NPAO, 2010-11-8, 108zk. (VII leg.) · —Mozioa. Horren bidez, Osasun Departamentua premiatzen da...

A U R K I B I D E A

B SAILA:

Foru lege proposamenak:

—Foru Lege proposamena, Nafarroako Foru Komunitateko herritarren eskubideei eta betebeharrei buruz-

koa. Convergencia de Demócratas de Navarra foru parlamentarien elkarteak aurkeztu du (2. or.).

E SAILA:

Jabeldurak, mozioak eta adierazpen politikoak:

—Mozioa. Horren bidez, Osasun Departamentua premiatzen da flebotomia terapeutikoak modu zentraliza-

tuan eta hematologiako espezialista baten ikuskaritzapean egin daitezen. Mozioa Erretiratzea (19. or.).

F SAILA:

Galderak:

—Galdera, Osasun-ikerketako Institutua sortzeari buruzkoa, Samuel Caro Sádaba jaunak egina (20. or.).

—Galdera, gizarte-prestazio oro agorturik duten eta langabezian dauden nafarrekin Nafarroako Gobernuak

dituen konpromisoei buruzkoa, Patxi Zabaleta Zabaleta jaunak egina (21. or.).

—Galdera, jakiteko zer aurreikusi duen Nafarroako Gobernuak Entzierroaren eta Sanferminen Zentro Tema-

tikoaren obren hasiera atzeratzeko eta moratoria bat aplikatzeko, José Andrés Burguete Torres jaunak

egina (21. or.).

—Galdera, jakiteko Nafarroako Gobernuko lehendakariak uste ote duen gure erkidegoa jadanik krisi osteko

fasean dagoela, ala langabeziaren igoerari beste politika batzuen bidez aurre egiteko asmoa ote duen, Ion

Erro Armendáriz jaunak egina (22. or.).

1

VII. legegintzaldia Iruña, 2010eko azaroaren 9a 108. ZK.

NAFARROAKO PARLAMENTUKO

ALDIZKARI OFIZIALA

Nafarroako Parlamentuko A.O. / VII. legegintzaldia 108. zk. / 2010eko azaroaren 9a

2

Foru Lege proposamena, Nafarroako Foru Komunitateko herritarren

eskubideei eta betebeharrei buruzkoa.

Nafarroako Parlamentuko Mahaiak, 2010ekourriaren 25ean egindako bilkuran, erabaki hauhartu zuen, besteak beste:

Nafarroako Foru Eraentza Berrezarri eta Hobe-tzeari buruzko Lege Organikoaren 19.1.b) artikulu-ak aitortzen dion legegintzarako ekimena erabiliz,Convergencia de Demócratas de Navarra foru par-lamentarien elkarteak Nafarroako Foru Komunita-teko herritarren eskubideei eta betebeharreiburuzko Foru Lege proposamena aurkeztu du.

Hori horrela, Legebiltzarreko Erregelamenduko147. artikuluan ezarritakoarekin bat, EledunenBatzarrari entzun ondoren, hona

ERABAKIA:

1. Nafarroako Foru Komunitateko herritarreneskubideei eta betebeharrei buruzko Foru Legeproposamena Nafarroako Parlamentuko AldizkariOfizialean argitara dadin agintzea.

2. Foru lege proposamen hori NafarroakoGobernura igortzea, Erregelamenduko 147. artiku-luan ezarritako ondorioetarako.

Iruñean, 2010eko urriaren 25ean

Lehendakaria: Elena Torres Miranda

Nafarroako Foru Komunitateko

herritarren eskubideei

eta betebeharrei buruzko

Foru Lege proposamena

ZIOEN AZALPENA

Nafarroaren foru araubideak, bere mendetakoindarraldian eta garapenean, nafarren eskubideakziurtatzea ahalbidetu du, erakunde politiko etaadministratiboen aurrean.

Foruak Zuzenbidearen eta herritarren eskubi-deen eta askatasunen sinonimo dira; izan ere,foruen existentziari eta garapenari esker, boterepublikoen aurrean baliatzen ahal diren eskubide

subjektiboen katalogo handi bat ezarri da aurrena,eta katalogo hori modu dinamiko batez gaurkotuda hurrena, eskubide horiek inguru hurbileanzuten bilakaerarekin bat.

