NON ZER - argia.eus · NON ZER Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria: Ixabel...

2012KO AZAROAREN 18A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:CHARO SOTERAS/ARAINFO.ORG (CC BY SA)

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

DEABRUAREN ABOKATUAKOLDO TELLITU: «Gurea baino publikoagorik ba al dago?».

ARITZ GALARRAGA / 4

ASTEKO GAIAESA URTEGIAREN HANDITZEA Zentzurik ez duen proiektua.

JON TORNER ZABALA / 5

PERTSONAIAMANU MARAÑON: «Komunikatzea ez da magia, gimnasia baizik».

SUSTRAI COLINA / 10

GAIAKTRANSGENIKOAK Monsantok entzun nahi ez duena esatearen

prezioa. UNAI BREA / 15ZALOA BASABE: «Ablazioaren atzean emakumeen kontrol sexuala

egon da beti». AMAIA ZABALA TOLOSA / 18

IRITZIAREN LEIHOAISLAMA ETA FEMINISMOA AMAIA LASA ALEGRIA / 22HIZKUNTZA-POLITIKA BERRIRAKO OINARRIAK

IÑAKI MARTÍNEZ DE LUNA / 24GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 23TXANDAN Terapiak. EDU ZELAIETA / 24HEMEROTEKA Merkiavelliren indarra: Merkelen zalantza

Europaren krisian. ULRICH BECK / 24BERTSO BERRIAK Kaleratzeak. MIREN AMURIZA PLAZA / 25

ERDIKO KAIERAEUSKAL DANTZAREN ADIERAZPENA Aldarrikapen publikoa,

etxe barruko batasuna indartzeko. UNAI BREA / 26ALICIA OTXANDATEGI, BAD JAIALDIA: «BEZaren igoerak kalte

handia egin digu denoi». MYRIAM GARZIA / 30LIBURUAK SAIOA RUIZ GONZALEZ / 32 DISKOAK JOXI UBEDA / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ALEA Teatroa maitatzeko. OIER GUILLAN / 35ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAXABIER AMURIZA: «Euskara batuko hiztegiak zirriborro rustikoak

besterik ez dira». MIEL A. ELUSTONDO / 39LANGABEZIA DATUAK Lan merkatuaren egiak poligrafotik pasata.

URKO APAOLAZA AVILA / 43EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47NET HURBIL “Lehiakortasuna” deitzen diotela bizi maila txartzeari.

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2012ko azaroaren 18a, 2.345. zenbakia

DEABRUAREN ABOKATUA

2012KO AZAROAREN 18A4 �

Euskal Herriko Ikastolak europarkooperatiba-elkarteko burua, hots,

Ikastolen Elkartekoa.

«Gurea baino publikoagorik ba al dago?»

Nik entzun dut ikastolak ez direla eskola priba-tuak.Galdera da: “Gurea baino publikoagorik baal dago?”. Herritik sortutakoak gara, ekono-mia sozialean oinarritutakoak, irabazi asmo-rik gabekoak eta zerbitzu publikoa eskaintzendugunak.

Baina, sosik ezean, normala da administrazio-ak bere ikastetxeak salbatu nahi izatea.Ez, administrazioa Hezkuntza Sistema osoazkezkatu behar da, hezkuntza eskubidea ber-matzeaz eta hezkuntza den zerbitzu publikoaeskaintzen duten ikastetxe guztiei laguntzeaz.

Ikastolak eta krisi ekonomikoa. Txarra daharremana, edo ez hainbeste?Ona ez, baina aurre egiteko errezetarik era-ginkorrena dugu, Ikastolen arteko elkartasu-na, eta herri bat, Euskal Herria, laguntzaeskatzen diogun orotan erantzuten duena,badakielako nor garen.

Hezkuntza munduan erreferentzia...Gure proiektuan oinarrizkoa da Ikerke-ta+Garapena, eta oraintxe bertan EuskalCurriculumaren garapena. XX. mendekoikastolen erronka euskara izan zen moduan,Euskal Curriculuma da XXI. mendeko gureerronka.

Eta jendarteak eta eskolak ez dute euskaldun-tzen. Ikastolek ere ez?Gure esparruetan euskararekiko zaletasuna-

ren tentsioa mantentzen dugu, baina ingurusozial osoan euskararen egoera hobetuz ezbadoa, burbuila faltsuan ari gara.

Ikastolak eragile sozial izan behar baitira.Hilabete bukaerara iritsi behar den eragilesoziala. Baina bere izaera herrikoiagatikEuskal Herriaren garapenaren subjektu akti-bo eta kooperantea da, bere hezkuntza siste-ma propioarena, euskararena eta bere kultu-rarena.

Eztabaidak izan dira Elkartean, antolamenduereduari, botere banaketari buruzkoak.Duela hiru urte, zauriak sendatzen ari dira.Antolamendu eredua adostasun zabalarekindefinitzeko gai izan ginen, baina karguenaukeraketa ez ordea.

Egia al da ezker abertzaleak zuzentzen dituelaikastolen ildoak?Ez. Beste kontu bat da zelako interesa era-kusten duten gure planteamenduekiko. Etahorrek harreman estu eta arina mantentzeragaramatza. EAJ eta PSErekin bezala.

Zergatik azaldu dira haserre orduan Elkartekokide batzuk?Mugimendu bizi eta anitza gara, eta guztiokhelburu bakarra dugun arren–ikastolak– desadostasunakdaude estrategiei ala mugimen-duaren karakterizazioari dago-kionean. n

KOLDO TELLITU

| ARITZ GALARRAGA |

Argazkia: Iñigo Azkona

ASTEKO GAIA

ESA URTEGIAREN HANDITZEA

Zentzurik ez duenproiektua

Esa urtegiaren edukiera bikoizteko planak mehatxupean ditu Aragoiko hainbat herri txiki.Proiektuaren aurkako borrokaren ikur bilakatu den Artiedan izan gara. Lurrak kendu arren,

hormigoiak duintasuna urperatzerik ez duela erakutsi du urte luzeko erresistentziak.

| JON TORNER ZABALA |

Argazkiak: Dani Blanco

“GUREKIN JAI DUTE. Ez dugu hemendik aldeegingo. Lurrak lapurtuko dizkigute, baina ezditugu gure etxeak utziko”. Esa urtegiarenekialdeko muturrean dago Artieda, Zarago-zako lurretan, Aragoi ibaiak atseden hartzenduen 18 kilometroko itsasoaren ateetan. Hanelkartu gara Luis Solana laborari eta abeltzai-narekin. Herriko alkate ohia eta urtegia han-ditzeko proiektuaren aurka dagoen Río

Aragón elkarteko presidentea da. Hitz egitenduenean argi ikusten dira 30 urteotako borro-kek utzitako arrastoak. Herriaren goialdetikEsa urtegia seinalatu digu, eta haren edukierabikoizteko planaren parte den kamioi etahondeatzaileentzako errepide berriko hormi-goizko zutabetzarrak, eta zutabeok jan dituz-ten lurrak, eta herriaren magalean, laboran-tzarako sail gehiago, egun agintariek jomugan

Presa Nafarroan dagoen arren, urtegiaren 2.098hektareek Aragoiko lurrak hartzen dituzte.Atzealdean ikusten diren mendietan dago Artieda,650 metrora.

�6 2012KO AZAROAREN 18A

ESA URTEGIA

dituzten horiek. “Uztarako kalitate oneko600 hektarea ditugu, eta berrehundik goranahi dituzte desjabetu. Lapurtu. Hori baitahitz egokia. Bost axola zaie jakitea nekazaribatzuei lur eremu txikia kentzeak ere aurreraegitea galarazi diezaiekeela”.

Espainiako IngurumenMinisterioaren eta harenmende dagoen Ebroko Konfe-derazio Hidrografikoaren(CHE) “prepotentziaz” kexuda Solana, baita ureztatzaileen“harrokeriaz” ere. Esa handitunahi izateko arrazoietako bat,politikariek diotenez, urtegitikabiatzen den Bardeetako Kana-laren bitartez Erriberako etaZaragoza iparraldeko ZincoBillas eskualdeko lur-sail gehiago ureztatuahal izatea da. Río Aragón kolektiboarenustez, ordea, helburua ez da nekazarien eska-ria asetzea, ura gehien interesatzen zaienlekura eramatea baizik, arrazoi ekonomikoaktarteko. Obra hauek Bardeetako UbidekoUreztatzaileen Komunitateak eskatu dituelaesan digu elkarteko presidenteak: “Erakundehoriek politika egiten dute, presio-tresna dira.Ura negozio iturria besterik ez da haientzat,baliabide ekonomiko bat. Uraren kontzesioa

dute eta haren jabe sentitzen dira. Batzuetanautoak hemen behean aparkatu eta obrakikustera joaten dira, beraien urtegia nola dago-en jakiteko, lursailak bisitatzera doazen abe-raskiloen moduan. Haiekin batera etortzendira CHEko ordezkariak ere. Ura kudeatzen

duen instituzioa komunitatehorien zerbitzura dago. Onarte-zina da”.

Ureztatzeen gezurraBardeetako ureztatze guneakzabaltzeko Esa handitu beha-rrik ez dagoela diote proiektua-ren aurkakoek. “Nahikoa daKanalaren ibilbidean ura gor-detzeko dozena erdi baltsa txikieraikitzea”, esan digu Solanak.

“Datu ofizialek erakusten duten moduan,kostua puztu gabe eskaerak asetzea lortukolitzateke horrela”. Bere hitzetan, baltsahorien –uraren– kudeaketa eraginkorragoaizateko ureztatzaileen esku legoke, haiekdirelako eskaera luzatu dutenak. “Hala, uragordetzeak dakarren kostua, ustiatuko dute-nek ordainduko lukete. Haien baliabideakerabili beharrean gureak –lur emankorrenaktartean– hartzen dituzte, ordainetan kalteakeraginez”, azaldu digu “politika kolonial”

Lurren desjabetze legea 1954koa dela azaldu digu Luis Solanak. “Bost axola zaie jakitea nekazari batzuei lur eremu txikiakentzeak ere aurrera egitea galarazi diezaiekeela”.

Bardeetako ureztatze guneakzabaltzeko Esa handitu beharrikez dagoela diote proiektuarenaurkakoek. “Nahikoa daKanalaren ibilbidean uragordetzeko dozena erdi baltsatxiki eraikitzea”


ESA URTEGIA

bati buruz mintzo den Solanak. Terminobertsuetan hitz egin zuen Jorge Bielsa eko-nomialari eta Zaragozako Unibertsitatekoirakasleak pasa den hilean Jakan emandakohitzaldian: “Azpiegitura hauen kostua aurrezezagutzea garrantzitsua da, baita obrak abia-tzeko eskatu dutenak gastuen kargu egiteaere. Zoritxarrez, lehenago edo beranduagoguztiok ordainduko ditugula espero duteoraindik”.

Kontuan hartu beharreko beste elementubat kanalaren ustiapen hidroelektrikoa delaazaldu digu Solanak: “Aipatu komunitateek,teorian, ureztatzeetarako kontzesioa besterikez dute, baina zentralak eraiki eta negozioaegiten ari dira”.

Presa Nafarroan dagoen arren, proiektuhoni buruz Aragoin hitz egiten dela dio, ara-goitarrek eskatzen dutela. “Inguru hauetanureztatzea mito bat bezalakoa da. Lur lehorasko dugu eta, askoren ustez, urak baino ezditu biziaraziko. ‘Ura iristean gauzak konpon-duko dira’, entzun izan dugu maiz. Herrita-rren subkontzientean pisu handia du horrek;jendeak pentsatzen du urtegiak obra onakdirela, aurrerakuntza dakartela. Gainera,lehen ezertxo ere ez zegoen lekuan ura dago

orain, eta uztak. Begirada sinplista horrek iri-tzi publikoa asko markatu du eta botoenarrantzan ari diren alderdi politikoak ere, IUbarne, joko horretan ari dira”.

Hormigoiaren lobbya nagusiUrtegia handitzearen aldekoek bolo-bolodarabilten beste argumentu bat hauxe da:Zaragozako hiri osoak kalitatezko ur edanga-rria izan dezan, ezinbestekoa da obrak albaitazkarren amaitzea. Aldiz, Urtegi eta TrasbaseHandiek Kaltetutakoen Koordinakundeak(COAGRET) dioenez, hiriburuak badaukamendietako ura gorde eta erabiltzeko azpiegi-tura: Aragoiko Kanal Inperialarekin bat egi-ten duen Lotetako urtegia. Ebro ibaiko etaeraiki daitezkeen baltsetako hektometrokubikoak gehituta, Zaragozak urtebeterakour-gordailua izango lukeela kalkulatu dute.

Solanak nabarmendu duenez, EspainiakoUraren Legeak ahorako ura –edangarria–lehenesten duen arren, Zaragozak ur edanga-rria izango luke baldin eta ureztatzeetarakobaliatuko litzatekeena sobera geratuko balitz.“Hiriburuaren ur-horniketa bigarren maila-koa da”, esan digu, ondoren gehitzeko kon-

PRIMO DE RIVERAREN diktadurapean hasi zen mami-tzen Esako urtegiaren proiektua. Frankismo garaianinauguratu zuten, 1959an. 76 metroko presa, 2.098hektarea, 18 kilometro luze eta 450 hm³ ur gordetze-ko edukiera. 55.000 herritar hornitzen ditu eta Bar-deetako Kanalaren bitartez ureztatzerako 81.000 hek-tarea sortu ditu, bereziki zerealak landatzeko erabilidirenak. Urtegiaren edukiera bikoiztu nahi dute orain(1.050 hm³-ra arte), presa 100 metrora arte altxa, etauraren maila 480 metro ingurutik 530era igo. Horre-tarako 352 milioi euroko aurrekontua onartu du–oraingoz– Espainiako Gobernuak, hasiera batean113 milioi eurokoa zen arren. “Beste esparru batzue-tan murrizketak egiten dituzten bitartean azpiegiturahandietako aurrekontuek gorantz egiten dute etenga-be”, dio Solanak. “Proiektu honek ez du deus lagun-tzen. Ezin da garai lehorretarako urik gorde, urik ezbadago! Euri gutxiago egiten du eta, gainera, lurrarenerabilera aldatu egin da: orubeak bitan zatitu dituzte,abeltzaintza estentsiboa desagertu eta basoak estaliegin dira, landare askoz ere gehiago dago… Lurrak urgehiago xurgatzen du eta erreketara gutxiago heltzenda”. 1959an Ruesta, Tiermas eta Escó herriak hustueta 1.500 biztanleak beste toki batzuetan kokatuzituzten. Artieda, Mianos eta Sigües mehatxatzen ditugaur egungo egitasmoak. Hiruen artean 260 bat biz-tanle dituzte.

Zalantzak segurtasunaren inguruanObrak 2016rako bukatuko dituztela esan dute aginta-riek. Epeak etengabe atzeratzen ari dira, ordea, urte-giaren alde batean sortutako arrakalen eta haiek era-gindako lur mugimenduen –2006koak izan zirensonatuenak– ondorioz. Espainiako IngurumenMinisterioak eta CHEk onartu dute presa faila edoapurdura baten gainean finkaturik dagoela, etabehealdeko herritarrak –Zangozakoak tartean– kez-katzen hasiak dira. “Ez nau harritzen”, esan diguSolanak. “Presatik beherako herriek beti pentsatuizan dute urtegiek mesede egiten dutela, uholdeakekidin ditzaketela, baina…”.

Edukiera bikoizteko plana


ESA URTEGIA

tzesioak Esaren inaugurazio garaikoak direla.“Errazagoa da gu herritik kanporatzea, kon-tzesioak aldatzea baino”, diosku. “Ez dutelortuko, ordea”.

Mediterraneo inguruko espekulazio-ega-rria aseko luketen balizko trasbaseetarako uragordetzea ei da proiektu hau bultzatzekoezkutuko arrazoietako bat, José ManuelNicolau Zaragozako Unibertsitateko biolo-goak dioenez. “Hormigoiaren lobbyareninteresak defendatzea da bestea”, gaineratudu Solanak. “Ikusi duzue zer zementu piloadagoen inguruan? Bai PSOEk 1992-93an, baiPPk 2001ean –Ebroren trasbasearen planare-kin– eta bai ondorengo Plan HidrologikoNazionalak (2005) ere eredu desarrollistabertsua proposatu dute”. Esa pantanoakestrategia horri jarraitzen dio, baita Bisca-rrues –proiektuak aurrera eginez gero Gálle-go ibaiko urak jasoko lituzke– eta Mularroya–Jalon haranean eraikitzen hasi direna– urte-giek ere.

Aragoi sozialista eta iraultzaile baten aldeAzpiegitura erraldoi horien aurkako borrokada, hain justu, Aragoiko talde ezkertiar etaindependentisten ardatz nagusietakoa. Artie-da bihurtu da erresistentziaren ikur, urteluzez Esako proiektuaren kontra eta lurraren

defentsan agertutako konpromisoagatik.Horren isla dira urtean behin han egitendiren Esfendamos a Tierra jardunaldiak eta ira-gan asteburuan aldarrikapena eta festa uztar-tu zituen Mendiaren duintasunaren alde izenekoekitaldia. Prestaketa lanetan zebiltzala izanginen gu Artiedan.

Bloque Independentista de Cuchas (BIC)taldeak antolatu ditu aipatu jardunaldiakazken urteotan, Chunta Aragonesistak(CHA) gobernatzen duen Udalaren laguntza-rekin. 2007an sortua, ezkerreko indarrak pila-tzea du helburu BICek, Aragoi “libre, antipa-triarkal, sozialista eta iraultzailearen alde”modu bateratuan aritzeko. Dozena erdikolektibo biltzen ditu: Puyalón de Cuchas(erakunde politikoa), Purna-A ChobenallaReboluzionaria y Independentista (gazte era-kundea), A Clau Roya (talde feminista), AEnrestida (kolektibo antifaxista), SOA-STAsindikatua eta Universidat ikasle independen-tista eta iraultzaileen taldea.

Mugimendu independentista erreferen-tzialtasuna irabazten ari da apurka-apurka,baina apenas du errepresentaziorik instituzio-etan. Puyalón alderdiak Aragoi osoan duenzinegotzi bakarra, Israel Orera, Artiedakoada. Udala CHAko alkateak eta alderdiko zine-gotzi batek osatzen dute. Solana agurtu eta

Urriaren 10ean, CHEko ordezkariak desjabetze aktak sinatzera joan zirenean, lagun ugarik bidea moztu zuten, poliziak kolpekasakabanatu zituen arte. Artiedako laborari bakar batek ere ez ditu aktak bere borondatez sinatu.

CH

AR

OSO

TE

RA

S/

AR

AIN

FO.O

RG


ESA URTEGIA

Orerari hots egin diogu telefonoz, belaunaldigazteagoen ikuspuntua ezagutzeko. “Zer,herrian ez al duzue neska-mutilik aurkitu?”.Ezetz erantzun diogu, gehienak jaialdiko kar-telak jartzera joanak zirela eta besteek hitzal-dia eman behar zutela Zaragozan. “Pena da,normalean gazte dezente ibiltzen baikaraherrian hara eta hona”. Artiedan arnastenden giroa hizpide, hiri handietan ez bezalakobizitza kalitatea dutela esan digu, eta urtegiakherritarrak batu dituela. “Borrokak hemengeratzera bultzatu gaitu. Duintasunari eutsinahi diogu. Ni helduagoa naiz, baina 20-25urtekoak ere gatazkaren erdian jaio dira. Horiedan dute, borroka bidegabe hau arimaraheldu zaie. Jende mordoak egin dugu bat, ezsoilik Artiedakoek, baita Aragoiko gainerakozonaldeetako eta Euskal Herriko ekintzaileekere, besteren artean”. Horrek guztiak gizartemugimendua piztu duela dio. “Duela gutxiBiscarruesen egindako ekitaldi jendetsua dahorren lekuko. Mendiaren duintasunaren alde1999-2000 inguruan sortu eta ondorengourteetan indarra galdu zuen mugimenduabiziberritzen ari da orain”.

Ingurumari horretan Puyalón bezalakoalderdi batek zein paper jokatzen duen gal-detu diogu. “Puyalónen helburua ez dahainbeste instituzioetara heltzea, gizartemugimenduetan indarra egitea baizik. Denaden, gure bidea hasi besterik ez da egin”.CHArekin duten harremanari dagokionez,Orerak dio bakoitzaren bideek gutxitan egi-ten dutela bat, nazio mailan bederen. “Haieksozialdemokratak dira eta gu sozialista iraul-tzaileak. Haiek instituzioetan egon nahidute. Herri mailan harreman oso ona dugu,elkarrekin gabiltza honetan, baina gainera-koan… beti daude batzuen edo besteen esa-netara”.

Urte hauetan guztietan hedabideek eziku-siarena egin dutela dio, bizi duten gatazkakArainfo.org eta Tomalatierra.com bezalakowebguneetan eta sare sozialetan oihartzungeroz eta handiagoa duen arren. “Jarraipenzabalagoa dugu Euskal Herrian Aragoinbaino”, esan digu Orerak, eta Itoizko Solida-rioei buruz begirunez hitz egin du: “Harre-man handia dugu haiekin, borroka bera da,erabat legitimoa. Zorte txarra izan zuten.1996ko ekintza [rotaflexekin kableak moztea-rena] orain egin izan balute Internet bidezmundu osora zabaldu eta gertaerek bestenorabide bat hartuko zuten. Talde ekologistabatzuek ekintza hura arbuiatu izana ulertzerikez dago, egindakoa kritikatzea lotsagarria da.Artiedan, belaunaldi gazteek bereziki, betibabestu izan dugu Solidarioen borroka, deso-bedientziaren bidea eredu da guretzat”.

