moldake-ta berri batzuk probatu dituzte haren laguntzaz.

Hitzetan, eguneroko bizimoduan ikusten edo sen-titzen dutenaz zuzen mintzo dira: “Azken juizioarenordua heldu da; biktimak izan arren, gaizkide gara”(Gaizkide gara).

Abiadura bizian kantuan aurrera begiratu behardela diote: “Helmugarik gabeko trena hartu dugu;atzean utzitakoa ahaztu, arnas hartu eta aurrera;gogoak, kemena, grina, ilusioa eta indarra gure bide-lagun dira; ametsak etengabe berrituz, ezin gara gel-ditu azken geltokian”.

Borrokatzearen beharra ere aldarrikatzen dute:“Libre bizi, borrokatu; askatasun ametsak egi bihur-tu; maite duguna defendatu; entzun gaitzaten ozenoihukatu!” (Ozen oihukatu).

Beren barrura ere begiratzen dute —”Zerotik hasinahi nuke, ni neu izateko; bihotza biluztu larrutikharatago, ni neu izateko”. (Ni neu)—, eta maitasunaeta gai samurrak ere ukitzen dituzte: “Jolastu nahibaduzu, jolas dezagun izaren artean; biok bakarrikgaude, lotsarik ez da; eta marraztu ditzagun kolorebako haragizko tximeletak” (Izaren artean); “Aireaizan nahi dut; zure hasperen bakoitzean nik aire izannahi dut” (Airea); “Hemen gaude elkarri begira,sekretuen berotasunean; engaina nazazu, esan egongogarela… elkarri begira” (Begiak itxi); “Hemen nago,bai, zure ondoan; oihuka ezazu berriz nire izena, etabetiko zurekin izango nauzu”(Zure ondoan).

Enkore 2009an Bilboko Errekalde auzoan sortuzen. Urteotan, oihartzun handia lortu dute. Bi EP(Multiplo Komunetako Txikiena eta Zatitzaile Komu-netako Handiena) eta single bat (Zer Garen) berenkabuz ekoitzi ondoren, 2013an Faktore Komunaklehen disko luzea kaleratu zuten. Disko horretakohainbat kantuk Euskadi Gaztean arrakasta izan zuten.

2011n Gaztea Maketa Lehiaketako epaimahaiarensaria lortu zuten, eta beste hainbat lehiaketatan eresarituak izan dira: Bilboko talde berrien lehiaketa,Bizkaia TV maketa lehiaketa, Banden Lehia 2010,Barakaldoko Pop-Rock Lehiaketa Nazionala 2010,Leioa Pop-Rock 2011…

Euskal Herrian ez ezik, Europako beste hainbatherritan ere aritu dira jotzen. Guztira,70 emanaldi baino gehiago egin dituztehaien ibilbide laburrean. n

Joxi Ubeda

Hardcorea baino gehiagoKanala Enkore

Oihuka, 2014


ERDIKO KAIERA - IHESI

Euskal Herria ezagutuz

BOLINTXU (BILBO)

Gezurra dirudi porlana nagusi den hain inguru handianBolintxu moduko berdegune natural batek bizirauteak.

Zoritxarrez, laburrerako izan daiteke Bizkaiko ForuAldundiak Supersur errepidea luzatzeari ekiten badio.

Momentuz ez da eperik zehaztu, baina proiektua onartutadago. Noiz arte eutsiko dio Bolintxuko haranak paradisu

natural izateari?

Supersurrekmehatxatutako

arnasgunenaturala

| MARIJO DEOGRACIAS |

Argazkiak: Iñigo Azkona

METROPOLIAREN HegoaldekoSaihesbidea, edo nahi izatera,Supersur, A-8 eta A-68 errepideenarteko karreju “naturala” da. Lehe-nengo fasea amaituta, errepidearenhamazazpi kilometro daude erabil-garri 2011ko irailetik, Santurtzirai-no heltzen direnak. Bigarren fasea,Bilboko Peñascal eta Arrigorriaga-ko Beteluri auzoak lotuko dituena(3,4 kilometro), egin barik dago.Oraingoz, beraz, aukera badaukaguBolintxu haranaz gozatzeko. Bilbo-ko Metropoliaren inguruetako lekuenblematikoa da Bolintxu, baitaBizkaiko Foru Aldundiarentzat ere.

Horrela jasota dator behintzatMetropoliaren Hegoaldeko Saihes-bideko 9. tartearen (Peñascal-Bete-luri) Trazadura egiteko proiektua-ren Ingurumen EraginarenAdierazpenean.

Naturgune aberatsaSaihesbidearen bigarren zatiakBilbo eta Arrigorriaga elkartukolituzke, A-68 autobidearekin loturazuzena lortzeko. Lanek hasieraizango lukete Arnotegi mendian etaamaiera, aldiz, Seberetxe, Buiagoitieta Beteluri auzoetan. Tartean,Pagasarri mendiaren oinetan, Bolin-

txuko troka sakona ukituko lukete,“esangura bereziko ingurunea,naturaren eta paisaiaren aldetikdituen balioei dagokienez”.

Bolintxu haranaren zati handi batharitzek hartzen dute, errekarenbueltan Europar Batasunaren lehen-tasuneko intereseko habitata osa-tzen duten haltzadiak daude etaBolintxuko harrobi abandonatuanhegazti harrapariak ugaltzen dira.Mendi taldeek txangoak antolatzen


BOLINTXU (BILBO) - ERDIKO KAIERA

dituztenean ere baimena eskatubehar izaten dute, ugalketa prozesuhorri ez eragiteko. Pasealeku ederrabakarrik ez, paradisu txiki hau oasiaere bada hein handi batean. Bolintxuerrekako urak igel, suge eta anfibioaskoren bizileku ere badira; tartean,babestu beharreko espezie birena,2010ean Gorka Belamendiak egin-dako ikerketan jasoak: iberiar igela

edo hankaluzea, eta Coronella austria-rra edo suge liso europarra. Aregehiago: narrasti eta anfibioetanGorbeiako parke naturalaren kopu-ruetan dago Bolintxu, kontuan har-tuta bataren eta bestearen tamaina–Bolintxu baino 200 aldiz handia-goa da Gorbeia–.

Hori guztia jakinda, ez da osoondo ulertzen Supersur errepidea-

ren proiektuaren ibilbidea bertatikegin nahi izatea. Askok azaldu dutehorri buruzko kezka. ProiektuarenIngurumen Eraginaren Azterlanakberak ere 31 eragin identifikatuzituen errepidearen bigarren fasean,eta horietatik hamaika jotzen ditularritzat: azaleko ur masak jasangolukeenaz gainera, lehentasunezkointereseko habitatak eta intereseko

Bolintxuko errekako uretan iberiar igela edo hankaluzea eta Coronella austriarra edo suge liso europarrak bizi dira. Biak ere babestu beharreko espezieak.


ERDIKO KAIERA - BOLINTXU (BILBO)

florak ere jasango lituzkete eraginlarriak, paisaiari egindakoaz gain.Bolintxu haranean ez ezik, Arnotegimendiaren ekialdeko hegalean etaSeberetxeko auzoaren inguruetanere kalte larriak identifikatzen dituingurumen txostenak. Printzipiozproiektuak zuzenean eragingo ezdion arren, ustezko arkeologiagunea ere badagoela gogoratzen du:Arnotegiko iturria.

Pagasarritik Bolintxurainoko jaitsieraBilbotik hain gertu dauden parajehoriez guztiez gozatzeko proposa-

mena duzue testu hau, 1.730 metroluze diren tunel bikoitzek eta 166metroko biaduktoak argazki zora-garria suntsitu aurretik. Bolintxuerrekak ematen dio izena inguruo-soari. Bilboko sarrera guztietangertatzen den legez, bertara heltze-ko ere jaitsi beharra dago, baiAbusu auzotik, bai Pagasarrirenbidetik.

Peñascal auzotik oinez ordu erdi-ra dago Bolintxuko harana, Pagasa-rri eta Arnotegi mendien magalean.Aukeran, badago Ganekogortakateko mendi ezagunenera igotzekobidexkatik heltzea. Esango nuke

Pagasarrizale (671 metro) gehienekbide horixe erabiltzen dutela. Gukbisita egin dugun egunean, Arnote-gira irteera egin duten guraso etaneskato-mutiko koadrila handi battopatu dugu, bai eta ere Abusukoauzokideak iganderoko txangoaegiten. Haiek azaldu digute inguru-nea udaberrian dagoela ederren,natura bizi-bizi dagoen sasoian,zuhaitz guztiak loretan. Zoritxarrez,guri egun euritsuak tokatu zaizkigu,eta erreka bazterretik ez abiatzekogomendioa egin digute, lupetzazbeterik baitago.

Hala ere, egin dugu ostera, zortzikilometroko ibilbide zirkularra.Abusu auzotik hasi ordez, Igertukoaparkalekutik abiatu gara, Pagasarri-ra bidean dagoen azkeneko parkin-getik. Ezkerretara Arnotegira doanbidea dago, eskuinera berriz Pagasa-rrira igotzen dena. Guk, aldiz, par-kingaren barrenetik beherantz egi-ten duen bidea hartu eta Bolintxuerrekaren ertzeraino jaitsi gara.

Araztegiko hodia da bideaGarai bateko Bilboren hazkundeakez zion eragin Bolintxuri, bai ordeaur araztegiak. 60ko hamarkadarenamaiera aldera jarri zuten haranazeharkatzen duen hodi erraldoia.Handik ekartzen zuten Zadorrakourabilbotarrei edaten emateko.Aurretik, 1923an, beste araztegi bategon zen inguruan, eta kendu zute-nean igerileku ere izan omen zirenpresak. Baina 1983ko uriolek dese-gin egin zituzten eta gaur egun,harri-horma zati bat baino ez dagoikusgai, jausia eragiten duena urarenibilbidean. Egunotan ikusgarria daur-jausia. Erreka ondotik dakargunbidexkakharaino heltzeko aukera

Supersur autobidearen sarrera ikusten da Pagasarri bidetik. 2013an 11.800ibilgailuk erabili zuten egunero, Bizkaiko Aldundiak aurreikusitakoaren erdiak.

Harrobi zaharrarenondoan irekitako begihandi beltzek zaintzendute Pagasarri bidea,baina izan daiteke,zaintzen barik,mehatxatzen egotea,bertan hiltzen denerrepideak bere bideaegitea erabakitzen badu


BOLINTXU (BILBO) - ERDIKO KAIERA

emango digu, bai goiko partean baibehekoan ere. Merezi du hurbiltzeaerrekaren ibilbidea zuzen-zuzenikusteko eta hango zuhaitzen tamai-naz ohartzeko.

Bolintxu errekaren ertzetik ibil-tzea, ur kanalizazioaren hodiarengainetik joatea da. Tarteka, gainera,agerian geratu dira iraganean hon-datutako hodiak; beste batzuetanhodia zapaldu beharko dugu, hura-xe baita bidexka.

Ikusgarria da, halaber, haran osoazeharkatzen duen Ur Partzuergoa-ren hodi erraldoia. Gure ibilbideakhodiari eusten dion biadukturainoeramango gaitu, eta azpitik zeharka-tu beharko dugu. Atsedenleku apar-ta suerta daiteke uda partean, erre-karen freskotasunaz gozatu etamokadutxoa bertan hartzeko.