Nafarroako Parlamentuak bere ordenamendujuridikoan jaso ditu beste esparru batzuetan aitor-tutako edo sortutako eskubideak –autonomia erki-degoetan, estatuan, Europan nahiz nazioartean–,eta orobat jakin du aitzindari izaten laguntza publi-koa behar duten gizarteko sektoreen aldeko esku-bide sozial ugari aitortzerakoan, prestazio eta zer-bitzu publiko eraginkor bihurtu direnak ondoren.

Orain dela gutxi, zenbait autonomia estatutu-ren erreformak onetsi dira. Esate baterako, Valen-tziako Erkidegoko, Kataluniako, Andaluziako, Ara-goiko, Balearretako eta Gaztela eta Leongoestatutuak. Aldaketa horiek guztiek jaso dute taulabat –handiagoa edo txikiagoa–, autonomia erkide-goko herritarren eskubideei eta betebeharreiburuzkoa eta oro har enbor komuna duten politikapublikoen printzipio gidariei buruzkoa.

Ikuspegi juridiko hertsi batetik, KonstituzioAuzitegiak argitu duen legez, eskubide eta printzi-pio gidari horiek aldarrikatzeko eta aitortzeko ezda ezinbestekoa autonomia estatutu batean edolege organiko batean jasotzea horiek; alegia, ezda beharrezkoa Foru Eraentza Berrezarri etaHobetzeari buruzko Lege Organikoa aldatzea, etaez dago zertan abiarazi horrek berarekin dakarrenprozedura luzea, ez Estatuarekiko negoziazioaireki beharrik ere edo haren borondatearen mendeegon beharrik ere, egungo autonomia estatutue-tan jasota ageri diren politika publikoen printzipiogidarien eta eskubideen maila bera izan dezaten,gutxienez ere, nafar herritarrek.

Maila hori bera erdiesteko, eta are gainditzekoere, aski da Nafarroako Parlamentuak, bere lege-gintza-ahalmena eta Nafarroako Foru EraentzaBerrezarri eta Hobetzeari buruzko Lege Organiko-aren arabera Nafarroak dituen eskumenak baliatu-ta, foru lege bat onestea.

B saila:FORU LEGE PROPOSAMENAK

Izan ere, Nafarroako Parlamentuak, Nafarroakoherria ordezkatzen duenez gero, legegintzarakoahalmen osoa du, eta, hartara, foru lege bat onetsdezake, gaur egun autonomia estatutuek kasuankasuko autonomia erkidegoko herritarrei aitortzendizkieten eskubide –sozialak, gehienbat–, betebe-har eta printzipio gidari guztiak jasoko dituena.Baita horiek areagotzeko eta, garrantzitsuagoadena, zehazteko eta auzitegiek exijitzeko moduko-ak eta zuzenean eragingarri egiteko ere, kasuaskotan ez baita halakorik gertatzen estatutu- edoautonomia-eskubide deritzenekin, KonstituzioAuzitegiak adierazi duen bezala.

Nafarrek, hortaz, estatutu-eskubideak osotarabalia ditzakete Parlamentuaren borondateariesker, hedapen eta zehaztapen handiagoarekineta, jakina, indar juridiko handiagoarekin.

Foru lege hau onesteak bere herritarren esku-bide sozialen aitorpenaren abangoardian jartzendu Nafarroa –Hobetzea aldatu beharrik gabe–,Nafarroako Foru Komunitatearen autogobernumaila handiaren erakusgarri. Eta eskubide horienaitorpenerako foru lege bat baliatzea, estatutubaten lege organikoak ematen duen bermea bainotxikiagoa izatetik urruti, beste leku batzuetan sordaitezkeen eskubide berriak aldian-aldian etamodu dinamikoan gurean jasotzeko modu eta ber-merik onena da, baldin eta foru erkidegoko legegi-leak egoki ikusten badu eskubide horiek hasieranaitortutakoei gehitzea, esperientziaren edo inguru-abarren arabera.