Duintasunari indar guztiarekin eutsikodiotela berretsi digute Solanak eta Orerak.Artiedan bizitzen jarraitu nahi dutela diote,eta euren seme-alabek ere aukera hori izateagustatuko litzaiekeela, lapurreta ororen gaine-tik. “Yesa No”, diote balkoi ani-tzetan eskegitako banderolek.“Artieda no rebla!”, paretetanmarraztutako graffitiek. Ez dituz-te kikilduko. n

Herri biziaJesus Solana, irria ezpain eta begietan: “80 lagunekpasatzen dugu negua Artiedan. Abeltzaintza, laborantza etaaroztegia ditugu euskarri, baita Santiago Bidearen parte denostatua ere. Herrian bizi diren 20-30 urte inguruko hamabostgazteetako batek egiten du bertan lan. Nekazari eta arotzakdira gehienak. Biztanleria aktiboa inguruko herrietan bainohandiagoa da hemen. Historikoki lurgintza banaturik egonda gurean, umilenek ere bazuten beren orubea. Izaerapropioa ematen du horrek. Borrokak berezi egin gaitu.Hainbeste neke eta ostia txar… baina gauza onak ere emandizkigu. Gazteek Aturando Yesa kolektiboa sortu dute.Lurraren defentsan badugu erreleboa. Argumentuakzaharrak dira baina lengoaia berritu beharra dago, etainportantea da gazteek lekukoa hartzea. Kanpora ikasterajoan direnek ere lotura estua gordetzen dute herriarekin”.

20 urte eman dituzu EHNE sindikatuan lanean.Erraz esaten da. Zuzenbidean lizentziatua banaiz ere, nire bene-tako unibertsitatea EHNE izan da. 25 urtere-kin hasi nintzen, herrialde mailako sindikatuakzirenak Euskal Herri mailako batean gorpuzte-ko ahaleginean. Horrek eman zidan Gipuzkoa,Araba, Nafarroa eta Iparraldea ezagutzekoaukera, eta egun dudan Euskal Herriaren eza-gutza zabala EHNEri zor diot. Oso momentuberezi eta korapilatsuak bizitzea egokitu zitzai-dan. Espainia Europar Batasunean sartzeaerronka izugarria izan zen guretzat. Bistakoazen aldaketa ekonomiko eta politikoa zetorrela,baina orduan Europa existitzen bazen, nekazalpolitika bat zegoelako zen. Orain politikakomunak beste arlo batzuetara zabaldu dira,baina ez da ahaztu behar nekazaritzatik eraikidela Europa. Guretzat oso prozesu konplika-tua zen, aberatsa bezain gogorra, konturatzenginelako oso baldintza kaskarretan sartu ginelaEuropan, nekazariak Espainia sistema demo-kratiko horretan kokatu eta onartzeko trukekotxanponak baizik ez zirela. Horiek horrela, izu-garri ikasi dut baserritarrengandik. Motibaziohandiko jende fin, langile, jator eta umilarekinegin dut topo, eta oso harro nago Euskal Herrimailako mugimendua bertebratu genuelako.Orain dela hamar urte utzi nuen, eta handikhona, EHNEren baitan krisi batzuk egon etaikusgarritasuna falta bazaio ere, etorkizuneaneuskal nekazal sindikalgintza oso aberatsa izan-go delakoan nago.

Ikusgarritasuna lortzea: hori da elkarte, sindi-katu, mugimendu eta komunikazio aholkulariaskoren obsesioa. Bi arazo daude. Bat izan daiteke komunikatuahal izateko gauzak egin egin behar direla,

eta geldirik dagoenak, proiekturik aurkeztenez duenak, edo ezer interesgarririk sortzenez duenak, komunikabideetara jo arren ezduela arrakasta handirik izango. Hor bakoi-tzak pentsatu behar du zer egiten duen ondoeta zer txarto. Alferrik da besteei erruakegoztea ez badugu gure erantzukizuna har-tzen. Beste arazoa, gizarte zibileko mugi-mendu sozial askori gertatzen zaiena da: osolehengai ona daukate, baina ez dute produk-tua ondo saltzen. Funtsezkoa da lanari eki-tea, proiektuak garatzea, mezu argia izatea,baina baserritar bati, fruta eta barazki onakizateak ez dio baserritik bizi ahal izatea ber-matzen. Bizi nahi badu saldu egin behar du.Nire irudipena da herri mugimenduek osolan ona egiten dutela, baina saltzerakoorduan, gutxitan borobiltzen dutela jokaldia.Bitartean, enpresa munduko jendea, politikamundukoa, nolabait esateko botere esferetandabilena, egundoko ahalegina egiten ari datrebakuntza soziala jasotzeko. Jabetu diramundua aldatu dela. Badakite orain artekobertikalitatea bukatzear dagoela eta geroz etahorizontalagoak izan beharko dutela harre-man sozial eta ekonomiko askoz konplika-tuagoen aurrean. Pena da mugimendu sozia-lak ez konturatzea.

«Komunikatzea ez damagia, gimnasia baizik»

“Airearen kalitateak zure arnasketan eragiten du.Zure komunikazioaren kalitateak zure bizitzan”.

MANU MARAÑON

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

Manu Marañon 1957ko abenduaren 6an jaio zenDiman. Deustuko Unibertsitatean zuzenbideanlizentziatua, 1983tik 2002ra EHNE sindikatuan egin zuenlan, eta 1994an egindako irrati eta telebistakokomunikatzai leen masterrari esker, 2004tik honakomunikazio coach-a da, eta prestakuntza ikastaroakematen ditu (www.komunikarte.org).

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA



MANU MARAÑON

Mugimendu, talde eta elkarteak ez ezik, per-tsonok ere komunikazioaren alanbrean bizigara.Komunikatzeko beharra ez da arazo bat,aukera bat baizik. Komunikatzea gure eskudagoen aukera da. Askotan jendeak pentsa-tzen du komunikatzeko jaio egin behar dela,berezko dohain baten jabe izan. Ez da hala.Jakina da denok ez dauzkagula baliabide ber-dinak eta ahalegin bera eginda batzuek lehenmailan jokatuko dutela eta besteek hirugarre-nean, baina komunikatzea ez da magia, gim-nasia baizik. Horrek ondo komunikatzeadenon eskura dagoela esan nahi du, bestegauza asko bezala trebakuntza eskatzenduela, eta trebakuntza horri esker autonomiahandiagoa, ziurtasuna, malgutasuna eta izu-garrizko autokonfiantza irabaziko ditugula.Horrek balioko digu jendearekin harremanaizateko, jende aurrean hitz egiteko, negozia-tzeko, talde bat zuzentzeko, iniziatiba batlideratzeko... Hori guztia da komunikazioa,eta hori guztia ikasi, landu eta entrenatu dai-teke. Gainera, kontua ez da denok lehen mai-lan jokatzea, bakoitzak jokatu behar duenmailan gustura jokatu ahal izatea baizik.

Ahozko komunikazioa hain premiazkoa izanik,zergatik ez da gehiago lantzen ikastetxeetan?Irakaskuntza anglosaxoiarekin konparatutagure hezkuntza arautuan oso gutxi lantzenden trebakuntza da. Hegoaldean nola ikasidugu? Irakurriz eta irakasleari entzunda, ezhitz eginez, eta gauzak zer diren, ikasteko eraeraginkorrena hitz eginez ikastea da. Ikasleadakiena azaltzen jartzen baduzu ikasketa pro-zesua borobilduta geratzen da. Hori gutxi ez,eta txikitatik hitz egiten trebatuz gero, akabojendaurreko beldur eszeniko kritiko hori!Baina ez, hemen isilik egotea hobea dela ustedugu, aho itxian ez dela eulirik sartzen, etajakina, kasualitatez hitz egitea egokitzen zai-gunean blokeatzen gaituzten kirio eta sentsa-zio eskasei egin behar diegu aurre. Harriga-rria da, orain 100 urteko ebakuntza-gela batgaur egungo batekin konparatuta ez daukatezerikusirik, eta ez dago arazorik AmerikakoEstatu Batuetako ikerketen emaitzak hemen-go jakintzan txertatzeko. Orain 100 urtekosukaldeak eta gaur egungoak ere erabat des-berdinak dira, baina aldaketak aldaketa, nikikasi nuen ikasgelak eta gaur egungoek antzhandia daukate. Horregatik diot, ahozkotasu-na txertatu eta ahoz ikastea dela irakaskuntza-ren erronka handiena.

Nola egiten zaio aurre jende aurrean hitz eginbeharrak dakarren beldur eszeniko horri? Sakoneko arazo horri detaile txikiekin egitenzaio aurre. Oso garrantzitsua da hitz egin

baino ordu bi lehenago ur asko edatea, ezta-rria ondo hidratatzea, horrek oreka ematenduelako hitzaldi garaiko eztarri lehorrarenaurkako ur trago sistematikoen aurrean. Bes-talde, toki ezezagun batean hitz egin beharbaduzu, joan zaitez ordubete lehenago. Parti-da etxean jokatu nahi baduzu tokiarekinfamiliarizatu behar duzu, zure burua etapublikoa kokatu, eta espazioaren jabe izan.Azkenik, oso garrantzitsua da ahozko mus-kulua ondo berotzea lehen unetik argi etagarbi berba egiten hasteko. Trikimailuak triki-mailu, sinesmen arazoa da. Jendeak badakihitz egiten, formalidaderik gabeko espaziopribatuetan egoki moldatzenda, baina jendaurrean aritubehar duela esatean ez dakielaadieraziko dizu. Sekulakodibortzioa dago bakoitzarensentsazioen eta errealitatearenartean. Praktika bat grabatu etajendeak bere burua ikustenduenean, harrituta geratzen da,gehien-gehienek uste baino hobeto egitendute. Nire lana jendearen konfiantza, autoes-timua eta sinesmena piztea da, ez jaungoiko-ak direla pentsa dezaten, euren maila emandezaten baizik. Horixe da hobetzeko tresnakbereganatzeko lehen pausoa. Gertatzen denada, herri honetan, ez daukagula ohiturarikjendeari ongi egiten dituen gauzak onartu etaaitortzeko, eta hitzaldi bat bukatu ordukohasten garela akatsei buruz eztabaidatzen.

Aitorpen bat: hitzaldi batera lagungarri bisualikgabe agertzen denari arraro begiratzen zaio. Ezal da PowerPoint-a erabiltzea PowerPointa ondoerabiltzea baino garrantzitsuagoa bihurtu? Egia da hitzaldi zorrotz batean egoki txerta-tutako lagungarri bisual on batek balio eran-tsia eman diezaiokeela aurkezleari. Balitekejendea informazio gehiagorekin geratzea edoarlo emozionalari atea irekitzea. Gertatzendena da ez dagoela PowerPointa erabiltzen ez

duen profesionalik, eta gehien-gehienetan,txarto erabilita daude. Askotan testua jartze-ko erabiltzen dira, eta ez dago aldi berean tes-tua irakurriko eta aurkezlea entzungo duenik.Noiz ulertuko dugu hitzaldi guztiek ez dute-la lagungarri bisualik behar eta PowerPointeskas batek ponentzia on bat izorratu deza-keela? Pozoia dosian dago. Ni tematuta nagotestuz beteriko PowerPointak ezinbesteko-tzat dauzkaten profesionalei eurena diapositi-bamendua eta tortura audiobisuala dela ulerta-razten. Hitzaldiari lagungarria zaiona baizikez da jarri behar, oso irudi eta testu gutxire-kin. Pentsa, aditu estatubatuar batek dio ez

direla sekula sei hitz bainogehiago jarri behar transparen-tzia batean.

Transparentziaz ari garela, zeriruditzen zaizu politikarien komu-nikazio maila?Ahalegina egiten ari dira beraienkomunikazioa eraginkorra izan

dadin. Saiatzen dira errekurtso ezberdinakegoki erabiltzen: eskuak, keinuak, mugimen-duak, ahotsa... Mezua igortzerakoan, inguruandauzkaten aholkulari eta estrategei esker, nahi-ko ondo zaintzen dute parafernalia hori. Kon-tua da komunikazioa ez dela hori bakarrik, etakomunikazio ekintza ororen atzean galderainplizituak daude. Koherenteak ote dira?Sinesgarriak? Esaten dutena eta egiten dutenabat ote datoz? Zer gertatzen da hitzen etajarreraren artean kontraesana badago? Etaaurrekoan hartutako konpromisoak ez badi-tuzte bete? Politikan hedabideetan ondo zain-du beharrekoak baloreak dira, bakoitzarenezaugarriak. Komunikatzen duena pertsonabat da, eta pertsona horrek izan dezake sekula-ko komunikatzeko gaitasuna, izugarrizko gor-putz espresioa, eszenaratze bikaina, baina zeregin dezake jadanik engainatu nauelako ezbadiot sinesten? Horregatik, nago, politikariakarlo teknikoan asko saiatzen direla eta aurrera-


MANU MARAÑON

“Gizarte zibileko mugimendusozial askori gertatzen zaie: osolehengai ona daukate, baina ezdute produktua ondo saltzen”

pauso itzelak eman dituztela, baina sinesgarri-tasunean erantzun gabeko galdera handiakdauzkatela. Ez da kasualitatea gizarteak erre-zeloz hartzea.

Kasualitatea da mitinetan trebe eta eztabaide-tan kamuts ibiltzea?Politikariak egunero agertzen dira komunika-bideen aurrean, eta erraztasun gehiago edogutxiagorekin, denak saiatzen dira titularraketa zeresana ematen. Dena den, nahiko pro-duktu lataratuak izaten dira, ondo lotuak, plas-tikozkoak ia. Horrek freskotasuna, naturalta-suna eta sinesgarritasuna kentzen die. Denaborobiltzeko perfekzio nahiak kalte egiten diopolitikariari. Gainera, eztabaidatzen, legebil-tzarrean galderak erantzuten, edo tertulietanentzuten ditugunean, nabarmena da askozmaila eskasagoa dutela. Alabaina, horri kon-ponbidea jarri beharrean, hori saihestu etaestaltzeko joera dago. Esaterako, orain urtebatzuk pentsaezina zatekeen galderarik gabe-ko prentsaurreko bat, baina eguneroko ogia daorain. Detaile horiek askoz gehiago zaindu etalandu behar lirateke, eboluzioa politikarensinesgarritasunaren kaltetan eman baita.

Eta zer diostazu eguna joan eguna etorri gerozeta motzagoa dirudien kirolarien komunikatze-ko gaitasunaz? Gizartearen erreferenteak izanik, izugarria dahizkuntzentzat, eta zer esanik ez hizkuntzatxikientzat, kirolariek duten rola. Hor dagoGuardiolak munduan zeharreko prentsa-are-toetan katalanez hitz eginez katalanari emandion katxea. Horrek sekulako eragina daukagizartean zein hezkuntzan. Hemen alderan-tziz da, euskarak oso presentzia murritza dukirolarien ahotan, eta euren mezuak sinpleakez, sinplistak dira! “Irabaziz gero gorantzbegira hasiko gara”, “3 puntuak lortzea da

garrantzitsuena”, “gure helburua partidazpartida joatea da”... Ordu erdiko kirol albiste-gia entzun eta deprimitu egiten naiz! Horrigehitzen badiozu gehienen euskalkia “etabueno” dela... Uste dut kirolariek oso tratueta irudi txarra ematen diotela euskarari, etahizkuntz normalizazioaren ikuspegitik ososerio heldu behar geniokeela gaiari euskara-ren presentzia handiagoa bermatuz. Lotsaga-rria da, penagarria. Gehienak hor esan beha-rrekoak esateko gai dira, baina ez dutelantzen, ez dira saiatzen, eta azkenean...

Lehentasun kontua ez ote den...Guardiolak lortutakoa lortzeko lan asko egindu, Mourinhok berdin, eta mikro aurrean arrai-na uretan bezala mugitzen direnak lana beltzegin dutenak dira. Nik ez dut ulertzen egunerojendaurrean agertu behar duena desastre hutsaizatea berba egin behar duen bakoitzean. Ezdut ulertzen nolaz ez dioten behar bestekogarrantzirik ematen, nolaz ez duten lehentasu-netan sartzen. Beraien irudi eta produktuahobea izateko funtsezkoa da ondo komunika-tzea. Baina hori ez da kirolean bakarrik gerta-tzen. Ez dut ulertzen zenbait jende, kolektiboedo elkarterengana trebakuntza eskainiz ahale-gin berezia eginda zuzendu eta aukera ez apro-betxatzea. Baina gero, kontrapuntuan, jadanikoso formatua dagoen jendea, berez askozbehar-izan txikiagoa duena, askoz interes han-diagoarekin nire hitz bakoitza zukutzen ikustendut, eta neurri batean, gorputz txarra uzten ditdikotomia horrek. Nik herri mailako aldarriakzuzentzen dituzten jende, sindikatu, herrimugimendu eta elkarteekin egin nahi dut lan.Oso lan interesgarria egiten dute,landu gabeko diamanteak dauzka-te esku artean, eta egundoko penaematen dit diamante horiek gaizkisaltzen ikusteak. n


MANU MARAÑON

Aholkua“Jendeak negoziatzeko, konfrontatzeko,informazioa ondo bideratzeko, egoerazailei aurre egiteko edo adimenemozionala lantzeko formakuntza bereziaaholkatzeko eskatzen didanean, hori askokostatzen dela eta milaka euro balio dutenikastaro eta kurtsoak daudela erantzutendiet. Baina era berean, portalekokomunitateko presidente izatekogomendatzen diet. Existitzen diren masterguztiak baino osoagoa izango da”.

AZKEN HITZA


Gilles-Éric Séralini ikerlariak Monsantoren arto transgenikoaz eta Roundup herbizidazegindako azken aurkikuntzek transgenikoen lobbya mugiarazi dute. Erabilitako

metodologia kritikatu dute askok, transgenikoetarako baimenak lortzeko Monsantokerabilitakoaren berdina edo, kasu batzuetan, hobea dela “ahaztuz”. Ez da kontu berria.

Zientzialari askok jasan behar izan dute –Séralinirentzat berarentzat ez da lehenengo aldia–Monsantoren presioa, beren ikerketen berri emateagatik. Ikus ditzagun adibide batzuk.

TRANSGENIKOAK

Monsantok entzun nahi ezduena esatearen prezioa

| UNAI BREA |

MARIE-MONIQUE ROBINEN Le monde selonMonsanto liburuan “Zientzialari manipula-tuak” izenburua duen kapitulu bat dago.Kazetari frantziarrak dio, pasarte batean,Monsantok bere produktuak hain erraz inpo-satu izanaren arrazoietako bat dela manipula-zio genetikoa gai korapilatsua izatea; alegia,zientzialariek baizik ulertu ezin dutena.“Enpresa jabetu zen bere eragina ziurtatzekogai honi buruzko iritzia emango zuten zien-tzialariak kontrolatu behar zituela”.

Esandakoaren froga modura, RobinekMonsantoren barne agiri bat aipatzen du.Txosten konfidentziala da, eta inork ez dakinola iritsi zen transgenikoen gaia gertutiksegitzen duen GeneWatch elkarte britainia-rraren egoitzara. Hamar orrialdetan, kontuzientifikoez arduratzen den Monsantorendepartamentuak 2000ko maiatzean eta ekai-nean egindako lana laburbiltzen du doku-mentuak. Egileak pozik azaltzen dira lortuta-koarekin, antza. Besteak beste, zenbaitzientzialari ospetsu transgenikoen aldekomezua zabaltzeaz konbentzitu izanagatikberen burua zoriontzen dute Missourikoenpresako kideek.

Zientzia tematia da ordea. Ikerketa inde-pendente askok genetikoki eraldatutako orga-nismoen (GEO) kalteen berri eman dute, etahalakoetan, estrategia izaten da ikertzaileariospea ebastea. Zientziatik “kanpo” jartzea.Azken batean, GEOen aldekoek sinestarazinahi dute, eta hein handi batean lortu egitendute, produktu horien kaltegabetasuna zienti-fikoki frogatuta dagoela. Kontrakoa diotenikerlariak, zientzialari “txarrak” ez ezik, zeingutxi diren gogoraraziko dizute. Argudiohorri erantzutea badago: hasteko, ez dira haingutxi. Eta ontzat emango bagenu hainbesteere ez direla, ondoren datorrena irakurritauler daiteke horren zergatia, edo zergatietakobat behintzat: adorea behar da GEOei buruz-ko ikerketa independenteak edo, oro har, bio-teknologiaren arloko enpresen interesekin batez datozenak abiarazteko. Eta adorea duenakez du erraz lortuko finantzazioa, bestalde.

Monsantorenpublizitatea.


TRANSGENIKOAK

Ikus dezagun zer gertatu zaien beren labo-rategietan Monsantok zabaltzen duen egiarenifrentzua aurkitu duten batzuei:

“Ez da bidezkoa herritarrak akuritzat hartzea”Árpád Pusztai Hungarian jaiotako biokimika-ria da. 1995ean, erretiro adina beteta edukiarren, kontratua luzatu zioten EskoziakoNekazaritza, Ingurumen eta Arrantza Minis-terioak eskatutako ikerketa garrantzitsu batezarduratu zedin. Lehen landare transgenikoaklandatu berri ziren AEBetan, eta MinisterioakGEOek giza osasunean eduki zezaketen era-gina neurtu nahi zuen. Helburua transgeni-koei bultzada ematea zen, Europako merka-tuetara iristear ziren hartan. Pusztai berabioteknologiaren defendatzailea zen, eta ilu-sioz ekin zion ikerketari. GEOak seguruakzirela frogatu nahi zuen.

Pusztairen lantaldeak behatu zuen patatatransgenikoek arratoiengan zer efektu zuten,eta emaitzak ez ziren izan espero bezalakoak.Hasteko, patata haiek ez ziren patata arruntakbezalakoak, haien konposizio kimikoa anali-zatzean ohartu zirenez. Horrek ez zuen bategiten GEOei buruzko araudia AEBetan etamunduko beste leku askotan hain biguna iza-tea ahalbidetu duen substantzia-baliokideta-sun printzipioarekin: labur esanda, GEOakberen homologoen berdinak dira grosso modo.Printzipio ez-zientifikoa da, baina transgeni-koen aldeko mezuaren zutabe nagusietakoada.

“Patata transgenikoak ere ez ziren batabestearen baliokideak”, esana du ÁrpádPusztaik, “horretaz jabetzean, lehen aldizzalantza egin nuen manipulazio genetikoateknologiatzat hartu ote daitekeen; ni bezala-ko zientzialari klasiko batentzat, teknologia-

ren oinarria da prozesu batek eragin bat bal-din badauka, eragin berbera izan behar duelaprozesua baldintza berdinetan errepikatzenden aldi guztietan”.