Abrari begirako igoeraErreka ondotik egin dugu Bolintxuauzoraino bidea, baina bueltakoaguztiz bestelakoa izango da. Behinerrepidera ailegatuta, beti ere erre-karen ondo-ondotik, ezkerretandagoen aparkaleku batera jokodugu. Bideari jarraituz Abusura iri-tsiko ginateke, baina ibilbidearenbeste erdia egin nahi dugunez,aparkaleku txiki horretan gorantzdoan bidea hartuko dugu. Aparka-lekuaren gainean sasoi batean urenestazioa izan zen eraikin erraldoiaikusiko dugu, jauregi itxurako etxegrisa.

Datorrena nahiko bide malkar-tsua da; kontuan hartu lehen jaitsidugun guztia igo behar dugulabueltako bidean. Beraz, lasai hartu.Erdibidean, burdinazko ate erral-doia zeharkatutakoan, askaldegi

bat aurkituko dugu, baina merezidu segitzea eta Eguzkialde izenekoparajeraino iristea. Han besteaskaldegi erraldoi bat dago, Bilbo-ren ikuspegi zoragarria eskaintzenduena. Eskuineko aldean Abra ereikus daiteke.

Indarrak berreskuratuta ezkerre-tik doan bideari segituko diogu,oraingoan bai, zuhaitzez inguratuta–aurretik igo dugun tarte guztian ezdugu zuhaitz bakar bat aurkituko;hortaz, uda partean, adi–. Ezkerre-ko bidean aurrera eginda azkenekoaskaldegira iritsiko gara, Elordira;han bertatik Arnotegira igotzekoaukera ere badago, baina gure hel-burua Igertuko aparkalekura itzul-tzea denez beheranzko bideari ekin-

go diogu. Ordu laurdenean iritsikogara parkingera.

Behin Igertura iritsita, ez ahaztu,Bilbora eramango gaituen Larraskitubidera iritsi aurretik, ezkerrera begi-ratzea azkenekoz. Hantxe aurkitukodugu berriro Abrarainoko ikuspegizoragarria, baita dagoeneko egindadagoen Supersurraren lehenengozatia ere. Hiruna erraileko autobidea,bere zortzi ordainlekuekin. Harrobizaharraren ondoan irekitako begihandi beltzek zaintzen dute gertu-gertutik Pagasarri bidea, baina izandaiteke, zaintzen barik,mehatxatzen egotea,han hiltzen den errepi-deak bere bidea egiteaerabakitzen badu. n

Abra itsasadarraren ikuspegiaz gozatzeko aukera dago Abusutik gora Eguzkialdeaskaldegira iritsita; Pagasarri bidetik ere bai, jakina.


| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK

Mikelek honela-xe esan dio berelankideari:

– A z k e -nean banan-du egingogara. Ez dagobeste erreme-diorik.

– Eta nolatan?– Zu biziko al zinateke

gauero zurrunga jasanezinak

egiten dituen, etxebarruan tximinia

balitz bezalaerretzen dueneta bereburua asteanbehin garbi-

tzen duenbatekin?– Ezta pen-

tsatu ere!– Bada, nire bikotekidea

ere ez!

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

SU HANDI

------------EUSKO

EKITEKO

EKINTZA

------------BEN

EGITASMO

------------EDO

... BARKOS,POLITIKARI

NAFARRA

ARKAIKO

(LABURDURA)------------JOAN DEN

URTEA

GERNUA

------------ROENTGEN

PERTSONAIA-REN IZENA

------------AFRIKAR

OSO BAXUA

ERREKA

------------TXADI

DAGOKION

DOMEINUA

14------------

NEU, NIHAUR

ALFER

------------INFUSIO

MOTA

ABANTZU

------------MARMELADA

ANTZEKO

JANARI

1500------------URTEAK

LAU DITU

ZAILTASUN

HANDIZ

FRANTSESEZ,KALEA

------------BEHIAK

BAZKATZEKO

ZELAI

TREBEAK,GAITUAK

------------

ALFABETOKO

AZKENA

------------OGIDUN

------------

ALDE!, OSPA!------------SARRERA

NAHIZ

IRTEERA

AREA

------------ADI

PLATER

------------IBAIETAKO

PASABIDE

POTENTZIA

UNITATEA

------------OINARRIZKO

EDARIA

ANPEREA

... O, U------------

GALDE

PARTIKULA

HANDI

SAMARRA

------------HERRI HIZ-KERAN, ZER

PERTSO-NAIAREN

JAIOTERRIA

------------TONA

EUSKALTEGI

SAREA

ETXEEN

ESTALKIAK

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

UKAMEN

ERABAT

------------ZINTZO

MUSU

------------LOKARRIA

UGARITASUN

ATZIZKIA

------------KOPURUA,

ZENBATEKOA

ES

AK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AP

D

KS

UE

IR

RI

PA

IE

TK

XI

V

ER

NA

ND

EZ

NA

GI

IA

TE

MD

KO

RU

E

OS

OS

AR

OI

NZ

UT

A

PO

TP

WA

AE

I

AK

OL

IL

UA

TA

RR

O

IT

BA

RT

ZE

LO

NA

TN

AK

IT

AT

EA

AE

K

F U O

PU

AL

X

LA

TU

A

Banaketaren atarian

DA

NI

BLA

NC

O


ALEA - ERDIKO KAIERA

IZENAK BERAK jotzen dizu bozinabi segundoz pentsatzen baduzu:Gutun Zuria? Hori zer da, “cartablanca” espresio espainiarraren itzul-pen traketsa, ala? Zehazki hiztegiak“erabateko esku” ematen dizu arra-postu lokuzio iberikoaren euskaraz-ko ordainaz galdetzen diozuneanbaina nahiago izan zuten bigarrenesanahirik gabeko Gutun Zuriabataiatu Bilboko Alondegian (Alon-degi: iz. Aleak eta beste zenbait jan-gai gorde, saldu eta erosteko lokalpublikoa) antolatzen duten literatu-ra jaialdia.

2008tik urterokoa bihurtu denzitak hasi baino lehen eman du aur-ten titular garrantzitsuena, gehienaipatuko dena: hiru Nobel saridunetorriko zaizkigula Bilbora aizue.Batzuek Herta Müller azpimarratudute –datozenetatik aupamena jaso-tzen berriena–, eta beste batzuk,horrelako xehetasunetan sartzekoere eguzkitan dagoen lehoia bezainnagi. Total, esateko dagoena, argigeratu ez bazaizue, zera da: Bilbokliteraturaren Champions Leagueanjokatzen du –futbolean ere akasobai datorren denboraldian, bainazailago izango da beti–.

Yoko Onok duela gutxi gureKapitalaren kapitalean osteratxoaegin eta esan du Bilboko Guggen-heim gurago duela New Yorkekoabaino. Horrelako adierazpenak,BBK Live jaialdiko kartelburueniragarpenak, Gutun Zurian izango

diren superstar literarioak, denekpack bat osatzen dute eta erostenbaduzu, zorionak, urte batenburuan nazioarteko izen entzute-tsuak eta hiri bat, Bilbo, elkarrieskua emanda ikusteko aukera pare-gabea izango duzu. Munduan gaudelagunok, Mundu munduan, nahiz etaArestiren nobela ez dugun irakurri.

Baina ez ez, nola? Bai zera! Denaez da atzerrira begiratzea, hiriarenmarka saltzea, ho-mo-lo-ga-ga-rri-ak diren ekitaldi kulturalak antola-tzea. Se lo explicamos en castellano paraque lo entienda todo el mundo: “GutunZuria también reservará espacio a escrito-res vascos como Ramón Saizarbitoria,ganador del Premio de Literatura de Eus-kadi 2013, Txomin Peillen, KirmenUribe o Mikel Urdangarin” (El País,otsailak 17. Mikel Urdangarin idaz-lea dela deskubritzeko balio izandigun albistea, bide batez).

Problema non dagoen berehalaseinalatu dizu Iñigo Astiz kazeta-riak Berrian: “Inolako elkarrizketa-rik ez da izango oholtzan bertakoeta kanpotik etorritako sortzaileenartean. Erdal kazetariek elkarrizke-tatuko dituzte erdal idazleak, etaeuskal kazetari eta euskal idazleekeuskal sortzaileak. Jaialdi bereandena, baina bereizita dena. Egunbatzuetan batzuk. Besteetan bes-teak. Literatura batetik. Eta euskalliteratura bestetik. Euskal izanik,erabat literatura ez balitz bezala.Edo literatura izanik, euskal izate-

rik ez balu bezala”. Eta horrela bizigara, 2014 betean eta oraindik goi-zeko lehen kafea kokotsean esku-bidea dugula aldarrikatu beha-rrean, matrize izan gaitezkeela etaez osagarri huts, lore nahi dugulaizan, ez loreontzi; burua daukagu-la, ez txapela.

Baldintza hauetan alferrik da.Kontua ez baita Gutun Zuriarenplanteamenduan euskarak zer nola-ko lekua duen, berdin antzeko bestejaialdi, ekintza, programetan. Ara-zoa Bilbo berriaren mitoa da, Gug-genheimen eskutik burua altxa zuenzerbitzu-metropoliaren kontakizu-nak jartzen dizkigun joko-arauak.Mailu mekanikoz jota legez iltzatuzaigu ideia bat: konpetentzia orainglobala dela, prest egon behardugula, etengabe, gure hiriak mun-duko merkatuetan lehiatzeko bal-dintzetan egon daitezen.

Aurtengo Gutun Zuriaren edi-ziora Gao Xingjian etorriko zelajakin aurretik esana utzi zuen IñakiAzkuna hil berriak, ekitaldi publikobatean: euskara, baietz, noski, bainatxineraz hizketan ikasten hasi behargenuela. Dirua orain han dagoelako.Diru hura ekarri behar dugulako.Diru handia gutxitan dagoelakoeuskaran. 500eko billeteak lo gutunzurietan. n

GorkaBereziartuaMitxelena

Gutunaren beltzak

Gutun Zuria jaialdia

Non: Bilboko Alondegia.Noiz: martxoaren 27tikapirilaren 23ra.


| JABIER AGIRRE | ERDIKO KAIERA - OSASUNA

Babeslea: iametza Interaktiboa

OINEK sarritan jasaten dute urte-sasoiaren aldaketa. Izan ere, udantxankletak edo sandaliak erabili ohidira normalean, eta udazkenarekinaskoz ere gehiago babesten dutenoinetakoak janzten hasiko garenez,gure oinek mugikortasun asko gal-tzen dute. Horrek mina ekar dezake,hasieran arina izan arren denborare-kin normal ibiltzea eragotzi eta biz-karreko edo sorbaldako mina eragi-tera irits daitezkeena.

