NOTA INFORMATIVA EN RELACIN CO PROCESO SELECTIVO PARA O INGRESONO CORPO ADMINISTRATIVO DA XUNTA DE GALICIA, SUBGRUPO C1.

O Diario Oficial de Galicia nm. 114, de 18 de xuo de 2015, publica a Orde do 15 dexuo de 2015 pola que se convoca proceso selectivo para o ingreso no corpoadministrativo da Xunta de Galicia, subgrupo C1.

Cumplindo co compromiso adquirido, a EGAP, contina coa publicacin dos temarioscorrespondentes aos distintos procesos selectivos convocados formalmente.1

A publicacin do mesmo na pxina web da Escola (http://egap.xunta.gal), faise nas daslinguas oficiais.

Para maior informacin pdense poer en contacto co servizo de Estudos e Publicacins atravs do correo electrnico temarios.egap@xunta.gal e os telfonos 881 997 251, 981546 241, 881 997 014, 981 546 239 e 981 546 238.

A Escola reitera que os temarios por ela facilitados non teen carcter oficial, polo queen ningn caso vincularn aos opositores ou aos tribunais. En consecuencia debenconsiderarse instrumentos complementarios que servirn de apoio e axuda como textos dereferencia pero nunca de forma exclusiva e exclunte.

A EGAP carece de equipo redactor e supervisor propios en relacin aos presentestemarios, motivo polo que non se responsabiliza dos erros puntuais e/ou eventuais faltasde actualizacin normativa dos que aqueles poidan adoecer.

Santiago de Compostela, 3 de marzo de 2016

Actualizado: 17 de novembro de 20162

1 Tal e como figura na convocatoria:II. Proceso selectivo.II.1. Fase de oposicin.En todos os exercicios da fase de oposicin teranse en conta as normas de dereito positivo relacionadas co contido do programa que, no momento de publicacin no DOG do nomeamento do tribunal do proceso, conten con publicacin oficial no boletn ou diario correspondente, anda que a sa entrada en vigor estea diferida a un momento posterior.2 Temas modificados 06/07/2016:Epgrafe I. Dereiyo constitucional: Tema 3. O Goberno (...), Tema 4. A administracin xeral (...) e Tema 7. A relacins entre (...).Epgrafe III. Dereito administrativo: Tema 1. As fontes (...), Tema 2. O regulamento (...), Tema 4. Os dereitos (...), Tema 5. O acceso (...) e Tema 7. O acto administrativo (...).Tema modificado 14/09/2016:Epgrafe III. Dereito administrativo: Tema 8. O procedemento administrativo (...).Temas modificados 17/11/2016:Epgrafe III. Dereito administrativo: Tema 9. Fases do procediemento (), Tema 10. Os recursos administrativos(), Tema 11. A responsabilidade patrimonial (), Tema 12. Os contratos do sector pblico (), Tema 13. Partes do contrato (), Tema 14. Preparacin dos contratos () e Tema 15. Efectos dos contratos ().

1

http://egap.xunta.gal/mailto:temarios.egap@xunta.gal

TEMA 1

A CONSTITUCIN ESPAOLA DE 1978:

ESTRUTURA E CONTIDO. OS VALORES

SUPERIORES. OS PRINCIPIOS

CONSTITUCIONAIS. DEREITOS FUNDAMENTAIS

E LIBERDADES PBLICAS. DEREITOS E

DEBERES DOS CIDADNS. GARANTA E TUTELA

DOS DEREITOS E LIBERDADES: A SA

SUSPENSIN.

1

TEMA 1. A CONSTITUCIN ESPAOLA DE 1978: ESTRUTURA E CONTIDO. OS

VALORES SUPERIORES. OS PRINCIPIOS CONSTITUCIONAIS. DEREITOS

FUNDAMENTAIS E LIBERDADES PBLICAS. DEREITOS E DEBERES DOS

CIDADNS. GARANTA E TUTELA DOS DEREITOS E LIBERDADES: A SA

SUSPENSIN.

1.1 A CONSTITUCIN ESPAOLA DE 1978: ESTRUTURA E CONTIDO

A vixente Constitucin espaola (en diante, CE) foi ratificada polo pobo espaol mediante

referendo o da 6 de decembro de 1978, posteriormente foi sancionada polo rei o da 27

do mesmo mes e, finalmente, publicada no BOE o 29 de decembro de 19781.

En canto ao seu contido, divdese nun prembulo, 169 artigos, un ttulo preliminar, 10

ttulos, 4 disposicins adicionais, 9 disposicins transitorias, unha disposicin derradeira e

unha disposicin derrogatoria cuxa estrutura se pode dividir nas seguintes partes:

1Antecedentes: A actual Constitucin espaola de 1978 xorde como resultado dun proceso de reforma poltica quepermitiu pasar dun sistema autoritario a un constitucional de forma pacfica, e, desde o punto de vista xurdico, sen quese producise unha ruptura xurdica co ordenamento anterior. Na anlise do proceso de elaboracin da vixenteConstitucin, preciso ter en conta as seguintes etapas:

a) O ordenamento poltico da ditadura do xeneral Franco (1936-1975)

Desde unha perspectiva formal, a base e a orixe do rxime poltico franquista foi o nomeamento dos xefes militaressublevados en xullo de 1936 en favor do xeneral de divisin, Francisco Franco Bahamonde, como xefe do Goberno doEstado espaol, en virtude dun decreto da Xunta de Defensa Nacional, polo cal o xeneral Franco asumira todos ospoderes do novo Estado.

Esta asuncin xeral de poderes confirmouse de forma inalterada ata o final do seu rxime, mediante das leis ditadaspolo propio xeneral Franco, que lle atribuan a suprema potestade de ditar normas xurdicas de carcter xeral sennecesidade de deliberacin do Consello de Ministros. As mesmo, ao longo do rxime, fronse ditando unha serie de leisfundamentais (ata un total de sete), as cales establecan un rxime institucional, executivo e lexislativo. En todo caso,eran normas de tipo organizativo, que excluan tanto a participacin democrtica como a garanta dos dereitosfundamentais.

b) A reforma poltica (1975-1977)

A morte do xeneral Franco, o 20 de novembro de 1975, supuxo a proclamacin como rei do sucesor, a de don XonCarlos I, e pouco despois a formacin dun Goberno de transicin democracia presidido por Adolfo Surez, baixo omandato do cal se ditou a Lei 1/1977 para a reforma poltica, que, via regular, esencialmente, das cuestins bsicasna transicin democracia: a) Por un lado, reformou o sistema institucional, creando unhas Cortes bicamerais, elixidaspor sufraxio universal, directo e secreto, as cales representaban o poder lexislativo; b) Por outro lado, estableca unprocedemento de reforma constitucional, que requira a intervencin das Cortes e o posterior referendo popular.

Posteriormente, diversas normas fixeron posible o exercicio das liberdades de reunin, asociacin, sindicacin e folga,entre outras. Ademais, nese mesmo ano ditouse por real decreto lei o procedemento para a eleccin das Cortes.

C) O proceso constitunte (1978)

Unha das tarefas prioritarias das Cortes foi a redaccin dunha Constitucin, en cuxo proceso de elaboracin se produciu discrepancia entre o texto aprobado polo Congreso e o Senado, o cal fixo necesaria a intervencin dunha Comisin Mixtade ambas as das cmaras que, finalmente elaborou un texto definitivo votado e aprobado polas das cmaras. Unha vez que o texto constitucional foi aprobado polas Cortes, foi ratificado polo pobo espaol mediante referendo o da 6 de decembro de 1978, posteriormente foi sancionado polo rei o da 27 do mesmo mes e, finalmente, publicado no BOE o 29de decembro de 1978.

2

Prembulo: expresa a vontade da nacin espaola de crear unha constitucin, un

Estado de dereito e unha democracia. O seu valor declarativo pero non

preceptivo.

Parte dogmtica: ttulo preliminar e ttulo I

Nesta parte identifcanse o modelo de Estado e os principios bsicos inspiradores do

sistema poltico, as como os dereitos e liberdades fundamentais dos cidadns e as sas

garantas. Componse do ttulo preliminar e do ttulo I:

- Ttulo preliminar: (artigos 1-9)

O ttulo preliminar contn os principios fundamentais que serven de base CE, sendo os

preceptos mis destacados os dous primeiros. En particular, o artigo 1 establece, como

logo veremos, os valores superiores do ordenamento xurdico: a liberdade, a igualdade, a

xustiza e o pluralismo poltico. Tamn establece que a soberana nacional reside no pobo

espaol, do que emanan os poderes do Estado, e no seu apartado terceiro determina que

a forma poltica do Estado espaol a monarqua parlamentaria. Pola sa banda, o artigo

2 afirma a indisoluble unidade da nacin espaola, ao mesmo tempo que recoece e

garante a autonoma das nacionalidades e rexins que a integran.

- Ttulo I: Dos dereitos e deberes fundamentais (artigos 10-55)

Neste ttulo desenvlvese a carta de dereitos e liberdades dos espaois, dividida en varios

captulos e seccins, que son os seguintes:

o Cap. I - Dos espaois e estranxeiros

o Cap. II - Dos dereitos e liberdades

Seccin 1 - Dos dereitos fundamentais e liberdades

pblicas

Seccin 2 - Dos dereitos e deberes dos cidadns

o Cap. III - Dos principios reitores da poltica social e econmica

o Cap. IV - Das garantas de liberdades e dereitos fundamentais

o Cap. V - Da suspensin dos dereitos e liberdades

3

Parte orgnica, ttulos II-IX

Regula os rganos bsicos que exercen os poderes estatais (seguindo o deseo de divisin

de poderes de Montesquieu: poder executivo, lexislativo e xudicial), as como a

organizacin territorial e administrativa do Estado:

o Ttulo II: Da Coroa (artigos 56-65), onde a funcin do monarca puramente simblica e representativa. Como xa indicamos, a nosa

monarqua actual defnese como unha monarqua parlamentaria (artigo 1.2

da CE), o que supn que a figura do rei est totalmente despoxada da

soberana, dado que esta reside no pobo espaol, do que emanan os

poderes do Estado (artigo 1.2 da CE). Entre outras funcins, atribenselle a

facultade de moderar o funcionamento regular das institucins e, sobre todo,

exercer a Xefatura do Estado.

o Ttulo III: Das Cortes Xerais (artigos 66-96). Configranse como o rganode representacin do pobo espaol, con estrutura bicameral (Congreso dos

Deputados e Senado) e funcins lexislativas, orzamentarias e de control

(artigo 66.1 e 2).

o Ttulo IV: Do Goberno e a Administracin (artigos 97-107), onde se concibeo Goberno como un rgano de direccin poltica e administrativa do Estado,

as como titular da funcin executiva e a potestade regulamentaria,

responsable politicamente ante as Cortes.

o Ttulo V: Das relacins entre o Goberno e as Cortes Xerais (artigos 108-116), que explica a interaccin entre o poder executivo e o lexislativo.

o Ttulo VI: Do poder xudicial (artigos 117-127), integrado por xuces emaxistrados independentes, inamovibles, responsables e sometidos

unicamente ao imperio da lei.

o Ttulo VII: Economa e facenda (artigos 128-136). Este ttulo regula omodelo de sistema econmico e financeiro e tributario que temos en Espaa.