Estatutu-erreforma anbiziotsuenen eskemaorokorrari jarraikiz, foru legeak ezin hobeki bereiz-ten ditu herritarren eskubideak, betebeharrak etapolitika publikoen printzipio gidariak. Lehendabizi-ko bi kategorien ezaugarria da lotesleak eta juris-dikzio eskudunean exijitzekoak direla; hartara,benetako eskubideak eta betebehar galdagarriakdira, nahiz eta zenbait kasutan horiek zehaztukodituen lege batek xedatzen duenaren mendeegon, berrikitan onetsitako beste lege arruntbatzuetan ikus daitekeenez ohikoa den teknikarijarraikiz. Politika publikoen printzipio gidariek,berriz, Konstituzioak 39. artikulutik 52.era bitarte-koetan ezartzen dituen politika sozial eta ekonomi-koaren printzipio gidariak jarraitzen dituzte, etapolitika publikoak orientatzera eta botere publikoeskudunen jarduna eta araugintza-boterea infor-matzera mugatzen dira. Horrek ez du esan nahibalio edo indar juridiko loteslerik ez dutenik, baiziketa, balio edo indar hori izanda ere, foru erakunde-ek edo administrazio publikoek egintza zehatz bategin beharko dutela ondoren, horiek garatzeko etaaplikatzeko. Edozein modutan ere, bere jarduneanezin izanen dira printzipio horietatik aldendu, ez

horiei muzin egin ere, eta printzipio horiek betebeharko dituzte jarduten dutenean.

Eskubideen titularrei dagokienez, foru legeak,oro har, eskubide publiko subjektiboen eskemakomuna jarraitzen du. Eskubideen unibertsaltasu-na aitortzen du oro har –hortaz, eskubide horiekpertsona ororentzakoak dira gehienbat–, bainazenbait eskubide mugatzen ditu, batez ere presta-zio arloko batzuk gai zehatz batzuetan, nafarreisoilik aitortzen dizkielako, hau da, Nafarroako ForuEraentza Berrezarri eta Hobetzeari buruzko LegeOrganikoko 5.1 artikuluaren arabera nafartasunpolitikoa dutenei. Dena den, Atzerritarrek Espaini-an dituzten Eskubide eta Askatasunei buruzkourtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoan atzerri-tarrei aitortzen zaizkien eskubideak eta askatasu-nak aitortzen zaizkie atzerritarrei Nafarroako Admi-nistrazio Publikoetan.

Foru legeak estatutu-erreformetatik harantzagozabaltzen dituen eskubideen artean nabarmendubehar da ingurumen arloko araudia betetzea exiji-tuko duela jardun publikoak; izan ere, Estatukoordenamenduak ez du halakorik osotara aitortzen,eta horren falta sumatu dugu, paradoxikoa ereizan baita ordenamenduan hori ez jasotzea, Kons-tituzioko 45.1 artikuluan ezartzen delako pertsonaguztiek dutela ingurumena zaintzeko betebeharra,salbuespenik gabe. Foru legeak orobat aitortzendu herritarrek erantzuna euskaraz eta, betiere,gaztelaniaz jasotzeko eskubidea dutela, eremumistoan dauden administrazio publikoetara etaforu erakundeetara idatziz jotzen dutenean. Hala-tan, eremu mistoan botere publikoekiko harrema-nean euskara erabiltzeko eskubidea osatzen daerantzuna, gaztelaniaz gain, hizkuntza horretanberean jasotzeko eskubide logikoarekin, eremuhorretan ofiziala baita, eta ez da oinarrizko gizale-ge hutsagatik, baizik eta, modu generikoan, Euro-par Batasunak herritarrei aitortzen dien eskubidebaten gisakoa delako (Europar Batasuneko era-kundeekiko harremanetarako zer hizkuntza ofizialhautatzen duten, erantzuna hizkuntza horretanjasotzeko eskubidea aitortzen zaie herritarrei).

Halaber, etxebizitza bat eskuratzeko adina bali-abide ekonomiko ez duten nafarrei bere sarrerenaraberako laguntza ekonomikoa jasotzeko eskubi-dea aitortzen zaie, alokairurako, pauso bat gehia-go emanez modu eragingarrian gauzatze alderaetxebizitza duin eta egoki bat izatearren Konstitu-zioak aitortzen duen eskubidea.

Azkenik, legezko eskubide horien berme gisaezartzen da Nafarroako Arartekoaren eginkizunadela horiek babesten eta hobetzen direla zaintzea,Konstituzioak eta Nafarroako Foru Eraentza Berre-zarri eta Hobetzeari buruzko Lege Organikoak


3

aitortutako eskubideei dagokienez Arartekoariburuzko Foru Legean gaur egun ezartzen denmuga –teorikoagoa egiazkoa baino– gaindituz.