Non duzu mina?Mina arrazoi batek baino gehiagoksor dezake, eta zaila da kasu guztie-tarako balio duten argibide oroko-rrak ematea. Dena den, tokiarenaraberako minaren sailkapena egiteabaliagarria gerta daiteke.l Oin-zolan. Arrazoiak bi izaten

dira normalean. Batetik, Mortonenneuroma esaten zaiona: zapata estuakedo punta zorrotzegidunak erabil-tzearen ondorioz nerbio bat zanpatueta inflamazioa sortzea. Bestetik, oin-zolako faszitisa, oin-zola azpialdetikestali eta babesten duen mintza han-ditzea. Lehen kasuan masaje batekmina arindu dezake –kirurgia azkenirtenbidea da–; faszitisa izanez gero,aldiz, min zorrotza nabarituko duzuzutik zauden bitartean, baita ibiltzenhasterakoan ere, goizean ohetik jaiki-tzerakoan batik bat. Medikuak han-turaren kontrako botikak agintzenditu normalean, baina kasu batzuetankorronte elektriko txikiak ere erabil-garriak izaten dira. l Behatzetan. Mina izan daiteke

metatartsoa zabalegia edo handiegiaizateagatik. Baina min ematen duenabereziki behatz potoloa denean, etagorritua agertzen denean, agianureazko kristalak pilatu dira bertaneta hezueriaren susmoa baztertu

beharko da. Azken kasu horretan,jan-neurria zaindu beharko duzu:kontuz janari koipetsuekin, marisko-arekin eta alkoholarekin. l Oin-gainean. Oin-gangaren

sindromea izaten da kausarik usuena;lotailuaren gain-tenkatze batengatiksortzen da gehienetan. Konponbide-rik onena egunean hiruzpalau aldizizotza jartzea izan daiteke.l Orpoan. Zapata desegokiak

eramateagatik muskuluak eta lotai-luak behin eta berriz behartzen dire-nean, ezproi izeneko luzapen modu-koak sortzen dira oineko hezurretan.Eta oso mingarriak izatera irits dai-tezke. Gain-pisuak edo desoreka bio-mekaniko batek ere sor ditzake.

Beste gaitz arrunt batzukl Juanikoteak. Kasuen %40

hereditarioak izaten dira, Harvarde-ko Unibertsitateko ikerketa batenarabera. Juanikoteek eragindakomina arintzeko belaki batzuk jar-tzen dira behatz potoloaren eta

ondokoaren artean. Batzuetan, halaere, operatzea beste erremediorikez da egongo.l Kailuak, maskurrak. Hala-

koak biguntzeko ona izaten da urepeletan bainu hartzea. Zenbaitkasutan beharrezkoa gerta daitekeaurrez apar-harriarekin leuntzea.

Eguneroko oinarrizko zainketakGure oinen azala lodia eta zakarsamarra da, baina osasun egoeraonean mantendu nahi badugu tratuberezia eman beharko diogu, hidra-tazio estrarekin batera.l Esfoliazioa. Soberan dauden

azalak ezabatzeko, oinak apar-harriarekin, lima batekin edo gelberezi batekin igurztea komeni da,egunean bitan gutxienez.l Hidratazioa. Erabil itzazu

mentolez, aloe veraz(belarminaz) eta glizeri-naz prestatutako kremabereziak oinak freskatueta leuntzeko. n

Oinetako minak ez zaitzala geldiarazi

ALE

SER

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]


Txongil itxura du baobab zuhaitzak, Adansoniadigitata. 25 metro garai eta hamar metro diametro hazdaiteke. Baita 1.000 urte bizi ere. 200 urtetik aurrerahartzen du, batez ere, txongilaren sabel forma hori.

Denboraren poderioz, barrutik hustuegiten da, eta gutxien uste dugun

helburu xelebreenerako erabilikodute: kartzela, bihitegi, ukuilu,etxebizitza, bilkura areto, kape-ra... Hustutako zuhaitz horieklurra eta ura metatzeko ere

badarabiltzate. Baten batek120.000 litro uri euts diezaioke. Ikusteko aukera onena Mada-

gaskarrera joatea da. Munduan diren zortzi aldaere-tatik sei bertakoak dira; beste biak, bat Afrika kon-tinentekoa eta bestea australiarra. n

Baobab txongila

HAZIRIK GABE hazten diren frui-tuen sokari heldu nion lehengoastean, soka luzea. Sexu trukerikgabe sortutako fruituak dira. Para-doxa baten emaitza dira, fruitua-ren abortua izan behar bailukeernaldu gabeko loreen ondorio-ak... Paradoxak paradoxa, hazirikez duten fruitu antzuak ere badira.Fruitua beti emeak dakarrenez,birjinak eta amak dira. Izen horieman zaio landareen gertakarihorri: “partenokarpia”, grekoz,“birjinaren fruituak”.

Landare batek berez erabakidezake fruitu antzuak garatzea.Adibidez, bere ugaltze bidean,fruitua jan eta haziak hedatzen ani-malia bat du lankide nagusi. Urtebatean, bata dela edo bestea dela,ezin badu lorerik ernaldu, animaliahori fruituaren sasoian zer janikgabe geratuko da. Bere lankidea ezgaltzeko (gosez hilda, emigratu-ta...), sexurik gabeko fruituak ekarditzake, ez ugalketarako, baina bailankidetzan ari denari eusteko.

Gero fruitu antzu gehiagosorrarazten dugu. Landarebatzuek zailtasun handiak dituztesexuen arteko trukea burutu eta

ernaltzeko: tomateak(Solanum lycopersicum–),zenbait kuiak eta kur-kubik... Ernaldu gabe-ko lore horiek fruituakekartzera makurtzeko,hormonak edo tanke-rako produktu sinteti-koak erabiltzen dira.

Errazkeriagatik sor-tzen ditugu horrelakofruitu batzuk. Espeziedioikoetan adibidez.Horietan sexu arra etaemea landare bereizie-tan daude, erabat bana-tuta. Zer egin? Polena soilik ema-teko leudekeen ale arrak ez jarrieta denak eme, denak emaile; gerogeuk egin behar arraren lana.Horietakoak dira kiwia (Actinidiasp) eta kakia (Dyospiros kaki).

Antzuzale gara, baita ere, fruituajatean haziak traba gogaikarria dire-lako: begiratu bananari (Musa sp),barruan dituen puntutxo beltxhorietako bakoitzak hazia izan beharluke; inork ez luke jango antzuajaten duen erraztasunarekin...

Mahaspasatarako mahatsondoabezala (Vitis vinifera Sultanina),

anana (Ananas comosus), laranja(Citrus x sinensis), pikua (Ficus cari-ca) eta indipikua (Opuntia ficus-indi-ca), luzokerra (Cucumis sativus),pomeloa (Citrus x paradisi), angu-rria (Citrullus lanatus), ogiarenarbola (Artocarpus altilis), alberjinia(Solanum melongena), udarea (Pyruscommunis)... Zenbat fruitu antzu!Hazirik ez duen fruiturik eskura-tzen baduzu, gogora-tu: ez da sexurik izantartean, baina batenbatek esku hartu du.Hartu eta sartu... n

Anana (Ananas comosus), hazirik gabeko fruituugarietako bat.

DAV

IDM

ON

NIA

UX

-CC

BY

SA

Birjinaren fruituak

Landareei buruzko galderaren bat egin edogairen bat proposatu nahi badiguzu, bidalimezua [email protected] helbideraeta orrialde honetan bertan irakurri ahalizango duzu erantzuna.

NA

CH

OM

AN

-AU

/ C

C B

YSA


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

LONDRES, 1876. William Henry Preece (1834-1913)elektrizitate ingeniari eta asmatzaile galestarrak Britai-niar Posta Bulegoan lan egiten zuen telefonoarenpatentearen berri izan zuenean. “Amerikarrek telefonoabehar dute, baina guk ez; guk mutiko mandatariaksobera ditugu”, bota zuen. 1899an posta zerbitzutikerretiratu zenean, sir titulua eman zioten egindako lana-gatik –ez aurreikuspenengatik–. Baina Preeceren laban-kada ulergarria da nolabait, batetik telefonoa patentatueta berehala eman baitzuen iritzia, asmakizunak izangozuen bilakaeraren zantzurik gabe. Bestetik, telegrafiareneta irratiaren eremuan jardun zuen galestarrak, eta kon-petentzia berria astintzea logikaren barruan egon daite-ke. Zailagoa da ulertzea, handik aurrera, komunikazioa-ren teknologiari buruzko aurreikuspenak egitean,hainbatek bere buruari harrika eman izana.

Thomas J. Watson (1874-1956) IBMko presiden-teak, esaterako, ez zuen nonbait fede handirik bereenpresaren ildo berritzailean. “Munduan, beharbada,bost ordenagailurentzako merkatua dago”, esan omenzuen 1943an, aipua egiztatuko duen frogarik ez dago-en arren.

Ondorengo aipua Popular Mechanics teknologiariburuzko aldizkari ezagunak argitaratu zuen 1949an eta,beraz, zinezkotasuna ez dago zalantzan jartzerik.“Etorkizunean ordenagailuek tona eta erdi bainogutxiagoko pisua izan dezakete” zioen, adorez, 1902ansortu eta oraindik ere argitaratzen den aldizkariko arti-kulu batek. Ezin esan oker ibili zirenik.

Popular Mechanics motz geratu zen aurreikuspenean,eta berdin egin zuen IBMk –berriro ere– 1959an.“Fotokopiagailuentzat, gehienez, 5.000 unitateko mer-katu potentziala dago mundu osoan” adierazpena eginzuen enpresa multinazionalaren txosten batek. Watso-nen aurreikuspenari zero batzuk gehituta ere, erreali-tatetik urrun geratu ziren. Hala ere, ulertzekoa daIBMren “ezkortasuna” konpetentziaren merkatuareki-ko, urte berean Xeroxek merkaturatu baitzuen lehenfotokopiagailua.

1977an Ken Olsen DEC (Digital Equipment Corpo-ration) enpresako presidenteak hauxe bota zuen:“Inork etxean ordenagailu bat nahi izateko arrazoirik ezdago”. Olsenen defentsan esan beharra dago erabat lurjota zegoela IBMk PCa, hau da, ordenagailu pertsonala,merkaturatu zuelako. Presidentearen hitzei jaramonikegin gabe, DECek hiru makina atera zituen IBMrenerronkari erantzuteko; hirurek porrot egin zuten.

Bill Gates ahalguztidunak ere ederki erakutsi zuenhanka sartzeko gaitasuna 1988an, “ez dugu sekula lor-tuko 32 biteko sistema eragilerik” esan zuenean.

1995 urte oparoa izan zen teknologiari buruzkoaurreikuspen okerrentzat. Clifford Stoll astronomo,idazle eta “hacker ehiztariak” zera esan zuen: “On-linedatu baseek ez dituzte paperezko egunkariak ordezka-tuko, CD-romek ez dute irakasleen tokia hartuko etaordenagailu sareek ez dute gobernuaren lan egitekomodua aldatuko”. Robert Metcalfe, Ether-neten sortzaileetako batek, aldiz, hauxebota zuen urte berean: “Internet supernovaikusgarria izango da aurki; 1996an kolapsokatastrofikoa izango du”. n

“Etengabe idazten dizuet, baina nitaz ahaztu zarete”GRANT ADAMSON Rice Unibertsitate-ko (AEB) graduatu ondoko ikasleakK.o. III. mendean papiroan idatzitakogutun zati batzuk dezifratu ditu. Igor-lea Aurelius Polion izan zen, zerbitzuaegungo Hungarian egiten ari zen erro-matar legioko egiptoarra. “Gau etaegun osasuna izan dezazuen otoitz egi-

ten dut eta babesten zaituzteten jain-koei gur egiten diet beti”, dio gutunak.“Etengabe idazten dizuet, baina nitazahaztu zarete”. Polion ziur zegoenfamiliak gibela eman ziola, baina adi-tuen ustez posible da gutuna ez iristea,besteak beste, helbide jakinik ez duela-ko, bitartekari baten izena baizik. n

Arrastoak

BAN

KR

OFT

LIB

UR

UT

EG

IA

1949an Popular Mechanics aldizkari espezializatuak esanzuen etorkizunean ordenagailuek tona eta erdiko pisua ezzutela gaindituko. Garaiko ordenagailuak ikusita,aurreikuspena baikortzat jo daiteke.