No que respecta ao rxime econmico, asntase sobre a base dunha

combinacin de preceptos recollidos neste ttulo e no captulo do ttulo I, que

4

definen un sistema de economa liberal e outros que apuntan cara a frmulas

de economa pblica: propiedade privada (artigo 33), liberdade de empresa

no marco dunha economa de mercado (artigo 38), subordinacin de toda a

riqueza do pas nas sas distintas formas e sexa cal fose a sa titularidade

ao interese xeral (artigo 128.1), iniciativa pblica na actividade econmica

(artigo 128.2), formas de participacin na Seguridade Social, en certos

organismos pblicos e na empresa, includo o acceso dos traballadores

propiedade dos medios de producin (artigo 129) e posibilidade de

planificacin econmica estatal (artigo 131).

o Ttulo VIII: Da organizacin territorial do Estado (artigos 137-158). Aestrutura territorial de Espaa componse de municipios, provincias e

comunidades autnomas.

o Ttulo IX: Do Tribunal Constitucional (artigo 159-165). Como intrpretesupremo da Constitucin, independente dos demais rganos

constitucionais do Estado e est sometido s Constitucin e sa lei

orgnica2. nico na sa orde e estende a sa xurisdicin a todo o territorio

nacional.

Parte derradeira, ttulo X: Da reforma constitucional (artigos 165-169).

Regula os procedementos para a reforma (total ou parcial) da Constitucin, de

acordo co principio de rixidez constitucional, diferenciando dous niveis en funcin

das materias afectadas.

- 4 disposicins adicionais (recoecendo, entre outros aspectos, o sistema foral

e o goberno canario).

- 9 transitorias (sobre situacins especiais na ordenacin do territorio, a

provisionalidade das Cortes constituntes, etc.).

- 1 derrogatoria (que elimina a Lei para a reforma poltica de 1977 que fixo

posible a actual Constitucin e as leis fundamentais do franquismo, as como

calquera outra que contradiga o establecido pola Constitucin).

2Lei orgnica 2/1979, do 3 de outubro, do Tribunal Constitucional (BOE do 5 de outubro).

5

- 1 derradeira, sobre a entrada en vigor da Constitucin (o mesmo da da sa

publicacin no BOE).

1.2 OS VALORES SUPERIORES DO ORDENAMENTO XURDICO

De acordo co artigo 1.1 CE, Espaa constitese nun Estado social e democrtico de

dereito, que propugna como valores superiores do seu ordenamento xurdico a liberdade,

a xustiza, a igualdade e o pluralismo poltico.

Os valores superiores constiten un referente esencial no proceso de producin,

interpretacin e aplicacin do dereito. A travs deles, defnense as orientacins bsicas s

que o ordenamento debe dirixirse: a liberdade, a xustiza, a igualdade e o pluralismo. sa

vez, estes valores estn orientados afirmacin da dignidade humana, incorporada ao

artigo 10.1 CE en canto fundamento da orde poltica e a paz social (Peces-Barba).

As sas caractersticas principais son as seguintes:

1. Teen carcter normativo. Son obrigatorios para todos os destinatarios das normas.

2. Representan as aspiracins ideais que unha comunidade elixe como os obxectivos

mximos a desenvolver polo ordenamento xurdico.

3. Non se esgotan no seu contido normativo, xa que cumpren unha funcin crtica e de

presin sobre a parte deses valores xa positivizados para ampliar e afondar o seu sentido.

4. Constiten gua para a interpretacin e desenvolvemento do ordenamento e, ao mesmo

tempo, lmites para estes.

A continuacin, analizaremos cada un destes valores superiores:

1. A liberdade

O valor liberdade ten das grandes dimensins:

a) Unha dimensin organizativa: Desde esta perspectiva, a liberdade a base dunha serie

de exixencias que a Constitucin consagra: a soberana popular, lexitimacin dos

gobernantes por medio de eleccins peridicas por sufraxio universal, a separacin de

poderes...

b) Unha dimensin persoal, onde o valor liberdade se realiza desde varias perspectivas:

Trtase dunha dimensin que se manifesta desde o punto de vista do status das persoas,

6

desde unha tripla perspectiva:

Liberdade-autonoma: a liberdade de actuacin sen interferencias doutras persoas,

organizacins ou grupos sociais e do Estado (artigos 16, 17, 19 CE).

Liberdade-participacin: favorecendo a intervencin das persoas na organizacin do

poder e na fixacin dos criterios xerais da gobernacin do Estado (artigos 22, 23, 28 CE).

Liberdade-prestacin, de maneira que o Estado ten a obriga de realizar condutas

positivas para facilitar a liberdade (artigo 9.2 CE).

2. A xustiza

A xustiza non un valor claramente identificable, polo que os distintos esforzos por

descifrar o seu contido remataron por remitir a outros valores. As, Kelsen identifica xustiza

cos contidos de liberdade do sistema democrtico e, na mesma direccin, Peces-Barba

sostn que a xustiza como valor superior non engade nada liberdade e igualdade. Pola

sa banda, Lucas Verd sinala que a xustiza exerce un papel mediador entre a liberdade e

a igualdade, entre o Estado social de dereito e o Estado democrtico de dereito.

En conclusin, a xustiza sera un instrumento para lograr que a liberdade sexa mis igual

para todos3.

3. A igualdade

A igualdade como valor superior debe entenderse conxuntamente coa liberdade, na

medida en que a igualdade sen liberdade unha frmula de convivencia incompatible co

Estado social e democrtico de dereito.

A CE consagra este principio en diversos preceptos: como valor superior (artigo 1.1); no

artigo 9.2, ao indicar que lles corresponde aos poderes pblicos promover as condicins

para que a liberdade e a igualdade do individuo e dos grupos en que se integra sexan

reais e efectivas; remover os obstculos que impidan ou dificulten a sa plenitude e

facilitar a participacin de todos os cidadns na vida poltica, econmica, cultural e social;

e no artigo 14 CE, a teor do cal os espaois son iguais ante a lei, sen que poida

3O carcter restritivo deste principio manifstase en actuacins do Tribunal Constitucional, o cal eludiu a aplicacin directa deste valor ags no seu mbito mis estrito, isto , o relativo Administracin de Xustiza; ou ben que o reconducise a algn principio constitucional, tal como fai na STC 66/1990, do 5 de abril, cando sinala que no reproche de arbitrariedade (artigo 9.3 CE) debe inclurse, as mesmo, o relativo lesin do valor xustiza, que consagra o artigo 1da Norma fundamental (F.X. 6).

7

prevalecer discriminacin ningunha por razn de nacemento, raza, sexo, relixin, opinin

ou calquera outra condicin ou circunstancia persoal ou social.

Segundo Peces-Barba, a igualdade presenta diversas dimensins:

a) De xeneralidade: supn que todos os cidadns son destinatarios das mesmas normas

e todos estn sometidos s mesmas institucins e tribunais.

b) De equiparacin: implica un trato igual de circunstancias ou de situacins non

idnticas. Estmase que en determinados casos tal diferenza non relevante para

xustificar un distinto desfrute ou exercicio de determinados dereitos, ou para a aplicacin

dunha distinta regulamentacin normativa. Segundo a CE, non son relevantes para

xustificar unha normativa xurdica distinta o nacemento, raza, sexo, relixin, opinin ou

calquera outra condicin ou circunstancia persoal ou social (artigo 14 CE).

c) De diferenciacin: Refrese ao valor de igualdade ante a lei. As, lexislar supn

diferenciar as distintas posicins xurdicas resultantes do trfico xurdico. En ocasins,

prodcese unha diferenciacin no trato con base na existencia de determinadas

condicins relevantes, como poden ser a cidadana, a estranxeira, o mrito e a

capacidade, a riqueza respecto ao trato fiscal das persoas, etc.

d) De procedemento: dicir, a existencia dun mesmo procedemento para todos con

independencia das persoas ou dos intereses en xogo en cada caso.

4. O pluralismo poltico

O seu reflexo mis evidente no texto constitucional atpase no seu artigo 6, que

establece: Os partidos polticos expresan o pluralismo poltico, concorren formacin e

manifestacin da vontade popular e son instrumento fundamental para a participacin

poltica. A sa creacin e o exercicio da sa actividade son libres dentro do respecto

Constitucin e lei. A sa estrutura interna e funcionamento debern ser democrticos.

Non obstante, na CE tamn se alude ao pluralismo desde outros puntos de vista:

1. Pluralismo social: de a os preceptos que lles atriben un papel fundamental aos

sindicatos e asociacins empresariais nas relacins laborais (artigos 7, 28 e 37).

2. Pluralismo territorial, cando recoece o dereito autonoma das nacionalidades e

rexins (artigo 2 CE).

8

3. Pluralismo lingstico (artigo 3 CE) e simblico (artigo 4 CE). Ambos os dous son,

sa vez, manifestacins da configuracin do Estado autonmico.

4. Pluralismo ideolxico e relixioso (artigo 16 CE).

5. Pluralismo recoecido no exercicio da liberdade de expresin, xa que se lles garante

o acceso aos medios de comunicacin social dependentes do Estado aos grupos

sociais e polticos significativos, respectando o pluralismo da sociedade e das diversas

linguas de Espaa (artigo 20.3 CE).

6. Pluralismo asociativo (artigo 22 CE).

O Tribunal Constitucional asumiu como funcin propia fixar os lmites dentro do cales

poden formularse lexitimamente as distintas opcins polticas, pois, en termos xerais,

resulta claro que a existencia dunha soa opcin a negacin do pluralismo4.

1.3 OS PRINCIPIOS CONSTITUCIONAIS

A Constitucin, como norma en que se fundamenta todo o ordenamento xurdico, enuncia

no seu artigo 9.3 os principios bsicos polos que rexe este, garantndose: o principio de

legalidade, a xerarqua normativa, a publicidade das normas, a irretroactividade das

disposicins sancionadoras non favorables ou restritivas dos dereitos individuais, a

seguridade xurdica, a responsabilidade e a interdicin da arbitrariedade dos poderes

pblicos.

Todos estes principios atpanse en estreita interrelacin, de tal forma que ningn se

podera garantir plenamente se os demais non estivesen igualmente protexidos.