Kontuak kontu, arratoiei osasun arazolarriak eragin zizkien patata transgenikoez eli-katzeak. Pusztairi elkarrizketa egin ziotenBBCn, eta ikerketaren xehetasunen berrieman ezin bazuen ere –argitaratu gabe zego-en, artean–, bere kontrako kanpaina izugarriapiztuko zuen esaldia esan zuen, ea berakpatata transgenikorik jango ote lukeen galde-tu ziotenean: “Ez, eremu honetan lanean ariden zientzialari gisa, uste dut ez dela bidez-koa britainiar herritarrak akuritzat hartzea”.Akabo hamarkadetan pilatutakoa ospea, etaakabo Rowett Institutuko lanpostua. Horiesan eta bi egunera, Washingtonetik Londre-sera egindako deiren bat tarteko, patateiburuzko ikerketa bikainagatik zorionak emanzizkioten berberek jakinarazi zioten lanetikkaleratuta zegoela.

Gaur egun, transgenikoen aldeko lobbyak,hainbat zientzialari barne, Pusztairen ikerke-tan akats metodologiko larriak izan zirela esa-ten dio horretaz galdetzen duen orori.

Kutsadura transgenikoa MexikonIgnacio Chapela Kaliforniako Berkeley Uni-bertsitatean lan egiten duen biologo mexika-rra da. GEOei buruzko esperimentu batzukegin behar zituen ikasleen aurrean, eta eraba-ki zuen arto transgenikoarekin alderatzekoarto mexikarra erabiltzea kontrol gisa, horiomen da-eta munduko puruena. Hara non,baina, Mexikotik ekarritako aleetan ADNtransgenikoa aurkitu zuen. Harrituta, ikerketaabiatu zuen arto mexikarraren kutsadurabaieztatzeko. Bai eta baieztatu ere. EmaitzakMexikoko Gobernuari helarazi zizkion, eta

Ezkerrean ShivChopra, eskumanIgnacio Chapela.Lehenak, KanadakoOsasun Zerbitzuanlanpostua galduzuen rBSThormonatransgenikoarenarriskuezohartarazteagatik.Bigarrenak, bereizena zikintzekokanpaina izugarriajasan zuen artomexikarrean ADNtransgenikoaaurkitu eta gero.


TRANSGENIKOAK

hark ere bere ikerketa egin zuen, emaitzaberarekin.

Chapelaren aurkikuntzek ondorio latzakzekarzkion Monsantori. Ez hainbeste kutsa-duragatik, baina bai ADN transgeniko zatienkokapenagatik: kutsatutako landareen geno-man modu aleatorioan kokatuta zeuden.Horrek esan nahi du, Chapelaren hitzetan,GEOen fabrikatzaileek kontrakoa esan arrenmanipulazio genetikoa ez dela egonkorra.

Erasoak hainbat frontetatik iritsi zitzaiz-kion Chapelari. Bere ikerlanaren emaitzakNature aldizkarian argitaratu ziren egunberean, Mary Murphy eta Andura Smetacekustezko zientzialarien izenekin sinatutakoposta elektroniko bana iritsi ziren GEOenaldeko elkarte baten (AgBioWorld) webgune-ra. Funtsean, Chapelari leporatzen ziotenaktibista izatea zientzialaria baino lehen, etaharen ikerlanaren emaitza oso lerratuta ego-tea. Denbora laburrean, e-mail horiek milakazientzialariren ordenagailuetara iritsi ziren,AgBioWorld-en posta zerrenden bitartez.

Mary Murphy eta Andura Smetacek ezdira existitzen, The Guardian egunkarikoGeorge Monbiot kazetariak froga-tu zuenez. Posta elektroniko horie-tako bat Monsantok berak igorrizuen; bestea, Monsantorentzat lanegiten duen Bivings komunikazioenpresak. Internet bidez presioegitea dute espezialitatea.

Lana ondo egiten dutela onartubeharko. Naturek ezohiko editoria-la argitaratu zuen 2002ko apirila-ren 4an, Chapelaren artikuluasekula argitaratu behar ez zela esa-nez. Ez omen zegoen froga nahikorik zien-tzialari mexikarrak lortutako ondorioak justi-fikatzeko. Ez zion axola, itxuraz, hilabetelehenago beste ikerlari talde bik Chapelarenemaitzak berretsi izanak Science aldizkarian.

Burroughs, Chopra, Malatesta...Bada adibide gehiago. Aldizkari oso bat bete-ko genuke kasu bakoitza behar den xehetasu-nez azalduko bagenu, baina zenbait aipatzeamerezi du, akaso jakin-minez geratu den ira-kurleak aztarna modura erabili ditzan.

Monsantok genetikoki manipulatu zuenlehen produktua ez zen landare bat izan, hor-mona bat baizik: behien hazkunde-hormona,rBST edo rBGH siglekin ezagunagoa. Behieiinjektatuta, haien esne-produkzioa handitzenda. Bada, zientzialari bik beren lanpostuagaldu zuten rBST behi zein gizakien osasunarieragindako kalteak agerian uzteagatik: RichardBurroughs FDAko (AEBetan elikagaien mer-katuratzea baimentzen duen agentzia) albaitariohia, eta Shiv Chopra Kanadako Osasun Zer-

bitzuko mikrobiologo ohia. Behien hazkunde-hormona debekatuta dago Kanadan eta Euro-

par Batasunean, besteak beste.2000. urtean, Urbinoko Uniber-

tsitateko Manuela Malatesta iker-tzaile italiarrak Monsantok sojatransgenikoarekin egindako esperi-mentu bat errepikatu zuen berelaborategian. Soja hura jan zutensaguek, Monsantoren ikerketan ezbezala, osasun arazoak eduki zituz-ten. Malatestari ikertzen jarraitze-ko diru-laguntzak kendu zizkioten.Eta abar.

Ikerlanen aurrean irizpide bikoitzaAzken asteetan Gilles-Éric Séralini jasotzen ariden kritika oldea dela eta, ENSSER elkarteak(Gizarte eta Ingurumenarekin ArduratutakoZientzialarien Sarea) deklarazio bat plazaratudu. Batetik, arto transgenikoari buruz Séralinikegindako ikerlanaren balio zientifikoa berres-teko. Bestetik, salaketa argia egiteko: industriaketa hari lotutako zientzialariek GEOak azter-tzeko metodologia egokien garapena oztopa-tzen dute; horren ordez, arautzeko arduraduten erakundeek ontzat ematen dute subs-tantzia-baliokidetasun printzipioa. Azkenik,Séraliniri egindako kritikak ondo antolatutakokanpaina baten barruan daudela adierazi dute.Diotenez, Europar Batasuneko ElikagaienSegurtasun Agentziak, eta ez berak bakarrik,transgenikoen eragin negatiboakagertzen dituzten ikerlanak beste-rik ez ditu zorroztasunez ebalua-tzen, eta besteak ontzat ematenditu gehiegi sakondu gabe. n

Ikerketa batek genetikokieraldatutako organismoenkalteen berri ematen badu,Monsantoren estrategiaizaten da ikertzaileariospea ebastea. Zientziatik“kanpo” uztea

Gilles-Éric Séralinik sekretupean egin du artotransgenikoari buruzko ikerketa, Monsantok azken unera arte ezer jakin ez zezan.


Somalian gobernua osatzearekin batera, bertako konstituzioan ablazioa debekatu dute,Afrikako beste hainbat herrialdetan bezala. Ez da nahikoa, ordea, gizartean hain errotutadagoen praktika desagerrarazteko. Equala aholkularitzako berdintasun teknikari Zaloa

Basaberekin mintzatu gara gaiaz.

| AMAIA ZABALA TOLOSA |

Argazkia: Olaia Juaristi

ZALOA BASABEBERDINTASUN TEKNIKARIA

Zer da zehazki ablazioa eta zein ablazio motapraktikatzen da Somalian?Hainbat ablazio mota daude, ohikoenak zir-kunzisioa, erauzketa eta infabulazioa dira etaSomalian azken hori egiten da, guztietankrudelena. Infabulazioan kanpoko eta barne-ko ezpainak moztu eta klitoria erauzten

diete, eta gero bagina josi. Soilik zulo txikibat uzten diete txiza eta hilekoko odola ateradadin. Erditzerakoan, berriro ireki behar iza-ten diete eta ondoren berriro josi. Hainbatherrialdetan, senarra denboraldi baterakokanpora joaten bada berriro josten dietebagina.

«Ablazioaren atzeanemakumeen kontrol sexuala

egon da beti»


ZALOA BASABE

Zein ondorio ekartzen die honek emakumeei?Ondorio oso larriak. Ablazioa berez astakeriada, baina horri gehitu behar zaio zein egoera-tan eta zein tresna erabiliz praktikatzen den.Harakintza hau anestesiarik gabe egiten daeta Somalian esaterako, arrantza egitekoharia, burdin hariak edo hari begetalak erabil-tzen dituzte josteko. Oso arriskutsua da pro-zesua. Emakume asko ablazioa praktikatzekounean bertan hiltzen dira odolustuta, besteaskok infekzioak harrapatzen dituzte etaegun batzuetara hiltzen dira. Gainera, hilero-koarekin batera izugarrizko minak izatendituzte eta erditzerakoan ere arazoak sortzendira eta asko hil edo bizitzaosorako infektatuta geratzendira. Horrez gain, hiesaz kutsa-tzeko bigarren arrazoi nagusiada ablazioa, praktikatzen denherrialdeetan. Bizitza osorakoondorioak ditu, eta ez soilikondorio fisikoak, baita psikolo-gikoak ere.

Zein adinekin egiten zaie abla-zioa neskei?Adina herrialdearen araberaaldatzen da. Balin esaterako 4urteko haurrei egiten diete baina gainontzekoherrialdeetan normalean 6 urtetik 14 urterabitarteko neskatoak dira, Somalian barne.Haurrak direnez, UNICEFek lan handia egindu gai honen inguruan. Datuek diote egu-nean 6.000 neskek sufritzen dutela ablazioa.

Ablazioa Islamarekin lotu ohi da maiz.Ablazioaren inguruan mito asko zabaldu daeta hori da nagusiena, Islamarekin lotzea.Herrialde islamisten herenean praktikatzenda ablazioa eta Koranak ez dio ezer ablazioa-ren inguruan. Gainera, Egipton esaterako,beste erlijioetakoek ere egiten dute, judueketa kristau koptoek kasu. K.a. 2000. urtekoakdira ditugun lehen aztarnak. Ikusi baita hain-

bat momiak zirkunzisio modukoa egina zute-la. Europan berriz, XIX. mendean histeriadiagnostikatzen zieten emakumeei klitoriaerauzten zieten. Ablazioaren atzean emaku-meen kontrol sexuala egon da beti.

Zein arrazoi eta argudio ematen dituzte abla-zioaren aldekoek?Aitzakia nagusia erlijioa da. Estetikarena ereerabiltzen dute, nahiz eta guri harrigarria iru-ditu. Ugalkortasunarekin lotutako sinesme-nak ere badira. Herrialde batzuetan, ablazioaemakumeak gizonari eskaintzen dion opariada. Azken finean, beti ere kontrolaren zen-

tzuan, fidelitatea ziurtatzekomodutzat hartzen da. Milakaaitzakia egon daiteke, modubatera edo bestera konbentzitubehar dituzte emakumeak.Komunitatearen ohorea man-tentzea ere bilatzen dute abla-ziorekin.

Komunitatetik komunitateraaldatu egiten da ablazioaz dutenikuspegia?Kontuan hartu behar duguAfrikako estatuak deskoloniza-

zioaren ondorioz sortu zirela, baina beraiekkomunitateka funtzionatzen dute eta komu-nitate bakoitzak tradizio ezberdinak ditu.Batzuk patrilinealak dira eta gizarte botereguztiak belaunaldiz belaunaldi igarotzen dira.Ezaugarri hauek dituzten gizarteetan ematenda bereziki ablazioa. Afrika hegoaldekoherrialdeetan ez da hainbeste praktikatzenindar gehien duten komunitateak beste tradi-zio batzuetatik datozelako. Somalian, adibi-dez, bada talde islamiar bat oso zabalduadagoena eta hauek ablazioaren defendatzailesutsuak dira.

Harrigarria da nola duten hain barneraturik tra-dizio hori, baita emakumeek eurek ere.

“Aitzakia nagusia erlijioa da.Estetika ere bada argudio, edougalkortasunarekin lotutakosinesmenak. Batzuetan, ablazioaemakumeak gizonari eskaintzendion oparia da. Komunitatearenohorea mantentzea ere bilatzendute”


ZALOA BASABE

Bai, eta horri aurre egitea da erronkarik nagu-siena. Adibidez, Somalian Konstituzioa sortudute eta aurrerapauso handia da legediakablazioa debekatzea, baina benetako transmi-soreak ez dira instituzioak, baizik eta daiak,bertako emaginak. Emakume hauek meno-pausiara iristen direnean ordura arte izan ezduten boterea lortzen dute eta botere horibeste belaunaldiko emakumeengan agintzekoerabiltzen dute. Nahiz eta harrigarria diru-dien, jasan duten zapalkuntza-ren ondoren eurak dira neskatogazteei ablazioa egiten diete-nak. Genitalen mozketa egunairitsi baino hilabete lehenago,zer den esplikatzen dio amak,eta duen garrantziaz hitz egitendio. Etxean gizonezkorik ezdagoen egun batean, egunargiz, daiak neskatoaren etxerajoaten dira. Emakumeetako bathaurrari ahoa estaltzeaz ardu-ratzen da garrasirik egin ezdezan eta gainontzekoekeskuak eta hankak eusten dizkiote kontraegin ez dezan eta mozketa ez oztopatzeko.Orduan, esperientzia handiena duen emaku-meak labana batez mozten dizkio genitalak.Kontrol sozialerako tresna da nolabait, abla-zioa egin ez dieten emakume asko baztertuakizaten direlako eta komunitate txikietan, baz-terketak ondorio ekonomiko larriak ekarditzake, ezin dute komunitatearen ondarerikerabili, adibidez. Ondorioz, emakumeentzatablazioa integratzeko bide bakarra da.

Hortaz, legeak debekatzea ez da aski ablazioadesagerrarazteko.Ez. Marko normatiboak garrantzitsuak dira,baina azkenean hezkuntza eta sentsibilizazioalandu behar dira. Somaliak hamar urte bainogehiago eman ditu gobernurik gabe, eta gauregungo gobernuaren eragina oraindik ez dahandiegia gizartean. Ablazioa oso sartuta

dago jada bertako errealitatean, eta legeamotz geratzen da.

Nola zigortzen du legeak?Somalian oraindik ez da Konstituzioa inda-rrean jarri eta ikusteko dago legeak izangoduen garapena eta zigorraren ezarpena.Herrialde bakoitzean zigorrak ezberdinakdira.

Orain Konstituzioak debekatzenduenez, hemendik aurrera esko-letan gaia landuko al dute Soma-lian?Beste herrialdetan lantzen da.Batez ere iritzi liderrekin etairakasleekin egiten dute lan.Eskolak transmisiorako bidegarrantzitsua dira eta egia dalan handia egin dela Afrikaneskolen bitartez.

Zein etorkizun ikusten diozuablazioari?

Makutoko protokoloak adierazi zuen lehen-biziko aldiz ablazioa giza eskubideen aurka-koa dela. Geroztik aurrerapauso handiakeman dira, beti ere bertako emakumeek egin-dako lanari esker. Mendebaldeko emakumeakhasi ginenerako, haiek jada ibilbide luzeaegina zuten. Oso gauza interesgarriak egitenari dira eta gaur egun badira belaunaldiberriak horren jakitun direnak. Bestalde,aurrerapauso guztien ondoren aurkako inda-rra etortzen da. Hori dela-eta, uste dut ezerez dela eman behar lortutzat, gaiaren jarrai-pena egin behar da, ez soilik ablazioarena,baita emakumeek jasaten duten diskrimina-zioarena ere. Emakumeen aurkako sistemazari gara hitz egiten eta horretan Mendebalde-ko emakumeok ere asko daukagu egiteko.Baina baikorra naiz, bertako emakumeakbenetan miresgarriak direlako eta konfiantzadudalako haiengan. Dena den, beti ere alar-ma gorri hori piztuta izan behar dugu.

Ablazioaren aurka borrokatu duten emakumeerreferenteak ugari dira.Nawal Al-Sa’dawai oso erreferente ona da.Afrikako emakumeen errealitateaz zerbaitjakin nahi izan dudanean berarengana jo dutbeti. Idazle feminista, komunista eta psikiatrada eta mediku aritzen da gaur egun Egipton.Argi dauka mozketa fisikoa eman aurretikpsikologikoa ematen dela eta hori dela landubeharrekoa. 1970eko hamarkadan beste ema-kume bat nabarmendu zen ablazioaren aur-kako borrokan: Efua Darkenoo. Ghanakoada eta berak ekarri zuen Europara ablazioa-ren aurkako aldarrikapena. Gobernuz Kan-

Non“Somalia, Mali, Sudan, Burkina Faso, Senegal, Ganbia,Kenia eta Boli Kostan emakumeen %90ari egiten dioteablazioa. Baina kontuan hartu behar da Afrikako 28herrialdetan egiten dela eta Asian eta Amerikan erebadirela ekintza hau praktikatzen duten lurraldeak. Halaere, gaur egun migrazioaren ondorioz asko zabaldu da. GukMendebaldekook, ablazioa gune geografiko jakin batekinlotzeko joera dugu, baina hori ez da horrela. Azken fineansinesmen sistema batekin lotutako praktika da. Espainianazkeneko bi urteetan iritsi dira kasu batzuk AuzitegiNazionalera, eta Europan eman dira kasuak. Ondorioz,Europako parlamentuak neurriak hartu ditu”.

“Aurrerapausoa da legediakablazioa debekatzea, bainabenetako transmisoreak ez dirainstituzioak, baizik eta daiak,bertako emaginak. Jasan dutenzapalkuntzaren ondoren eurakdira neskato gazteei ablazioaegiten dietenak”


ZALOA BASABE

poko Erakundea sortu du, emakumeei alter-natiba berriak emateko. Esaterako, oso eza-guna izan zen erakundeak emaginekin aurre-ra ateratako proiektua. Emagin batzuekablazioa praktikatzeko tresnak plazan uzteaeta ablazioaren aurkako borrokarekin kon-prometitzea lortu zuten. Bestalde, WarisDirie idazle eta modelo somaliarrak ere ekar-pen inportantea egin zuen, ablazioa jasan etabere esperientzia publikoki kontatzen lehene-tarikoa izan baitzen. Ablazioaren aurkakoekintzailea da eta egun bere izena daramanfundazioa du. Ablazioari buruzko Dessert flo-wer liburua idatzi zuen eta hori oinarri hartutaSherry Horman zuzendariak filma egin zuenondoren.

Ablazioaz gain zein beste jazarpen sufritzendute Somaliako emakumeek?Somalian, seme-alabak izateko baino ez dutebalio emakumeek eta eskubide guztiak uka-tzen dizkiete. Horretarako, txiki-txikitatikeuren buruen kontrolik ez izateko heztendituzte, debekuak ezarriz eta lotsaraziz. Ema-kumeak ez dira herritarrak, emakumeak ez

dira subjektuak, emakumeak objektuak dirajaiotzen diren unetik. Merkantzia aldatzeko,familien arteko trukea egiteko, ezkutuko eko-nomian lanean aritzeko eta ugalketa lanetara-ko erabiltzen dituzte. Somaliako emakumeekez daukate nahimen propiorik, ezta hautatze-ko bokaziorik ere. Baina ez zonalde horietanemakumeak horrela jaiotzen direlako edobereziki otzanak direlako, baiziketa txiki-txikitatik esanekoak iza-ten erakusten dietelako eta batezere askotan alternatibarik ezdutelako. n

Ablazioa egiteko erabiltzen diren tresnek eta moduak arearriskutsuago bihurtzen dute prozesua (goian). Eskuinekoirudian, Waris Darie idazle eta modelo somaliarra. Ablazioajasan eta esperientzia kontatu zuen Dessert flower liburuan.


MUNDU ZABALEKO erlijio garrantzitsue-nek –kristautasuna, judaismoa, islama edohinduismoa; ezagunenak izateagatikgarrantzitsuenak agian– oso gaizki tratatudituzte emakumeak. Era batera edo beste-ra fede mota desberdin horiek emazteenrola mugiezinezko egituratzat hartu ondo-ren, gizonaren menpe egotera behartudituzte.

Sinesmen horien aburuz andreareneginkizunik eta helbururik nagusiena amaizatea da, gizarte patriarkalen arauen ara-bera heziko dituen haurrengan oinarriharturik, familia patriarkalak betiko iraundezan gero. Katolizismoaren ustez gaine-ra, birjina izanik ama izatea lortzen baze-nuen hobe. Ama Birjina da eliz horrenemakumerik goraipatuena.

Hori guztia ikusirik, XX. mendeko 60-70eko hamarkadetan berpiztutako femi-nistak –eliza, meskita edota sinagogakalde batera utzirik– ordura arte zeharka-tzeke zeuden bide berriak jorratzera abia-tu ziren, andreen nortasun berriak asma-tuz, eraikiz eta sortuz. Dena den, XXI.mendeko lehenengo hamarkadan islam-dar feminismoa izenarekin ezagutzen dentalde zabal bat agertu da. Ohiko feminis-tek erantzun desberdinak eman dituztetalde horren aurrean, batzuk eskandaliza-tu egin dira, beste askok mugimendumota hori ukatuz erantzun dute.

Ikasle ginelarik, Espainiako historiaikasi genuenoi, musulmanak erasotzailebezala harturik, zortzirehun urteko bir-konkistaren gerla guztiak ikasarazi zizki-guten, azpiko arrazoien berri eman gabe.