ATARIKO TITULUA

1. artikulua. Eskubideak eta printzipio gidariak.

1. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek foru lege honetan aitortzen direneskubide publiko subjektiboak zeharo baliatu ahalizatea sustatuko dute bere eskumeneko arloetan,bai eta ondokoetan aitortutako eskubideak etaaskatasunak ere: Konstituzioa, Europar Batasuna-ren Ituna eta bere xedapen osagarriak, Giza Esku-bideen Deklarazio Unibertsala, Giza Eskubideeneta Oinarrizko Askatasunen aldeko Europar Kon-bentzioa, Eskubide Zibil eta Politikoen NazioartekoItuna, Eskubide Ekonomiko, Sozial eta KulturalenNazioarteko Ituna, Europako Gutun Soziala, Euro-par Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Gutunaeta eskubide eta askatasun publikoak aitortu etaziurtatze aldera Espainiak sinatutako nazioartekogainontzeko itun eta hitzarmenak.

2. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek herritarren nahiz haiek osatutako tal-deen askatasuna eta berdintasuna egiazkoak etaeraginkorrak izateko baldintzak sustatuko dituzte,eta pertsona guztiei bizitza politikoan, ekonomiko-an, kulturalean eta sozialean parte hartzea erraz-tuko diete. Halaber, afera publikoetan eragile sozi-alek eta gizarte zibilak parte hartzea sustatukodute.

2. artikulua. Eskubideen eta printzipio gidariennorainokoa eta interpretazioa.

1. Foru lege honetan jasotzen diren eskubidesubjektiboak eta printzipio gidariak interpretatu,garatu eta aplikatzerakoan, horiek modurik zabale-nean eta eraginkortasun osoz baliatzearen aldekohautua eginen da.

2. Foru lege honetan jasotzen diren eskubidesubjektiboak eta printzipio gidariak ezin izanendira interpretatu, garatu eta aplikatu Konstituzioak,lege organikoek eta Espainiak berretsitako nazio-arteko itunek eta hitzarmenek aitortutako eskubi-deak eta printzipioak murriztu edo mugatzekomoduan.

3. artikulua. Diskriminazioaren debekua.

1. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek pertsona guztien arteko berdintasu-na sustatuko dute Foru Komunitateko lurraldeosoan.

2. Debekatuta dago diskriminazio oro, foru legehonetan jasotzen diren eskubideak baliatzeari,

betebeharrak betetzeari eta zerbitzuak ematearidagokienez. Zehazki, debekatuta dago diskrimina-zioa ondoko edozein arrazoi dela eta: sexua, arra-za, kolorea, jatorri etniko edo soziala, ezaugarrigenetikoak, hizkuntza, kultura, erlijioa edo usteak,iritzi politikoak nahiz beste edozein eratakoak, jaio-tza, ezgaitasuna, adina, sexu-joera edo beste edo-zein baldintza edo inguruabar pertsonal edo sozi-al.

3. Arestiko idatz-zatian aipatzen den diskrimi-nazio-debekuari esker, foru legeetan ekintza posi-tiboak ezarri ahalko dira, zenbait sektore, taldeedo pertsonaren gain ezartzen diren jarreretatik,jokabideetatik eta egituretatik heldu diren desa-bantailak desagerrarazteko edo konpentsatzeko.

4. artikulua. Titularrak.

1. Pertsona guztiak dira foru lege honetannahiz kasuan-kasuan aplikatzekoak diren legeetanaitortutako eskubideen titularrak, foru lege honeta-ko manuetan ezarritako moduan hain zuzen ere.

2. Zenbait eskubide baliatzeko, nafartasun poli-tikoa eduki beharko da, Nafarroako Foru EraentzaBerrezarri eta Hobetzeari buruzko Lege Organiko-ko 5. artikuluarekin bat, eta kasuan kasuko legeekezarritako gainontzeko baldintzak bete beharkodira.

3. Atzerritarrek Espainian dituzten Eskubide etaAskatasunei buruzko urtarrilaren 11ko 4/2000Lege Organikoan nahiz aplikatzekoak diren gai-nontzeko legeetan aitortzen eta ezartzen direneskubideak eta betebeharrak izanen dituzte atze-rritarrek Nafarroako administrazio publikoetan.