Xunto cos valores superiores, constiten un ncleo material con validez para o conxunto

do ordenamento xurdico. Non obstante, os principios, a diferenza dos valores, adoitan

caracterizarse pola sa natureza mis propiamente xurdica e o seu contido menos

abstracto.

A continuacin, examinaremos cada un destes principios clasificados nas seguintes

categoras:

1. Principio xenrico: seguridade xurdica

A seguridade xurdica pode considerarse un principio bsico do ordenamento xurdico. o

4STC 4/1981, do 2 de febreiro.9

de alcance mis xeral e del son instrumentais algns dos demais principios enunciados no

artigo 9.3 da CE.

Por seguridade xurdica dbese entender a regularidade ou conformidade a dereito e a

previsibilidade da actuacin dos poderes pblicos e, moi especialmente, da interpretacin

e aplicacin do dereito por parte das administracins pblicas e os xuces e tribunais. Isto

presupn a posibilidade de coecer tanto as normas que integran o ordenamento como os

seus actos de aplicacin.

As mesmo, a previsibilidade na aplicacin do dereito por parte dos poderes pblicos (en

especial, por parte dos tribunais) supn proporcionarlles de forma indirecta aos

particulares unha considerable certeza sobre a conduta probable de terceiros particulares,

o cal implica a imposibilidade de que os poderes pblicos modifiquen arbitrariamente

situacins xurdicas preexistentes (comportamento imprevisible que crea inseguridade

xurdica).

2. Principios sobre a estrutura do ordenamento: xerarqua e competencia

- Principio de xerarqua: Parte da base de que as normas que integran o noso

ordenamento xurdico teen unha estrutura xerarquizada (ou piramidal), na cspide

da cal se sita a CE, como norma suprema que se impn a todas as demais, e

implica que as normas de rango superior prevalecen sobre as de rango inferior. O

respecto deste principio condicin de validez das normas xurdicas.

Pola sa banda, as normas que tean o mesmo rango posen a mesma forza normativa,

de maneira que en caso de contradicin insalvable prevalece a posterior, xa que se

entender que derrogou a anterior.

- Principio de competencia: Anda que non se menciona no artigo 9.3 da CE, constite

un principio de gran transcendencia no ordenamento xurdico constitucional, no que

podemos atopar tres manifestacins:

o Orgnica: responde necesidade de que cada norma sexa ditada polorgano que dispoa da potestade normativa correspondente.

o Territorial: determina que s son vlidas as normas ou actos procedentes dosrganos dun ente territorial cando foron ditados dentro da sa competencia

10

propia.

o Normativa: implica que determinada categora de normas teen un mbitomaterial prefixado pola propia Constitucin, de tal maneira que s podern

proxectar a sa forza normativa dentro dese mbito material ( o caso do

distinto mbito material da lei orgnica e ordinaria).

3. Principios sobre a eficacia do ordenamento: publicidade das normas e

irretroactividade das disposicins sancionadoras non favorables ou restritivas

dos dereitos individuais.

- Publicidade das normas: Este principio consiste na exixencia de que toda norma

debe ser dada a coecer publicamente antes de que se poida reclamar o seu

cumprimento xeral, mediante a sa publicacin nun medio oficial coecido e

accesible (Boletn Oficial del Estado, os diarios oficiais das comunidades

autnomas...).

- Irretroactividade das disposicins sancionadoras non favorables ou restritivas dos

dereitos individuais:

a) Respecto das disposicins sancionadoras non favorables, o seu mbito de

aplicacin o dereito sancionador (dereito penal e dereito administrativo

sancionador) e supn a prohibicin de sancionar unha accin con normas mis

duras que as vixentes cando se cometeu a infraccin. Deste principio, o Tribunal

Constitucional (en diante, TC) deduciu unha interpretacin contrario sensu, en

virtude da cal, a CE garante tamn a retroactividade da lei penal favorable.5

b) Disposicins restritivas de dereitos individuais, formulouse qu deba

entenderse por dereitos individuais. O TC sostivo unha interpretacin

restritiva referndose aos dereitos fundamentais e liberdades pblicas da seccin

1. do captulo 2. do ttulo I da CE. En todo caso, esta limitacin s afecta a

situacins xurdicas consolidadas.

4. Principios constitucionais sobre a actuacin dos poderes pblicos:

legalidade, interdicin da arbitrariedade e responsabilidade.

- Principio de legalidade: tradcese xuridicamente na primaca da lei, mediante a cal

5 SSTC 8/81, caso ABG, 15/81, caso Caixa de Aforros de Sabadell, entre outras.

11

se expresa a vontade do titular da soberana, representado polo Parlamento. As,

todos os poderes pblicos se atopan suxeitos CE e lei, como establece o artigo

9.1 CE. Expresin especfica deste principio a submisin lei da actividade

administrativa que proclama o artigo 103 CE.

- Principio de interdicin da arbitrariedade: implica a prohibicin de toda actuacin

carente de xustificacin dos poderes pblicos. A diferenza dos suxeitos particulares,

os poderes pblicos s poden actuar en beneficio do interese pblico, cada un dentro

do mbito da sa competencia, de acordo cos procedementos que a lei marca e con

respecto aos principios e valores constitucionais e legais.

- Principio de responsabilidade. Supn que os poderes pblicos estn obrigados a

suxeitar a sa actuacin ao ordenamento xurdico, polo que unha actuacin

inadecuada neste sentido xera responsabilidade. Como manifestacins singulares

deste principio, a Constitucin sinala as seguintes: a) responsabilidade polas lesins

patrimoniais como consecuencia do funcionamento dos servizos pblicos artigo

106.2; b) danos causados por erro xudicial ou funcionamento anormal da

Administracin de Xustiza (artigo 121).

1.4 DEREITOS FUNDAMENTAIS E LIBERDADES PBLICAS.

O ttulo I da CE (Dos dereitos e deberes fundamentais) sistematiza estes dereitos coa

seguinte organizacin:

Encabzao o artigo 10, o cal regula unha serie de principios e valores (a dignidade da

persoa, os dereitos que lle son inherentes, o respecto lei e aos dereitos dos demais) que

se configuran como fundamento da orde poltica e da paz social e fai unha remisin

Declaracin Universal de Dereitos Humanos das Nacins Unidas e aos tratados e normas

internacionais sobre dereitos fundamentais para que sirvan como guas da interpretacin

das normas internas relativas aos dereitos e liberdades que a Constitucin recoece.

A continuacin, este ttulo estrutrase nos seguintes captulos:

Captulo I: Dos espaois e estranxeiros

Captulo II: Dos dereitos e liberdades

Captulo III: Dos principios reitores da poltica social e econmica

12

Captulo IV: Das garantas das liberdades e dereitos fundamentais

Captulo V: Da suspensin dos dereitos e liberdades.

Centrndonos na anlise do captulo II (Dereitos e liberdades), cmpre ter en conta que

este apartado se inicia co artigo 14, o cal establece a igualdade dos espaois ante a lei,

como condicin xeral sobre a que se asenta o exercicio e desfrute dos demais dereitos.

sa vez, este captulo establece unha subdivisin entre a seccin 1, que trata Dos

dereitos fundamentais e liberdades pblicas (artigos 15 a 29) e a seccin 2, denominada

Dos dereitos e deberes dos cidadns (artigos 30 a 38). Como logo veremos, esta divisin

reviste grande importancia no que respecta aos distintos niveis de proteccin, segundo se

atopen regulados nunha ou noutra, luz do disposto no artigo 53 da CE.

Seguidamente, analizaremos o contido dos dereitos recoecidos na seccin 1, clasificados

nas seguintes categoras6:

- Dereito vida e integridade fsica e moral, prohibndose a tortura e as penas

ou tratos inhumanos ou degradantes, as como a abolicin da pena de morte, salvo

o que se prevexa para tempos de guerra (artigo 15).

- Liberdade ideolxica, relixiosa e de culto, sen que ningun poida ser obrigado

a declarar sobre a sa ideoloxa, relixin ou crenza. sa vez, en consonancia co

carcter aconfesional do Estado, ningunha confesin ter carcter estatal (artigo

16).

- Dereito liberdade e seguridade (artigo 17). En particular, destaca o

seguinte:

A detencin preventiva ter un prazo mximo de 72 horas

e todo detido deber ser informado dos seus dereitos e das

razns da sa detencin, sen que poida ser obrigado a

declarar.

As mesmo, garntese a asistencia dun avogado, tanto nas

dilixencias xudiciais como policiais.

Finalmente, mencinase o procedemento habeas corpus,

6Para facilitar o estudo do captulo II do ttulo I da CE, incorprase a este tema un anexo I que contn a sa transcricinliteral.

13

que produce a inmediata posta disposicin xudicial de

toda persoa detida ilegalmente.

- Dereito ao honor, intimidade persoal e familiar e propia imaxe,

garantndose igualmente a inviolabilidade do domicilio e o segredo das

comunicacins e coa garanta de que unha lei limitar o uso da informtica (artigo

18).

- Dereito a elixir libremente residencia e a circular polo territorio nacional (aos

espaois), as como a entrar e sar de Espaa sen que este dereito poida ser

limitado por motivos polticos ou ideolxicos (artigo 19).

- Dereito liberdade de expresin, nas sas diferentes modalidades: 1) A

expresar e difundir libremente os pensamentos, ideas e opinins. 2) producin e

creacin literaria, artstica, cientfica e tcnica. 3) liberdade de ctedra. 4) A

comunicar ou recibir libremente informacin veraz por calquera medio de difusin

(artigo 20).

- Dereito de reunin pacfica e sen armas, sen necesidade de autorizacin previa

(artigo 21).

- Dereito de asociacin, respecto do cal debe destacarse que aquelas asociacins

que persigan fins ou utilicen medios tipificados como delito son ilegais (artigo 22).

- Dereito a participar nos asuntos pblicos, as como o de acceso en

condicins de igualdade s funcins e cargos pblicos (artigo 23).

- Dereito a obter a tutela efectiva dos xuces e tribunais. Incle o dereito a obter

unha decisin por parte dos tribunais e a que esta se cumpra. sa vez,

recocense unha serie de garantas que asisten a todos, como son: o dereito a un

xuz ordinario predeterminado pola lei, defensa e asistencia de letrado, a ser

informados da acusacin formulada contra eles, a un proceso pblico sen dilacins

indebidas e con todas as garantas, a utilizar os medios de proba pertinentes para a

sa defensa, a non declarar contra si mesmos, a non se confesar culpables e

presuncin de inocencia (artigo 24).

- Principio de legalidade en materia sancionadora, segundo o cal ningun pode

14

ser sancionado ou condenado por uns feitos que, no momento de producirse, non

constitan delito, falta ou infraccin administrativa. Polo demais, indcase que as

penas privativas de liberdade e as medidas de seguridade estarn orientadas cara

reeducacin e reinsercin social, non podendo consistir en traballos forzados (artigo

25).