Azken urte hauetan komunikabideeiesker zera erakutsarazi nahi digute: islamaerlijio gaizkilea dela denontzat, emaku-meentzat batez ere, beste guztiak aska-

tzaileak izan balira bezala. Egun kontraja-rriak ikusten ditugu islama eta emakumea.

Musulman herriak anitzak dira, osoegoera eta prozesu ezberdinetan daude,informazio gutxi daukagu haietaz, bainahoriek ez dira herri bakar batean bizi, ezdute berdin pentsatzen.

Mendebaldeko nazioak sortutako islam-fobia susmagarritik urrundu nahirik begi-rune handiz hurbildu natzaio mugimendufeminista horri. Nor gara gu emazte horiekbizi nahi duten fedea ukatzeko?

Talde feminista horrek 2005. urteanegin zuen lehenengo bilera Bartzelonan.Ez dute Korana dagoen lez onartzen,beraiek diotenez, orain indarrean dagoeninterpretazioa gizonek bakarrik egindakoada. Koranaren hermeneutika berri bategiten dihardute. Erabat gaitzesten dutefundamentalismo erlijioso oro. Bakoitza-ren fedea eta sinesmenak ez direla nahi-taez alde batera utzi behar diote, emaku-meen askatasuna islamaren barruan eredefendatu daitekeela uste dute.

Mugimendu horrek musulman guztienberdintasuna aldarrikatzen du, generobereizketarik ez du onartzen, bizitza pri-batuan zein publikoan justizia sozialarenalde jokatzen du. Asko dira mugimenduhori osatzen duten emakumeak. 2008.urtean Islamdar feminismoa liburua argitara-tu zuen, bertan ikus dezakegu gehiengoakikasketadun emakumeak direla, hainbatunibertsitatetan irakasle bezala laneandihardutelarik.

Amina Wadud aipatu dezakegu, bes-teak beste. Amerikako Estatu Batuetanjaiotako afroamerikar hau Virginia Com-monwealth unibertsitateko irakasle lagun-tzailea da, ikasketa filosofikoaren eta erli-jiosoaren ikuspegi guztiz irekia du. Bereikerketa lan asko islamaz eta generoazdira. Homosexualen arteko ezkontzenalde agertu eta beste jarrera aurrerazaleugariren alde dagoelako Ulema eta Imanofizial askoren gaitzespena bereganatudu.

Feminismoa mugimenduaskatzaile, ireki, zabal eta ani-tza izateko jaio zen. Ez garanor inor ezesteko. n

Islama eta feminismoaDA

NI

BLA

NC

O

Mendebaldeko nazioak sortutako islam-fobiasusmagarritik urrundu nahirik begirunehandiz hurbildu natzaio mugimendufeminista honi. Nor gara gu emazte horiekbizi nahi duten fedea ukatzeko?

Amaia LasaAlegria �

IDAZLEA

IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

� 232012KO AZAROAREN 18A

24 � 2012KO AZAROAREN 18A

MOTA askotarikoak daude. Batzuk aski zaha-rrak dira, eta bertze batzuk, berriz, sortuberriak. Nahi izanez gero, zerorrek ere zeureaasma dezakezu, erraza da teknika. Nahikoa daosagai edo kontzeptu bat hautatzea –zeinare-kin terapia eginen den– eta gero delako tekni-ka horren etiketari terapia hitza eranstea. Hitzbakarrean bilduta, hobe. Komunikatibokieraginkorragoa. Salgarriagoa.

Badira urte batzuk Bigarren Hezkun-tzan aritu nintzela irakasle. Gogoan dut,bertzeak bertze, nola eman zidan arretaohartzeak 14-15 urte inguruko ikasleekhitzetik hortzera erabiltzen zutela “terapia”

solasa beren artean. Hala, lagunarteko giro-an, terapia egin beharraz aritzen ziren gaz-tetxoak, txantxetan-edo.

Gora egin omen dute terapia mota guz-tiek azkenaldian. Krisi madarikatuan ikusidute askok joera honen jatorria: zenbat etaitoago egon, orduan eta arnasbide gehiagobilatzen ditugu pertsonok.

Orain, Ikeaterapiaren iragarkia ikusita,orduko ikasle haien logika etorrizait bisitan gogora, sei urte gero-ago: aspalditik zegoen eri gizartehau; aspalditik zebiltzan gaitza-ren sintomak gure artean. n

2012AN KALERATU diren Inkesta Soziolinguistikoaketa Kale Neurketak erakutsi digutenez euskararenerabilerak zenbait eremutan motel egin du gora etabeste batzuetan goia jo. Izan ere, euskara jakin etamaitatzen duten elebidun askok gehiago erabiltzendute erdara euskara baino. Egungo hizkuntza-politikaagortua dago.

Bestalde, 2012an bertan EuskoJaurlaritzan aldaketa izango dugu,Hizkuntza Politikarako Sailburuorde-tza (HPS) ere barne. Bi elementuhoriek begi-bistan jartzen dituzte hiz-kuntza-politika biziberritzeko premiazein abagunea.

Hona hemen abiapuntu dugunaxioma: HPS berri bat ez da gauzaizango hizkuntza-politika eraginkorbat bere kasa abian jartzeko. Ez,ohiko duen jardun-esparrua mugatuadelako: euskalgintzako eragile nagu-siak HPSren planteamendutik at dau-delako; gizarte sektore batzuek hiz-kuntza-politika gehiegizkotzat etabeste batzuek eznahikotzat jo ohidutelako; HPSren hizkuntza-politika EAEra mugatuohi delako.

Horregatik, hizkuntza-politika berriak bere joko-zelaia zabaldu beharra du, modu zuzenean edo zehar-ka, hiru dimentsio horietan: a) euskalgintzako eragile

nagusiekin elkarlanean jardunez; b) gizarteko sentsibi-litate zabal batekin konpromisoak adostuz, aurrerapauso sendoak eta itzulezinak eman ahal izateko; c)EAEko muga administratiboez gainetik beste erakun-deekiko harreman zuzenak areagotzeaz gain, bestelurraldeetan ere diharduten euskalgintzako eragileekin

batera mugaz gaindiko plana osatuz.Bigarren iruzkina lehentasunezko

xede-taldea zuhurtziaz eta efikazia etaefizientziaren izenean aukeratzea da.Horretarako, galdera honi erantzunegokia bilatu behar zaio: “Zergatikhitz egin ohi dute gehienbat erdarazeuskarari atxikimendua dioten elebi-dun askok?”. Izan ere, ez dut ustelehentasuna denik euskaratik lekutanbizi direnengan eragiten saiatzea. Bes-teak beste, hori lortzea zaila eta emai-tza eskasekoa litzatekeelako. Aldiz,euskara sarri erabiltzetik gertuen dau-denak horretara bultzatzea errazagoalitzateke. Gainera, horiek euskaragehiago erabiltzeak eragin biderka-tzailea izango luke gizarte osoan.

Iruzkin hauek zentzudun jokatu nahiduen edonori bururatuko zitzaizkionakbaino ez dira: eragileen arteko elkarlanaeta lehentasun handieneko helburuak fin-katzea. n

IRITZIAREN LEIHOA

Hizkuntza-politika berrirako iruzkinak

Iñaki Martínez de LunaSOZ IOLOGOA �

“Zergatik hitz eginohi dute gehienbaterdaraz euskarariatxikimendua diotenelebidun askok?”galderari erantzunegokia bilatu beharzaio. Izan ere, ez dutuste lehentasunadenik euskaratiklekutan bizidirenengan eragitensaiatzea

EduZelaieta�

IDAZLEA

ITZ

IAR

UG

AR

TE

ME

ND

IA

DA

NI

BLA

NC

O

Terapiak

IRITZIAREN LEIHOA


ANGELA MERKEL Alemaniako kan-tzelaria koroarik gabeko Europakoerregina ikusten dute askok. Dau-kan boterearen oinarrian arakatzenbadugu, bere eraginkortasunarenezaugarri bereizgarri bat antzeman-go dugu: bere dohain nabarmenenagaitasun taktiko bat da, makiaveli-kotzat har litekeena. Merkelen etaMachiavelliren arteko afinitate poli-tikoa –nik Merkiavelli modelo gisaulertzen dudana– lau osagaitanoinarrituta dago.

Lehena, Merkelek bere buruakokatu du Europaren eraikitzai-leen eta nazio-estatuaren defenda-tzaile ortodoxoen artean, bandobat edo bestea hautatu gabe.Horren ordez, Merkelek lotu egi-ten ditu Alemaniaren borondateaherrialde zordunei kreditua emate-ko eta herrialde zordunen boron-datea Alemaniaren egonkortasunpolitikaren baldintzak betetzeko.Hau da Merkiavelliren lehen prin-tzipioa: diru alemaniarrarekinherrialde zordunei laguntzeariburuz, bere posizioa ez da Bai edoEz argia, Bai eta Ez argia baizik.

Bigarrena, Merkiavelliren bote-rea zentzutasunean oinarritzen da,ezer ez egiteko desioan. Nahitazalantza egitearen arte hori, axola-gabetasunaren, Europa errefusa-tzearen eta Europarekin engaia-tzearen arteko postura hori,Alemaniaren jarreraren sustraietandago. Zalantza presio egitekomodu gisa, hori da Merkiavellirenmetodoa. Hertsadura hori ez daAlemaniako diruaren sarrera era-sokorra, kontrakoa baizik. Kredi-tua erretiratu, atzeratu edo uka-tzearen mehatxua da. Patu bakarrada okerragoa diru alemaniarrez

gainezka egitea baino, diru alema-niarrez gainezka ez egitea.

Hirugarrena, euroa eta EuroparBatasuna salbatzeko diseinatutakoneurri guztiek pasa behar duteproba bat: barne-politiketara egoki-tu behar dute, hau da, Alemaniareninteresak eta Merkelen posizioabultzatu behar dituzte. Zentzuhorretan ere Merkelek erakutsi duMachiavelliren ikasle azkarra dela.Hark Printzean zera galdetzen zuen:“Zer da hobe, maitatua izatea alaherria zure beldur izatea?”.

Haren erantzuna da, “maitasu-na eta beldurra eduki behar dituzubatera, baina hori zaila denez,askoz seguruagoa da herria zurebeldur izatea, bietako batek hutsegingo badu”. Atzerrian Merkelenbeldur dira, etxean maitatua izanbeharko luke. Neoliberalismobasatia kanpoko munduarentzat,kontsentsua eta ukitu sozialdemo-krata bat herrialde barruan.

Laugarrena, mantra alemania-rrak dio: aurreztu, aurreztu, aurrez-tu, egonkortasunaren mesedetan.Alta, horrek berehala dakar pen-tsioetan, hezkuntzan, ikerkuntzan,azpiegituretan eta abarretan mutu-rreko murrizketak egitea.

Merkiavelli metodoa pixkanakabere mugetaraino irits l iteke.Azken finean, Alemaniarenzorroztasun politikak oraindik ezdu inolako arrakastarik lortu –iza-tez, justu kontrakoa–. Edozeinmodutan, Alemaniak aurrean dau-kan galdera Europaren existentziaedo existentzia ezada. Alemania indar-tsuegi bihurtu da era-bakirik ez hartzekoluxuaz gozatzeko. n

Imajinatu familia bategin duena eztanda:aita fabrikan behin ta birritankaleratua izan da,amak oraindik itxaropentsuInem-en hartu du txanda,alperreko propaganda, agortu baita demanda.Urratsez urrats gainditu ezinezhipoteka baten langa,kale gorrira bota dituzteostikada bat emanda.

Seme gazteak galdetu die“Zer gertatu zaigu baina?”,amak malkotan “Bankuak botaegin gaitik alajaina!Itzuli ezin genialakohipotekaren ordaina,Seme, ez haut nahi engaina,zorrek hartu ditek gaina.Nahiz ta jokoan jartzen diatenlangile soilon oraina,gaur ere askok gure konturaedango ditek txanpaina”.

Zenbat despido, zenbat etxe huts,eta zenbat hipoteka,langabetuen zerrendak daudejada goraino beteta…Ta bitartean bankuek egin nahi digute lapurreta, erreskatea gordeta,haziz doa desoreka.Mugitu egin beharko duguhoni emateko buelta, bankuengandik ez gaitu inork erreskatatuko eta. n

Kaleratzeak

XD

Z

Miren Amuriza Plaza

�

Doinua: Leiho ertzetikentzun dezaket.

BERTSOBERRIAK

Merkiavelliren indarra: Merkelenzalantza Europaren krisian

Ulrich Beck � MUNICHEKO UN IBERTS ITATEKO IRAKASLEA

HEMEROTEKA

Angela Merkel eta Niccolò Machiavelli oso desberdinak ez direla uste

du Ulrich Beck soziologo alemaniarrak. Alemaniako kantzelariaren

agintzeko metodoa aztertu ondoren, merkiavellismoa lau gako

nagusitan oinarritzen dela ebatzi du.


GEHIENBAT Gernika iltzatu zaigu memorian,baina jakina da beste euskal hiri batzuek ereerruz jasan zutela bonben infernua 36koGerran. Eibar, esaterako, frontearen mugaizan zen zazpi hilabetez; sistematikoki, leho-rrez zein airez, bonbardatua izan eta gero,euskal armagintzaren hiriburuak Gernikakbaino egun bat lehenago nozitu zituen abia-zio alemaniar-italiarraren izugarrikeriak.

Gertakari lazgarrion 75. urteurrena zela eta,Eibarko gizarte eta kultur eragileek, nork berearloan, hainbat jarduera prestatu zuten iraganapirilean. Hartara, Kezka dantza taldeari etadantzan.com elkarteari iruditu zitzaien gerra-ren gordinkerietatik irakaspenbat ateratzea bazegoela: “Badi-rudi dantza sektorean ez garelaondo konpontzen; desadosta-sunak daude, nor bere kasadabil... Milaka hildakorekinkonparatuta, huskeria da hori.Beti bat ez etorri arren, oinarri-oinarrian ados gaude”, dio OierAraolazak.

Adostasun hori nolabait gorpuztea buru-ratu zitzaien, eta emaitza Euskal DantzarenAdierazpena izan zen. Apirilaren 21ean aur-keztu zuten manifestua Eibarko Udaletxean,eta orduantxe jaso zituen lehenbiziko atxiki-menduak, sinadura bitartez. Ondoren, soka-dantza egin zuten Euskal Herri osotik harabildutakoek. Zer hobe, eskuak elkarri ema-teaz ari garela.

Arazo zaharrakBatasun nahiak sorrarazi du Euskal Dantza-ren Adierazpena. Dantza tradizionala esparruatomizatua da, eta lidergo argirik ez du, ez eta

erakundeen aurreko ordezkari-tza bakarra. Hala aitortzen duXabier Mendizabal EuskalDantzarien Biltzarreko, alegia,ustez lidergo hori legokiokeenelkarteko presidenteak. Helbu-ru nagusia sektorea oinarrizkoideia batzuen inguruan trinko-tzea izanik, momentuz horre-tan dihardute batez ere mani-

Dantza tradizionalaren sektoreak Euskal DantzarenAdierazpena izeneko manifestua aurkeztu zuen

apirilean. Xede nagusia barne kohesioa indartzea baduere, agiriak mezu garrantzitsua bidaltzen dio euskal

jendarteari eta, haiek aipatu gabe, erakunde publikoei:dantza tradizionalak denon zaintza behar du, eta

horrekin batera premiazko zenbait neurri.

EUSKAL DANTZAREN ADIERAZPENA

Aldarrikapenpublikoa,

etxe barrukobatasuna

sendotzeko

| UNAI BREA|

Dantza tradizionalaren sektoreakpremiazkotzat ditu dokumentaziozentro bat eratzea, formazioaegituratzea eta ikerkuntzasistematizatzea. Aspaldikogabeziak daude hiru alorretan

ERDIKO KAIERA


EUSKAL DANTZAREN ADIERAZPENA - ERDIKO KAIERA

festuaren sustatzaileek, “etxe” barruan ahaliketa adostasunik zabalenaren bila. Arrakastaz,bai Mendizabalek bai Oier Araolazak diote-nez. Geroago etorriko dira jendarteratzekoahalegin serioagoak.

Nolanahi, Adierazpenak agerian uzten ditudantza tradizionalaren beste gabezia eta beharbatzuk. “Kulturaren gainerako esparruetangauzak antolatuago daude”, azaldu du Mendi-zabalek, “dantzaren barruan ere klasikoak,garaikideak... badaukate egitura bat, irakasleprestatuak, curriculuma”. EDBko presiden-tearen hitzetan, dantza tradizionalak askozbide amateur eta militanteagoa urratu izan du,eta horrek alde onak baditu, baina ondorioeta-ko bat da sektorea egitura sendoen beharreandela. Aspaldiko ahuldadeez ari gara. Esatera-ko: orain sei urte, aldizkari honetan bertan,(ikus Etorkizuna dantzan eta zalantzan errepor-tajea, ARGIA 2.045 zbkia.) gutxi gorabeheraarazo berberak izan genituen mintzagai, etaprotagonista berberekin gainera.

Dantza tradizionalak nolako bultzada beharduen ederki zehazten du Euskal DantzarenAdierazpenak. Hiru puntuko aldarria da; lehenbiak orokor samarrak dira, eta hirugarrenean,berriz, premiazkotzat jotzen dira “ezagutza,transmisioa eta hedapena sustatzeko neu-rriak”. Neurri horietako hiru, beharrezkoenak,aipatzen ditu agiriak: dokumentazio zentropubliko bat sortzea, formazioa egituratzea etaikerketa sistematizatzea. “Eskatu” hitza ez da

inon ageri, baina mezuak hartzaile jakinakditu, ikusiko dugunez.

Etengabe desagertzen ari den ondareaEuskal Dantzaren Adierazpenak esaldi horre-xekin nabarmendu nahi du dokumentaziozentro baten garrantzia. Aspalditik dator his-toria: 1996-97 urteetan, Eusko Jaurlaritzakinkesta egin zuen kultur arlo guztietan, beharhandienak zeintzuk ziren jakin guran, etadantza tradizionalak eskatu ziona gutxi gora-behera Adierazpenean jasotako gauza berakziren. Tartean, dokumentazio zentroa. Eus-kal Kulturaren Planak (2004), azkenik, gaiariburuzko txosten bat egitea aurreikusi zuen.Ez zen dantza munduko ordezkariek nahizutena, baina zerbait bazen. Txostena EuskoIkaskuntzak egin zuen, eta Oier Araolazakgogoratzen duenez, ondorio argia emanzuen: premiazko ekintzak behar ziren, dan-tzarekin lotutako ondare asko oso baldintzatxarretan baitzegoen.

Orduko Jaurlaritzak premiari erantzutekoasmoa izan bazuen ez dugu jakingo, urteakjoan urteak etorri 2009ko gobernu aldaketagertatu baitzen. Legegintzaldi erdia ez atzeraeta ez aurrera igaro eta gero –Xabier Mendiza-balek salatzen duenez–, azkenik argi geratu

Apirilaren 21ean aurkeztu zen jende aurrean EuskalDantzaren Adierazpena, Eibarko Udaletxean egindakoekitaldian, dantza munduko ordezkaritza zabalaren parte--hartzearekin. Aitzindariak elkarte zuberotarreko JeanBordaxar (goiko eta ezkerreko argazkian) izan zenizenpetzen lehena. Sinadura bilketak jarraitu egiten du;dantzan.com webgunean dago horretarako aukera.

Barne mailako kohesioa indartzeko aridira baliatzen Adierazpena batez ere,baina nolanahi, manifestuak agerian uztenditu dantzaren beharrak, eta eskarizehatzak egiten dizkio administrazioari

FELI

PELO

YO

LA-C

C B

YSA

FELI

XM

OR

QU

EC

HO

-CC

BY

SA

IÑA

KI

ZU

GA

STI-

CC

BY

SA


ERDIKO KAIERA - EUSKAL DANTZAREN ADIERAZPENA

zen Kultura Sail berriak ez zeukala asmorikdokumentazio biltegi fisiko bat sortzeko, etaindarrak digitalizaziora bideratu zituen. Gero-ra, ezta indarrak ere. Kulturaren Euskal Kon-tseiluak 2012ko proiektu estrategikoei eskain-tzen dion txostenean irakur daitekeenez,dantzaren alorreko dokumentazio bilketa etadigitalizazioa gauzatzea aurrekontua lortzea-ren menpe dago. Krisi garaian beste lehenta-sun batzuk daude. Horregatik hain zuzen, kri-siagatik, Xabier Mendizabalek ez daukaitxaropen handirik EAEko gobernu aldaketakekar dezakeenarekin, Kultura Sail berriak, zer-baiti heltzekotan, lehenengourratsa dokumentazio zentroabehingoz bideratzea izangolitzakeela uste badu ere.

Formazio falta, gaitz handienetakoaDantza tradizionalaren mun-duan izan diren desadostasuneta ezinikusien arrazoi nagusie-takoa formazio falta dela pen-tsatzen du Oier Araolazak,horra norainoko garrantziadaukan beretzat gaiak. Hala ere,adostasun zabala dago sekto-rean euskal dantza irakaslebatek eduki behar lukeen curri-culumaz. Izan ere, osatzen hasi-ta dago curriculum hori, bainaAraolazaren iritziz ez du zen-tzurik hura garatzen jarraitzeakaurrez beste oinarri batzuk ipinigabe: ikasketa plan zehatza,ikasketen maila, kreditu kopu-rua... Administrazioak heldubeharreko gaia hori ere. Ondogogoan hartuta, beti ere, admi-nistrazioa diogunean EuskoJaurlaritzaz eta EAEko forualdundiez ari garela, EuskalHerriko gainerako erakundee-

tatik deus ezin baitaiteke itxaron gaur-gaur-koz, Akitaniako Erregioak Iparraldeko Dan-tzarien Biltzarrari ematen dizkion sos batzuezharago.