4. Bigarren idatz-zatian xedatutakoa gorabehe-ra, beste pertsona batzuk ere izan ahalko diranafartasun politikoa dutenei foru lege honek aitor-tzen dizkien eskubideen titularrak, baldin eta xedehorrekin ematen diren legeek hori xedatzen badu-te.

5. Pertsona guztiek dituzte foru lege honetako30. artikuluan ezartzen diren betebeharrak.

I. TITULUA

Eskubideak

5. artikulua. Pertsonen eskubideak.

Pertsona orok du eskubidea duintasunez,askatasunez, segurtasunez eta autonomiaz bizi-tzeko, eta esplotaziotik, tratu txarretatik eta diskri-minazio orotatik aske, eta eskubidea du besteekerrespeta dezaten eta bere nortasuna eta gaitasunpertsonala modu askean garatzeko.


4

6. artikulua. Familiaren esparruko eskubideak.

Foru legeek nafartasun politikoa izatearen bal-dintza ezarri ahalko dute, familia-erantzukizunezarduratu eta laneko eta familiako eginkizunakbatera eramateko laguntza publikoak eta prestaziosozialak jasotzeko eskubidea baliatu ahal izatearidagokionez.

7. artikulua. Adingabeen eskubideak.

1. Adingabe guztiek dute babeserako eskubi-dea eta bere ongizaterako beharrezkoak direnzainketak jasotzeko eskubidea. Askatasunez emanahalko dute bere iritzia, eta iritzi hori aintzat hartu-ko da haiengan eragina duten gaietan, haien adi-naren eta heldutasunaren arabera.

2. Adingabeek eskubidea dute familiaren, esko-laren nahiz gizartearen esparruan bere ongizate-rako eta bere nortasunaren garapenerako beha-rrezkoak diren laguntza integrala eta babesalehentasunez jasotzeko, bai eta legez ezartzendiren prestazio sozialak jasotzeko ere.

3. Adingabe orok du eskubidea aldian behinharreman pertsonala eta zuzena izateko bere aita-rekin eta bere amarekin, salbu eta haren interesenaurkakoak badira.

4. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek ziurtatuko dute Haurren Eskubideeiburuzko Konbentzioan aitortutako eskubideak bali-atu ahal izanen direla.

8. artikulua. Zaharren eskubideak.

1. Pertsona zahar guztiek eskubidea dute:

a) Duintasunez bizitzeko, errespetuaz tratatuakizateko eta adinarengatik diskriminatuak ez izate-ko.

b) Burujabeak izateko eta bere bizitzaren gai-neko kontrola izateko.

c) Bere erkidegoaren bizitza sozial, kultural etapolitikoan parte hartzeko.

2. Nafartasun politikoa duten pertsona zaha-rrek eskubidea dute bere autonomia pertsonalareneta zahartze aktiboaren sustapenerako laguntzaintegrala eta babesa jasotzeko foru erakundeeneta Nafarroako administrazio publikoen aldetik,zeinari esker izan ahalko baitute bizitza burujabebat eta gizarte ongizate nahiz banakakoa, etaeskubidea dute orobat laguntza gerontologiko ego-kia izateko osasun-, gizarte- nahiz laguntza-espa-rruetan eta legez ezartzen den moduan prestazioeta pentsio nahikoak jasotzeko.

9. artikulua. Emakumeen eskubideak etaaukera berdintasuna.

1. Gizonen eta emakumeen arteko aukera ber-dintasuna ziurtatzen da esparru publiko eta pribatuguztietan.

2. Emakume guztiek dute eskubidea bere nor-tasuna eta gaitasun pertsonala garatzeko eta duin-tasunez, segurtasunez eta autonomiaz eta esplo-taziotik, tratu txarretatik eta diskriminazio orotatikaske bizitzeko.

3. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek behar diren neurriak hartuko dituzteemakumeak generoko indarkeriatik babesteko.

10. artikulua. Bizi-testamentua egiteko eskubi-dea.

1. Pertsona guztiek dute eskubidea minariaurre egiteko tratamendu egokia eta zainketa arin-garri integralak jasotzeko eta bere heriotzaren pro-zesua duintasunez bizitzeko.

2. Pertsona guztiek dute eskubidea bere boron-datea aldez aurretik adierazteko, jaso nahi dituztenedo onartu nahi ez dituzten tratamendu medikoeiburuzko jarraibideak adierazita uzte aldera. Boron-date hori legeek ezarritako moduan errespetatubeharko da, batez ere osasun arloko langileek,baldin eta pertsona hori ez badago bere boronda-tea pertsonalki adierazteko moduan.