- Dereito xurisdicin ordinaria, ao prohibrense expresamente os tribunais de

honor no mbito da Administracin civil e das organizacins profesionais (artigo 26).

- Dereito educacin e liberdade de ensino. Con respecto ao dereito

educacin, os pais dispoen do dereito a elixir a formacin relixiosa e moral para os

seus fillos. Polo demais, o ensino bsico ser obrigatorio e gratuto (artigo 27).

- Dereito sindicacin e folga. Coa particularidade prevista no dereito de

sindicacin de que por lei se poder limitar ou exceptuar o seu exercicio s forzas ou

institutos armados ou aos demais corpos sometidos a disciplina militar. Por outra

banda, tamn por lei se regularn as peculiaridades do seu exercicio para os

funcionarios pblicos. En canto ao recoecemento do dereito de folga, indcase que,

para asegurar o mantemento dos servizos esenciais da comunidade, a lei que regule

o exercicio deste dereito establecer as garantas precisas (artigo 28).

- Dereito de peticin, tanto individual como colectiva e por escrito. De

novo, este dereito mostra unha limitacin para os membros das forzas ou institutos

armados ou dos corpos sometidos a disciplina militar, xa que soamente podern

exercelo de forma individual (artigo 29).

1.5. DEREITOS E DEBERES DOS CIDADNS

A seccin II do captulo II do ttulo I regula os dereitos e deberes dos cidadns, cuxo

contido principal o seguinte:

A) Dereitos:

- Dereito a contraer matrimonio, tanto ao home como muller con plena

igualdade xurdica. Por lei, regularase o contido deste dereito formas de

matrimonio, a idade e capacidade para contraelo, os dereitos e deberes dos

cnxuxes... (artigo 32).

15

- Dereito propiedade e herdanza, no sentido de que ningun poder ser

privado dos seus bens e dereitos, salvo por unha causa xustificada de utilidade

pblica ou interese social (expropiacin forzosa), mediante a correspondente

indemnizacin e de conformidade co disposto polas leis (artigo 33).

- Dereito de fundacin, para fins de interese xeral (artigo 34).

- Dereito ao traballo, libre eleccin de profesin ou oficio, promocin a travs

do traballo e a unha remuneracin suficiente para satisfacer as sas necesidades e

as da sa familia (artigo 35).

- Recoecemento dos colexios profesionais democrticos, cuxo rxime se

regular mediante lei (artigo 36).

- Dereito negociacin colectiva laboral e a adoptar medidas de conflito

colectivo entre representantes de empresarios e traballadores (artigo 37).

- Liberdade de empresa, no marco dunha economa de mercado (artigo 38).

B) Deberes:

- Deber de defender Espaa, que ao mesmo tempo se configura como un dereito

(artigo 30.1). No noso pas, a prestacin do servizo militar tivo carcter obrigatorio

ata a reforma operada pola Lei 17/1999, do 18 de maio, do rxime do persoal das

Forzas Armadas, que suspendeu esta prestacin a partir de 2002, establecndose

un modelo de exrcito profesional.

- Deberes dos cidadns en caso de emerxencia pblica, dicir, cando

concorran situacins de grave risco, catstrofe ou calamidades pblicas. Ante estas

situacins, trtase de adoptar medidas que favorezan a seguridade e protexan a

sade, a vida, os bens persoais e sociais, e que, en todo caso, poidan minorar os

riscos ou os danos producidos (artigo 30.4).

- Deberes tributarios. A este respecto, indica o artigo 31 da CE que todos

contribuirn ao sostemento dos gastos pblicos, entendndose por todos calquera

persoa, natural ou xurdica, espaola ou estranxeira, que resida en Espaa.

As mesmo, este precepto especifica os caracteres a que debe axustarse o sistema

tributario: debe ser un sistema xusto, baseado na contribucin de todos de acordo

16

coa sa capacidade econmica, e debe responder aos principios de igualdade e

progresividade. Este ltimo principio responde a unha aspiracin de xustiza e implica

que os tributos se pagarn en proporcin ao nivel de renda, de maneira que

pagarn mis os que mis teen, sen que, en ningn caso, o sistema impositivo

tea carcter confiscatorio.

- Deberes entre os cnxuxes: como xa indicamos no artigo 32, a lei regular non

s os dereitos, senn tamn os deberes entre os cnxuxes.

- Deber de traballar: tamn cualificado como un dereito, preciso conectar este

dereito-deber coa actividade promocional dos poderes pblicos para favorecer o

progreso social e econmico, as como orientar a economa cara consecucin do

pleno emprego (artigo 40). En todo caso, este deber ten unha dimensin

metaxurdica ou moral, pois polas sas especiais caractersticas non existe

ningunha norma que sancione o seu incumprimento.

-Outros deberes constitucionais:

Deber de todos os espaois de coecer o casteln e o dereito a

usar esa lingua, xa que a lingua oficial do Estado (artigo 3).

Deber de colaboracin coa xustiza no curso do proceso e na

execucin do resolto (artigo 118).

Deber de comparecer ante as comisins de investigacin (artigo

76.2).

Deber de asistencia dos pais aos fillos durante a sa minora de

idade e nos demais casos que legalmente proceda (artigo 39.3).

Deberes sanitarios, en relacin coa proteccin da sade, a

organizacin e tutela da sade a travs de medidas preventivas

e das prestacins e servizos sanitarios (artigo 43.1, in fine).

Deber de conservacin, defensa e restauracin do medio

ambiente (artigo 45).

17

1.6 GARANTA E TUTELA DOS DEREITOS E LIBERDADES

O artigo 53 da CE, que leva por ttulo Das garantas das liberdades e dereitos

fundamentais, diferencia tres niveis de proteccin que, de maior a menor medida, poden

ser clasificados do seguinte xeito:

a) Proteccin mxima: para os dereitos recoecidos na seccin 1 do captulo II do

ttulo I, o principio de igualdade do artigo 14 CE e, cun rxime particular, o dereito

obxeccin de conciencia do artigo 30.2 da CE.

b) Proteccin media: respecto de todos os dereitos do captulo II do mesmo ttulo (Dos

dereitos e liberdades).

c) Proteccin mnima: para os dereitos proclamados como principios e includos no

captulo III do ttulo I (Principios reitores da poltica social e econmica).

A continuacin, analizaremos con detalle as garantas previstas para cada un destes niveis

de proteccin, comezando polas que supoen unha proteccin media, ao prever

disposicins aplicables aos dereitos previstos en todo o captulo II do ttulo I (seccin 1 e

seccin 2):

a) Proteccin media: dereitos do captulo II do ttulo I

Neste segundo nivel, atopmonos con todos os dereitos do captulo II do ttulo I, anda

que hai que indicar que non todos gozan dunha idntica proteccin, pois os da seccin

primeira gozan dunha proteccin reforzada polo artigo 53.2 da CE.

En principio, os dereitos de todo o captulo atense ao preceptuado no artigo 53.1 da CE,

que supn a existencia de tres garantas concretas:

1. A existencia do principio de reserva de lei en virtude do cal se lle atribe ao

lexislador ordinario a regulacin do contido de cada dereito fundamental, o que supn que

se excle a regulacin por parte do executivo destas materias.

2. Eficacia inmediata destes dereitos, os cales vinculan de forma directa aos poderes

pblicos e, por iso, aos xuces e tribunais, aos que se lles encomenda a garanta plena da

sa tutela efectiva.

3. Control de constitucionalidade, que afecta tarefa do lexislador, de tal forma que

o desenvolvemento destes dereitos debe ser realizado respectando o seu contido esencial,

18

que, segundo o TC, se refire a aquela parte do contido dun dereito sen o cal este perde a

sa peculiaridade, dicir aquela parte do contido que ineludiblemente necesaria para

que o dereito lle permita ao seu titular a satisfaccin daqueles intereses para cuxa

consecucin o dereito se outorga7.

b) Proteccin mxima: dereitos da seccin primeira, captulo II do ttulo I

A este respecto, o artigo 53.2 dispn o seguinte: Calquera cidadn poder solicitar a

tutela das liberdades e dereitos recoecidos no artigo 14 e a seccin primeira do captulo

segundo ante os tribunais ordinarios por un procedemento baseado nos principios de

preferencia e sumariedade e, se o caso, a travs do recurso de amparo ante o Tribunal

Constitucional. Este ltimo recurso ser aplicable obxeccin de conciencia recoecida no

artigo 30.

Podemos diferenciar as seguintes garantas principais:

1. Este tipo de dereitos s poden ser desenvolvidos mediante lei orgnica nos termos

previstos no artigo 81.1 da CE, dicir, as condicins bsicas de exercicio dos dereitos e,

en todo caso, aquilo que atinxe ao seu contido esencial.

sa vez, o artigo 86.1 da CE impide que os decretos lei afecten aos dereitos e liberdades

recoecidos no ttulo I. Vtase, con iso, a posibilidade de que o Executivo poida, por si s,

aprobar normas que regulen as condicins de exercicio dos dereitos fundamentais.

2. A segunda garanta o amparo xudicial que preconiza o artigo 53.2 da CE,

caracterizado polas seguintes notas: a) un procedemento de excepcin, posto que s

aplicable para a proteccin dos dereitos fundamentais e liberdades pblicas; b) ten un

carcter preferente e sumario, o que supn o establecemento de prazos mis curtos dos

establecidos con carcter xeral, ademais dunha simplificacin do procedemento.

Pola sa banda, cmpre ter en conta as seguintes vas xurisdicionais ordinarias que

consideran un procedemento preferente e sumario:

- Xurisdicin contencioso- administrativa

- Xurisdicin civil

- Xurisdicin laboral

7SCT 11/1981.19

- Xurisdicin penal

3. Recurso de amparo constitucional

Este recurso a ltima garanta que se outorga a estes dereitos de primeiro nivel, aos que

hai que inclur o principio de igualdade do artigo 14 da CE e o dereito obxeccin de

conciencia do artigo 30.2. A caracterstica mis especfica deste recurso o rgano ante o

que se dirixe: a diferenza do amparo xudicial, que se insta dos rganos xurisdicionais

ordinarios, o amparo constitucional solictase do Tribunal Constitucional.

Trtase da ltima instancia xurisdicional, que, ademais de solucionar as pretensins en

materia de dereitos fundamentais non satisfeitas en va xudicial ordinaria, permite, ao

mesmo tempo, precisar, definir ou redefinir continuamente o contido dos dereitos

fundamentais. As, o TC est facultado para realizar un labor interpretativo e definir o

alcance e significado exacto dos preceptos constitucionais que consagran os dereitos

fundamentais que deben informar a interpretacin e aplicacin que das leis e os

regulamentos realicen os rganos xurisdicionais ordinarios.