Teknologiaren etorkizuna ezin asmatu


TERMOMETROA

Eusko Jaurlaritzaren soziometroakbakea eta bizikidetzari buruz eman-dako datuak aurkeztu berri dituzue.Zer azpimarratuko zenuke?Politikan ez dagoen adostasunadagoela gizartean. Gizartean sekula-ko adostasun zabala dago eta horrekeratzen du gizarte mailako zentrali-tate etiko eta demokratikoa. Kon-tsentsuzko puntu horiek nagusi dirahautes-talde guztietan. Baikor izate-ko aukera ematen du.

Gizarteak modu positiboan ikustendu aurrera begira zabaltzen direnbake eta bizikidetzarako aukerak eta,aldiz, batzuetan entzuten da gizarteagaltzen ari dela gai horiekiko intere-sa. Kontrajarria dirudi.Ez. Inkestan ikusten da lehenbakearen gaia arazo handi moduanikusten zela, eta orain bakerakoaukera handi moduan. Gizartearen%81 baikor ageri da gai honen ingu-ruan, baina blokeoa ikusten du.

Horrek esan nahi du gizartearen nahihori baliatu beharko litzatekeelaaurrera egiteko.Bai, eta gainera alderdien munduandauden korapilo batzuk gizarteankonponduta daude. Adibide batzuk:biktima guztiak berdin tratatu behar

dira, giza eskubide urraketa guztienaurrean behar da konpromisoa, kar-tzela politika aldatu behar da… Gaihorietan eta beste batzuetan osokontsentsu handia dago eta, beraz,gai horiek garatu egin behar dira.

Bitxia da, garai batean instituzioekgizartea mobilizatzen zuten ETArenaurka, baina gaur egun ez dute mobi-lizatzen bakearen alde.Bai eta hainbat azalpen egon daitez-ke: bat, orain beste arazo larribatzuk daude, krisia, langabezia…Bi, hainbeste urte gaizki pasatzenibili eta atentatuen ondoren, gizar-tea lasaitu egin da. Hiru, etorri beha-rrekoa beranduegi etorri da. Hala

ere, soziometroan argi ikusten dabakearena gai garrantzitsua delagizartean.

Edozertan abiatzeko diagnostiko batbehar da. Bakea eta bizikidetzaridagokienez, nola gaude orain?Ongi gaude, nabarmen hobetudugu, baina oraindik asko dugu egi-teko.

Bai lehen Elkarrik eta bai orain Loka-rrik azpimarratu izan dute bake proze-su batek aurrera egin dezan metodo-logia funtsezkoa dela. Zein da hemenmetodologia?Bake planak metodologia argia du.Medologia horrek argi bereiztenditu gatazka politikoa eta, bakea etabizikidetza. Azken bi esparru haue-tan iragana, oraina eta etorkizunabakoitza bere aldetik landu beharda. Alderdien arteko elkarrizketara-ko, aldiz, ez dago metodologia bateta oso garrantzitsua litzatekeEusko Legebiltzarreko Bake etaBizikidetza Ponentzia abiaraztea.

Ipar Irlandan egon zineten iraganurtarrilean. Zerk bereizten ditu hangoeta hemengo bake prozesuak?Gauza askok, baina bat azpimarra-tuko nuke. Han arazo sozial bat

“Ezin dira presoakbakarrik utzierantzukizun horrenaurrean eta bideaerraztu beharkolitzaieke; beraz, bestenorbaitek ere modukolektiboan iraganarenautokritika eginbeharko luke”

JONAN FERNANDEZ

HB, Lurraldea, Elkarri, Lokarri eta Baketiken ibili ondoren, Jonan Fernandez (Tolosa 1962)Eusko Jaurlaritzako Bake eta Bizikidetzarako idazkaria da 2013ko hasieratik. Bakea,

bitartekaritza lanak, bizikidetza eta giza eskubideen esparruetan egindako lanak gorputzsendoa ematen dio zereginari konfiantzatik ekiteko. Lanaren zailtasunen adierazgarri izanliteke: bere hitzei baikortasuna darie, baina aldarteak etsipen kutsu bat ere adierazten du.

«Biktimei eragindako mina ezdela justua izan aitortzea

oinarrizkoa da»

| XABIER LETONA |

Argazkiak: Dani Blanco


TERMOMETROA

dago eta horrek arazo politikoakeragiten ditu. Hemen, aldiz, askozgehiago da arazo politiko bat, eraginsozialekin. Gure gizartea integratuadago eta bizikidetza normaltasunezdarama eta Ipar Irlandan ez.

Hori gizartearekiko. Eta bake proze-suarekiko?Desberdintasun handiena da huraaldeanitzeko prozesua izan zela etahau aldebakarrekoa dela.

Gu bake prozesuaz ari gara, bainahemen batzuek bake prozesua egondagoenik ere ukatzen dute. Izen batedo bestea izan, hori egin behar delaadostu gabe egin daiteke aurrera?Hori beti gertatzen da, beste garaibatzuetan ezker abertzaleak ereukatu izan du bake prozesua zegoe-nik. Aurrera egin behar da, besteerremediorik ez dago. Azken finean,konpondu behar direnak arazozehatzak dira: biktimen gaia, kartze-

la politika, bizikidetza herrietan,hezkuntza, memoria… eta bilatukodugu modua.

ETA berandu iritsi dela eta ordaina-ren eskema agortua dagoela esanizan duzu. Horrek indarrari egiten dioerreferentzia, hau da, badirudi nego-ziatu edo adostu behar duten aldee-tan indarra bada, hitz egitea etanegoziatzea errazagoa dela.Ez dut uste hori bakarrik denik.Denboraren kudeaketa ona izateaoso garrantzitsua da. Ipar Irlandan90eko hamarkada egokia izan zenaldeanitzeko prozesua bideratzeko.Agian hemen ere izan dira une ego-kiak, baina zuk zure aukerak alferrikxahutzen badituzu, aukerak agortuegiten dira, gizarteak beste aldebatera begiratzen du, ez du sinesten.

Baina soziometroak argi erakustendu gizarteak ez duela bestalderabegiratzen. Une honetan, bestalderabegiratzen ari dena EspainiakoGobernua da.Aljerreko aukeran edo Lizarra-Garaziko su-etenean gizartean seku-lako ilusioa sortu zen. Baina gizar-teak gero eta gutxiago sinetsi duprozesu hauetan eta hori neurtuegin behar da. Hausnarketa gisaplanteatuko nuke egingo dudanplanteamendua: ETAk eman dituenpausoak berandu eman ditu eta,neurri handi batean, egungo zailta-sun batzuen azalpena hor dago.Baina garrantzitsuena zera da:aurrera begira eman beharreko urra-tsetan berriz iritsiko da berandu?

Gizartean eta esparru politikoanadostasun oso zabalak daude ETAberandu iritsi den horretan, bainabestetik zera dago, oso aspalditiketengabe esan zaio “utzi armak eta–gai politikoez ezik– denari buruz hitzegin ahal izango da”. Baina utzi dituarmak eta orain ez da hitz egin nahi.ETAri denok eskatu diogu behin etaberriz armak uzteko, eta haiek era-baki dute orain izatea eta denokonartu behar dugu orain dela arazoakonpontzeko unea, baina batzuekesaten dute orain ez dela momen-tua, eta hor dago arazoa.

Eta orduan, noiz da momentua?Egoeraren azterketa egiteko eta ez

“Bake Ponentzian Bilduk esan zuen esaldi bati beste zati bat gehituz gero, beraksinatuko lukeela. Hori lortu behar da”.


TERMOMETROA - JONAN FERNANDEZ

inori ezer leporatzeko ikus dezagunadibide bat, Sorturen legalizazioare-na: batetik bestera egin zen, zerotikehunera urrats batean, di-da.Mundu guztiak txalotu zuen eta,gainera, emaitzak eman ditu, ezkerabertzaleak legezkoa izatea lortuzuelako. Baina, adibidez, presoenesparruan eta desarmean egiten ariden denboraren kudeaketak zalan-tzak sortzen ditu.

Preso bakoitzak egin beharrekomugimenduak orain, di-da, eginbeharko liratekeela diozu.Ez hori bakarrik. Ezin dira presoakbakarrik utzi erantzukizun horrenaurrean eta bidea erraztu beharkolitzaieke; beraz, beste norbaitek eremodu kolektiboan iraganaren auto-kritika egin beharko luke, bestela ezda bidezkoa. Eragindako minaaitortzea ez da nahikoa, hori da esa-tea “zaplaztekoa eman dizut etaaitortzen dut hori”, baina horrek ezdu balorerik.

Eta zer da ezker abertzaleak edoETAk esan behar dutena? Nik badakit zer idatziko nukeen,baina hori haiek egin behar dute.850 hildako eragin ditu ETAk etalegea betetzeko eta gizartean sines-garritasuna izateko, iraganean egin-dakoa zentzu autokritikoz aztertubehar du. Bestela ez du balio. Bikti-mei eragindako mina ez dela justuaizan aitortzea oinarrizkoa da. Ezkerabertzaleari hori egokia iruditzen ezbazaio, beste formularen bat bilatubeharko da, baina autokritikarenzentzua galdu gabe. Eta honekin ezdut esan nahi ezker abertzaleakbakarrik egin behar duela autokriti-ka, denek egin behar dute, bainaezker abertzaleaz ari garelako diothori eta horrek orain espetxe politi-kan eragiten duelako.

Kontua da non dagoen muga: “hala-koan erratu naiz” esatea den edo 50urtetako ibilbide politikoari uko egi-tea.Ez dut uste hori guztia eskatukozaionik. Giza eskubideen urraketazari gara eta GALi buruz hitz egitendugunean, torturaz, frankismoarenmemoriaz… egia, justiziaz eta erre-parazioaz ari gara. ETAren kasuanberdin.

ETAren kasuan egon da egia etazigorra, beste kasuetan ez, inpunita-tea egon da.ETAren kasuan ez da inpunitaterikegon, baina gizartearen zati batekbabesa eman die ETAk egindakogiza eskubideen urraketei etahorrek balore erantsi larria ematendie urraketa horiei. Batzuek zeradiote, “ez da inor ibili kalean tortu-raren alde”, “bai, baina isiltasunaegon da”, diote besteek. Kasubakoitzak badu bere berezitasuna,baina oinarrian, giza eskubideenurraketak izan direnean, aitortubehar dira eta ikuspegi kritikozaztertu.

Kartzela politika: Espainiako Gober-nuak zer egin beharko luke?Legea bete. Bat, presoak hurbiltze-ko ez da lege aldaketarik behar. Bi,presoek beharrezkoak diren baldin-tzak bete ondoren, haien espetxeonurak baimendu beharko lituzke.Eta hiru, aztertu ea kasu batzuetannola bideratzen diren birgizartera-tze prozesuak.