Ikerkuntza, haize berri faltanIñaki Gorizelaia EHUko errektorea izan zenapirilean egindako ekitaldi hartan Adierazpenaizenpetu zuen lehenengoetakoa, ez unibertsi-tatearen izenenean, bere herriko dantza taldea-renean baizik. Alta, Oier Araolazak nahi lukeEHUk arreta handiagoa eskaintzea dantza tra-dizionalari. Edo arreta, besterik gabe. “Gaiaserioa da; orain 40 urteko liburuekin gabiltza”,kexu da eibartarra. Formazio espezifikorikgabeko ikertzaile belaunaldi emankorra izanzen Euskal Herrian, baina ez du segidarik izan,are gutxiago mundu akademikoan. “Argi dau-kat EHUk euskal dantzari buruzko sail bateduki beharko lukeela, eta ekimena ez baduarlo akademikoak sortzen, erakundeek errazsustatu dezakete. Zergatik ez da egiten? Dan-tzaren alorrak ez daukalako lobby izateko gai-tasunik”. Borondatea duenak ez du dirurik,ezta dirua duena konbentzitzekoahalmenik ere. “Baina gero –amo-rratzen da Araolaza– dantza tradi-zionala gure sinbolo modura aur-kezten dugu”. n

ADIBIDE ZEHATZA erabili du Oier Araolazak dantza tradi-zionalaren ikerkuntza zer nolako basamortuan galdutadabilen adierazteko: “Topikoetatik bizi gara. Ez da posibleurtero agertzea euskal ballet izar bat esanez balleta eta eus-kal dantza lotuta daudela, dantza klasikoan pas de basqueerabiltzen delako. Esaten ari gara euskal dantza dela klasi-koaren ama, eta ez gara gai izan 40 urtean ikertzaile batParisera bidaltzeko, Louis XIV.aren gorteko dantza akade-miara joan ziren hogei dantzari lapurtarrekin zer gertatuzen arakatzera. Zer ikasi zuten? Beraiek zerbait irakatsizuten? Ez daukagu ideiarik ere”.

Ikerkuntza basamortuan galduta

2013ko egutegia

EGUTEGIA

opari

50€EGURREZKO

TAULA 9€

EGUTEGIA

5€BURNIZKO

EUSKARRIA

ARGIA astekariko pasarteak• Zientzia• Deabruaren abokatua• Denboraren makina• Txisteak

• Bertsoak

SantuakEuskal izendegiaEguzkia, ilargia eta mareak

ARGIAko eskaintza bereziak

ESKAERAK � 943 37 15 45 | [email protected]

Salgai dagoeneko!


ERDIKO KAIERA

BAD jaialdian, antzerki eta dantza garakidekoproposamen ausartenak ikusi ahal izan ditugu.Termometroa edo erakusleihoa da BAD?Jaialdiaren helburua abangoardia erakusteaizan da hasieratik. 14 urteotan aldaketa han-diak izan ditu, bai aretoei dagokienez, baitasormen eta konpainiei dagokienez ere. Jaial-diak, apurka, ezagupen handia izan du, HegoEuskal Herrian antzerki eta dantza garaikide-ko jaialdi bakarra delako. Hemengo zein kan-pokoentzat, erreferentzia da BAD jaialdia.

Publikoak harrera ona egin dizue, betiko lez.14 urteotan publiko finkoa eta fidela lortudugu. Gure publiko propioa daukagu,beti lagundu digu. Horrez gain, bestepubliko mota bat erakartzen saiatu gara,leku berriak aurkeztuz. Bilbo Arte izanda aurtengo nobedadea, leku berrieidagokienez, arte eszeniko garaikideakikustentzunezko arteetatik eta plastikoe-tatik oso hurbil daudela ikusi dugu. Arteeszenikoek diziplina asko nahastendituzte. Antzerkiak zein dantzak, harre-man zuzena dute multimediarekin etateknologiekin. Aniztasun hori gureraekartzen saiatu izan gara beti.

Hiriko hainbat areto inplikatzen saiatugara, interesgarria iruditzen zaigu bakoitzakegiten duen ekarpena.

Euskarazko antzerki gutxi programatu da aur-tengo edizioan. Euskal antzerkiak badu bere publiko espezifi-koa, eta hainbat proposamen izan dira euska-raz. Metrokoadroka taldeak oraindik sortzeprozesuan dagoen lana aurkeztu digu, Poza:Zergatik dantzatzen dute bosniarrek? antzezlana-ren aurrerapen bat. Haiekin batera, Anakrusa

eta Dejabu Panpin Laborategia izan diralanean, euskal munduan jada ezagunak dirensortzaileak eta egia esan jende ugari erakarrizuten emanaldira.

Bestetik, Maider Yabarren Buruz Beheralana ikusi ahal izan dugu. Erdaraz egina da,baina BADen euskaraz egitea erabaki genuen,eta primeran bete zuen aretoa. Bea Setienenbi emanaldi izan ziren, bata gazteleraz etabigarrena euskaraz, edukiera mugatuan, 40pertsona emanaldi bakoitzean, eta kasu bie-tan bete zen. El Canto de la Cabra-ren lanaere aipagarria da, euskaraz eta gaztelaniazikusi ahal izan dugu. Gainera, testuaren itzul-

penak nahikotxo lan eman du, oso testupoetikoa delako. Interesgarria izan daeuskara ezagutzen dugunotzat lan horiikustea.

Dantza garaikidea publiko orokorrari zuzen-tzea ez da ohikoa, aukera gutxi ditu dizipli-na honek.Bilboko La Fundicion aretoak soilikeskaintzen digu dantza garaikidea urteosoan ikusteko programazioa. Horrega-tik, kanpoko dantzariak ekartzen saia-tzen gara. Publiko zabalarentzat lan zai-

lak izan dira, koreografia eta dantzaezagutzen dutenentzat dira aproposago,baina aukerak merezi izan du.

Bitxia da baina dantza garaikidean taldegehienak behin-behinekoak dira, proiektuedota pieza baten gainean eratzen dira, etagero ez dute iraunkortasunik. Dantzariakohituta daude lan molde horretara. Antzer-kia lantzen dutenek, berriz, biltze lana egitendute, euren inguruko sortzaileak antzezlanbaten inguruan elkartu. Desberdinak diramundu biak.

ALICIA OTXANDATEGIBAD JAIALDIKO PROGRAMATZAILEA

BAD, Bilbo Antzerkia Dantza jaialdi garaikidean murgilduta harrapatu genuen AliciaOtxandategi. Hiru urte daramatza programatzaile lanetan. Aurten XIV. edizioa bete duen

jaialdi horren arduraduna ez ezik, Bilboko Zirkuituaren koordinatzailea ere bada.

«BEZaren igoerak kalte handiaegin digu denoi»

| MYRIAM GARZIA |

“Antzezleei etadantzariei esker

onak eman beharzaizkie, krisiegoera latz

honetan guztiarengainetik, lanean

jarraitzen baitute”


ALICIA OTXANDATEGI - ERDIKO KAIERA

Krisiaren onurak? Irudimena erabili behar?Baliteke. Hala ere, bai antzezleei, bai dantza-riei ere, esker onak eman behar zaizkie. Bizidugun krisi egoera latz honetan, batez ere,arte bizietan ematen ari dena, guztiaren gai-netik lanean jarraitzen baitute, gainera kalita-tezko lanak eta ekoizpenak aurkeztuz.

Zer diozu arte bizietako BEZaren igoeraz?Kalte handia egin digu denoi. Niretzat osogauza hurbila da, askotan aurrekontuak etakontratuak itxita daudelako... Horrek lanaareagotzen du, BEZa noren bizkar izangoden negoziatu behar da eta argi dago antzerkieta dantza talde askok ezin diotela igoerahorri aurre egin. BADi dagokionez, nahiz etaaurtengoak aurrekontu murriztua izan, kalita-teari eusten saiatu gara, eta sortzaileen lanbaldintzetan ahalik eta gutxien eragiten.

Bilboko Zirkuituaren arduraduna ere bazara.Antzerkia Bilboko auzoetara hurbiltzeko ekime-na da. Kontzientziazio lana al da?Kaptazio lana dela esango nuke. Helburuasko ditu: alde batetik, antzerkia eta dantzaBilboko hirigunetik ateratzea, barrutietan etaudaltegietako aretoetan ikusi ahal izatea.

Sarrera doan da eta jendea errezago hurbil-tzen da. Bestalde, konpainia amateur edosasiprofesionalei ere aukera ematen zaie.Hiru hilabetero egiten da programazioa, etanormalean formatu txikiko lanak izaten dira.Lan baldintza duinak eskaintzen dizkiegu, etaBilboko auzoetan aritzeko aukera.

Bilboeszena Antzerki Baliabideetarako guneaere zuzentzen duzu. Zeintzuk dira aurtengozifrak?Oso emaitza onak ditugu, batez ere ikastaroeta mintegietan. Erdarazko taldeetan jendeazain daukagu ez direlako denak sartzen, etaeuskarazkoak ere bete dira. Gauzak nola dau-den kontuan hartuta, ez da batere txarra. Pre-zioak oso merkeak dira, eta krisiarekin, besteeskola batzuk garestiagoak izanik, antzemanda aurrematrikulazioan. Bilboeszena 2004anzabaldu zen eta ordutik bazkideak lortu, datubasea egin, eta antzerki eta dantza ingurukojendeak ezagutzera eman ditu.

Eszenika, Bilbon egitear dagoen Goi Mai-lako Antzerki Eskolaren proiektua hor dago.Euskal Aktoreen Batasunak askotan agertudu haserrea, Eusko Jaurlaritzako agintaldiaagortu da eta ez diote heldu proiektuari,nahiz eta aurretik hitzartuta egon.

Erakundeek ez ikusiarena egiten dute askotan.Egokia litzateke antzerki edo dantza sariketabat izatea, literaturan bezala? Gure sortzaileek errekonozimendua behardute, batez ere kanpora ateratzeko, maila geroeta hobea izanda ere, zaila egiten zaielako.Kataluniako sortzaile asko datoz hona, etahemengo antzezleak ere joaten dira hara. Han-goen eta hemengoen harremanak estutzea,zuzendari, programatzaile eta kultur eragileoidagokigun lana da. Aurtengo BAD jaialdianKataluniako eta Madrileko kritikariak eta pro-gramatzaileak gonbidatu ditugu.

Zu zeu hainbat arlotan ari den programatzaileazara, zein izan behar du zuen eginkizunak?Publikoaren eta sortzaileen arteko zubi lana?Egia esan, gure antzerki panorama zabala etaanitza da, antzerki talde ugari dago eta jaialdigutxi egiten dira, BAD bakarrenetako bat da.Lan mardula da, egia esan, antzezlan oso onakbaitaude... Zerbait borobila topatu beharduzu,hemengoak eta kanpokoak balantzanjarri behar dituzu, aurrekontuak gogoan hartu,azpiegitura edo espazio beharrak neurtu, horiguztia kontuan izan behar da. Sortzaileekikoharremana ere oso garrantzitsuada. Jaialdira hurbildu diren sor-tzaile, profesional eta ikusleenarteko harremana estutzea erebada gure arloa. n

“Hangoen etahemengoenharremanakestutzea, zuzendari,programatzaile etakultur eragileeidagokigun lana da”.

JUD

ITFE

RN

AN

DE

Z

ERDIKO KAIERA - LIBURUAK

2012KO AZAROAREN 18A�32

BIDAI HONETAN abiatzea Lurra atzean uztea da. Eta orrialdeetanaurrera egin ahala, Lurretik geroz eta urrunago izanik, marinel tra-dizioen ur sakonenetan murgilduz joanen gara.

Seve Callejaren Barku madarikatua izeneko bertsio honek, Lanovelle marinaresche di Maestro Catrame (1894) liburuan argitaratuziren idazle italiarraren hamabi ipuin biltzen ditu. Izenburuak ira-dokitzen duen bezala itsasoari lotutako abenturazko istorioak dira.Galipot ezizenaz ezaguna den eskola zaharreko marinel batek,bere tripulazioko gazte ezjakinei gauero kontatuko dizkien bizipenharrigarriak. Gau batez, Galipotek huts egin zion bere postuaribarkuko sotoan erabat mozkor izateagatik. Falta larri horrenaurrean, kapitainak gauero istorio bat kontatzera zigortu zuen.Itsaso gorriko portuetatik Bonbaiko kaiarako bidaia guztian zehar,gauero hitzordua ezarri digute; ilunabarrean, gainerako marinele-kin batera, Galipoten istorioak entzutera gonbidatua da irakurlea.Hamabi gau, hamabi ipuin. Zazpi itsasoetan barrena, adin zehaztugabeko gizonak bizi izandako abenturek eta hauen kontaketa pro-zesuek eratzen dute liburuaren hari narratiboa. Itsasgizon tradizio-nalaren irudi prototipiko gisa, Galipot sineskerietara emana da, etaitsasoko fenomeno naturalak azaltzeko istorio fantastikoen beha-rra dauka. Bere kapitainak berriz, eredu zientifikoaren hoztasunairudikatuz, burlati ekingo dio aitonaren kontakizun tradizionalakentzuteari.

Idatziz jaso diren ahozko kondairetan gertatu bezala, irakurle-entzule gara aldi berean. Eta biak ezinbestekoak dira, paktu narra-tiboa behar bezala suertatu dadin. Narrazioaren bat-batekotasune-ra biltzen gara; elkarrizketen ugaritasunak, memoriari erraztendizkioten egitura formularrak, etenaldiak, ustekabeko jausiak.Funtsean, oralitateari lotzen zaizkion elementuek, irakurketaerraztu eta arindu egiten dute. Hala ere, gustu kontuei helduz, tra-dizio zehatz bati sustraitutako sineskeria eta errituen gainean erai-kitzen diren istorioak ez ditut asko maite. Irakurtzen arinak izandaere aspertu egiten naute. Barku fantasmak, hildakoen arima erra-tuak, sirenak, giza haragia maite duten arratoiak, Neptunorenhaserrealdiari egokitzen zaizkion enbatak, itsasoko espirituak, ezdira niretzat gairik erakargarrienak baina, egia da, maite duenaren-tzat, nabigazioaren tradizioa josten duten hainbat elezahar kuriosobiltzen direla.

Erromantizismo puruena maite dutenentzat liburu aproposa.Gainerakoei berriz, Emilio Salgariren biografia sinopsitxiki bat irakurtzea gomendatzen diet, harena bai nahigabeko abentura erromantiko zorigaitza. n

Saioa Ruiz Gonzalez

Barku madarikatua Emilio Salgari

Sebe Callejaren bertsioa. Itzultzailea: MitxelMurua. Alberdania, 2012.

Helduen literatura

Bere abenturen pertsonaiabilakatu zen idazlea

DUELA LAU MENDE PASATSU, sorginke-riaren aitzakian gertatu krimenak azter-tu ditu Lapurdi 1609-2009 elkarteak.Izen handiak ageri dira testuen izenpee-tan: Jean-Louis Davant, Beñat Oihar-tzabal, Aitzpea Leizaola, Auxtin Zamo-ra, Xarles Bidegain, Juan InazioHartsuaga, Peio Chipi, Eli Zubillaga...Baita izenburu iradokorrak ere, sorgin-keria prozesuez bete-betean mintzodirenez gain. Esate baterako, Senperekoetxeen izenak. Edo Euskararen geroa: uto-pia egingarria eta Emazteak, lihoa eta berenhistoria. Hainbat artikulu frantsesez ida-tziak dira, eta liburuaren atzealdeanargazkiak eta abestiak datoz ilustragarri.

Pierre de Lancre juje zitalak ehunkalapurtar ehizatu zituen herriz herri,etxez etxe, emakumezkoak gehientsue-nak. Torturatu, eta nahi zuen guztiaaitorrarazi ondoren, hiltzera kondenatuzituen. Bizirik erre zituzten Senperen.

Pierre de Lancre bezalako epaileak ezziren Inkisiziokoak, juje zibilak baizik,errege Henri IVak botere guztiekin igo-rriak. Epaileok Erregeren justizia Inki-sizioa bera baino efektiboagoa, azkarra-goa, beldurgarriagoa zela frogatu nahizuten. “Sorginen aurkako auzi laidoga-rri haiek urrun iduri zaizkigu –dioDavantek sarrerako pasarte batean–.Alta bada orain ere gertatzen dira, haa-tik surik piztu gabe. Euskal Herrianbereziki gertatzen dira maiz, Frantziaeta Espainiako Estatuek gure hezi etaezabatzerik ez baitute oraino erdietsi(...) Beharrik burua gogor dugu, eta ezgara amore ematekotan de Lancreberrien aitzinean eta betiko president-erregeen aurrean”. n

1609ko auziak Lapurdin:herri baten suntsitzea,sorginkeriaren aitzakian

1906ko auziak,Lapurdin.Jean-Louis Davant,Mixel Mendiboure,Christine Bessonart,Claude Labat, MaïtéLafourcade...

Lapurdi 1609-2009 elkartea.

DISKOAK - ERDIKO KAIERA


Zentsura at! jaialdiko azkenkontzertua eskainiko du EmelMathlouthik, azaroaren 18an, BilbokoBBK Aretoan, 20:00etan.

“Jende libreak gara, ez garabeldurtzen. Inoiz hilko ez dirensekretuak gara. Tinko eustendietenen ahotsa gara” dio bereabestirik enblematikoenak, KelmtiHorra (nire ahotsa libre da)

deiturikoak. Pariseko Bastilla plazanentzun zen lehen aldiz, 2007an, etaBen Ali agintetik kendu zuenmungimenduak himnotzat hartu zuengerora. “Jazminen iraultzaren ahotsa”deitu izan zaio Emel Mathlouthiri.Musika arabiarra, rocka eta hip hopanahasten dituzte bere doinuek, etabere ahotsak hipnotizatu egiten dueladiote askok.

AZKEN ALDIAN ezagutu dudan talde interesgarrie-netako bat da Glaukoma. Reggae eta rap musikaestiloak modu naturalean nahasten ditu. Modu sin-ple batean, erraz, zuzen, freskotasun handiz etabatere lotsarik gabe. Bere doinuek kutsatuta, gor-putza berehala mugitzen hasten zaigu, alai. Ongipasatzen ari garela konturatzen gara Vol.1 diskoaentzunez gero, eta, are gehiago, beren jendaurrekoemanaldiren batean baldin bagaude.

Doinuak eta erritmoak ederki lotzen dituzte,gehiegizko apaindurarik gabe eta soberan egonlitezkeen xehetasunetan galdu gabe. Taldekideenetorria handia baita. Emanaldietan eroso aritzendira, umorez, eta kantuak jotzen ederki pasatzen aridirela transmititzen dute. Gozatzera ateratzen dire-la nabarmena da.

CD eta LP euskarrietan kaleratu dute berenlehen disko luzea. Zazpi abestiz osaturik dago. Reg-gaea eta rapa nagusi dira kantuetan, eta dancehall,raggamuffin eta roots ukituak ere suma daitezke.«Azal zuridun beltzak» baitira Glaukomako partai-deak, haien hitzetan: «Reggaea da erregina eta rapaerregea». Besteak beste, Damian Marley, Alborosieeta Bad Sound System taldeak atsegin dituzte,Glaukomakoek beraiek aitortuta.

Euskaraz, ingelesez eta gazteleraz mintzatzendira kantuetan. Hiru hizkuntzak erraz nahastendituzte hitzetan eta errimetan, naturaltasunez.Aldarria transmititzen dute kantu batzuetan, etabeste batzuetan haien barrura begiratu eta kezke-tan, sentipenetan eta emozioetan murgiltzen dira.«Zerbait baliagarria» esaten saiatzen dira, «txorake-riarik» esan gabe. Tradizioak, sexuen arteko desber-

dintasunak, marihuana, komunikabideak eta bestehainbat gairen inguruan mintzo dira.

Tolosan (Gipuzkoa) sortu eta garatzen ari dentaldea da Glaukoma. 2010eko maiatzaren 15eanegin zuten beren lehen jendaurreko saioa, TolosakoOtsabi elkartean. Vol.1 diskoa kaleratu aurretik,hainbat jendaurreko emanaldi egin dituzte, eta baitagrabazio batzuk ere: Tolosako Izaskun auzoko fes-tetako abestia, eta Sputnik 11 bildumako bi kantu.

Tolosakoak, Donostiakoak eta Irungoak diraGlaukoma taldeko kideak. Gazteak, hogeita gutxiurte besterik ez baitituzte. Pablo Rubio (bateria)irundarra da, Jokin Albisua eta Iker Pando gitarrajotzaileak donostiarrak dira, eta Asier Arandia(baxua) eta Juantxo Arakama (ahotsa) tolosarrak.

Bi gitarra, baxu bat, bateria bat eta ahotsa beste-rik ez dute behar kantuak ederki jotzeko, nahiz etahainbat saiotan Ibarrako (Gipuzkoa) lagun bat, JonAltuna (Lain, Dolce & Tangana) haiekin aritzenden teklatuak jotzen. Jon Altuna bera diskoarengrabazioan aritu da, eta Glaukomakoen beste hain-bat lagun ere bai: Roman Goenaga (ahotsa), AitzolMoreno (tronboia), Ander Altuna (tronpeta),Xabier Beldarrain (perkusioa), Miguel Telleria(ahotsa), Xabier Garcia (txilibitua) eta Stepi Selek-tah (Not paradise kantuaren musika konposatzenlagundu die).

Karlos Osinaga arduratu da grabazioaz, nahas-ketez eta masterizazioaz, eta oso lantxukuna egin du, kantuak garbi, ozeneta gozo-gozo entzuten baitira. n

Joxi Ubeda

Reggaea, rapa, eta gozatzera!

Vol. I. Glaukoma

Bonberenea Ekintzak, 2012. Iraupena: 2’19’’. Biniloa, CDa: 10 euro.

CDa: 8 euro , 2012.

Emel Mathlouthi kantari tunisiarrak kontzertua eskainiko du Bilbon

Emel Mathlouthi


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Zinemako sarrerak erostekoilaran egin dute topo biamonek:

– Kaixo Martina! Aspal-dikoa! Zer moduz joanzitzaizun belarriko ebakun-tza?

Eta Martinak:

– Bai!