As mesmo, este recurso ten un carcter subsidiario, xa que requisito indispensable ter

esgotado antes as vas xudiciais procedentes.

Finalmente, en canto aos efectos do recurso, en caso de que o TC estime o amparo,

deberase reducir a declarar a nulidade do acto ou resolucin que vulnerou o dereito

fundamental, a recoecer este ltimo e a restablecer o recorrente no seu dereito.

c) Proteccin mnima: principios do captulo III do ttulo I

Os dereitos recoecidos neste captulo non conteen normas de eficacia inmediata, senn

principios informadores que cumpren unha funcin orientadora, de maneira que teen que

analizarse a travs das leis que os desenvolvan. Tal como indica o artigo 53.3 da CE, estes

dereitos informarn a lexislacin positiva, a prctica xudicial e a actuacin dos poderes

pblicos. S podern ser alegados ante a xurisdicin ordinaria de acordo co que dispoan

as leis que os desenvolvan.

Por outra banda, existen outros mecanismos de proteccin dos dereitos recoecidos no

ttulo I:

1) O Defensor do Pobo: considerado no artigo 54 da CE, cualificado como alto

20

comisionado das Cortes Xerais, designado por estas para a defensa dos dereitos

comprendidos no ttulo I, para cuxo efecto pode supervisar a actividade da Administracin.

A Constitucin remtese a unha lei orgnica para a regulacin desta institucin, mandato

definido coa LO 3/1981, do 6 de abril, do Defensor do Pobo (LODP).

En relacin cos dereitos fundamentais, o Defensor do Pobo pode interpor recursos de

inconstitucionalidade e de amparo, o que foi interpretado de forma ampla polo TC.

2) A proteccin internacional

Por ltimo, e se todos os mecanismos nacionais de proteccin resultan infrutuosos, os

dereitos fundamentais poden ser defendidos, tamn, ante instancias internacionais, e mis

concretamente ante o Tribunal Europeo de Dereitos Humanos, con sede na cidade de

Estrasburgo. Espaa signataria do Convenio dos Dereitos Humanos e as Liberdades

Fundamentais da Persoa (CEDH), que, entre outras cousas, instite un rgano

xurisdicional encargado da proteccin dos dereitos recollidos neste convenio: o Tribunal

Europeo de Dereitos Humanos (TEDH). En canto signataria do convenio, Espaa est

suxeita tanto aos dereitos neste consagrados como xurisdicin do TEDH.

A proteccin que dispensa o TEDH limtase, como lxico, aos dereitos consagrados no

CEDH e nos protocolos que o amplan; polo tanto, e desde o punto de vista interno, s

poden ser protexidos por este procedemento os dereitos fundamentais recollidos na

Constitucin que coinciden cos recoecidos no CEDH; en todo caso, a coincidencia entre a

declaracin constitucional e o CEDH moi ampla, mxime se se ten en conta que o artigo

10.2 da CE impn que o CEDH se utilice como parmetro de interpretacin dos dereitos

fundamentais constitucionalmente garantidos.

O mecanismo de proteccin que ofrece o TEDH poden utilizalo tanto persoas fsicas como

xurdicas (artigo 34 CEDH), pero para acudir ao TEDH cmpre respectar o principio de

subsidiariedade, ou, dito doutro xeito, necesario ter esgotado previamente todas as vas

internas (artigo 35.1 CEDH), includo, se o caso, o TC, o que ser a regra xeral, xa que,

como se indicou, existe unha correspondencia moi ampla entre o contido material do

CEDH e os dereitos protexidos en amparo, anda que exista algunha excepcin

significativa: o dereito de propiedade.

21

1.7. A SUSPENSIN DOS DEREITOS E LIBERDADES

Esta materia atpase regulada no artigo 55 da CE, o cal diferencia as seguintes

modalidades de suspensin:

A) SUSPENSIN COLECTIVA DE DEREITOS E LIBERDADES

Para a axeitada comprensin deste apartado, debemos remitirnos ao artigo 116 da CE,

que regula os estados de alarma, excepcin e sitio, desenvolvidos na Lei orgnica 4/1981,

do 1 de xuo.

No que se refire ao estado de alarma, cabe indicar que a declaracin deste estado non

supn a suspensin de ningn dereito. Non obstante, para unha mellor compresin dos

demais estados que se poden declarar, pasamos seguidamente a indicar as sas

caractersticas principais:

Estado de alarma:

A declaracin do estado de alarma pretende protexer a sociedade fronte a un conxunto de

riscos procedentes de feitos naturais, carecendo todos eles de motivacin poltica (que

logo veremos de forma clara nos estados de excepcin e sitio). As medidas que se poden

adoptar, sen que supoan a suspensin de dereitos, poden consistir, entre outras, nas

seguintes: limitar a circulacin ou permanencia de persoas ou vehculos en horas e lugares

determinados; practicar requisas temporais de todo tipo de bens ou impor prestacins

persoais obrigatorias; limitar ou racionar o uso de servizos ou o consumo de produtos de

primeira necesidade...

Estado de excepcin:

Est regulado nos artigos 13 a 31 da LO 4/1981, do 1 de xuo. Poderase decretar este

estado cando o libre exercicio dos dereitos e liberdades dos cidadns, o normal

funcionamento das institucins democrticas, o dos servizos pblicos esenciais para a

comunidade ou calquera outro aspecto de orde pblica resulten gravemente alterados e o

exercicio das potestades ordinarias fose insuficiente para restablecela e mantela.

Correspndelle ao Goberno solicitar autorizacin ao Congreso para declaralo.

As medidas que se adopten na declaracin deste estado, a diferenza do estado de alarma,

poden producir a suspensin dos dereitos e liberdades mencionados expresamente no

22

artigo 55.1 da CE, e son as seguintes:

1. Detencin de calquera persoa por parte da autoridade gobernativa se se considerase

necesario, por entender que existen fundadas sospeitas de alteracin da orde pblica. A

detencin non poder exceder os 10 das, pero mantense os dereitos do detido do

artigo 17.3 da CE (suspensin dos dereitos recollidos no artigo 17 da CE).

2. A inspeccin e rexistros domiciliarios pola autoridade gobernativa cando o considere

necesario para o esclarecemento dos feitos presuntamente delituosos (suspensin dos

dereitos recollidos no artigo 18.2 da CE).

3. Intervencin de toda clase de comunicacins, includas as postais, telegrficas e

telefnicas (suspensin dos dereitos recollidos no artigo 18.3 da CE).

4. Prohibicin da circulacin de persoas e vehculos nas horas e lugares que se

determinen (suspensin dos dereitos recoecidos no artigo 19 da CE).

5. Suspensin de todo tipo de publicacins, emisins de radio e televisin, proxeccins

cinematogrficas e representacins teatrais (suspensin dos dereitos recoecidos no artigo

20.1 a) e d) e 5 da CE).

6. Sometemento ou prohibicin da celebracin de reunins ou manifestacins e mesmo

disolucin das existentes (suspensin dos dereitos do artigo 2 da CE).

7. Prohibicin de realizar folgas e a adopcin de medidas de conflito colectivo (suspensin

dos dereitos dos artigos 28.2 e 37.2 da CE).

O prazo mximo de vixencia do estado de excepcin de trinta das, prorrogables por

outros trinta.

O estado de sitio

Reglase nos artigos 32 a 36 da LO 4/1981, do 1 de xuo. A declaracin deste estado

prevese cando se produza ou ameace con producirse unha insurreccin ou acto de forza

contra a soberana e independencia de Espaa, a sa integridade territorial ou o

ordenamento constitucional, que non poida resolverse por outros medios. Nestes casos, o

Goberno poderalle propor ao Congreso a sa declaracin, que deber conter o mbito

temporal, a duracin e as medidas que cmpre adoptar durante esa situacin.

As medidas a adoptar son as previstas no estado de excepcin, engadndose ademais a

23

suspensin das garantas xurdicas que o artigo 17.3 da CE lle recoece a toda persoa

detida.

B) SUSPENSIN INDIVIDUAL

O artigo 55.2 da CE recoece a suspensin individualizada dos dereitos, habilitando o

lexislador para que elabore unha lei orgnica como nico instrumento para amparar as

actuacins pblicas de suspensin de dereitos de persoas determinadas. sa vez, a

suspensin debe limitarse aos artigos 17.2 e 18.3 da CE.

A razn deste precepto atpase na intencin de loitar contra o terrorismo.

BIBLIOGRAFA

ARCE Y FLREZ-VALDS, J. Los principios generales del Derecho y su

formulacin constitucional, Madrid, 1990

GARCA DE ENTERRA, E. Reflexiones sobre la Ley y los principios generales del

Derecho.

BALAGUER CALLEJN, F. Introduccin al Derecho Constitucional, Madrid,

Tecnos, 2013.

LPEZ GUERRA, L. Derecho constitucional, Tirant lo Blanch, Valencia, 2013.

CARRILLO, M. Sistema de garantas y suspensin de los derechos y libertades

en la Constitucin espaola de 1978, Grficas Signo, Barcelona, 1982.

CRUZ VILLALN, P. Estados excepcionales y suspensin de garantas, Tecnos,

Madrid, 1984.

LPEZ PIA, A. La garanta constitucional de los derechos fundamentales,

Civitas, Madrid, 1991

ELENA GONZLEZ FERNNDEZ

FUNCIONARIA DO CORPO SUPERIOR DE ADMINISTRACIN DA XUNTA DE GALICIA

24

Anexo I. TTULO I. DOS DEREITOS E DEBERES FUNDAMENTAIS

CAPTULO II: DEREITOS E LIBERDADES

Artigo 14

Os espaois son iguais ante a lei, sen que poida prevalecer discriminacin ningunha por

razn de nacemento, raza, sexo, relixin, opinin ou calquera outra condicin ou

circunstancia persoal ou social.

SECCIN 1: Dos dereitos fundamentais e das liberdades pblicas

Artigo 15

Todos teen dereito vida e integridade fsica e moral, sen que, en ningn caso, poidan

ser sometidos a tortura nin a penas ou tratos inhumanos ou degradantes. Queda abolida a

pena de morte, salvo o que poidan dispor as leis penais militares para tempos de guerra.

Artigo 16

1. Garntese a liberdade ideolxica, relixiosa e de culto dos individuos e das comunidades

sen mis limitacin, nas sas manifestacins, que a necesaria para o mantemento da orde

pblica protexida pola lei.

2. Ningun poder ser obrigado a declarar sobre a sa ideoloxa, relixin ou crenzas.

3. Ningunha confesin ter carcter estatal. Os poderes pblicos tern en conta as

crenzas relixiosas da sociedade espaola e mantern as conseguintes relacins de

cooperacin coa Igrexa Catlica e as demais confesins.