Urtarri laren 8an Guardia ZibilakEPPK-ko zortzi bitartekari atxilotuzituenean zer pentsatu zenuen?Berriro ere beste oztopo batenaurrean geundela.

Ba al du zentzurik espetxeak bete-tzen jarraitzea, adibidez Frantziaketakideak atxilotuz edo Hego Ameri-katik iheslariak ekarriz?

Legea bete behar den printzipioahor dago eta errespetatu behar da.Baina, aldi berean, kontuan hartubehar da bake prozesu batean gau-dela eta, beraz, adostasun politikoaklandu behar direla legea era bateraedo bestera aplikatzeko.

Ba al duzue EPPK-ko presoekin hitzegiteko asmoa?Herrirarekin hitz egin dugu, Etxera-tekin, Harrerarekin… Hitzemanekimena abian jartzen duguneansektore guztiekin egon nahi dugu.

Ez duzue oztoporik izango EPPK-koe-kin hitz egiteko?Ez dut uste.

ETAren desarmea. Jaurlaritzak zere-gin horretan parte hartuko lukeelaaipatu izan duzu. Bermatu ahal izan-go luke Jaurlaritzak horretan partehartuko duten etakideak ez direlaatxilotuak izango?Bi gauza desberdin dira. Bata danola egiten den desarmea eta besteanola kudeatzen diren etakideeklegearekin dituzten gaiak. Egiteko-tan Jaurlaritzak ez luke bakarrikegingo, adituak beharko lituzke etabadira laguntzeko prest direnak.

Orduan, aurrera egin dezake prozesuhorrek?Ez dut uste ETAk nahi duenikEusko Jaurlaritzak armagabetzeprozesuan parte hartzea, guk gureprestutasuna agertu dugu baina ezdugu erantzunik jaso.

Nazioarteko bitartekariak nahi dituhorretan?Hala ematen du.

ETAk esan du urtebetean gauzatunahi duela prozesu hori.Ez dakit ETAk hori esan duen.Lehenbailehen egitea litzatekeonena, urtebete ondo legoke etagutxiagoan balitz hobeto. Gai haugauza askotarako oztopo da.

Aintzat hartzen al da biktima guztiensufrimendua?Gaur egun ez. Nazioarteko printzi-pio eta arauek diote biktima guztiekberdintasuneko tratua jaso behardutela, ezin dela haien arteko diskri-minaziorik egin eta, gure ahalmen

“ETAk eman dituenpausoak berandu emanditu eta, neurri handibatean, egungozailtasun batzuenazalpena hor dago”

“Garaile eta garaituenideia horrek ez duinongo etorkizunik etasoziometroan argi dagogizartearen gehiengoaikuspegi horretatikaldentzen dela”


JONAN FERNANDEZ - TERMOMETROA

mugatuekin, Jaurlaritzan horretansaiatzen ari gara.

Non urratzen da aipatzen duzun prin-tzipioa?Terrorismoaren biktimen legediaoso garatua dago eta beste motabateko biktimena ez. Gu hori gara-tzen ari gara. Badugu dekretu bat1960tik 1978ra arteko tarte horreta-ko beste biktima horien errepara-zioa eta errekonozimendua egiteko,1978tik aurrerako kasuetarako bestedekretu bat egingo da, torturakasuak ikertuko dira… Gaur egunzaila da, baina normalizazio proze-su batean gaude eta biktima guztie-kiko tratamendua berbera izandadin norabidean goaz.

Duela gutxi atera da EspainiakoGobernuak ez dituela GALen etaBVEren hainbat biktimen kalte-ordai-nak ordaindu nahi.Espainiako Gobernuak ukatu dituhainbat kalte-ordain esanez per-tsona horiek ETAren munduare-kin loturaren bat dutela. Bainahori ez da onargarria, lotura horiekepai baten bidez frogatu behardira eta ez polizia txostenek haladiotelako.

Azter dezagun bizikidetza. Zoruetikoaren gaiak berau oztopa-tzen du, behintzat alderdienartean. Baina zer da zoru etikoa?Printzipio etikoak. Eztabaidabatzuk oso zehatzak eta erabat poli-tikoak dira, baina memoriaz edogiza eskubideez hitz egiten badugu,printzipio etikoak mahai gaineanjarri behar dira. Zeintzuk? Printzi-pio etikoen inguruan adostasun

handia duen testu bat lortu beharda. Bake Ponentzian Bilduk esanzuen esaldi bati beste zati bat gehi-tuz gero, berak sinatuko lukeela.Hori lortu behar da, %90ean badaadostasuna.

Eta non da desadostasuna?Iraganaren irakurketan. Hori izatenda zailena prozesu hauetan. Irakur-keta desberdinak egongo dira, bainagutxieneko puntu bateratu batzukere behar dira.

Jarri behar al zaio eperik Bake etaBizikidetza Ponentziari?Hauteskunde garaia da orain, etahalakoak ez dira errazenak izatenaurrera egiteko. Lau familien artekogune bat sortzea zaila da, bainabeharrezkoa, beraz uste dut emanbehar zaiola denbora.

Oraindik ere aipatzen da hemengaraile eta garaituak daudela. Eske-ma horren gainean eraiki al daitekebizikidetzarik?Ez, ideia horrek ez du inongo etor-kizunik eta soziometroan ere argidago gizartearen gehiengoa ikuspe-gi horretatik aldentzen dela. PSOE,jeltzaleak eta ezker abertzalearenfamilietan gauza batzuetan izan dirahurbilketak.

Posible ikusten duzu PP ere egotea?Bai. Gizartearen gehiengoaren jarre-ra oso argia da horren alde, berazlehenago edo beranduago hori eto-rriko da. Lau familia horien arteangutxiengo etiko etademokratiko bat ados-ten denean esan ahalizango dugu beste etapabatean sartu garela. n

“Lau familia horien artean gutxiengo etiko eta demokratiko bat adosten deneanesan ahal izango dugu beste etapa batean sartu garela”.


TERMOMETROA

“PARKEAN GALIZIERAZberba egiten duten umebakarrak gureak dira, hiz-kuntza hil-hurrenera era-mango duen bazterketarenondorioz. Gainera, espaziopublikoan gure ahotsa ez daentzuten, ez du balio”. Askidela esateko unea helduzela erabaki zuten Compos-telako guraso batzuek.Horregatik, euren buruakantolatu zituzten gauzakaldatzeko, behetik gora,administrazioetatik kanpo.Izan ere, helburua eurenaltxorrik handiena ez gal-tzea baita, altxor hori beharbezala loratzea, hain zuzen ere.

Ideia Carballon sortu zen, urteroCoordinadora de Traballadores/asde Normalización da Linguak anto-latzen dituen hizkuntza dinamiza-zioari buruzko jardunaldietan.Ideien mintegia antolatu eta Com-postelako guraso batzuek bere eginzuten ideia eta praktikara eraman.

2013ko uztaila-abuztu bitartean,Compostelan whatsapp talde batsortu zen, Tribo izenekoa. Asmoazen hara batzea seme-alaben hiz-kuntza transmisioarekin kezkatutazeuden guraso batzuk. Ideologiakgorabehera, amatasuna ulertzekomoduak gorabehera, denek bategin zuten euren seme-alabek tal-dea sortu eta galizieraz olgetan jar-dun zezaten. Hasieran mesfidan-tzak izan ziren: ezezagunekingeratu Belvís parkean? Baina lastergainditu ziren. Umeen talde kohe-sionatua sortu zen, adin ezberdine-koak (0-13 urte bitartekoak). Etataldea apurka-apurka handitzenjoan zen, gaur egun, 30 ume ingurubatzen ditu.

Ez dira geratzen egunero, ahaldutenean baizik. Eta bateren batekbehar duenean, beti dauka galdetze-ko aukera: non zabiltzate? Umeekagintzen dute eta gurasoek olgetanikusteko esperientzia ere parteka-tzen dute. Egunak eta hilabeteakaurrera joan ahala, asko dira Tribokegin dituen ekimenak: kontzertue-tara joan, ipuin-kontalariak –hilekoazken astearteetan Celso Sanmar-tin-ek Gentalha do Pichel-en egitendituen saioetara joaten dira–, era-kusketak, azoka ekologikoak, menditxangoak, tabernak, museoak,jaiak... Euri hilabeteak gogortsuakizan arren, udaberri eguzkitsua etordadin desiratzen dute. Umeenartean, adiskidetasun sendoko tal-dea sortu da, hizkuntzak taldehorretan prestigioa dauka gainera.

Eta zergatik ez ekimena nazioar-tekotu eta beste hizkuntza eta espa-zioetara eraman? Zergatik ez saiatubeste hiri batzuetan?

Paula Kasares soziolinguistarenarabera, hizkuntza praktikak etaezagutzak jasotzeko, garrantzi

gehiago dute adinkideenarteko interakzioek, gura-soekin dituztenek baino.Horretarako, adibide gisajartzen du galiziarren seme-alabek Euskal Herrian ber-takoek bezala hitz egitendutela gaztelaniaz, bertakodialektoaren traza berberakerabiltzen dituztela. Beraz,bere ustez, garrantzitsua-goa da sozializazioa trans-misioa baino.

Hipotesi hori aintzat har-tuta, eta Compostelakoesperientzian oinarrituta,Bilboko guraso talde batekere sortu zuen bere wha-

tsapp taldea arratsaldeetan geratu etaekimenak elkarrekin egiteko: parke-ra joan, asteburuko irteerak, kulturekitaldiak... 19 ume batzen dira,batzuk egunero eta beste batzuk iaegunero. Euren asmoa ez da taldeahandiagoa egitea. Eurek uste duteonena dela gurasoek euren buruaantolatu eta euren taldea sortzea,euren auzoan.

Parte hartzen ari den ama batek,Uxuek, honako berbak egin zituen:“Gehien baloratzen duguna daumeen artean lortu dugun kohe-sioa. Sei hilabeteren ostean, ia kua-drilla dira. Gurasook ere gure kua-drillatxoa sortu dugu. Animatu nahiditugu zonalde erdaldunetako gura-soak batu eta honen moduko tal-deak sortzeko. Oso erraza da etafruituak ematen ditu”.

Honen moduko proposamenxumeek argi uzten dute guztioneskuetan dagoela nor-malizaziorantz pausoakematea. Besteek zeregingo duten itxaronbarik. n

HAURREN HIZKUNTZA ERABILERA

Whatsappak batutako galego hiztunak

| ROMINA BAL ETA TXERRA RODRIGUEZ |

Galiziako Compostelako hainbat guraso whatsapp-ean taldea sortu eta euren haurrekinparkean biltzen dira galizieraz aritu ahal izateko. Bilbon ere bada taldea.

Eguraldiak laguntzen ez duenerako, parkea ez direnbestelako aukerak badituzte guraso-haurrek.