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

LOZORRO

------------LEKAIME,

SERORA

OHOIN,EBASLE

------------PERTSONAIA-

REN IZENA

OREZTA

PARE BAT

------------HASI

ADITZAREN

INFINITIBOA

SALDU

ADITZAREN

INFINITIBOA

------------ZEN

ZEZEN

ZIKIRATUA

------------LAGUNARTE

SAKIA, EBAKIA

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

EHIZA-SAIOA

------------ESTRA-LURTAR

FAMATUA

POZTU

------------URANIOA

UNEKO

EGUNEAN

------------DAUKA

ERBIOA

------------ARANA

(BIZKAIAN)

NORI

ATZIZKIA

------------MINA, SUFRI-

MENDUA

EDONON,NONGURA

ZEIN

LEKUTARA

------------1502

------------DESIRA,GOGOA

OXIGENOA

------------BURDINOLAK

------------

NONBAIT

------------KONTSO-

NANTE

ERREPIKATUA

IKASTE

LAGUNTZA

------------ARABIAR

IZENETAN,SEME-ALABA

JADANIK

------------TOKI

HORRETAN

ROENTGEN

------------NOREN

ATZIZKIA

BARAZKI

HOSTOTSUA

------------ERDI, HITZ-

ELKARTETAN

HIDROGENOA

------------GOROTZA

HARAGI

ERRE

------------ENERGIA

BEREHALA

KOLPEKA,TOPEKADAK

JOZ

------------ASTUNTASUN

NAZIOAR-TEKO

OLINPIAR

BATZORDEA

KENKETAREN

ZEINUAREN

IZENA

------------DAGO

PIRATAREN

EDARI

------------NAHITAEZ,

EZINBESTEAN

ASKI

------------... GAINEAN,

JAKINEAN

DA

NI

BLA

NC

O

LL

SK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AI

Z

AJ

OM

ZA

LD

IA

PO

TL

AI

TU

IS

UT

AS

UN

GA

UR

ER

DU

RI

OB

NO

RA

KE

NM

DI

I

AO

IN

ON

RO

NB

JR

AZ

A

AL

AH

BE

HA

RR

EZ

H

HA

NI

KO

ER

RE

KI

IK

AJ

NA

RE

NT

AK

A

P N D

PB

EH

I

EK

AA

Belarriko ebakuntza

ALEA - ERDIKO KAIERA


Teatroa maitatzekoLUHUSOKO estreinaldiaren ostekoemanaldi oldearen harian, Usurbi-len eskaini zuen Huts TeatroakPublikoari gorroto antzezlan berria.Antzerkizale eguna zen, eta Sutegiaretoa bete zuten zaleen arteanantzerkigile ugari zegoen.

Interes biziko lana da Publikoarigor roto, hainbat arrazoirengatik:lehenik eta behin, Ander Lipusenibilbidean urrats bat gehiago supo-satzen du lan honek, Artedramaplataformaren gerizpean Huts Tea-troa taldea sortu berri duen hei-nean. Aspaldian testu berririk eza-gutu ez diogun arren, XabierMendiguren Elizegiren teatro lanbat da oholtzara eraman dena, eus-karaz teatroa idazteko apustuaegindako literatura idazle bakaneta-koa. Kasu honetan zehazki, areinteresgarriagoa egiten du AntoninArtauden esanen eraginpean sortuizanak testua, ankerkeriaren bide-tik; teatroari berari buruzko lana daPublikoari gorroto, teatroa teatroarenbarruan. Azkenik, lana osatzekolantalde tekniko eta artistiko anitzabildu da, emaitza estetikoan eraginederra izan duena; fitxatik izenbatzuk ekartzearren, Iñaki Ziarrus-ta eta Miren Tirapuk ausardia esze-nikoz egin diote aurre ustezkominimotan mantendu behar deninterpretazioa osatzeari. Haiekinbatera nabarmentzekoa da ManexFuchsen zuzendaritza; JosebaSarrionandiaren testuetan oinarri-tzen zen Aulki hutsa lanean Lipu-sek zuzendu zuen Fuchs, eta orain-go honetan rolak aldatu egindituzte.

Ez da apustu erraza Publikoarigor roto taularatzea. Lehenik etabehin, tituluaz harago publikoari etaare teatroari berari maitasuna adie-razteko modu bat delako, teatroazgogoeta egiten ohituta ez dagoena-rentzat arrotza suerta litekeenaapika. Teatroa maitatzeko erronkaluzatu diote egileek publikoari berariberaz, ez modu errazean: egituradramatikoari dagokionez ez daohiko antzezlana, zenbait unetandagoen umore motak lanean sartu

baino, atera egin dezake ikuslea,manifestu itxurako sarreran esanbeharreko asko esanak geratzen diralan osorako, zirkuluan baino ez duegingo aurrera istoriorik gabekoistorioak nolabaiteko in crescendoarenbila. Ezohikoa, eta horregatik bera-gatik ikusi beharrekoa. Publikookeskertu egiten ditugulako ezerososentiarazten gaituzten lanak, kultu-rak funtsezkoak dituelako ezohikomundu batean sentiarazten gaituz-ten obrak: ikasteko, eztabaidatzeko,ikusle gisa hazteko, teatroa eta arteamaitatzen jarraitzeko.

Eta funtsean, bada ankerkeriaoro hari bakarrean lotu eta ikusleaharrapatzen duen zerbait: Ziarrus-ta-Tirapu bikoteak obrari emanda-ko interpretazio-orube sendoa, eta

Ander Lipusen maisutasuna ohol-tza gainean. Egileek bete-beteanasmatu dute Lipusen ibilbideanarras ezagunak diren karabanakopertsonaiak obraren dramaturgiapropioan txertatzen. Testuari seku-lako bizitza emateaz gain Lipusenibilbidearekin guztiz koherentea dahautu hori, zentzu horretan kasikhunkigarria izateraino. Horri lotu-ta, segur aski eredugarria da aurre-tik paperean idatzitako testu batieszenan bizitza emateko dutenmodua: hitzek lerro artean gordedezaketena ikusten eta ikusaraztenjakin dute une askotan.Teatroa maitatzekolana da, funtsean. n

Oier Guillan

Publikoarigorroto obraLuhusonestreinatu zenazaroaren1ean. Hilaren 23anBergaranjokatuko da,25ean Iruritanetaabenduaren7an DonibaneGarazin.

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA


FRANTZIAKO Energia Ato-mikorako Komisariatuaksostengatzen duen Greno-bleko Clinatec laborate-giak baimena jaso du2013tik aurrera giza garu-nean mikrotxipak jartzeko.Helburua Parkinson gai-xotasunaren, tetraplegia-ren eta depresioaren aur-kako borrokan urratsakematea da.

Laborategiak sei logela,ebakuntza-gela bat eta 60

teknikari ditu, guztiak nanoteknologian espezializatutako ingeniari, medikueta biologoak.

Boluntario tetraplegiakoei, esaterako, elektrodoak dituen kutxatxo batezarriko diete garunean. Kutxatxo horretan garuneko jarduera erregistratueta hori, hanka edo beso robotizatu baten bidez, mugimendubilakatuko dute. Parkinsona dutenen kasuan, berriz, gaitza sor-tzen duten garuneko uhinak berraldatzen saiatuko dira.

Saiakerak zenbaterainoko arrakasta eduki duen jakiteko2014 arte egon beharko dugu zain. n

Ilegorriek melanomakizateko arriskuhandiagoa duteGauza jakina da ile horia etaazal zuria dituzten pertsonekbeltzaranek baino usuago izatendituztela erredurak larruazalean,eguzkiaren eraginez. Orain gutxiargitara emandako ikerketabaten arabera, gainera, ile gorriadutenek melanoma –larruazale-ko minbizi– gehiago garatzendute, eguzkia hartu gabe ere.

ttiki.com/44123(Gaztelaniaz)

Eguzki Sistemakoarroilarik handiena,MartenMarteko Marineris arroila daEguzki Sistemako handiena.4.000 kilometroko luzera du,200 kilometroko zabalera, etahamaika kilometroko sakoneraizatera ailega daiteke. Datuhoriek Mars Express zundaeuroparrak igorritako irudieta-tik ondorioztatu dira.


Aire egokituareneragina udakokontsumo elektrikoanCarlos III Unibertsitateko etaCSICeko ikerlariek Madrilenuda dagoen kontsumo elektri-koa aztertu dute eta ondorioaargia izan da: aire egokituakkontsumoaren herena bainogehiago eramaten du. Aholkuinteresgarriak eman dituzte horigutxitzeko.


Nanoteknologia pobatzen giza garunean

BIZITZEN ARI GAREN KRISIA luze jotzen ari da, eta administrazio publikoe-tan dauden murrizketekin batera, gure enpresetako erreserbak ere gutxie-nekoaren azpitik daude. Artikulu honen helburua ez da krisitik nola atera-ko garen esatea, baina bai harekin zerikusia duten gertakizun batzuen berriematea.

Hego Euskal Herrian, eta batez ere EAEn, ikerketa eta garapeneanegindako inbertsioa Europaren batez bestekotik gora izan da orain arte.Aurten Espainiako administrazioak miseria gorrian utzi ditu ikerkuntza-zentroak eta gureak ere nabaritzen hasi dira hori. Eusko Jaurlaritzak iker-keta eta garapenerako dituen programetan zer gertatuko den ez dakigu–eta urtea amaitzear da!–, baina euskal ikerlarien kezka nabarmena da.Europar Batasunak murrizketak iragarri ditu datorren urterako, baina ez daespero Espainian gertatzen ari den adinako basakeria.

Jaurlaritza berriak erronka ederra du alor honetan, eta biaukera baino ez: espainiarra izan edo geurea izan, ez baituguahaztu behar etorkizunaren zati handi baten funtsa orain iker-tzen dugunaren araberakoa izango dela. Segituko dugu. n

Zientzialariak laguntza eske

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


Kaixo Xabier. Aloe vera ontzi txi-kian hobeto bizi ohi da. Ez jarriontzi handiegian. Hosto handiena-ren luzeraren erdia diametro duenontzia nahikoa du. Ontzi-aldatzelana lurra bero dagoenean egitea daonena, apiriletik aurrera, alegia.

Ureztaketari dagokionez, biziden tokiak agintzen du, baina udapartean eguzki galdatan bizi bada

astero, bestela biz behin. Ur askoeman eta ontziko lurrak hartzen ezduena, azpiko platerean gelditzendena, kendu. Neguan, kanpoan bizibada batere ureztatu gabe ederkiiraungo du. Hotzari askoz ere hobe-to aurre egingo dio lehorrean.Barruan bizi bada bi hiru astezbehin eman ur pittin bat. Ahal badu-zu euri-ura bildu eta hura eman. n

Irakurleak galdezka

Hori da egunero munduanemendatzen den jende kopurua,jaiotakoak ken hildakoak. Egu-neroko jende berri hori elikatze-ko nekazaritzarako 41.000 goldelur inguru behar da, 13.700 hek-tarea lurretik gora. Hiru Bilbobaino gehiago, egunero. Eta bostegunero Zuberoa bat lur... Bal-koi, terraza, atari, lorategi... Bara-tzegintzan hasten ahal gara! n

216.000

SAGARRAK GORA eta sagarrakbehera nabil sagarrondoan, jatekobezala sagardotarako, azken aldiluze honetan. Eta udareak? Ez alditut udareak sagarrak bezain gure?

Gure udareak ahazten ari gara.Tarteka datorkidan gogoeta da, etaoraintxe, sagarrez zintzurreraino,gogora ekarri dut. Bukoi, upel etabarrika, etxeko ontzietan irakitenari den sagardoa egunean hirutanosatzen dut. Gal-gal sortzen duenaparrak, datorren sagardoa garbi-tzeko, gaineko zulotik gainez eginbehar du. Eta gaindika egitekotxuloaren ertzeraino lepo betetaegoteko muztioz osatu behar.Horixe eginda abiatu naiz lanera,Madariaga ingurura, eta madariakahazten ari garenaren gogoetaberriro bueltan.

Udarea, madaria, makatza, txer-mena... zenbat izen! Sagarrak ezbezala izen ugari du euskaraz.Lehenagotik geurea dugunarenseinale ote? Arbolari ere eraaskotara deitzen zaio: mada-riondoa, madari-makatza,madari latza, madaritza, mada-ritze, udalondoa, udareondoa,udaretze, udare-arbola, txintilamakatza... Gurean maaltza esatendiogu. Madari latzatik etorriko da,noski.

Makatza deitzeak pizten ditarreta. Guretzat, GipuzkoakoBeterrin, makatza basatia denada: sagar-makatza, udare-maka-tza... Ia beti basoan edo txaranbere kasa hazten dena, berabezalako beste baten hazitik sor-tua, inork

landu gabea, eta txertatu gabea,txertaka.

Eta zergatik eman makatza izensoila fruitu horri? Nire ustez,nekazaritza eta fruitu-zaintzahedatu aurretik basoan bildu ahalzena jaten zen garaietako honda-

rra da. Harrapatzen zen tankerahorretako fruitu bigun eta pipi-ttadun guztia makatza izangozen: sagarra, udarea, maspila,hostazuria, gurbea, otso-lizarra...Gero kanpotik ekarri diren frui-

tuen aldaera basakei makatza dei-tzen zaie: mahats-makatza, gaztai-na-makatza... Bi erabilpen horiekgelditu zaizkio makatza hitzari:basaka eta udarea. Azken horrek,baina, garrantzia ematen dio fruituhorri. Etxekoa eta asko erabiltzenzena zela dio, agian sagarra bainolehenago eta gehiago. Udare ardoaez da gure kulturan arrotza, orain-dik udaredi zaharrak badira. Etasagardoak sona hartu zuengaraietan, hura bereiziago etahobea egiteko gurbea bezalaudarea ere nahasten zitzaionsagarrari. Aldiz, lehen baserrie-ro ikusten zen peri-

lla deituriko udaretxiki goiztiarra eretopatzea mirakulua dagaur. n

Makatza

Kaixo Lagunok. Aloe vera landarea daukat eta lorontzi txikitik handirapasa nahi dut. Noiz da garai onena eta normalean zenbat ur bota beharzaio? Besarkada bat.

Xabier Olano (Segura)

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA


BRETAINIA, 1432. Frantzia eta Inga-laterraren arteko Ehun Urteko Gerrabetean (berez 116 urte iraun zuena)Gilles de Montmorency-Laval, Rai-seko baroia, mariskal izendatu zuten,gudu zelaian emandako zerbitzuenordainetan. Frantziako noble familianagusietako eta aberatsenetako batenoinordekoa zen, eta urte hartatikaurrera, aitona hil zenean, ondasunhaiekin nahi zuena egiteko aukeraizan zuen. Gainera, gerrak Gilles deRaisen izen ona eta ondasunak area-gotu zituen. Frantziako gizonik mire-tsienetakoa zen orduan, JoanaD’Arc-en jarraitzaile sutsua, osofededuna, jantzia, musikazale amo-rratua, eskuzabala. Baina historiakoserieko hiltzaile krudelenetakotzathartzen da gaur egun.

Gaur egungo psikiatren esanetan,Gilles de Raisek joera psikopatikoakedo eskizofrenia larria zituen segu-ruenik. Muturreko oldarkortasunabaliagarria izan zitzaion gerra kon-tuetan, baina bizimodu zibileanondasunen bidez soilik lortu zuenkrimenak estaltzea. Eta ez betiko.

Plazera lortzeko dirutza xahutzenzuen baroiak. Esaterako, Poitiersekogudua antzezteko 150 aktore kontra-tatu eta 80.000 koroatik gora gastatuzituen. Baina plazerik handiena hau-rrak eta gazteak –6 eta 18 urte bitar-tekoak– bahitzen, bortxatzen, tortu-ratzen eta hiltzen lortzen omen zuen,eta horretan ere ez zuen ahaleginikaurreztu. Hark eta haren zerbitzariekia Bretainia osoa zeharkatu zuten hil-tzailearen gustuko gaztetxoak “bil-tzeko”. Batzuetan indarrez eta beste-tan engainuz –biktimei nahizgurasoei etorkizun oparoa aginduz–eramaten zituzten Tiffaugeseko gaz-telura. Izualdiak 1432tik 1440ra arteiraun zuen, eta zortzi urte horietanBretainian 1.000 haur eta gazte ingu-ru desagertu omen ziren.

Inguruko haurrak bezala, Gillesde Raisen dirutza ere urritzen hasizen. Bere buruaz gain, inguruko askoporrotera eraman zituen, eta salake-ten oihartzuna Nanteseko gotzaina-

rengana iritsi zen. Bere luxuzko bizi-moduari eusteko, lurrak, etxeak etagazteluak saltzen hasi zen, eta halakobatean, geratzen zitzaizkion azkengazteluetako batean, gorpu askorenarrastoak topatu zituzten. Raisekobaroia 1440ko irailaren 15ean atxilo-tu zuten. Torturapean eta burunahasmenduek akuilatuta, handikhilabetera bere krimenak aitortuzituen. Eta urriaren 26an urkamen-dian hil zuten.

Haren bizar beltzak dirdai urdinx-kak omen zituenez “Bizar Urdin”goitizena zuen heroi ohia krudelta-sunaren paradigma bihurtu zen bat-batean. Eta 1697an Charles Perraul-tek serieko hiltzaile horretanoinarrituta idatzi zuenBizar Urdin ipuin ezagu-na. Baina, beste behin,errealitateak fikzioagainditu zuen aise. n

Bizar urdindun serieko hiltzailea Turkiako

Errepublikak90 urte

1922KO AZAROAN OtomandarInperioko Mehmed VI.a sulta-nak (1861-1926) abdikatu eginzuen, eta Mustafa Kemal buruzuen Turkiako AsanbleaNazionalak sultangoa abolituzuen. Mehmed OtomandarInperioko azken sultana izanzen eta, horrenbestez, Turkia-ko Errepublika egituratzen hasizen. Errepublika handikhamaika hilabetera ezarri zutenofizialki, 1923ko urriaren 29an,eta Mustafa Kemal Atatürklehen presidente izendatu.

Lehen Mundu Gerrak era-gin zuen sultangoaren beheral-dia. Otomandar Inperioa gal-tzaile izan zen eta sultangoaasko ahuldu zuen horrek.Gerra galdu eta berehala bilduzen Kongresu Nazionala lehe-nengoz. Eta Greziaren aurka-ko Independentzia Gerra ira-bazi ondoren, errepublikanoindartuek babes zabala lortuzuten, zabalegia sultangoarieusteko. ,

Arrastoak

Gilles de Rais (1404-1440), hil arteanFrantziako heroia izan zen, eta ondorenhistoriako serieko hiltzailenagusietakoa.

ELO

IFE

RO

N

Mehmed VI.a Vahdettin, Turkiakoazken sultana. Duela 90 urteabdikatu behar izan zuen.

SEBA

H&

JO

AIL

LIE

R


TERMOMETROA

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero

Duela bi urte, Euskara batuaren bigarren jaiotza argitaratu zuen Xabier Amurizak. Orain,berriz, Zazpi ebidentzia birjaiotzarako (Lanku, 2012), aurreko haren erreferentzia eginez

datorrena, euskararen norabidean “gako erabakiorrak” litezkeenak landuz beti. Ilunak argitzeko asmotan, hainbat irakurgai literario ditu adibide, datorren urtean

argitaratuko duen 4x4 Operazioa nobelatik hartuak.

XABIER AMURIZA

«Euskara batuko hiztegiakzirriborro rustikoak

besterik ez dira»


TERMOMETROA - XABIER AMURIZA

Liburuan, sarrera bera baino lehen,aipu gisakoa, zeurea: “Euskal Herriaeuskalduntzea ez dago euskaldunonesku bakarrik. Bai dago gure esku–eta geure bakarrik–, hizkuntzalehiakor bat garatzea. Horrek askolagun dezake Euskal Herria euskal-duntzen”. Hizkuntza lehiakorra, diozu. Inguruan ditugun hizkuntzekinlehian jar tzean bistaratzen daaldea. Bestelako hizkuntza batzukbagenitu ondoan –azpigaratuak,kasu–, lasai geundeke, baina ondo-an ditugunekin lehian abiatzengarenean, ez gara haien mailarairisten. Pentsatu ere ez! Hizketanari garela, euskara garatuenarenjabe denak ere laster esango dizu:“... erdaraz esaten den bezala…”.Zergatik jotzen dugu erdarara hainmaiz? Herren egiten dugulako esa-pide, argot eta abarrean. Lexikoanere problema handiak ditugu.Liburuan planteatu dudan bosga-rren ebidentzian, izan ere, euskarainguratzen duten zenbait hizkun-tza handiren ondare komunaz arinaiz: anbizio, intromisio, exotiko, ebi-dentzia… milaka hitz dira ondarekomunekoak, gaztelanian, frantse-sean, ingelesean... Aldiz, jo Euskal-tzaindiaren hiztegietara, eta ezanbiz io, ez ebidentz ia, ez antzekohainbeste, ez datoz.

Zazpi ebidentziaren inguruan ari zaraliburuan zu. Lehenengo ebidentzian,esaldien luze-laburraz ari zara, esa-nez luze, labur eta era guztietakoesaldiak behar ditugula. “Ebiden-tea!”, diot. Bigarren ebidentzia zureliburuan, perpausaren ordenari dago-

kiona: ez dago ordena jakin eta derri-gor bat. “Ebidentea!”, berriz, nikneure buruari. Fernandoren egiakzirelakoan.“Ebidentea” diozu zuk, neuk beza-la, baina badirudi ebidentziahorrek ez duela balio. Euskara“erraza” egin behar dela entzutenda nonahi oraindik! Euskara errazaegitea ondo dago hamar urtekoneskato edo mutiko bati, bainaheldu bati? Zer esan nahi du “eus-

kara erraza”k? Mota guztietakoeuskarak behar dira, eta hizkuntzakonplexua –ez zaila!– egiteko balia-bideak izan behar ditugu, norkbehar duen euskara, eta nahiduena, egiteko. Zergatik saihestubehar dut hizkuntza konplexua,ideien lotura bertan gorderikdenean? Zergatik saihestu behardut konplexutasuna, artea bertanbaldin badago? Euskarak errazaizan behar duela aldarrikatu zaioirakurleari, eta esaldia apur batkonplikatuz gero, ez da segitzekogauza! Idazleoi ere, sarritan, horixesar tu zaigu buruan, irakurleahamar urteko neskato-mutikoenmailan tratatu behar dugula! Balia-bideak behar ditugula esaten arinaiz ni. Eta gero bakoitzak dakus-ke zer nola non aplikatu.