11. artikulua. Osasunaren esparruko eskubide-ak.

1. Pertsona guztiek osasun sistema publiko etaunibertsal baten bidez bere osasunaren babesintegrala jasoko dutela ziurtatzen da.

2. Pertsona guztiek dute eskubidea osasunarloko zerbitzu publikoak berdintasunez, uniber-tsaltasunez, kalitatez eta doan jasotzeko, legeekezarritako moduan jaso ere.

3. Osasun publikoaren erabiltzaileek eskubideadute sendagilea eta osasun-etxea libreki hautatze-ko, legeek ezarritako moduan eta baldintzetanhautatu ere.

4. Pertsona guztiek dituzte ondoko eskubideak,osasun-zerbitzu publikoei eta pribatuei dagokie-nez, legeek ezarritako moduan eta baldintzekin:

a) Osasun-sistemaren zerbitzuei eta prestazio-ei eta dagozkien eskubideei buruz informatuakizateko.

b) Behar beste informazio jasotzeko bere gai-xotasun-prozesuei buruz eta tratamendu medikoeieta horien arriskuei buruz, tratamenduak aplikatubaino lehen.


5

c) Edozein interbentzio medikorako baimenaemateko.

d) Bere nortasuna, giza duintasuna eta intimi-tatea errespetatuak izateko, inolako tratamenduedo praktika laidogarririk jasan gabe.

e) Aholku genetikorako eta medikuntza predik-tiborako.

f) Zerbitzuak eskuratzeko eta tratamenduakaplikatzeko gehieneko epe bat, arrazoizko epebat, ziurta dakien.

g) Bere prozesuei buruzko bigarren iritzi fakul-tatibo bat eskatzeko eskubidea, nahi hori adieraz-ten duenean.

h) Minari aurre egiteko tratamendu egoki bateta zainketa aringarriak jasotzeko eskubidea.

i) Tratamenduari uko egiteko, salbu eta trata-mendu hori legez exijitzekoa bada.

j) Bere historia klinikoa eskuratzeko.

k) Intimitaterako eta bere osasunari eta ezau-garri genetikoei buruzko datuen konfidentzialtasu-nerako.

l) Laguntza geriatriko espezializatua jasotzeko.

5. Gaixotasun mentala duten pertsonek, gaixo-tasun kronikoak eta baliaezintasunekoak dituzte-nek eta osasunaren ikuspuntutik arrisku-taldeberariazkoetan sartuta daudenek eskubidea iza-nen dute osasun arloko lehentasunezko progra-metarako eta jarduketetarako.

12. artikulua. Hezkuntzaren esparruko eskubi-deak.

1. Pertsona guztiek dute eskubidea hezkuntzairaunkorra eta kalitatezkoa jasotzeko eta berdinta-sun-baldintzetan jasotzeko.

2. Gurasoei ziurtatzen zaie seme-alabek haiensinismenekin bat datorren heziketa erlijiosoa etamorala jasotzeko eskubidea dutela. Titulartasunpublikoko eskoletako irakaskuntza Estatuaren iza-era ez-konfesionalaren araberakoa izanen da.

3. Denek dute eskubidea egiazko berdintasun-baldintzetan eta diskriminaziorik gabe sartzekofunts publikoen bidez finantzatutako ikastetxeetan.

4. Ikasleek eskubidea dute ikasketetarakobekak eta laguntza publikoak jasotzeko, legeekezartzen duten moduan eta baldintzetan, hezkun-tza-eskakizunak asetze aldera eta hezkuntzakogoi-mailetan berdintasun-baldintzetan sartze alde-ra, norberaren baliabide ekonomikoen, gaitasuneneta lehentasunen arabera.

5. Hezkuntza premia bereziak dituzten pertso-nek eskubidea izanen dute, legeek ezartzen dute-narekin bat, hezkuntza-sistema orokorrean egiazkiintegratuta egoteko; kasua bada hezkuntza egoki-tu baten bidez.

6. Pertsona guztiek dute lanbide heziketa jaso-tzeko eskubidea, legeek ezarritako moduan.

7. Pertsona heldu guztiei hezkuntza iraunkorrajasotzeko eskubidea aitortzen zaie, legez ezartzenden moduan.

8. Hezkuntza-erkidegoko kideek eskubideadute eskola- eta unibertsitate-aferetan parte har-tzeko, legeak ezarritako moduan.