TERMOMETROA

Babeslea: Bilboko Udala

EZ DA KONTU BERRIA. 2010ean,dagoeneko, LAB, ELA, STEE-EILAS eta ESK sindikatuek zeinBehatokiak eta AdministrazioanEuskaraz Taldeak ohartarazi zutenGobernuak oposaketetan ingelesabaloratzen zuela. Euskara, ordea,ez. Orduan salatu zutenez, UPN-ren gobernuak trikimailua erabilizuen oposaketetan ingelesarenjakintza baloratzeko. Gobernuakoposaketa gisa mozorrotu zituenoposaketa-lehiaketa zirenak (aurre-nekotan proba baino ez da balora-tzen; bigarrenean, ordea, probaz gainbestelako merituak ere hartzen dirakontuan). Ingeles proba gainditzenzuenari proba orokorrean lortutakoemaitzari %10erainoko puntuazioagehitzeko aukera eskaini zion exeku-tiboak. Hala, ingelesaren jakintzaderrigorrezko ez, baina erabakigarrisuertatu zen lan publikorako hainbatdeialdi gauzatzerakoan.

Prozedurak 2009ko foru ebazpenbat du abiapuntua. Funtzio publiko-ko zuzendari orokorrak argitaratuta-ko agirian zehaztu zen A eta B maila-ko probek ingelesezko jakintzabaloratu zezaketela, oinarrizko arike-ta guztiak gainditutako hautagaieikalifikazioa hobetzeko aukera ema-nez. Ebazpen hura ez zen Nafarroa-ko Buletin Ofizialean argitaratu,gobernuak dioenez, “ez duelako arauizaerarik, eta hortaz, ez delako derri-

gorrez bete beharrekoa”. UPNk,hala, ebazpen horrena aholkua bainoez zela argudiatu zuen. Baina JosebaOtano Administrazioan EuskarazTaldeko kideak dioenez, prozeduraera sistematikoan ezarri da ordutikaurrerako deialdietan.

Egoeraren aurrean, bi herritarrekkexa bana aurkeztu zuten Arartekoa-ren aurrean. Zehazki, bi deialdietako(Ogasuneko teknikari eta Ogasune-ko kudeatzaile eta ikertzailearenondokorako postuetarako) oinarriakbertan behera uztea eskatu zuten,bertan, aurretik azaldutako prozedu-ra jarraituz, ingelesaren jakintzabaloratzen zelako, eta euskararenaez. Arartekoak gaiaren ingurukoazalpenak eskatu zizkion Gobernua-ri eta herritarrei arrazoia ematea era-baki du. Euskararen Legea eta Justi-zia Auzitegi Nagusiak 2004anemandako epai bat erabili ditu argu-dio. Lehenengoan zehaztu eta biga-

rrenean berresten den modura,euskara Nafarroako berezko hiz-kuntza dela oroitarazi du Ararte-koak, eta hortaz, ingelesa balora-tzeko prozedura bi agiri horiekdiotenaren aurkakoa dela ebatzidu. Hala, 2009an onartutako ebaz-pena –ingelesaren balorazioa aitor-tzen duena– beste bi arauenmenpe dagoela adierazi du, horiekmaila handiagokoak direlako. Zen-tzu horretan, atzerriko hizkuntza

bertakoa eta neurri batean koofizialaden euskara baino gehiago ezin delabaloratu azpimarratu du, “kasu justi-fikatuetan” salbu.

Otanok epaia ongi dagoela ustedu, baina Arartekoaren ebazpenaklotesleak ez direnez, Gobernuakkasurik ez egitea espero du. Horrenaurrean, bide judizialari ekitea litza-teke azkeneko aukera, baina oharta-razi duenez, oposiziogile batekbaino ezin du salaketarik jarri. Hor-taz, eta herritarrek gaur egun epai-keta judizialak euren kabuz ordain-du behar dituztela kontuan hartuz,zaila ikusten du inork bide horriekitea. Edonola, Arartekoarenebazpena “presio tresna” gisa erabi-li daitekeela uste du, Gobernuak,behin betikoz, proze-dura aldatu eta lanpublikoko deialdietaneuskara diskriminatzea-ri utz diezaion. n

OPOSAKETAK NAFARROAN

Ingelesak euskarak baino gehiago

| ANDER PEREZ |

Nafarroako Arartekoak lan publikorako oposaketetan ingelesa euskara baino gehiagobaloratu ez dezan eskatu dio gobernuari. Bi herritarrek egindako salaketaren ostean dator

eskakizuna, Arartekoak arrazoia eman baitie eskaerei.


TERMOMETROA

ABSTENTZIOA AZPIMARRAGARRIAizan da udal hauteskundeotan. IparEuskal Herrian eta Estatuan hamarherritarretik seik eman dute boza,zortzik ematen ohi baitute. Ipar Eus-kal Herriko hiri handiko auzapezakizendatu gabe anartean. Hautagaitzaabertzaleen emaitza onek bigarrenitzulian (martxoaren 30ean) trenkatudezakete herri askotako udalbatza.Iparraldeko herri txikietan eta bar-nealdean parte-hartzea ohikoa izanda: herritarren %80k eman du botoa.Abertzaleek emaitza onak eskuratudituzte, eta zentroko hautagaiak jalgidira garaile oro har. Beste datu bat,hauxe: herri askotan hautagai anitzekbotoen %10 gainditu dute. Hautagaihorien jarrerak baldintzatuko dituztebigarren itzuliko emaitzak.

Baiona, Miarritze, Angelu Lapurdiko hiriburuan bozen %10erdietsi dute Jean-Claude Iriart buru

duten abertzaleek, inoizko emaitzaonena. Etcheto sozialistak %35 etaEtchegarayren zentro-eskuinak %30.Bozen parekotasunak bigarren itzulihertsia iragarri dute. Iriarteren jarre-raz beste, eskuineko Durrutyrena(%19) ere ezagutu behar da auzapezberriaren izena ezagutzeko.

Miarritzen UMPko Max Brisso-nek auzapez izateko xantza guztiakdauzka. Veunac zentristarekin bateginen du ziur aski. Hartara, aisegaindituko dute hirugarren geratuden Lafite sozialista. Angelun eregibelera egin du auzapez Jean Espi-londo sozialistak, bozen %36 lortu-

rik. UMPko Claude Olive (%45)izan daiteke auzapez berria, Jamatti-tte Mortalena zentrista euskaltzalea-ren (%10) sostengua jaso lezake.Abertzaleen emaitzak eskasak izandira Angelu eta Miarritzen. Oro harabertzale moderatuek –jeltzaleeningurukoak– zentro-eskuineko hau-tagaitzen alde egin ohi dute.

Donibane Lohizune, Hendaia... Lapurdiko beste hiri eta hiri handie-tan kontrastasun nabariak daude.Abertzaleak oro har ongi atera diraHendaia, Urruña, Ziburu edotaDonibane Lohizunen. Areago, Uzta-ritzen Bruno Carrere abertzaleakbozen %38 lortu du. Auzapez izanliteke. Hendaian Iker Elizalde buruduten abertzaleek erabaki dezaketeBattitte Salaberrik auzapez aulkian(%29) segitzea edo ez. Kotte Ezena-rrok bozen %37 erdietsirik, duela lauurte galdu zuen aulkia berreskuralezake. Ezenarro izan da Ipar EuskalHerrian aurretik atera den hautagaisozialista bakarra. Lehia borrokatuaeta hertsia izanen da. Gainerakoan,herri eta hirietan, Donibane Lohizu-ne, Urruña, Ziburu edota Hazpar-nen zentro-eskuineko hautagaiekaginduko dute. Konparazionera,Kanbon (Vincent Bru) eta Itsasun(Roger Gamoy) auzapezak hauta-tuak izan dira jada lehen itzulian.Abertzale moderatuen (EAJ-PNB)sostenguak eragin handia du Lapur-diko herri hauetan, hainbat hautagaijoera horretakoak baitira.

BaxenabarreJean-Michel Coscaratek gidatutakoAitzina Baigorri hautagaitza garaileizan da Baigorrin, bozen %53 eskura-turik. UMPko Jean-Baptiste Lambertez da auzapeza honezkero. DonibaneGaraziko auzapez Alphonse Idiart

Jean-Michel Coscaratekgidatutako AitzinaBaigorri hautagaitzagaraile izan da Baigorrin,bozen %53 eskuraturik

Abertzaleek zirt edo zart eginbehar dute bigarren itzulian

Baionako Jean-Claude Iriart hautagaia, abertzaleen emaitza onen adibideetako bat.

| MIKEL ASURMENDI |

HERRI BOZAK IPARRALDEAN D

AN

IB

LAN

CO


HERRI BOZAK IPARRALDEAN - TERMOMETROA

eskuindarrak karguan segituko du,15 aulkietatik 13 bereganatu ditu945 bozekin. Xabi Larre abertza-leak, ekologisten laguntzaz, 305boz erdietsi arren, 2 aulki baino ezditu lortu. Boz sistemaren ondo-rioa da hori. Emaitza ona da edo-nola ere. Donapaleuko auzapezJean-Jacques Loustaudaudinekbozen %49,84 eskuraturik, berre-tsia geratzeko zorian geratu da,bozen %50 behar baita. Bigarrenitzulian ezagutuko da auzapezarenizena. Abertzaleek bozen %14erdietsi dute. Charles Massondo dabeste hautagaia. Abertzaleek tinkonegoziatzeko parada irabazi dute.

ZuberoaMauleko Mixel Etxebestek ez duauzapez aulkia bereganatu lehenitzulian, duela lau urte ez bezala.Louis Labadot komunistak bozen%31 bildu du. Beñat Elkegarairenzerrenda ezker abertzale eta eko-logistak %14. Matias Davantsozialistak ere ehuneko bertsualortu du. Denek dute bigarreneanaurkezteko aukera, beraz, Etxe-bestek negoziazio zorrotz eta her-tsiak izanen ditu. Atharratzen,Sohütan eta gainerako herrietanzerrenda independenteak garailejalgi izan dira. Zerrendok ideolo-gien amalgama dira.

Herri Elkargoak eta Estatua Lapurdin, Baxenabarren etaZuberoan orobat, Herri Elkargo-en hautetsien izendapenak aireaneta jokoan daude. Bigarren itzuli-ko negoziaketak biziki borroka-tuak izanen dira. Trenkatzeko bigune daude gainera: Herrikoudalbatzak eta Herri Elkargoak .

Azkenik, deskribapen honenatzean estatu mailako argazkiarenkolore batzuk paratu daitezke:abstentzio historikoaz beste, Mari-ne Le Penen eskuin muturrekoFront Nationalen emaitza histori-koek Estatuaren beraren egonkor-tasuna zalantza jarri dute. UMPalderdi eskuindarraren ahultasu-naren adierazle dira, zentristenaldian aldiko arnasune, eta FrançoiseHollanderen politika-ren porrotaren era-kusle. n


TERMOMETROA

FALLOUX LEGEA aitzaki hartutaFrantziako Gobernuak Seaskakoikastolei jartzen ari zaizkien oztopo-en testuinguruan, arnasaldi txiki batekarri du Pierre-André Durand Piri-nio Atlantikoetako prefetaren iragar-penak: ez ei du kontrako neurririkhartuko Beskoitzeko ikastola eraiki-tzeko. Prefetak gutuna igorri dioBeskoitzeko Herriko Etxeari, herrikolurretan ikastola berria eraikitzekoproiektuaren kontrako salaketa ken-duko duela esanez.