Esaldi konplexuak ere behar ditugu.Horixe diot nik. Itzultzen ari naize-nean –eta ez naiz autore moderno-ez ari, Proust bat, esaterako, baizikitzuliak ditudan Tazito eta Lukrezio,adibidez–, esaldi konplexuekintopo egiten duzu behin eta berriro.Zer egin behar dut? Guraizeen teo-ria erabili? Han moztu, hemenebaki? Ez! Baliabideak ez dituguirakatsi, edo ez ditugu erabiltzen.Edo irakurlea ez da baliabide horie-taz jabetu. Eta zerbait konplexuairakurtzen duenean, oso zail egitenzaio testua.

Liburuan, 5., 6. eta 7. ebidentziaklexikoaren ingurukoak dituzu, esapi-de eta esaerez ari zara, argotaz.Lexiko garatuaz ari naiz, edozeinmailatako kontzeptuak adieraztekohitzez. Eta hor bada ondare komunbat –ondare ez komun bat ere bai,noski, hizkuntza bakoitzak bereaduen hitz multzoa–, eta ondarehorretako hitzak gabe, ezin da ezeresplikatu. Hitz egiten dugula, parebat dozena adjektiborekin moldagaitezke, baina itzultzen hastengarenean, pare bat dozena ez, mila-ka adjektibo diferente behar ditugu,denak inportanteak. Adibidez, bere-z i adjektiboak ezin ditu honakodenak adierazi: espezial, eszentriko,exotiko, partikular, singular, tipiko,estrabagante... Nire ebidentzia da eus-kara ere partaide dela ondarekomun horretan.

“Oraintsu, Euskaltzaindiaren Hizte-gia kaleratu du Euskaltzaindiakberak. Egia esan behar badizut,dezepzio handia hartu dut. Hobe-to esanda, beste dezepzio bat.Lehendik sarean zegoen HiztegiBatuatik milaka hitz kendu dituzte.Hurrengo bertsioan sartuak izan-go direla agintzen dute, bainaorain… falta dira! Niretzat, HiztegiBatua bera ere oso murritza etairizpidez restriktiboa zen. Euskara

batua jaio zenetik, laster da mendeerdi. Horrexegatik aldarrikatzendut bir jaiotza bat. Egunerokourgentzia dugun lexikoari gagoz-kiola, Euskaltzaindiaren azkenhiztegi honekin ezin da etxekoatarira ere irten. Noizko itxarotendudan hiztegi oso eta lehiakorbat? Buf ! Uste dut Euskaltzain-diak munduan ibiltzeko modukohiztegi bat osatzen duenerako,euskara galduta egongo dela”.

Akademiaren hiztegia

“Interbentzio on bateta ondo antolatu batez baldin badago –etagizartearen inplikazioa,jakina!–, euskara galduegingo da”


XABIER AMURIZA - TERMOMETROA

Zer duzu “ondare komuna”?Euskararen inguruko eremu osozabal bat osatzen duten hizkuntzenkomuntasuna. Erreferentzia bezala,espainola, frantsesa eta ingelesahartzen ditut, hiru horiek nahikoadirela usterik, baina komuntasunhorren partaide dira beste hainbathizkuntza ere: katalana, galegoa,portugesa, italiera...

Esapide espresiboak eta argota pro-blema handia ditugula ere ebidentziadituzu.Ebidentzia handia eta problema ereez txikia. Ikusi besterik ez dago.Dena dela, oso arlo ezberdinak diraesapideak eta argota. Hizketan arigarela, hizkuntza guztietan ere,noiznahi jotzen dugu esapidera,zerbait azaltzeko. “Itsuak ere ikus”.Edo esaerara. “Alferra beti lantsu”.Beti ari gara sortzen, esapide infor-matiboak, nahiz espresiboak.Horretan ugaria da euskara, bainaugariagoak ondoko hizkuntzak, etaeurekin lehiatu beste erremediorikez dugu. Euren mailara hurbiltzenez bagara, hots, euskara gaitzen ezbadugu nahi dugun dena adierazte-ko, maiz joko dugu erdarara. “Erda-raz esaten den bezala” makuluare-kin ibiliko gara beti.

Nola bete hutsune hori?Berez ez, behintzat! Interbentzioabehar da. Alferrik da esatea bestehizkuntzek denbora bat behar izandutela normaltzen. Erdarak garatu,normaldu eta nagusitu ziren bitar-tean, euskara galtzeko arriskuandago! Hizkuntza ahula da. Mailabatzuetan indartuz doa, bai, bainabeste batzuetan, erortzen eta hil-tzen ari da. Hizkuntza hau kolokandago. Kanpoko aditu askok galtze-koen artean sartzen dute euskara.Interbentzio on bat eta ondo anto-latu bat ez baldin badago –eta gizar-tearen inplikazioa, jakina!–, euskaragaldu egingo da.

Nork egin behar du interbentzio hori?Nire saiakeran, interbentzio arlobatzuk markatzen dira, ez eragilekonkretuak. Dena dela, jo dezagun,adibidez, hiztegien arlora. EuskalHerrian hainbat hiztegi egiten dira.Batean, talde batek, bestean bestebatek eginak ditugu. Bazoaz halakohitz baten bila, eta batean ez dator,bestean bai, hurrengoan nork jakinnolako ordainak… Gehienetan,

neologismoak ez dira batere kon-bintzenteak. Nik hiztegi nazionalbat nahi dut, ahalik osoena, esapi-deak eta argota barne. Metodo onbat behar da, hartzen edo asmatzenditugun hitz eta esapideak hiztegie-tara eramateko, eta hiztegietatik era-bilera iristeko. Horretarako, halakoadostasun nazional bat da beharrez-ko, Euskal Herri guztietako euskal-dunek hitz eta esapide horiek onar-tzeko modukoa. Gaurko hiztegiak

helburu horretatik urrun daudeoraindik.

Korapilo bihurriago zaizkit zure 3. eta4. ebidentziak. Lehena erlatiboaridagokio, aditzari bigarrena. “Erlatiboosoa” errebindikatzen duzu, ingurukohizkuntzetan dabilenaren antzekoa. Erlatibo forma asko bagenituenlehendik ere, ahozkoan erabiltzengenituenak, eta ditugunak oraindik.Bestalde, tradizioan badira erlatibobatzuk –ez-murrizgarria deritzo-nean, batez ere–, idazleek erabiliizan dituztenak: zeina, zeinaren, zei-nean, non… eta abar. Batzuek begiz-koa diete oraindik, eta hor konpon,erabili nahi ez badituzte, bainahortxe daude, eta baliabide zeha-tzak dira. Hutsune larria erlatibomurrizgarria deritzon horretangenuen, non aditzak adieraztendituen nor-nori kasuak bakarrikerlatiba genitzakeen zuzenki: hauxeda gehien maite dudana; hauxe da gehienmaite nauena; hauxe da gehien zor dio-dana eta beste kasu guztiak: noren,norekin, norengan, norentzat...? Hori-xe da nik proposatzen eta ustezkonpontzen dudana, izenordainbat –edo genitiboan, posesibobat–, aurrera pasatuz. Adibidez,norbait aurkezten ari naiz, eta diot:

“Oso hizkuntzalari ona da. Senhandia du. Madri len bizi da,Madrilgoa da eta, paradoxaz, eraargiagoan ikusten ditu hemengogauzak, gure zurrunbilo sarritanbiszeraletik eta ika-mika probin-tzianoetatik kanpo. Bere irizpi-dea beti interesatzen zait. Madri-len izan nintzen, bertsolaritzazmintzo, eta hantxe ezagutu nuen.Lagun egin ginen, eta zertan arinintzen azaldu nion. Berak, bes-

talde, erlatiboaren inguruko lansakona egina zuen. Neure saia-keraren testua bidali nion, etaegundoko lana egin zidan, neukeskatu gabe, batean eta besteanoharrak eta zuzenketak eginez.Harrezkero, bera dut aholkularieta berrikusle. Oso esku seguruada Karlos. Hala izan zen Euskarabatuaren bigarren jaiotza hartan,eta halaxe izan da oraingo hone-tan ere”.

Karlos Cid Abasolo

“Noizbait –ahaliklasterren, mesedez!–,munduan ibiltzekomoduko hiztegia osatubeharko da”

Babeslea: Emun


TERMOMETROA - XABIER AMURIZA

“Hauxe da bere begiek itsuki lilura-tu nindutena”. “Hauxe da berare-kin edonora joango nintzatekeenbakarra”. “Hauxe da berarengankonfiantza dudan bakarra”.“Hauxe da beragatik bizia emangonukeen bakarra”. Edo aposizioan:“Hauxe da bakarra, berarekin edo-nora joango nintzatekeena”, etaabar. Hain zaila al da hori?

Zure ebidentzia duzu hori, inondikere.Ebidentzia da erlatibo osoa behardugula. Guraizeen teoriak ez duelabalio. Sintaxi osoa behar dugu, erla-tiboa barne. Erlatiboak adina faltaegiten digun beste egiturarik ezdago ezein hizkuntzatan, gure ingu-ruan behintzat. Literarioki, aregutxiago. Erlatibo osorik gabe, ezinda literatura onik egin. Nik neuresoluzioa aurkezten dut, eta ondodoakit. Hoberik baletor, pozik etaberehala hartuko dut.

Euskara erraza ezetz esan duzu behinbaino gehiagotan, eta elkarrizketahonetan bertan ere bai. Aditzarengainean, aldiz, “erraztu eta laburtu”beharra aldarrikatzen duzu.Non edo non idatzia dut, bai: “Adi-tza behar da egokitu, bestela berakitoko gaitu!”. Aurreko liburuan, adi-tzaren gaineko atalari “Aditzarenfantasia heroikoa” izena jarri nion.

Soluziorik ez daukat, baina banaizgauza bideak markatzeko, etabatzuk oso emankor izango direlauste dut.

Zure liburu honetara, eta bertanageri diren irakurgaietara iritsiartean, hainbeste aditz trinko irakurrigabea nintzen aspaldi.Lehen izan ditugun aditz trinkoakdira gehienak, eta batzuk, analo-giaz sortuak. Irakurgaietan, poe-sian, kantetan eta, oro har, edozeinidazkera jasotan, baliagarri zaizkit,eta hantxe erabiliko ditut, ez zure-kin hizketan ari naizenean. Edo-non ez, baina berreskuratu eta era-bili , bai. Ez da estetika kontuabakarrik, praktikotasuna eta beha-rra baizik. Horixe dugu beste ebi-dentzia bat: euskara laburtu eginbehar da. Eta zein da luzerareneragile nagusia? Aditza, batez ere.Horretaz ondoen publizitateandabilena jabetuko da, edo kazetari-tzan –titularrak, argazki-oinak–,

edo esaldi laburreko elkarrizketakitzultzen dabilena… Diskurtsoaluze denean, beti dira nominaliza-zioak eta beste, baina hizkuntzabatean eremu asko dira laburtasu-na nahitaezko dutenak. Aditz trin-koak soluzio handiak dakartza.Kantagintzan edo bertsogintzanere berehala ikusten da aditz trin-koen balioa. Letozke, nengoke etaantzekoak askoz funtzionalagodira etorriko lirateke, egongo nintzatekeeta abar baino. Adibidez: “Bi musuondo letozke”. Esaldi oso bat esanduzu zortzi silabatan. “Etorrikolirateke”. Aditza besterik ez duzuesan zortzi silabatan. Aditz trinko-en bidea garatu “beharra” ebiden-tzia bat da niretzat.

Ari zara ebidentziak agertzen, bainagurean, Euskaltzaindiak du aspaldiaginte-makila. Zer leku du zure pro-posamenak gure hizkuntzarenauzian?Hiztegi kontuan, Euskaltzaindiarenlana oinarrizkoa eta lehentasunez-koa dela pentsatu nahi dut, bainanoizbait –ahalik lasterren, mese-dez!–, munduan ibiltzeko modukohiztegia osatu beharko da. Euskal-tzaindiak atera berri duen hiztegianbadaude, noski, gaurko mundukohitzak, baina milaka falta dira! Zer-gatik falta dira anbizio, ebidentzia,instrukz io eta, oro har, ondarekomuneko milaka horiek? Erdal-euskal hiztegiek ematen dituztenordainak, berriz, sarritan arbitrario-ak edo gutxi gorabeherakoak dira.Adibide bat: gaztelaniaz ambición;frantsesez eta ingelesez, ambition;portugesez, ambiçao... Ikus hitzhorren ordainak gure hiztegietan,eta zer topatzen dugu? Kaos bat!Zergatik falta da anbizio gure hizte-gietan? Zergatik falta dira horrela-ko milaka hitz garrantzitsu? Ingu-ruko hizkuntzen jokaera zuzenabada, jaiotzatik mende erdirantzdoan euskara batuko hiztegiak,oraindik proportzio etsigarrian,zirriborro rustikoak besterik ezdira. Hiztegiei edo estilo liburueijaramon egin banie, liburu honenizenburuak beharkozukeen: Zazpi begi-bista-kotasun birjaiotzarako edohorrelako zerbait. Noragoaz hortik? n

“Horixe dugu besteebidentzia bat: euskaralaburtu egin behar da.Eta zein da luzerareneragile nagusia? Aditza,batez ere”


TERMOMETROA

| URKO APAOLAZA AVILA |

2008an gainbehera hasi zenetik, hainbat uste elikatu izan dira gure ekonomiaren abantailezeta enplegua sortzeko formulez. Urtebetetik honako langabezia datuek agerian utzi dute

Euskal Herriko lan merkatua krisiari eutsi ezinik dabilela eta ez dela hain sendoa.

Lan merkatuaren egiakpoligrafotik pasata

LANGABEZIA DATUAK

LANGABEZIAREN datu txarrek alar-ma piztu dute beste behin urrian,azken hamabi hilabeteotako joeraokertu baizik ez dute egin. EuskalHerriko lan merkatuaz orain arteegiatzat onartu izan diren hainbatbaieztapen ezbaian dira.

1- Hego Euskal Herrian langabeziadatuak Espainiakoak baino hobeak dira. Espainiako Estatuko langabeziatasa %25,05ekoa da, aldiz, HegoEuskal Herrikoa %15,35ekoa, iahamar puntu baxuago beraz. Espai-niako estatistika institutuarendatuak dira, Europako beste herrial-deekin homologagarriak.

Baina joerari erreparatuz gero,datuak ez dira hain positiboak. Esa-terako, azken hamabi hilabeteetan%16,9 igo da bertoko enplegu bule-goetan erregistratutako langabetuenkopurua eta Espainian datua askozapalagoa da, %9,75.

Krisiak atzerapenez jo ditu Bida-soaz hegoaldeko euskal lurraldeak,eta ubeldurak orain ari dira nabari-tzen. Urriko langabetuen igoeraazken lau urteotako txarrena da–5.255 langabe gehiago– eta2008ko udazken negargarrira eginbehar dugu halako zifrak ezagutze-ko –orduan 7.816 langabe gehiagoerregistratu ziren–.

Espainian, kontrara, iazko urri-ko datuak baino hobeak izan diraoraingoak, lelantoniren baten kon-tsolaziorako. Lana dutenen kopu-

ruaren beherakada ere EuskalHerrikoaren puntu eta erdi apala-goa izan da Espainian azkenurtean.

“Bost urte egon gara lozorroan

–zioen Adrian Zelaia Ekai Cente-rreko arduradunak ARGIArekinizandako elkarrizketan–, diferen-tziala ez baduzu etengabe indar-tzen, arriskuan jartzen duzu”.

Azken hilabeteetan langabezia tasa gehiago hazi da Hego Euskal HerrianEspainian baino. Irudian, ilarak INEM aurrean 2009an, krisia hasi berritan.

AR

GA

ZK

IPR

ESS

/ M

ON

IKA

DE

LV

ALL

E


TERMOMETROA - LANGABEZIA DATUAK

2- Ipar Euskal Herrian langabezia ez da hain arazo larria. Frantziako estatistika institutuarendatuak aintzat hartuz Ipar EuskalHerriko langabezia portzentajeaHegoaldekoa baino bost puntu apa-lagoa da. Hala ere, panorama ilunaplazaratu du berriki Baionako Mer-kataritza eta Industria Ganbarak.

Lapurdin, Zuberoan eta Nafa-rroa Beherean 500 lanpostu desa-gertu ziren 2012ko lehen seihileko-an. Orotara 20.800 lagun ari diraIparraldean lan bila –inolako lanikez dutenen kopurua %14,2 igo da–,horietatik herenak urtebete bainogehiago darama egoera horretan.Gazteen artean langabezia %16 igoda eta 50 urtetik gorakoen artean%25. “Ez da ikuspegi xarmagarribat”, aitortu zuen Ander Garretaganbarako presidenteak.

3- Euskal Herriko langabezia Europako batez bestekoaren antzekoa da. Gaindegia behategi sozioekonomi-koak azaldu du herrialde langabe-tuenen pare gaudela, soilik Grezia,Espainia, Katalunia, Letonia, Por-tugal eta Irlanda daude aurretik.

Gaindegiak, Euskal Herrikodatuak erkatu ditu Eurostatekemandakoekin. Euskal Herri osoan–Iparraldeko estimazioak barne–langabezia tasa %14,9koa da eta

EB-27n %10,5ekoa, 4,4 puntukotartea beraz. 2009an bien artekoaldea dezimal gutxi batzuk baino ezzen. Europar Batasuneko datuetatikgero eta aldenduago dago EuskalHerria.

4- Industriaren pisuak lan merka-tuari eusteko balio du. Higiezinen burbuila lehertu zeneanEuskal Herrian eraikuntzaren BalioErantsi Gordina %9,82koa zen etaindustriarena aldiz ia %27koa (Atla-sa.net aplikazioan daude ikusgaidatuok), horrek nolabait arinduegin du langabetu jarioa.

Flotagailua baina, husten hasi da.Espainiako ekonomia ministerioakemandako azken datuen arabera,zerbitzuen ondoren industriarenaizan da lanpostu galera handienaizan duen sektorea, zehazki, urrian955 langabetu gehiago erregistratudira arlo horretan Hego EuskalHerrian eta 2009ko zifretara itzuligara: guztira 34.881 langabetudaude.

2009a euskal industriarentzat osotxarra izan zen, mundu mailako kri-siaren katarsiagatik: EAEn soilik ia24.000 lanpostu galdu zituen indus-triak Eustat-en arabera, %9,9ko jai-tsiera hain zuzen; eskualde indus-trializatuenetan (Durangaldea,Debagoiena...) %12ko jaitsiera izanzuen industriako enpleguak. Sekto-

reak esportazioekin duen menpeko-tasunak eragin zuen hondamendia,%24 jaitsi baitzen kanpora eraman-dakoa 2009an.

Europako herrialde nagusienekonomia hazkundea oso txikia denhonetan, antzeko fenomeno batgerta liteke. Eusko JaurlaritzakKoiuntura di-da batean buletinean ira-garri du EAEko industriak %3,5ekojaitsiera izango duela hurrengohiruhilekoan eta ez dela 2013koazkenera arte berreskuratuko.

Datu horrek, eta hainbat lantegi-tan hartzen ari diren langileen kon-trako neurriek –Gamesak Nafarro-an egingo dituen balizkokaleratzeak, esaterako–, aurreikus-ten dute industria ez dela gai izangolan merkatu sendo bati eusteko.

5- Malgutasuna behar da epe ertainera langabezia amaitzeko. Mariano Rajoyren gobernuak behineta berriz erabili zuen lelo hori2012ko udaberrian, lan erreformajustifikatzeko, baita patronalekoordezkariek ere; “malgusegurtasu-na” hitza bogan jarri zen: “Askozere errazagoa da kontratazio finkoa.Legediak zaildu egiten du behin-behineko kontratazioa” zioenEduardo Zubiaurre orduko Adegi-ko presidente Berrian, lan errefor-maz.

Baina zortzi hilabeteren ondorenbehin-behineko kontratuak apenasgutxitu dira eta kontratu guztien%92,4a dira oraindik.

Lan erreformaren alderdi kritika-tuenetako bat negoziazio kolektibo-etan langileak babesik gabe uzteaizan da. Bi urteko epean ados jarriezean, Espainiako Estatuko hitzar-

Bizkaiko langabetuen asanbladak burututako ekintza. Industria izan da urrianlangile gehien galdu duten sektoreen artean bigarrena.

BIZ

KA

IKO

LAN

GA

BE

TU

EN

ASA

NB

LAD

A


LANGABEZIA DATUAK - TERMOMETROA

men orokorra aplikatu eta kito; lanbaldintza kaskarragoak eta kaleratzegehiago ekarriko lituzke horrek.

Bada, EAEko Lan HarremanenKontseiluak emandako datuen ara-bera, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaian423.000 lagun daude oraindik lanhitzarmena berritu gabe, lau langile-tik hiru. Nafarroan 110.000 langiledaude egoera horretan, CCOO sin-dikatuaren esanetan.

6- Gazteei familiaren “koltxoia”geratzen zaie oraindik.Gazteen langabezia tasak gora egindu etengabe. Instituto de EstudiosEconómicos fundazioak emandakodatuen arabera, EAEn gazteen%34k ez du lanik eta Nafarroan%29ak.

Haustura horrek ekarri du gazteasko euren gurasoen laguntzaz bizi-raun beharra. Baina bestelako adie-razleei erreparatuz hori ere aldatzenari dela dirudi:

Espainiako Estatistika Institu-tuak urtero egin ohi duen bizi bal-dintzei buruzko inkestak zifra asal-dagarriak eman ditu Nafarroan:

11.730 familiak zailtasun ekonomi-koak dituzte hilaren amaierara iris-teko, iazko kopuruaren bikoitza.Hego Euskal Herrian lanik gabedauden 101.763 lagunek ez duteinolako dirulaguntza edo saririkjasotzen eta egunean 17 familiakanporatzen dituzte etxetik hipote-ka ezin dutelako ordaindu. Espai-nian 1,7 milioi etxetan kide guztiaklanik gabe daude.