Artigo 17

1. Toda persoa ten dereito liberdade e seguridade. Ningun pode ser privado da sa

liberdade, senn coa observancia do establecido neste artigo e nos casos e na forma

previstos na lei.

2. A detencin preventiva non poder durar mis do tempo estritamente necesario para a

realizacin das indagacins tendentes ao esclarecemento dos feitos, e, en todo caso, no

prazo mximo de setenta e das horas, o detido deber ser posto en liberdade ou

disposicin da autoridade xudicial.

25

3. Toda persoa detida debe ser informada de maneira inmediata, e de xeito que lle sexa

comprensible, dos seus dereitos e das razns da sa detencin, sen que poida ser

obrigada a declarar. Garntese a asistencia de avogado ao detido nas dilixencias policiais e

xudiciais, nos termos que a lei estableza.

4. A lei regular un procedemento de habeas corpus para producir a inmediata posta

disposicin xudicial de toda persoa detida ilegalmente. As mesmo, por lei determinarase o

prazo mximo de duracin da prisin provisional.

Artigo 18

1. Garntese o dereito ao honor, intimidade persoal e familiar e propia imaxe.

2. O domicilio inviolable. Ningunha entrada ou rexistro poder facerse nel sen

consentimento do titular ou resolucin xudicial, salvo en caso de flagrante delito.

3. Garntese o segredo das comunicacins e, en especial, das postais, telegrficas e

telefnicas, salvo resolucin xudicial.

4. A lei limitar o uso da informtica para garantir o honor e a intimidade persoal e

familiar dos cidadns e o pleno exercicio dos seus dereitos.

Artigo 19

Os espaois teen dereito a elixir libremente a sa residencia e a circular polo territorio

nacional.

As mesmo, teen dereito a entrar e sar libremente de Espaa nos termos que a lei

estableza. Este dereito non poder ser limitado por motivos polticos ou ideolxicos.

Artigo 20

1. Recocense e protxense os dereitos:

a) A expresar e difundir libremente os pensamentos, ideas e opinins mediante a

palabra, o escrito ou calquera outro medio de reproducin.

b) producin e creacin literaria, artstica, cientfica e tcnica.

c) liberdade de ctedra.

26

d) A comunicar ou recibir libremente informacin veraz por calquera medio de

difusin. A lei regular o dereito clusula de conciencia e ao segredo profesional

no exercicio destas liberdades.

2. O exercicio destes dereitos non se pode restrinxir mediante ningn tipo de censura

previa.

3. A lei regular a organizacin e o control parlamentario dos medios de comunicacin

social dependentes do Estado ou de calquera ente pblico e garantir o acceso aos ditos

medios dos grupos sociais e polticos significativos, respectando o pluralismo da sociedade

e das diversas linguas de Espaa.

4. Estas liberdades teen o seu lmite no respecto aos dereitos recoecidos neste ttulo,

nos preceptos das leis que o desenvolvan e, especialmente, no dereito ao honor,

intimidade, propia imaxe e proteccin da xuventude e da infancia.

5. S poder acordarse o secuestro de publicacins, gravacins e outros medios de

informacin en virtude de resolucin xudicial.

Artigo 21

1. Recocese o dereito de reunin pacfica e sen armas. O exercicio deste dereito non

necesitar autorizacin previa.

2. Nos casos de reunins en lugares de trnsito pblico e manifestacins, darase

comunicacin previa autoridade, que s poder prohibilas cando existan razns

fundadas de alteracin da orde pblica, con perigo para persoas ou bens.

Artigo 22

1. Recocese o dereito de asociacin.

2. As asociacins que persigan fins ou utilicen medios tipificados como delito son ilegais.

3. As asociacins constitudas ao abeiro deste artigo debern inscribirse nun rexistro para

os nicos efectos de publicidade.

4. As asociacins s podern ser disoltas ou suspendidas nas sas actividades en virtude

de resolucin xudicial motivada.

5. Prohbense as asociacins secretas e as de carcter paramilitar.

27

Artigo 23

1. Os cidadns teen o dereito a participar nos asuntos pblicos, directamente ou por

medio de representantes, libremente elixidos en eleccins peridicas por sufraxio

universal.

2. As mesmo, teen dereito a acceder en condicins de igualdade s funcins e cargos

pblicos, cos requisitos que sinalen as leis.

Artigo 24

1. Todas as persoas teen dereito a obter a tutela efectiva dos xuces e tribunais no

exercicio dos seus dereitos e intereses lextimos, sen que, en ningn caso, poida

producirse indefensin.

2. As mesmo, todos teen dereito ao xuz ordinario predeterminado pola lei, defensa e

asistencia de letrado, a ser informados da acusacin formulada contra eles, a un proceso

pblico sen dilacins indebidas e con todas as garantas, a utilizar os medios de proba

pertinentes para a sa defensa, a non declarar contra si mesmos, a non se confesar

culpables e presuncin de inocencia.

A lei regular os casos en que, por razn de parentesco ou de segredo profesional, non se

estar obrigado a declarar sobre feitos presuntamente delituosos.

Artigo 25

1. Ningun pode ser condenado ou sancionado por accins ou omisins que no momento

de producirse non constitan delito, falta ou infraccin administrativa, segundo a

lexislacin vixente naquel momento.

2. As penas privativas de liberdade e as medidas de seguridade estarn orientadas cara

reeducacin e reinsercin social, e non podern consistir en traballos forzados. O

condenado a pena de prisin que estea cumprindo esta gozar dos dereitos fundamentais

deste captulo, a excepcin dos que se vexan expresamente limitados polo contido da

sentenza condenatoria, o sentido da pena e a lei penitenciaria. En todo caso, ter dereito

a un traballo remunerado e aos beneficios correspondentes da Seguridade Social, as

como ao acceso cultura e ao desenvolvemento integral da sa personalidade.

28

3. A Administracin civil non poder impor sancins que, directa ou subsidiariamente,

impliquen privacin de liberdade.

Artigo 26

Prohbense os tribunais de honor no mbito da Administracin civil e das organizacins

profesionais.

Artigo 27

1. Todos teen o dereito educacin. Recocese a liberdade de ensino.

2. A educacin ter por obxecto o pleno desenvolvemento da personalidade humana no

respecto aos principios democrticos de convivencia e aos dereitos e liberdades

fundamentais.

3. Os poderes pblicos garanten o dereito que asiste os pais para que os seus fillos

reciban a formacin relixiosa e moral que estea de acordo coas sas propias conviccins.

4. O ensino bsico obrigatorio e gratuto.

5. Os poderes pblicos garanten o dereito de todos educacin, mediante unha

programacin xeral do ensino, con participacin efectiva de todos os sectores afectados e

a creacin de centros docentes.

6. Recoceselles s persoas fsicas e xurdicas a liberdade de creacin de centros

docentes, dentro do respecto aos principios constitucionais.

7. Os profesores, os pais e, se o caso, os alumnos intervirn no control e xestin de

todos os centros sostidos pola Administracin con fondos pblicos, nos termos que a lei

estableza.

8. Os poderes pblicos inspeccionarn e homologarn o sistema educativo para garantir o

cumprimento das leis.

9. Os poderes pblicos axudaranlles aos centros docentes que renan os requisitos que a

lei estableza.

10. Recocese a autonoma das universidades, nos termos que a lei estableza.

Artigo 28

29

1. Todos teen dereito a sindicarse libremente. A lei poder limitar ou exceptuar o

exercicio deste dereito s forzas ou institutos armados ou aos demais corpos sometidos a

disciplina militar e regular as peculiaridades do seu exercicio para os funcionarios

pblicos. A liberdade sindical comprende o dereito a fundar sindicatos e a afiliarse ao da

sa eleccin, as como o dereito dos sindicatos a formaren confederacins e a fundaren

organizacins sindicais internacionais ou afiliarse a estas. Ningun poder ser obrigado a

afiliarse a un sindicato.

2. Recocese o dereito folga dos traballadores para a defensa dos seus intereses. A lei

que regule o exercicio deste dereito establecer as garantas precisas para asegurar o

mantemento dos servizos esenciais da comunidade.

Artigo 29

1. Todos os espaois tern o dereito de peticin individual e colectiva, por escrito, na

forma e cos efectos que determine a lei.

2. Os membros das forzas ou institutos armados ou dos corpos sometidos a disciplina

militar podern exercer este dereito s individualmente e conforme o disposto na sa

lexislacin especfica.

SECCIN 2: Dos dereitos e deberes dos cidadns

Artigo 30

1. Os espaois teen o dereito e deber de defender a Espaa.

2. A lei fixar as obrigas militares dos espaois e regular, coas debidas garantas, a

obxeccin de conciencia, as como as demais causas de exencin do servizo militar

obrigatorio, podendo impor, se o caso, unha prestacin social substitutoria.

Vxase a disposicin adicional dcimo terceira da Lei 17/1999, 18 maio, de rxime do

persoal das Forzas Armadas (BOE do 19 de maio).

Tase en conta que a disposicin adicional dcimo terceira da Lei 17/1999, do 18 de

maio, de rxime do persoal das Forzas Armadas, determina que a partir do 31 de

decembro do ano 2002 queda suspendida a prestacin do servizo militar, quedando

adiantada a data ao 31 de decembro de 2001, polo RD 247/2001, do 9 de marzo (BOE

do 10 de marzo).

30

RD 342/2001, do 4 de abril, polo que se suspende a prestacin social substitutoria do

servizo militar (BOE do 17 de abril).

3. Poder establecerse un servizo civil para o cumprimento de fins de interese xeral.

4. Mediante lei podern regularse os deberes dos cidadns nos casos de grave risco,

catstrofe ou calamidade pblica.

Artigo 31

1. Todos contribuirn ao sostemento dos gastos pblicos de acordo coa sa capacidade

econmica mediante un sistema tributario xusto inspirado nos principios de igualdade e

progresividade que, en ningn caso, ter alcance confiscatorio.

2. O gasto pblico realizar unha asignacin equitativa dos recursos pblicos, e a sa

programacin e execucin respondern aos criterios de eficiencia e economa.

3. S podern establecerse prestacins persoais ou patrimoniais de carcter pblico

conforme a lei.

Artigo 32

1. O home e a muller teen dereito a contraer matrimonio con plena igualdade xurdica.

2. A lei regular as formas de matrimonio, a idade e capacidade para contraelo, os

dereitos e deberes dos cnxuxes, as causas de separacin e disolucin e os seus efectos.

Artigo 33

1. Recocese o dereito propiedade privada e herdanza.

2. A funcin social destes dereitos delimitar o seu contido, de acordo coas leis.

3. Ningun poder ser privado dos seus bens e dereitos senn por causa xustificada de

utilidade pblica ou interese social, mediante a correspondente indemnizacin e de

conformidade co disposto polas leis.