Beskoitzeko Herriko Kontseiluak520 metro koadroko zelaia alokatuzion Seaskari, hainbat urtetan berri-kusi beharreko hitzarmen batenbidez bertan ikastola eraikitzekoproiektua aurrera ateratzeko. Hen-daiako ikastolarekin egin bezalabaina, Frantziako Gobernuak hitzar-mena ezeztatzea eskatu zuen,1850eko Falloux legea ez zela betetzenargudiatuta. Lege horrek debekatzendu iraskaskuntza pribatuari laguntzapublikoak ematea; ikastetxe kristaueneragina mugatzeko lege aurrerakoiaizan zen, XIX. mendean.

XXI. mendera etorrita, PaxkalIndo Seaskako lehendakaria pozikazaldu da prefetaren erabakiarekineta beste ikastolen kontrako neurriakere bertan behera geratuko direnitxaropenez hitz egin du Euskal Irra-tietan. Hur Gorostiaga ikastolakozuzendariak, berriz, mobilizatu direneuskaltzaleei eskerrak eman dizkie;“soluzio orokor” bat izan arte galde-giten segituko dutela azaldu du.

Bi urteko borroka luzea2012an hasi zuen Frantziako Gober-nuak ikastolaren kontrako oldarral-

dia, Hendaian eraikina egitekoproiektuaren legezkotasuna zalan-tzan jarri zuenean. Ondoren, Beskoi-tze eta Hazparneko ikastolekin gauzabera egin zuen. Biarnoko Artixeherriko calandreta-ren –okzitanierazirakasten duen ikastola– kontra ere jodu. Geroztik hamaika mobilizazioegin dituzte ikastolako jarraitzaileek.Uztailean PSren Baionako egoitzaokupatu zuten, esate baterako.

Patrick Dallennes Baionakosuprefetak egoerari aterabide batemateko lanean ari direla azaldu zuenberriki, baina hortik gutxira jakin zensuprefetak Hendaiako ikastolako

proiektuaren kontra jarritako salaketaaintzat hartu zuela Paueko auzite-giak.

Hitz ederrekin sinesgogor azalduda beti Seaska, lege dezi-mononikoa lurperatuezean, ziurgabetasunaksegiko baitu ikastola guz-tietan. n

SEASKA

Pierre-André Durand Pirinio Atlantikoetako prefetak gutuna igorri du erabakiaren berri emanez.

Beskoitzeko ikastola aurrera,Parisek salaketa kendu ostean

Seaskako guraso eta irakasleek uztailean PSren Baionako egoitza okupatu zuten.

AX

IER

LOPE

Z

Hur Gorostiagaikastolako zuzendariak“soluzio orokor” batizan arte galdegitensegiko dutela azaldu du

| URKO APAOLAZA AVILA |


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

AZKEN EGUNOTAN asko hitz egin da EspainiakoGobernuak inposatu nahi duen –eta EAEko eta Nafa-rroako gobernuek ezarri beharko luketen– beste erre-forma batez. Orain erreforma fiskala da. Aditu taldebaten proiektua dago eta aditu horiek ez dira sektoreherrikoien aldeko izatearen batere susmagarriak. Lehenlan erreforma eta bankuen berregituraketa izan ziren;langileen kontrako erreforma antisozialak. Denak kapi-talaren, enpresarien eta bankarien zerbitzura.

Hala, Espainiako Gobernuak erreforma fiskalazzer erabakiko duen zain gaude. ProposamenakPFEZa jaistea aurreikusten du; batez ere gehien ira-bazten dutenei eragiten die neurri horrek. Aberasta-sun handiek ordaintzen duten ondare zerga ezabatzeaere ekarriko luke. Enpresariek ordaindu behar dutenelkarteen zerga jaitsiko litzateke, baita inbertsiorakofinantza produktuak dituztenei interes-tasak murriztuere. Aldiz, BEZa igotzearen aldekoa da; kontsumi-tzaileari eta herritar xeheari eragingo lioke horrek.Paradisu fiskalak eta ezkutuko ekonomia ezabatzekoapusturik ez dago ordea, Espainiako Estatuko BPGa-

ren %15 eta %20 artekoa dela uste den arren. SICAVedo inbertsio kolektiboko elkarteak babestea daasmoa, Espainiako Estatuko aberastasunaren zatihandi bat hor ezkutatuta dagoela jakinda ere.

Ez gaitu harritu berriz ere bankari, enpresari etadirudunen mesederako erreformak inposatzea. Horida kapitalismoaren logika, eta gobernuak bere kudea-tzaileak baino ez dira, etekina pilatzen segitzeko tres-nak. Hargatik, kapitalak ez die utziko gobernuei bereterrenoan sartzen, bere kobazuloetan, hantxe baititualtxorrak. Paradisu fiskalak deitu ohi zaie zulo horiei.Ez die bere ondarea ukitzen utziko, alderantziz, harengaineko zerga ezabaraziko du. Enpresetan ere ez dirasartuko gobernuak, baina zergak gutxituko dizkiete.Egoera hau aldatzeko beste eredu sozio-ekonomiko-politikoa behar da, Euskal Herriko subiranotasunekonomiko eta politikoa ekarriko duena.Eta batez ere, langileen eta herritarrenzerbitzura egongo dena.

Juan Mari Arregi

Erreforma antisozial gehiago

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Kontseiluak Espainiako eta Frantziako estatuenaspaldiko erasorik handiena salatu du

KONTSEILUAK 2013ko Hizkuntza-politiken urtekaria argitaratu berri du,laugarrenez. Iaz, hizkuntza politike-tan gehien errepikatu den gertakariaFrantziako eta Espainiako estatuenaldetik jasandako esku-hartzea izanda. Iñaki Lasa Kontseiluko ildo poli-tiko-instituzionaleko buruak adieraziduenez, estatuek aspaldiko oldarraldiagerikoena egin dute 2013. urtean:“Ohiko itxurakeriak baztertu etamozorrorik gabe aritu dira Frantzia-ko zein Espainiako estatuak euskara-ren normalizazioa helburu dutenneurriak oztopatzen. Zentzu horre-

tan, estatuen kanpo esku-hartzeainoizko agerikoena izan da”.

Lau esku-hartze nagusi kontatuditu Kontseiluak. Espainiako Esta-tuari dagokionez, lehena, presakaeta korrika onartu duen LOMCElegea; bigarrena, udalek euskararennormalizazioa azkartzeko ezarrita-ko kontratazio irizpideen aurka eginizana; hirugarrena, Nafarroan Dereduaren kontra garatutako estra-tegia; eta laugarrena, FrantziakoEstatuak Seaskaren garapena etahazkundea oztopatzeko neurriakhartu izana.

BaheaF.K.-k zuzeu.com-enSoziolinguistika Klusterraren sarientestuinguruan esanak:

“Kezkatzekoa litzateke, beraz,errealitate soziolinguistikoaren azalekogabeziak bakarrik aintzat hartuzjokatzen hasiak bagina. Ikuspegipolitikoetatik ihesean doazen diskurtsoeta baliabide aseptikoak garatuzjokatzen hasiak bagina. Edo hizkuntzaeta gizatalde menderatzaileekikokritikarik gabeko ustezko soluzioneutroak eskaintzen hasiak bagina.

Kezkagarria, egiatan, tokian tokikoekintzatxoak prestatzera mugatzendiren proiektuak bakarrik sustatzenhasiak bagina: zuk hor lantegian, nikhemen eskolaz kanpoko ekintzetan,hark han mendi-elkartean…

Besterik behar du gure hizkuntzak,normalkuntzarako erreferentzia makroagaldu nahi ez badu behintzat.

Bide okerretik goaz, guztiz okerretik,saguteran harrapatutako sagutxoekeskapatzeko egiten dituzten azkenahalegin alferrikakoak bezalairudikatzen hasten bagara gure lana”.

EILAS sindikatuaren protesta hezkuntza erreforma dela eta.

JUA

NA

NR

UIZ

/AR

GA

ZK

IPR

ESS

�48 � 2014KO MARTXOAREN 30A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Portal de Seguridad blogetik hartu dugunargazkian, banderarik eta ikurrik gabe doa-zen tropa errusiarrak Krimeako Sinferopolhiriko sarreran kontrola jarrita. Aste gutxirenburuan gertatu dira Kieveko herritarrenmobilizazioak, oposizioaren matxinada, Vic-tor Yanukovitxen ihesa, Krimearen inbasioa,Krimeako erreferenduma eta Errusiakeskualde hori bereganatzea. Ondoren AEB,Europa eta beren aliatuen zigorrak eta GerraHotz berriaren hasiera. Irudi txikiak biltzendu M.Wuerker cartoongile amerikarrak Poli-tico aldizkarian plazaratutako marrazkia:AEBen lurrazala osorik zulatua ageri da erre-gai berriak eskuratzeko eta itsasontziak par-titzen ari diren portuek idatzita daukate ika-tza edo gasa esportatzen dutela. Txikizioarenerdian gizonak diotso emakumeari: “Gogoanduzu nola esaten zuten zulatu, hondeatu etaapurtzeko [fracking] kontu hau dena zelagure energiazko burujabetza segurtatzeko?”.

VLADIMIR PUTINEK KRIMEA HARTUzuen bere tropak banderarik gabebidalita, ondoren eskualdeko parla-mentuak erreferenduma antolatuziztu bizian, herritarrek gehiengooso handiz Krimea Errusiari itsas-tea bozkatu zuten, nazioarteak boz-keta arbuiatu, AEBek eta Europakerabaki zituzten Moskuko aginta-rien kontrako isolamendu neu-rriak... Horrela hasiko ote da2014an gertatzen ari den GerraHotz berriaren istorioa, Kiev etaEuromaidan “aurrekariak” atalera-ko utzita?

XXI. mendeko gerra hotz berriabaita orain gai nagusia, aste urribatzuek lausotu dituzte Euromaida-neko eta gainerako protestaldiak,sistema politiko ustelaren salaketak,Ukrainaren Europara hurbiltzekonahiak eta beste. Gerrak, izan hotzedo beroak, militarrek egiten dituz-te, batzuetan bataila odoltsuetan,bestetan ezkutuka. Baina diruak eli-katzen ditu.

“Historia ez da amaitu eta men-turaz Krimea txikian ari da erabaki-tzen mundua ondorengo mendelaurdenean zer izango den”. Bartze-lonako La Vanguardian Dinero gehi-garria koordinatzeaz gain iganderobere analisi ekonomikoa plazara-tzen duen Jose Manuel Garayoakesana da La diplomacia del dólar frenteal rublo y el yuan artikuluan.

Garayoaren iritzian Errusiaksentitu du AEBek berriro zintzurraestutu nahi diotela. Bukatu zirenYeltsinen garaiak. AEBak merkata-ritza libreko eremua ari dira antola-tzen Europarekin, Ukraina barne,duela gutxi askok uste zutenez.Pekin Moskurekin batera omendago urduri Mendebaldearen joka-bidearekin. Txina da Mendebaldea-ren fabrika, Errusia Europaren gashornitzailea.

Monetaren inguruko politikakgauza abstraktuak dira herritarren-tzako, baina Txina bezala Errusiaerasotuak sentitu dira AEBetakoBanku Zentralaren azken erabakie-kin: AEBen zorraren %30 Txinaeta Errusiaren eskuetan daude.Hauetako oligarkak hasi dira aipa-tzen bono yankiak era masiboansaltzeko mehatxua.