Datu sorta honek agerian uztendu langabeziaren arazoa askoz oro-korragoa dela eta familiaren babesedo “koltxoi” hori bukatzen arizaiela langabe dauden gazteei. Area-go, etxe askotan gurasoen pentsioak

izaten dira diru-sarrera finko baka-rra eta horiek gutxitzen ari diraZapaterok 2011 egindako pentsio-en erreformaren ondorioz.

7- BPGaren igoerak hobetuko dulan merkatua. Urriko langabezia datuak jakinbezain laster Aralar alderdiak eskatuzuen ez lotzeko enpleguaren sorre-ra Barne Produktu Gordinaren igo-

era soilarekin.Arthur Okun ekonomialaria-

ren teoria enpirikoak dio,enplegua mantentzeko BPGak%3 hazi behar duela. Bainanola uler l iteke, adibidez,AEBetan urrian 171.000 lan-postu sortzea, BPGaren haz-kundea apenas %2koadenean? Ez al du zerikusiaizango Barak Obamak hautes-urte honetan inbertsio publiko

ikaragarriak egin izanak enpleguasustatzeko?

Langabeziari aurreegiteko borondate poli-tikoa da ezinbestekoa,ez BPGaren igoera. n

Gaindegia behategisozioekonomikoak adierazidu herrialde langabetuenenpare gaudela, soilik Grezia,Espainia, Katalunia, Letonia,Portugal eta Irlanda ditugu aurretik

| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA


GOBERNU ETA ELIZA GEHIENEK bedeinkatua –ezKatolikoak soilik–, kapitalismoa krudela, terrorista etahiltzailea da estrukturalki. Pertsonak mespretxatzendituelako; manipulatu, esplotatu eta zukutzen ditu, aha-lik eta etekin gehien ateratzeko, eta behar izanez gero,hil egiten ditu. Ez bakarrik gerrak sustatuz eta babestuz–legalak, ilegalak, zikinak…–. Hiltzen ditu bere lan sis-temarekin, lan baldintzak hobetzeko inbertsio faltare-kin, eta milaka pertsona kalean uzten dituzten “birmol-daketa” basatiekin. Eta hiltzen ditu lukurreriara hainemana dagoen eta hain krudela den bere finantza siste-marekin: higiezinen burbuila sustatu, kredituak errazeskaini, eta gero, burbuila hori lehertzen denean, beredirua pertsegitzen du kapitalismoak. Hipoteka-kredi-tuak betearazten ditu eta etxetik kanporatzeak agindu,sistemak berak eragindako langabeziaren eta pobrezia-ren menpe dauden milaka lagun kalean botata utziz.

Jadanik bagenituen terrorismo hiltzaile horren froga

ugari. Milioika pertsona hiltzen dira munduan goseak,hiesak edo beste gaixotasunek jota, kapitalismoari ezzaiolako interesatzen herri horietan jakiak sortzea, bai-zik eta euren aberastasun naturalak aprobetxatzea, etaez zaiolako interesatzen farmakoak eskaintzea. Milakalangile hil dira “lan istripuak” deituriko horietan. Milakalagun hil dira, eta hilko dira, amiantoagatik. Ehunka lan-gile “suizidatzen” dira despedituak izan baino lehen edolana galdu ondoren. Joan den astean Barakaldon, AmaiaEgañak bere buruaz beste egin zuen, etxetik kanpora-tzen ari zirenean. Kasu honetan, nola besteetan, kapita-lismo horrek izenak eta arduradunak ditu: bankuak –LaCaixa Amaiaren kasuan– eta gobernuak dira. Hildako-ren bat dagoenean baino ez dira “mugi-tzen”. Halakoxe terroristak dira kapitalis-moa eta bere kudeatzaile politiko etajudizialak. Amaia ere beraiek hil dute.

Juan Mari Arregi

Kapitalismoak hil du Amaia

TOPAGUNEAK 2010. urtean hausnarketaabiatu zuen eta hil honen 17ko kongre-suan amaiera emango dio. XXI. mende-ko Euskaldunon Elkarteen Kongresua ize-narekin hasi zuen bidea. Lehenengofasean, iaz, Euskaldunon ElkarteenOinarriparrak onartu zituen Topagu-neak, alegia, euskara elkarteen mugi-menduak datozen hamarkadetan izan-go dituen gidalerroen proposamenazehaztu zuten.

Azaroaren 17an mugimenduarenantolaketa eta finantzazioari heldukodiote. Hiru gai nagusi jorratuko dituzteeta haiei erantzuna eman. Lehenik,antolaketaz arituko dira eta ondoko

gaiak landuko dituzte: mugimenduarenizena eta izana, mugimenduaren barneegituraketa, barne komunikazioa, baz-kideekiko harremana, boluntarioenartikulazioa eta funtzioa, lan boluntarioeta profesionalaren uztarketa eta trans-misioa, besteak beste. Bigarrenik, finan-tzazioaz arituko dira eta hiru zutabeaztertuko dituzte: komunitatearen sos-tengua (bazkidetza kuotak eta bestela-koak), zerbitzugintza eta babes institu-zionala. Hirugarrenik, EuskaldunonElkarteen Oinarriparretan adostudituzten lehentasunak eta funtzioakaurrera eramateko mugimenduaren jar-dun ildoez hausnartuko dute.

Topaguneak mugimendua nola antolatu eta finantzatu hausnartuko duazaroaren 17ko kongresuan

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Bego Montorioitzultzaileak elearaziblogean esanak:

Bahea

“Gure artean, euskararakoitzulpena izan baita gaitze-tsia, ez besterik –euskarara-ko itzulpenik ez, baina gazte-leraz zein frantsesez itzulpe-nak lasai asko irakurtzenzuen asko egon da gureartean, bigarren multzokoakkasik jatorrizkotzat jota–, etaez zen kalitate kontu hutsa(Gabriel Arestik VerlainenChanson d’automne poemahain modu ederrean itzulibazuen, bada posible itzulpe-na, ez?)”.

EHEko kide Haizea Ramirez de Alda eta Itziar Claver zigortu dituzte

BI EGUNEZ etxean atxilotuta egonbeharko dute Ramirezek etaClaverrek, eta isuna ordaindu.Horixe Euskal Herrian Euskaraztaldeko bi kideek jaso duten epaia.EHEren Ezabatu eta Euskaraz Biziekimenean hartu zuten parte bi

kideek eta zigorra ezarri diete2011ko azaroan Altsasun bide sei-naleetan gaztelaniazko hitzak ezaba-tzeagatik. Epaileak garbiketaren gas-tuak ordaintzera zigortu ditu, nahizeta oraindik ez duten esan isunazenbatekoa izango den.

Haizea Ramirez de Aldak etaItziar Claverrek adierazi dutenez, ezdago euskaraz bizitzeko aukerariketa lotsagarria da euskaraz bizitzea-gatik epaitegian egon beharra.Helegitea jarriko dute eta hilabetebatzuk barru izango dute erantzuna.


TERMOMETROA - NET HURBIL

Enpresak berak zabaldutako irudietan,Frantziako Cap Digital konpainiak sortutakoCap Robotiqueren aurkezpena Parisen.Frantziak lehiakortasuna sustatzeko ugaritudituen Pôle de Compétitivité direlakoetakobat da. Frantziako gobernuak sortutako Pôlede Compétitivité horiek honela azaltzen dituInterneten: “Munduko ekonomia gero etalehiakorragoa denez, Frantziak 2004anindustri politika berri bat abiarazi du.Lehiakortasun guneak sortu diralehiakortasunaren eragile nagusiaksustatzeko, hauen artean garrantzia bereziabaitauka berrikuntzak, eta aldi bereangaratzeko hazkundea eta enpleguahazkunde handiko sektoreetan”. Hala ere,Frantziako ekonomiaren lehiakortasun faltasalatzen duten enpresaburu, politikari etahedabideek langileek kobratzen dituztensoldatei eta betetzen dituzten ordueierreparatzen diete. Jaisteko eskatuz.

GEOGRAFO BATEK BALIO DEZAKEurrutiko nahiz hurbileko mendi,ibai eta herriak deskribatzeko. Zer-bitzu ona egin lezake ere munduangertatzen ari diren fenomenogarrantzizkoak lekuetan kokaturikondo azaltzen baditu. Lehiakorta-sun edo konpetitibitatea, esate bate-rako. Horixe egin du Gilles Ardinatgeografo frantsesak Géographie de lacompétitivité doktoregoko tesiarekin,eta laburbildu urriko Le MondeDiplomatique aldizkarian: Quandl’Europe impose son credo. La compétiti-vité, en mythe.

“Urteotan –dio Ardinatek– gureagintariak bultzatu dituzte barnera-tzera AEBetako merkataritza esko-letan garatutako management teo-riak: produkzio kosteen kontrola(‘kosteetako lehiakortasuna’),herrialdeak alderatu eta sailkatzeakonkurrentzian ari diren enpresakbalira bezala (benchmarking), herrial-deen marketina (lurraldea ‘saltzen’jakin behar da), finantzazioa bila-tzea (kapitalak erakartzea)... Erre-minta horien erabilera hedatu ahala,lehiakortasuna bihurtu da globaliza-zioan herrialde bakoitzak daukanarrakastaren neurria”.

Honen lehen arazoa zera da,mikroekonomiako ideia bat dena,produktuen eta enpresen lehiakor-tasuna, politikaren eta herrialdeenalorrean erabiltzea ez dela batere

zientifikoa zenbaiten ustez. PaulKrugman ekonomialari Nobel sari-dunak esanda da: “Esanahirik gabe-ko hitz hutsa da lehiakortasuna eko-nomia nazionalei dagokienean.Lehiakortasunerako obsesio horifaltsua da eta arriskutsua”.

Enpresetan irabaziak eta lanpos-tuak ugaritzen dira lehiakideenemaitzak baino hobeak lortuz.Herrialde bat den izaki konplexuaenpresen ezaugarriz nekez hesitudaitekeela pentsatu daitekeen arren,Ardinatek salatu du ideia nagusitudela munduaren merkantilizazioa-ren fase berrian: “Onartutzat ema-ten da lurraldeak sal-erosgai daude-la, enpresen esku egonik aukeratzeanon kokatu konkurrentziaz baliatu-ta. Dena (kutsatzeko eskubideak,zor tituluak, lehengaiak...) burtsanjokatu daitekeen mundu honetan,lehiakortasuna darabilte iparrorratzinbertsiogileek: lurralde bakoitzarenemaitzak neurtzen ditu”.

Horrela sortzen dira rankingfamatuak. EAE X lekuan dagolehiakortasun txapelketan, Alema-nia da nagusi, Frantzia galtzen ari eida lehiakortasuna... Zerrendok osa-tzen dituzte aurrez plazaratuta dau-den beste indizeak nahastuta: abe-rastasuna, bizi iraupena, eskolaratzetasak, zor publikoaren nota, asegu-ru konpainia erraldoiek herrialdebakoitzari ezarritakoa, eta abar.

Krugmanek “lehiakortasun rankin-gen industria” deitu dionaren siku-lusaltsak.

Sailkapen horiek gehienek mun-duaren mapa antzera marraztendute. Nagusi dago zentro lehiakorbat, Iparramerikak, Europak etaAsiako muturrak osatua, horieigehituta monarkia arabiar petrolio-tsu bakan batzuk. Talde honen bai-tan Alemaniak, Holandak, herrialdeeskandinaviarrek, AEBek, Japoneketa Singapurrek osatzen dute muinhiper-lehiakorra. Mundu aberatslehiakorraren inguruan luzatuz doaperiferia zabal bateko herrialdeenzerrenda, pixkanaka periferiamundu baztertu txiro bilakatu arte.

Benetako izena: ‘dumping soziala’ Baina zertarako darabiltzagu sailka-penok ez badute balio aurreikuspe-nik egiteko? Lehiakortzat jotzendiren herrialde gehienek hazkundetasa txikiak dauzkate, aurrekontue-tan defizit handiak, atzerrirako sale-rosketetan berdin, enpresak desloka-lizatzen ari zaizkie, industria ihesidoakie. Are bitxiagoa, mundukoekonomiaren hazkundea herrialdeperiferikoei esker da nagusiki.

Lehiakortasun eredutzat oraindikduela bost urte Irlanda, Islandia etaDubai jotzen ziren. 2007-2008kokrisia sutu eta gero, hirurengatikesaten da gehiegizko espekulazioa

Ezkerreko zein eskuineko liderren topiko bihurtu da.lehiakortasun handiagoa behar dugula. Gure industrieklehiakorrago behar dute izan. Euskal Herri lehiakor bat

nazioartean. Europa baitan bihurtu behar dugu mundukoezagutzaren ekonomia lehiakorren eta dinamikoena. Zer

aurkitzen da topikoari axala urratuta?

‘Lehiakortasuna’deitzen diotela

bizi maila txartzeari

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

nozitu zutela, finantzen erregula-zioa eskas zeukatela, zor handiegiazeramatela. Hobe ulertzen da espli-katzen badizute sailkapenak osatze-ko konpainia handietako goi kar-guei egiten zaiela galdeketa.

Konkurrentzia da, hala ere, mun-duko agintari gehienen azti edabea.Mendebalde aberatsari mundializa-zioak eskaintzen bide dio balioerantsi gutxiko industriak abando-natu eta kualifikazio handiko tekno-logia, enpresa eta enpleguetanbereiztea. Horrela lortuko omenditugu prezioari begiratzen ez dio-ten zerbitzuak. Ordainetan, herrial-de atzeratuak txirotasunetik aterakodira gure lehengo industriak harantzeramanda, prezio apaletan lehiatubehar duten jarduera zaharkitu

horiek. Denok irabazle globaliza-zioarekin... egia balitz.

Alemaniak alderantzizkoa froga-tzen dio Ardinati: “Lehiakortasunairabazi du soldatak izoztuta etaBEZ ‘soziala’ ezarrita, hots, enpre-sen kotizazioak murrizteko familienkontsumoaren gaineko tasak handi-tuta”. Bestalde, informatika etabeste hainbat alor berritzailetanaitzindari ari dira Txina bezalakoherrialdeak, horiek ere paradigmagezurtatuz.

Lehiakortasuna hobetzeko aitza-kiaz, Europa osoan nagusitu daBEZa igotzea, soldatak jaistea,aurrekontu publikoen murriztea.Ardinatek berreskuratu nahi dulehen gehiago entzuten zen dumpingkontzeptua: arerioak baino prezio

hobeak lortzeko kosteak manipula-tzea. Txinak dumpinga egiten duklase askotakoa: soziala lan baldin-tza ikaragarriak baimenduz, inguru-menezkoa, fiskala... Greziari etabesteei ezartzen zaizkien austeritatepolitikekin gauza berdintsua eginnahi dela ageri da, baina dumpingalehiakortasun bataiaturik.

Lehiakortasunaren batailarenizenean, politikariek baimentzendiete ugazabei lanaren kosteamurriztea. Enpresen deslokalizazio-ari dagokionez, gudu hori galdutadago, beti aurkituko dituzte eskulanmerkeagoko parajeak. Aldiz, Euro-pan lana merkaturik kapitalaren ira-baziak gizentzea bai da lortzen.Alde horretatik ez da lurralde batedo nazioa irabazle atera dena, ber-tako gutxiengo txiki bat baizik.

Bataila honen alboko beste kaltebat ari da gero eta garbiago azal-tzen, ikusten denean herritar asko-ren bizi maila estutu izanak kontsu-moko produktuen eskaria ahultzeaeragin duela. Borrekin batera,BEZarekin estatuek lortzen dituz-ten sarrerak.

Eta zer diote agintari politikoek?“Leihakortasuna –amaitu du Ardi-natek– ezarri diete enpresek etanazioarteko merkatuek. Eta aginta-ri hautatuek ezin dituztenez kon-trolatu eta batzuk eta ez besteak,haien eskarietara egokitzen dira.Ororen buru, lehiakortasuna hel-buru jar tzeak mozorrotzen dunazio-estatuek agintea eta buruja-betza galtzea, horrelasuntsituz jarduera poli-tikoaren bidez herrita-rrak babestu ahal iza-tea”. n

AMAIA EGAÑAK bere buruazbeste egiteak gizartea astindu du.Etxegabeko eskalea pneumoniakjota ospitalean hiltzea ere ez dainoren gustukoa, baina ez duoihartzunik eta, gainera, ohikoherritarrari ez zaio halakorik ger-tatuko. Baina Egaña ez zen horie-takoa. Zinegotzi ohia zen, etxeberrian bizi zen, soldata ona, fami-lia… Herritarrak ikusi du krisihonek edonor bota dezakeelaleihotik behera, eta horrek are etahauskorrago sentiarazi du. Olatubat sortu da: hedabideak jo eta su,Espainiako agintariak, epaileak,bankuak…

Baina unean uneko beroarenakkenduta, bankuen indarra agerianda berriz, berdin da hauek babes-ten dituen Espainiako legea1909koa izatea. Banku ahulenakere, Bankiak adibidez, PPk 23.000milioi eurorekin erreskatatuduena, Egañaren heriotzatik biegunera, Maria Cumbicus bereetxetik botatzeko agindua aztertuzuen Iruñeko epaitegietan. Etahogei egunez bizia barkatu dioZizur Nagusiko herritarrari.

Hori guztia, EBk dagoenekoerabakia duenean 100.000 milioieuro eskainiko dizkiola Espainia-ko finantza sistemari bere buruasenda dezan. Hori guztia, azken biurteetan Europako Banku Zentra-lak ehunka mila milioi jarri ditue-nean Espainiako bankuen esku%1eko interesarekin, hauek Espai-niako gobernuari %7ko interese-tan mailegatzeko eta herritarrari%5ean. Edo PPren Gobernuakmilaka zerga iruzurgile amnistiatudituenean. Edo epe laburreanEBren beste erreskate erraldoi batjasango duenean. Edo Alemania-ren austeritate aginduek joan denastean greziarren lepoa enegarre-nez bihurritu dutenean.

Eta hori gertatzen da finantzasistemaren indarra itzela delako:“Egunero merkatuek dirutzakmugitzen dituzte. Adibidez, EBZ-ren arabera, 7 bilioi euro eurogu-neko estatuen zorretan bakarrik.Orain, merkatu horien egunerokoerabaki kolektiboak, gobernuakondora ditzake, politika ildoakagindu eta herriak menperatu”(Ignacio Ramonet, Le Monde Diplo-matique azaroa).

Eta Javier Olaberri abokatuak(eta Euskadiko Ezkerreko buruza-gi ohiak) Espainiako bankuak,agintariak eta etxe kaleratzeakzuzenean lotzen ditu: “Kredituentitateek epe motzeko 300.000milioi euroko zorrak hartu zituz-ten Frankfurten, kaudimen nahi-korik ez zuten pertsonei hipote-kak eskaintzeko. Euren tasaziofilialak medio, gainera, faltsukigoratutako salneurrietan tasatuzituzten etxeak. Ageriko arduraga-bekeria zen, baina EspainiakoBankuak eta Gobernuak bestalde-ra begiratzea erabaki zuten. Politi-kariek patrikak bete zituzten diru-sariekin”. (El Pais, EAEko edizioa,azaroaren 10a).

Testuinguru horretan eratukoda Eusko Jaurlaritza eta krisitikateratzeko akordio sozio-politikozabala eskatuko du. Aurreko lerroguztiak kontuan hartuko dituenakordio sozio-politikoa izango da?Edo horren guztiaren aurreanbestaldera begiratzeko kontsentsupolitikoa?

EZIN ASMATU dabiltzanen arteandira euskal sindikatuak, abertza-leak eta espainiarrak. Eta 14rakoataka estuan jarri dituzte milakaherritar. Beste behin ere argi ikusi-ko da Hego Euskal Herria etaEspainia desberdinak direla. Segu-ruenik, argi ikusiko den moduan

EAEk eta Nafarroak ere desber-din jokatzen dutela.

ELAk eta LABek arrazoi askodituzte UGT eta CCOOrekinasteazkeneko grebara ez joateko.Espainiako sindikatu nagusienildoa, boterearen itzalpeko prakti-ka sindikala izan da, botereakberak ondo elikatu duena: adibi-dez, 2010ean Nafarroan UGTk7,4 milioi euro jaso zituen Nafa-rroako Gobernutik formaziorakoeta CCOO 7,3; beste sindikatuekezer ez (Berria, Serio Demonio,azaroaren 11). Espainian dutennagusigoak eta bertako legeakbaliatuta, sarri ematen die ELA etaLABekin tratu txarretan aritzekoaukera. Horregatik, eta euskal des-berdintasunagatik, ulertzekoa daeuskal gehiengo sindikalaren jarre-ra 14ko greban.

Baina erabakia ulergaitza egitenduten arrazoiak ere asko dira eta,abagunea kontuan hartuta, segu-ruenik garrantzitsuagoak; akasosindikalgintzari lotua dagoenaren-tzat ez, baina herritar arruntaren-tzat bai. Borroka ez egitea lepora-tzen zaie UGT eta CCOOri, bainaorain borrokara doaz; EBn ez daaldaketa txikiena izango, europarnazioetako herritarrek elkarrekinbultzatzen ez badute; baina Espai-nian eta Euskal Herrian ere ez.Bakea etsaiarekin egiten denmoduan, batasuna adostasunikgabekoen artean egiten da. Auke-ra bat galdu da. Hilabete eta erdi-ko epean bi greba egitea korapila-tsua bada, hori ere arrazoienartean aipatu behar da. Zoritxa-rrez, batasun sindikalerako auke-rak ez dira faltako, ez euskalgehiengo sindikala-ren indarra erakuste-ko, ez euskal langileeta herritarren bata-suna erakusteko. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� ARGIAKO ZUZENDAR IA

Hogei egunez, bizia barkatu

TERMOMETROA - MALTZAGATIK


2012KO IRAILAREN 2A�52

NON ZER - argia.eus · NON ZER Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria: Ixabel...

Documents

Transcript of NON ZER - argia.eus · NON ZER Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria: Ixabel...