Artigo 34

1. Recocese o dereito de fundacin para fins de interese xeral, conforme a lei.

2. Rexer tamn para as fundacins o disposto nos apartados 2 e 4 do artigo 22.

Artigo 35

31

1. Todos os espaois teen deber de traballar e o dereito ao traballo, libre eleccin de

profesin ou oficio, promocin a travs do traballo e a unha remuneracin suficiente

para satisfacer as sas necesidades e as da sa familia, sen que en ningn caso poida

facerse discriminacin por razn de sexo.

2. A lei regular un estatuto dos traballadores.

Artigo 36

A lei regular as peculiaridades propias do rxime xurdico dos colexios profesionais e o

exercicio das profesins tituladas. A estrutura interna e o funcionamento dos colexios

debern ser democrticos.

Vxase a Lei 2/1974, do 13 de febreiro, sobre colexios profesionais (BOE do 15 de

febreiro).

Artigo 37

1. A lei garantir o dereito negociacin colectiva laboral entre os representantes dos

traballadores e empresarios, as como a forza vinculante dos convenios.

2. Recocese o dereito dos traballadores e empresarios a adoptar medidas de conflito

colectivo. A lei que regule o exercicio deste dereito, sen prexuzo das limitacins que poida

establecer, incluir as garantas precisas para asegurar o funcionamento dos servizos

esenciais da comunidade.

Artigo 38

Recocese a liberdade de empresa no marco da economa de mercado. Os poderes

pblicos garanten e protexen o seu exercicio e a defensa da produtividade, de acordo coas

exixencias da economa xeral e, se o caso, da planificacin.

32

TEMA 2

A COROA. SUCESIN E REXENCIA. AS

ATRIBUCINS DO REI. AS CORTES XERAIS. O

CONGRESO DOS DEPUTADOS E O SENADO.

COMPOSICIN E FUNCINS. O CONTROL

PARLAMENTARIO DO GOBERNO EN ESPAA.

1

TEMA 2. A COROA. SUCESIN E REXENCIA. AS ATRIBUCINS DO REI. AS

CORTES XERAIS. O CONGRESO DOS DEPUTADOS E O SENADO. COMPOSICIN E

FUNCINS. O CONTROL PARLAMENTARIO DO GOBERNO EN ESPAA.

NDICE

1. A Coroa.

1.1 A monarqua parlamentaria como forma poltica do Estado.

1.2 A sucesin na Coroa.

1.3 A rexencia e a tutela do rei menor

1.4 As funcins do rei.

1.5 O referendo.

2. As Cortes Xerais.

2.1 O Congreso dos Deputados e o Senado

2.2 Composicin e funcins

2.3 Funcins das Cortes Xerais. A funcin de control do Goberno

1. A COROA

1.1 A monarqua parlamentaria como forma poltica do Estado.

A Constitucin espaola, no seu artigo 1, define o Estado espaol como social e

democrtico de dereito (punto 1) e proclama que a soberana nacional reside no pobo

espaol (punto 2). O artigo 1 da Constitucin completa esta serie de enunciados bsicos

coa afirmacin no seu punto 3 de que a monarqua parlamentaria a forma poltica do

Estado.

1.2. A sucesin na Coroa

a) A Constitucin estableceu unha forma de goberno monrquica e hereditaria, pero non

instaurou unha nova dinasta, senn que recoeceu como Rei o lextimo herdeiro da

dinasta histrica (artigo 57.1). O rei don Xon Carlos I , en efecto, titular dos dereitos

dinsticos, por renuncia do seu pai, don Xon de Borbn e Battenberg, realizada o 14 de

maio de 1977. Desta forma, lexitimidade democrtica da monarqua, dimanante da

2

Constitucin, engadiuse a sa lexitimidade dinstica, froito da historia.

Basase esta orde sucesoria nos principios de primoxenitura e representacin, que definen

a preferencia do primeiro nado dos descendentes do rei e, subsidiariamente, dos

descendentes do primoxnito, se este falecese. Estes principios compltanse e matzanse

coas seguintes regras:

- A preferencia das lias anteriores sobre as posteriores. Debe interpretarse segundo o

Cdigo civil, que especifica que as persoas de diferentes xeracins forman unha lia

directa se descenden unhas doutras, e colateral se non descenden unhas doutras, pero

proceden dun tronco comn (artigo 916 do Cdigo civil).

- A preferencia, dentro da mesma lia, do grao mis prximo sobre o mis remoto,

significa a prioridade das xeracins (ou graos, na terminoloxa do artigo 915 do Cdigo

civil) anteriores sobre as mis novas.

- A preferencia no mesmo grao do home sobre a muller unha excepcin ao principio de

igualdade xurdica dos sexos, do artigo 14 da Constitucin, sen mis xustificacin que a

que deriva da tradicin. Cmpre ter en conta, en todo caso, que esta regra non lles impide

reinar s mulleres, como o fixera a Lei de sucesin na xefatura do Estado, do 26 de xullo

de 1946.

- A preferencia, no mesmo sexo, da persoa de mis idade sobre a de menos unha

concrecin do principio de primoxenitura.

b) A sucesin na Coroa prodcese automaticamente, en virtude das regras antes

mencionadas. Non obstante, o artigo 61 da Constitucin refrese proclamacin do rei

ante as Cortes Xerais e ao seu xuramento de desempear fielmente as sas funcins,

gardar e facer gardar a Constitucin e as leis e respectar os dereitos dos cidadns e das

comunidades autnomas.

A proclamacin do rei non a nica intervencin das Cortes na sucesin da Coroa. A

Constitucin prev, as mesmo, que as Cortes deben resolver mediante unha lei orgnica

as abdicacins, as renuncias e calquera dbida de feito ou de dereito que aconteza na

orde de sucesin Corona (artigo 57.5 da Constitucin).

As mesmo, hai que ter en conta outras facultades das Cortes neste campo: poden

3

prohibir, xunto co rei, o matrimonio daquelas persoas que tean dereito sucesin no

trono, quedando estas excludas da sucesin por si e os seus descendentes se

contraviesen a dita prohibicin (artigo 57.4 da Constitucin); e deben prover a sucesin

na Coroa, na forma que mis convea aos intereses de Espaa, unha vez extinguidas

todas as lias chamadas en dereito (artigo 57.3 da Constitucin), precepto que posibilita a

instauracin dunha nova dinasta.

As competencias das Cortes relativas sucesin na Coroa, as como as que mis abaixo se

mencionan, en relacin coa rexencia e a tutela do rei menor, exrcense en sesin

conxunta de ambas as das cmaras, salvo que tivesen carcter lexislativo, segundo o que

dispn o artigo 74.1 da Constitucin.

c) Durante o perodo de vixencia da Constitucin de 1978 produciuse a sucesin do rei don

Xon Carlos I a favor do seu fillo, que reina baixo o nome de Filipe VI.

Xuridicamente, o rei don Xon Carlos I, o 2 de xuo de 2014, comunicoulle ao presidente

do Goberno a sa vontade de abdicar mediante entrega dun escrito, asinado na sa

presenza. Iso foi seguido da Lei orgnica 3/2014, do 18 de xuo, pola que se fai efectiva a

abdicacin da Sa Maxestade o Rei don Xon Carlos I de Borbn, onde, tras reproducir o

seu prembulo o referido escrito, contia un artigo nico, con dous puntos: 1. A sa

Maxestade o Rei don Xon Carlos I de Borbn abdica Coroa de Espaa. 2. A abdicacin

ser efectiva no momento de entrada en vigor desta lei orgnica.

A lei orgnica aprobada polas Cortes foi sancionada polo rei Xon Carlos I e referendada

polo presidente do Goberno. O acto de sinatura da norma produciuse o 18 de xuo s

18.00 horas no Saln de Columnas do Pazo Real de Madrid e a publicacin tivo lugar o da

19 s 00.00 horas, momento en que se fixo efectiva a abdicacin e o prncipe de Asturias

pasou a ser o novo rei.[]

A partir de a, Xon Carlos I posuir a dignidade de rei de xeito vitalicio e realizar

exclusivamente as funcins que lle asigne o seu sucesor, proclamado rei de Espaa co

nome de Filipe VI o 19 de xuo, nunha cerimonia protocolaria no Palacio das Cortes.

1.3. A rexencia e a tutela do rei menor

A Constitucin establece tamn as previsins necesarias para que a rexencia se estableza

nos supostos en que o rei se ache inhabilitado para reinar, por ser menor de idade ou por

4

estar afectado por unha incapacidade fsica ou mental, que debe ser recoecida polas

Cortes Xerais (artigo 59 da Constitucin).

As formas de establecer a rexencia poden ser de das clases. En primeiro lugar por

chamamento da propia Constitucin, que lle encomenda a rexencia, no caso da minora de

idade, ao pai ou nai do rei e, no seu defecto, ao parente maior de idade mis prximo a

suceder na Coroa; e, no suposto de incapacidade recoecida polas Cortes, ao prncipe

herdeiro se fose maior de idade, e, se non o fose, ao pai do rei ou sa nai e, no seu

defecto, ao parente maior de idade mais prximo na orde de sucesin.

A segunda forma de rexencia a electiva, que debe ser nomeada polas Cortes Xerais e

que ten unha funcin soamente subsidiaria, para o caso de que non houbese ningunha

persoa chamada a exercer a rexencia conforme as regras anteriores. A rexencia electiva

pode ser individual ou colectiva, comprendendo neste ltimo caso tres ou cinco persoas.

Calquera que sexa a causa e a forma da rexencia, esta exrcese cos mesmos poderes que

ao rei lle encomenda a Constitucin. Non obstante, a rexencia s suple interinamente o

titular da Coroa e non o substite. Pola mesma razn, a rexencia debe conclur sempre ao

cesar a incapacidade do rei para reinar.

A Constitucin separou tamn a funcin pblica da rexencia da funcin privada que

consiste na tutela do rei menor (artigo 60). A forma prioritaria de designacin do titor a

testamentaria. En defecto do nomeamento testamentario, a Constitucin designa titor o

pai ou a nai do rei menor mentres permanezan vivos. Subsidiariamente, a designacin

corresponderalles s Cortes, coa restricin de non poder acumularse os cargos de titor e

de rexente, mis que nos proxenitores ou ascendentes directos do rei.

1.4. As funcins do rei

O artigo 56.1 da Constitucin a norma de cabeceira de todas as relativas ao rei. Define a

sa posicin constitucional e as sas funcins, e faino dun xeito moi expresivo.

a) Que a Constitucin se refira ao rei como xefe do Estado significa, ante todo, que un

rgano estatal. Por conseguinte, un dos rganos constitucionais do Estado.

b) Ademais de xefe do Estado, o artigo 56.1 da Constitucin afirma que o rei smbolo

da sa unidade e permanencia.