“Baina Pekin are urrunago joanda”, dio Garayoak. “Urrea erostenaritu da, probestuz 2013an berebalioaren %28 galdu zuela. 2014an%14,8 garestitu da”. Txinak erosidie urrea Frantziari eta Italiari,AEBek baino gehiago edukitzea-rren. Zenbait adituren ustez Txinakdolarraren ordez ezarri nahi du ren-minbi edo yuana urreaz lagundurik.Eta urre meategiak dauzkan Errusiabere alde leukake.

Zertarako urre erosketok?AEBetako agintariei interesatu zaie

dolarra apal mantentzea, esporta-zioak sustatzeko. Ordainetan, ren-minbia hain garesti egoteak kaltetuditu Txinaren interesak. Hazkundeamoteldurik azken urteotan, gehiagozorpetzea beste biderik ez zeukaneta mugaraino iritsia zen. Manio-bratzeko tarte handiagoa beharzuen. “Horregatik –dio Garayoak–Ukrainako krisiarekin dolarrarenmundu mailako diplomazia atakaestuan dago, eta bitartean urrea eromoduan ari da garestitzen”.

Gas zahar eta berrien epeleanNazionalismoek, ikuspegi geopoli-tiko kontrajarriek eta moneten arte-ko norgehiagokak adina gasak ereberotzen du XXI. mende hasierakoGerra Hotz berria.

Kontua da Ukraina sutu bainolehen... gasaren mundu mailakomerkatua zegoela irakiten. Errudu-na: AEB hain arrakasta handizustiatzen ari den fracking gasa.Iazko udan Le Monde Diplomatiquenazaldu zuen datu berri hau RegisGenték: “Le gaz schiste chambulela géopolitique” (Fracking gasakhankaz gora jarri du geopolitika).

Irakurlea oroituko da 2005etik2009a bitartean Ukraina eta Erru-siak eduki zuten disputaz, behinbaino gehiagotan er rusiar rekberen gas emaria eten zietelarikukrainarrei, berdin negurik gorrie-

2014ko martxoan berriro Gerra Hotzean aurkitu da Europa.Kapitalismoak menderaturik Sobiet Batasunaren inguruanartikulatutako bloke alternatiboa, deitu sozialismo erreala

edo estatu kapitalismoa, Historia ez dela amaitu. XXI.hastean inperio kapitalistek talka egin dute Ukrainan eta

asko dago jokoan Krimean.

Gerra Hotza Krimean:gasa, urrea, monetak

eta diplomazia

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

nean. Ekialdeko gasa Europaraekartzeko hodi-bide berriak eraiki-tzen ari ziren eta diren ar ren,garrantzitsuenek Ukraina zeharka-tzen dute oraindik. Kieveko agin-tariek garestiegitzat zeukaten erru-siar rei beren kontsumoagatikpagatu beharreko prezioa eta ezta-baidan adostasunik ez zenez, erre-gai trafikoa eteteko mehatxua gau-zatu zuten behin edo beste,errusiarrek berriz batzuei bezalabesteei iturria ixten.

Baina hori lehenago zen, frac-king gasarekin AEBek bere buruahornitzea lortu aitzin. Hiru urterenburuan yankiak esportatzen haste-ko punturaino heldu dira. Gentékkontatu zuen nola iazko uztaileanbilduak ziren gas natural konben-

tzionalen ekoizle nagusiak (Errusia,Iran, Qatar, Bolivia...) arbel gasberriaren aurrean estrategia adoste-ko. AEB gai ziren merkatu barruangasa unitateko 4 dolarretan saltze-ko, Asian 18 eta Europan 10 kosta-tzen zen bitartean. Bat batean, erre-gaien %70 atzerritik ekarri beharzuten AEB buruaski izateko pun-tuan aurkitu ziren.

Alde batera utz dezagun gaur-koz fracking gasaren benetako kos-tearena. Zeren eta, energia nuklea-r rarekin ger tatzen den bezala,ezkutuan lagatako eta gizartearibezala biharko jendeei lagatzenzaizkien kosteak kontabilitatetikkanpo uzten baitira. Tartean gasalurpetik ateratzeko prozesuan era-gindako kutsadura izugarria. Baina

munduko aberatsenek ez baituteaberririk, orain arte Nigerian edoEkuadorren kutsatzen zituztenbezala bazterrak petrolioa merkeeskuratzeko, orain metropolia beratxirtxilatzeko gai dira, izan IparDakotan edo Pennsylvanian. Bainahori, beste baterako.

Ukraina eta Krimeakoari loturik,inporta dena da gasaren horniduraeskema osoa nahaspilatu dela.Oraingoz Errusiaren kaltetan. Kri-siagatik Europak kontsumoamurrizteaz gain, AEBetatik ikatzamerkeago dator, hau ere gasarenkalterako, eta laster arbeletik atera-tako gasa Europari eskainiko zaio.

Garraioan ere aldaketak daude.Petrolio ustiaketak goia jo duelarik,gas likidotuari eman nahi zaio harenlekua. Ondorioz, produktu berrihori garraiatzen ari dira itsasontziz,propio prestatutako portuetan laga-tzeko. Jokaldia usainduz, errusia-rrek gero eta gehiago Asiarantzbegiratzen dute beren gas zaharrasaltzeko.

Ez galdetu aldaketa guztiokinzertan geratuko diren klimarenberoketaren inguruko negoziaketaeta erabakiak. Ikatza modan baldinbada berriro... Pick Oil fenomenoabera batzuek uste dute pare bathamarkadaz atzeratu duela frackinggasak.

Inkognita asko dago afera hone-tan guztian. Baina uka ezinezkoa daKrimean egunetik egunera argitanikusten diren mugimenduen gibe-lean gutxi batzuek dara-bilten jokoan daudelamonetak, erregaiak, zorpublikoak eta... betibezala, merkatuak. n

IPAR EUSKAL HERRIKO udalhauteskundeei buruzko lehen ira-kurketak agerian utzi du hautagai-tza abertzaleek izandako goraka-da, bai boto kopuruetan eta baitaehunekotan ere. Oro har, barneal-dean izaten dira abertzaleen emai-tzarik onenak eta oraingoan kos-taldean ere aitzina egin dute,Baionan %10 gaindituz, esatebatera. Uztaritze eta Ziburukokasuak ere aipagarriak dira, lehe-nean abertzale eta ezkertiarrenzerrenda bateratuak botuen %38lortu duelako eta bigarrenarenkasuan %21. DonibaneLohizune, Urruña, Arbonaeta Baigorriko emaitzakere azpimarragarriak dira,azken bi herrietan bestesektore batzuekin alian-tzan eta Baigorrirenkasuan alkatetza lehenitzulian lortuz.

Angelun eta Miarritzen aber-tzaleen emaitzak ez dira onak izan,gune horietan abertzaletasunarenzati bat hautagai zentristenganadoa. Orain ikusi beharko da dato-rren igandeko bigarren itzulianaliantzak eta sostenguak nola elkartrukatzen diren. Alde horretatikere abertzaleen botoak inoiz bainoerabakigarriago izango dira herriaskotan. Bozkei begiratuz bede-ren, abertzaletasunak gutxiengoaizaten jarraitzen du Ipar EuskalHerrian, baina azken urte luzetakojoerak dio bere presentzia handi-tzen doala, gero eta udal gehiago-tan dagoela eta bere ikusmoldeakgero eta arruntagoak direla gizar-tean. Areago, beste sektoreekinbat egiten duenean, gizarteariburuzko hainbat ikusmolde nagusiedo oso esanguratsu bilakatzendira esparru askotan, hala nolanekazaritza edota lurralde antola-ketan eta, oro har, altermundialis-

moaren balore eta eredu askotan.Iragan udazkenean Baionan izan-dako Alternatiba Eguna izan dai-teke, esaterako, aipatu aliantzahorien erakusle.

DOZENAKA IHESLARIREN era-bakia ere albistea izan zen iraganasteburuan, eta Arrangoitzenegindako bilkuran, Hego EuskalHerriko beren jaioterrietarakobidea hartuko zutela jakinarazizuten 80 bat iheslarik, horrekinberen bizitzako ihes ibilbideariamaiera sinbolikoa emanez.

Gaur egun, ustez ETArekinedo ezker abertzaleko beste era-kunde batzuekin zerikusia izandutelako beren herrietatik iheseginda dauden pertsonen %20kiragarritako kontua da, legalkiEspainiako justiziaren aurreanerantzukizunik ez duen taldea.Egia esan, tantaka izan bada ereeta ahalik eta zarata gutxiena egi-nez, iheslari asko itzuli izan dalehenago ere edo bere sorterriraedo Hegoaldeko beste herrirenbatera. Euskal Iheslari PolitikoenKolektiboko (EIPK) kideen urratshonek sinbologiaren esparruan dubere garrantzia, zelanbait ofizialduegiten duelako ihes egindako per-tsonen itzulera. Zarata mediatikogutxiagorekin eta ezaugarri des-berdinekin, baina presoen espa-rruan ere gertatu izan dena errepi-katu da sarri iheslariekin ere,itzultzearen inguruan tentsioakizan direla ezker abertzalearen bai-tan, batzuen ustez alde egitera

behartu zituzten arrazoiak orain-dik gainditu gabe zirelako. Azkenfinean, iragan udan EIPK-k Mia-rritzen hartutako erabakiarenondorio da azken mugimenduhau, funtsean sinbolikoa bai ezkerabertzalearen baitan eta bai bakeprozesuari begira, baina oraindikgainerako iheslariei itzulerarakogiltza ematen ez diena, giltza hori,presoen kasuan moduan, nagusikiEspainiako Gobernuaren eskudagoelako.

CHRISTIAN FELBER Guz-tien onerako ekonomia liburuospetsuaren egilea da. LaVanguardia-k elkarrizketatuzuen igandean eta, besteakbeste, gaur egungo solda-tek Mendebalean darama-ten beheranzko joera etalan ordu kopuruaren arte-

ko hausnarketa egiten du, soldatenaurkako presio hori lan gutxiagoegitearen aldarrikapenaren kontra-ko ere badela erakutsiz. Bereustez, 30 eta 33 ordu arteko lanastea beharko litzateke:

“Lan egunaren gutxitzeak den-bora ematen du harreman sozialakgaratzeko edo asebetetzen gaituz-ten beste jarduera batzuk egiteko.Hau guztien honerako da, bizitzakalitatearentzat. Baina lan-sari txi-kiak dituzten langileek ezin diotelan egunaren (eta diru-sarreren)murrizketari eutsi. Aldez aurretiksegurtatu behar dugu guztiek ira-bazten dutela bizitzeko adina eta,orduan bai, lan gutxiago egin etakaltegarriak diren zenbait gauzenekoizpena eten”.

Eta horrek hausnarketa batensozializazioa eskatzendu ezinbestean: zen-bat ote da gaur etahemen bizitzeko adinairabaztea? n

2014KO MARTXOAREN 30A�50

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Iheslarien urrats sinbolikoa

Eta horrek hausnarketa batensozializazioa eskatzen duezinbestean: zenbat ote da gaur etahemen bizitzeko adina irabaztea?

NON ZER - Argia · 2014. 3. 27. · elkarteak eta 2008an gutuna bidali ziotela Udalari, Memoria...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia · 2014. 3. 27. · elkarteak eta 2008an gutuna bidali ziotela Udalari, Memoria...