13. artikulua. Kulturaren esparruko eskubide-ak.

1. Pertsona guztiek dute eskubidea kultura ber-dintasun-baldintzetan eskuratzeko, Nafarroakoondare historikoaz eta artistikoaz gozatzeko etabere sormen artistikoa, zientifikoa eta teknikoa,pertsonala nahiz taldekoa, aldezteko eta librekigaratzeko.

2. Pertsona guztiek dute eskubidea Nafarroakoadministrazio publikoek bere integrazio kulturalasusta dezaten.

14. artikulua. Zerbitzuen eta gizarte prestazio-en esparruko eskubideak.

1. Nafartasun politikoa duten pertsonek ondokoeskubideak dituzte. Horiek baliatzeko eta, kasuabada, gozatzeko, legeetan eta erregelamenduetanezarritako baldintzak bete beharko dira:

a) Gizarte-zerbitzuen sistema publiko batenprestazioak berdintasun-baldintzetan jasotzeko,prestazio horiei buruzko informazioa jasotzeko etahaiei pertsonalki eragiten dien edozein jarduketa-tarako baimena emateko.

b) Mendekotasun egoeran baldin badaude,bere autonomia pertsonala, gizarteratzea nahizlaneratzea eta erkidegoko bizitza sozialeko parte-hartzea ziurtatzeko beharrezkoak diren prestaziopublikoak jasotzeko. Mendekotasuna duten pertso-nak bere kargura dituzten familiek eskubidea duteNafarroako Foru Komunitateko Administrazioarenlaguntza bat jasotzeko.

c) Ezgaitasun-mailaren bat baldin badute,eskubidea dute tratu eta aukera berdintasunerako,bere bizitzaren edozein esparrutako irisgarritasu-nerako eta laguntza publikoak, kalitatezko zerbi-tzuak eta prestazioak jasotzeko, beharrezkoakdirenak eguneroko bizitzan autonomia pertsonalaizateko eta bere erabateko laneratzerako, gizarte-ratzerako nahiz hezkuntza-integraziorako.


6

d) Txirotasun edo beharrizan egoeran baldinbadaude, bizitza duina eta gizarteratzea ziurtatukodien oinarrizko errenta bat jasotzera. Oinarrizkoerrenta hori familiaren osaeraren araberakoa iza-nen da.

2. Hirugarren gizarte-sektoreko erakundeekeskubidea dute gizarte-lankidetzaren eta -partai-detzaren esparruetan jarduteko.

15. artikulua. Lan eta okupazio esparrukoprestazioen arloko eskubideak.

1. Lanerako eskubide konstituzionalari dagokio-nez, legez ezarritakoarekin bat, Nafarroako ForuKomunitateko Administrazioaren enplegu-zerbitzupubliko eta doakoa berdintasun-baldintzetan jaso-tzeko eskubidea ziurtatzen da.

2. Nafartasun politikoa dutenek eskubidea duteenplegu publikoa lortzeko berdintasun-baldintze-tan eta merezimendu- eta gaitasun-printzipio kons-tituzionalen arabera, salbu eta, korporazioen eran-tzukizun sozialaren edo gizar teratzearenprintzipioekin bat, talde jakin batzuen sarbideasustatzen den kasuetan.

3. Pertsona guztiek izanen dute eskubideaNafarroako Foru Komunitateko Administrazioarenmenpeko lanbide-sustapenaren eta -prestakuntza-ren arloko zerbitzu publikoak doan jasotzeko, arloedo sektore profesional bakoitzari buruzko araubi-dean ezartzen diren baldintzekin bat.

4. Baldin eta lan merkatuan sartu ezin izandirelako lan merkatutik kanpo badaude eta bizibideberekirik ez badute, nafartasun politikoa duten per-tsonek eskubidea izanen dute Nafarroako ForuKomunitatearen prestazio edo baliabide ez-kontri-butiboak, izaera aringarria dutenak, jasotzeko, edolaneratzera bideratutako korporazio-erantzukizunsozialeko planetan parte hartzea eskatzeko, forulege bidez ezarritako moduan.

16. artikulua. Lanbide eta enpresa jardueralibrerako eskubidea.