5

c) Do rei di tamn o artigo 56.1 da Constitucin que arbitra e modera o funcionamento

regular das institucins, o que comporta, en primeiro termo, unha exixencia de

neutralidade poltica, sen a cal a moderacin e a arbitraxe da Coroa se desnaturalizaran.

O dereito do rei a ser informado dos asuntos de Estado est recoecido expresamente

no artigo 62.g da Constitucin, e o modo de facelo efectivo consiste, en primeiro termo,

na sa facultade, utilizada con significativa periodicidade, de presidir, para estes efectos,

as sesins do Consello de Ministros, cando o considere oportuno, por peticin do

presidente do Goberno.

A principal facultade de significado arbitral que a Constitucin lle confa ao rei a de

propor candidato a presidente do Goberno (artigo 62.d). Mellor dito, esta facultade ter

ese significado arbitral cando falte un partido ou unha coalicin maioritarios no Congreso

dos Deputados. Entn, pero s entn, esa facultade implicar que o rei ten que escoller a

solucin mis apropiada para formar o Goberno, exercendo unha responsabilidade que

caracterstica dos xefes de Estado nos rximes parlamentarios. Pero esta arbitraxe do

monarca non est prevista para facer prevalecer a preferencia poltica do rei, senn a do

Congreso dos Deputados, mis concretamente, a preferencia da maiora simple dos

deputados.

Polo que se refire ao poder de disolucin das Cortes Xerais, hai que distinguir o suposto de

disolucin funcional, a que fai referencia o artigo 99.5 da Constitucin, e o de disolucin

gobernamental, previsto no artigo 115.1 da Constitucin. O primeiro encdrase na funcin

arbitral ou, polo menos, consecuencia dela, pola sa estreita vinculacin co poder de

propor candidato a presidente do Goberno. En efecto, se o Congreso non acepta ningn

dos candidatos propostos, o rei debe decretar a disolucin, unha vez pasados dous meses

desde a primeira votacin de investidura.

En cambio, literalmente, non parece que o artigo 115 da Constitucin sexa instrumental

para a arbitraxe do xefe do Estado, porque a disolucin ten que ser proposta polo

presidente do Goberno.

Por ltimo, sinalouse que a funcin arbitral do artigo 56.1 da Constitucin tamn pode

exercerse mediante mensaxes pblicas do rei, que, malia non estaren expresamente

consideradas na Constitucin, estarn relacionadas con outras funcins do xefe do Estado,

6

como a simblica, a cerimonial ou a internacional.

d) O artigo 56.1 da Constitucin atribelle tamn ao rei a mis alta representacin do

Estado espaol nas relacins internacionais, especialmente coas nacins da sa

comunidade histrica. En efecto, que o rei sexa o principal representante internacional do

Estado, corresponde cun criterio xeral do dereito internacional, que se concreta na

Constitucin mediante os seguintes poderes do monarca: o de legacin acreditacin de

embaixadores e representantes diplomticos activa e pasiva (artigo 63.1 da

Constitucin), o de manifestar o consentimento do Estado para obrigarse por medio de

tratados (artigo 63.2 da Constitucin) e o de declarar a guerra e facer a paz (artigo 63.3

da Constitucin).

e) Finalmente, hai que facer referencia funcin do rei como garante da Constitucin, que

se reflicte na frmula do xuramento que debe prestar ao ser proclamado ante as Cortes

Xerais, de gardar e facer gardar a Constitucin (artigo 61.1 da Constitucin).

Ademais, o rei vn configurado como garante da Constitucin pola sa posicin en

relacin coas Forzas Armadas, que teen encomendada no artigo 8 da Constitucin a

defensa do ordenamento constitucional. Por conseguinte, a utilizacin das forzas militares

para a defensa poltica da Constitucin deber realizarse baixo a autoridade do Goberno, a

quen lle corresponde dirixilas, e do rei, a quen lle compete o seu mando supremo

conforme o artigo 62.h da Constitucin.

f) Outras funcins constitucionais que lle corresponden ao rei e que veen enumeradas no

artigo 62 da Constitucin sern:

sancionar e promulgar as leis

convocar referendo nos casos previstos na Constitucin

nomear e separar os membros do Goberno por proposta do seu presidente

expedir os decretos acordados no Consello de Ministros

exercer o dereito de graza, non podendo conceder indultos xerais

o Alto Padroado das Reais Academias

7

1.5. O referendo

a) A necesidade de que os actos do rei sexan sempre referendados, dicir, autorizados ou

confirmados por outro rgano constitucional, normalmente o presidente do Goberno ou os

ministros, unha regra tradicional do constitucionalismo, que trae causa da exencin de

responsabilidade do xefe do Estado nas monarquas. A dita exencin significara en

realidade un privilexio incongruente coa natureza do constitucionalismo, que exixe unha

forma de goberno limitada e responsable, se non estivese compensada pola regra que lles

imputa a responsabilidade do actuado aos suxeitos que cooperan co rei. Dos actos do rei

sern responsables as persoas que o referenden, afirma, en efecto, o artigo 64.2 da

Constitucin.

b) Obxecto do referendo son os actos que o rei realiza como titular da xefatura do Estado,

exceptundose por conseguinte os correspondentes sa vida privada, como son, por

exemplo, os actos relativos administracin do seu propio patrimonio. Fra dese mbito

privado, o referendo sempre exixible, sen mis excepcin que os actos que o rei realice

para a distribucin da cantidade global que anualmente recibe dos orzamentos do Estado

para o sostemento da sa familia e casa (artigo 65.1 da Constitucin) e para o

nomeamento dos membros civs e militares da sa casa (artigo 56.3 e 65.2 da

Constitucin).

c) A forma tpica do referendo a contrasinatura dos actos do xefe do Estado por parte do

referendante, pero esta non a nica forma posible, senn que hai tamn outras, como o

referendo tcito e o referendo presunto. O primeiro consiste na presenza dos ministros

xunto ao xefe do Estado nas sas actividades oficiais (cerimonias, discursos, viaxes e

entrevistas), que implica a correspondente asuncin de responsabilidade. O segundo

unha presuncin xeral de que o Goberno cobre coa sa responsabilidade a actuacin do

xefe do Estado, a non ser que dimita en discrepancia con ela.

d) Polo que se refire titularidade do poder de referendo, hai que ter en conta que o

artigo 64.1 da Constitucin lla atribe ao presidente do Goberno, aos ministros e ao

presidente do Congreso dos Deputados. O poder dos ministros vn limitado pola sa

respectiva competencia, de tal maneira que lles corresponder referendar os reais

decretos que cada un lle propuxese ao Consello de Ministros. O referendo do presidente

8

do Congreso s posible nos casos expresamente previstos no artigo 99 da Constitucin,

dicir, a proposta de candidato e o nomeamento do presidente do Goberno e a disolucin

das Cortes Xerais se ningn candidato fose investido pasados dous meses desde a

primeira votacin de investidura.

e) A natureza xurdica do referendo resulta claramente definida no artigo 56.3 da

Constitucin. Trtase dunha condicin para a validez dos actos do rei, e a sa ausencia

determina, por conseguinte, a nulidade dos ditos actos.

1. AS CORTES XERAIS.

1.1 O Congreso dos Deputados e o Senado.

A Constitucin quixo deixar claro desde o primeiro momento (prembulo e artigo 1.2) que

a soberana reside nun s titular: o pobo espaol, do que emanan os poderes do Estado.

Esta tallante afirmacin democrtica de principio sita o noso texto constitucional no

mbito das constitucins democrticas da sa poca e pecha calquera debate sobre a

existencia doutros titulares da soberana. O que sucede que o pobo espaol (artigo 1.2)

ou a nacin espaola (artigo 2), sendo realidades certas, non son, non obstante,

realidades continuamente operativas, de a que todas as democracias optasen, anda que

non necesariamente de xeito exclunte, pola frmula da democracia representativa.

O sistema bicameral instaurado na nosa Constitucin non un sistema de bicameralismo

equilibrado ou perfecto, senn o que a doutrina denomina un bicameralismo imperfecto,

atenuado ou desequilibrado. E isto as porque unha das das cmaras, o Congreso dos

Deputados, ten atribucins ou facultades claramente superiores s que se lle outorgan ao

Senado. Como mostra, basta sinalar que:

1. a confianza ao presidente do Goberno lla atribea o Congreso dos Deputados (artigo

99),

2. que quen tamn o pode destitur mediante unha mocin de censura (artigo 113),

3. e que a ltima palabra no procedemento lexislativo, con escasas excepcins, a ten

tamn o Congreso dos Deputados (artigo 90).

Esta realidade evidente e, polo tanto, indiscutible non debe facer esquecer o carcter

bicameral das Cortes Xerais, e que a estas s que o artigo 66.2 lles atribe determinadas

9

potestades, e non a cada cmara por separado.

2.2 Composicin e funcins

O artigo 68 recolle os elementos esenciais da estrutura e o sistema electoral que rexen o

Congreso dos Deputados. Trtase dun precepto da mxima importancia, xa que vn

configurar, polo menos nos seus aspectos clave, unha das das cmaras lexislativas que

compoen as Cortes Xerais, tal como sinala o artigo 66.1.

No seu primeiro inciso regula a composicin do Congreso dos Deputados. Esta regulacin

non ofrece unha solucin pechada e definitiva, senn que o Constitunte opta por fixar

unha marxe que se sita por abaixo nos trescentos escanos e por arriba nos catrocentos.

Deste xeito, pdese afirmar con facilidade que todo aquilo que se mova nestas marxes

plenamente constitucional e, en cambio, incidir en contradicin cando a solucin exceda,

por arriba ou por abaixo, o indicado no artigo 68.1.

O artigo 162.1 da Lei orgnica 5/1985, do 19 de xuo, do rxime electoral xeral (a partir

deste momento referirmonos a ela como LOREX) sinala que o Congreso est formado

por trescentos cincuenta deputados.

O artigo 68.1 ocpase tamn de indicar as caractersticas constitucionais de carcter

esencial que deben ser predicables do sufraxio emitido para o Congreso dos Deputados.

As:

a. O sufraxio debe ser universal.

b. O sufraxio debe ser libre.

c. O sufraxio debe ser igual.

d. O sufraxio debe ser directo.

e. O sufraxio debe ser secreto.

O artigo 68.2 vn prefixar os criterios bsicos de reparticin dos trescentos cincuenta

deputados. E faino fixando a circunscricin, sentando uns parmetros que se deben aplicar

e determinando que, en todo caso, a Ceuta e a Melilla lles corresponde un deputado a

cada unha.

Entendemos por circunscricin electoral aquel colexio de electores que ten asignado un ou

10

varios escanos para a sa adxudicacin entre un corpo de candidatos determinado.

Veremos que a opcin constitucional trata de compatibiliz