1. Nafarroako administrazio publikoek enpresaknahiz profesionalak libreki zirkulatzea eta kokatzeaziurtatuko dute, Konstituzioarekin eta EuroparBatasunaren Itunarekin bat.

2. Nafarroako administrazio publikoek begiratu-ko dute bateragarria izan daitezen eskubide horieklibreki baliatzea eta interes orokorra, NafarroakoForu Komunitatearen interes orokorra barne.

17. artikulua. Etxebizitzaren esparruko eskubi-deak.

1. Nafartasun politikoa duten pertsonek eskubi-dea dute etxebizitza duin, egoki eta irisgarri bat

izateko, pertsona guztientzako diseinuaren printzi-pioaren arabera taxutua, ingurumen eta paisaiaegokian.

Etxebizitza duin bat izateko adina baliabide ezdutenek eskubidea izanen dute beren diru-sarre-ren araberako laguntza publiko bat jasotzeko,errentamendurako erabiliko dena, legez edo erre-gelamendu bidez ezarritako baldintzetan eta kopu-ruan.

2. Nafarroako Foru Komunitateko Administra-zioak etxebizitza izateko eskubidea gauzatzeasustatuko du, bereziki ondoko kasuetan: baliabide-rik gabeko pertsonak, gazteak, indarkeriaren bikti-mak, ezgaituak eta babes publiko handiagoa justi-fikatuta dagoen pertsonen eta familien kasua.

18. artikulua. Hornidura publikoen eta erabile-ra publikoko ekipamenduen esparruko eskubide-ak.

Pertsona guztiek dute eskubidea diskriminazio-rik gabeko eta irisgarritasun unibertsaleko baldin-tzetan erabiltzeko hornidura publikoak eta erabile-ra publikora irekitako ekipamendu kolektiboak,kasuan kasuko jarduera arautzen duen legediare-kin bat.

19. artikulua. Lurraldearen antolamenduareneta hirigintzaren esparruko eskubideak. Pertsonaguztiek eskubidea dute:

a) Lurraldearen antolamenduari, hirigintzarenantolamenduari eta horren ingurumen-ebaluazioa-ri buruz Nafarroako administrazio publikoek duteninformazioa jasotzeko eta emandako administra-zio-egintzen edo -xedapenen kopia edo ziurtagiriajasotzeko, hirigintzaren alorreko legedian ezarrita-ko moduan.

b) Administrazio eskudunak informazio osoaeman diezaien, idatziz eta arrazoizko epe batean,finka jakin bati aplikatzekoak zaizkion hirigintza-baldintzei eta -araubideari buruz.

c) Lurraldearen antolamenduko eta hirigintzaantolamenduko eta exekuzioko edozein tresna lan-tzerakoan eta onesterakoan parte-hartze efektiboaizateko, alegazioak, oharrak, proposamenak, erre-klamazioak eta kexak aurkeztuz eta Administrazio-aren aldetik erantzun arrazoitua jasoz, hirigintza-ren arloko legediarekin bat.

d) Nafarroako administrazio publikoetan akziopublikoa baliatzeko, hirigintza eta lurralde antola-menduko arauak errespetarazte aldera, bai etaarau horiek nahiz proiektuek jasotzen dituztentresnen ingurumen-ebaluazioko prozeduretatikheldu diren erabakiak ere, hirigintzaren arlokolegediarekin bat.


7

e) Hirigintza eta lurralde antolamenduko ekime-nak proposatzeko, hirigintzaren arloko legedianezarritako moduan, eta ekimen horiek hasierabatean onets daitezen eta jendaurrean jar daite-zen, eta hori ez da oztopo izanen administrazioeskudunak behin betiko onespenerako egintzanxedatu beharrekoa xedatzeko.

20. artikulua. Ingurumenarekin zerikusia duteneskubideak.

1. Pertsona orok du eskubidea ingurumen eko-logikoki orekatu, iraungarri eta osasuna errespeta-tzen duen batean bizitzeko, legeek zehaztutakoestandarrekin eta babes-mailekin bat.

2. Denek dute eskubidea berdintasunez goza-tzeko baliabide naturalez, babestutako naturgune-ez eta paisaiaz.

3. Ingurumenerako eskubidea bermatzen daegoki babestuz dibertsitate biologikoa eta prozesuekologikoak, ondare naturala, paisaia, ura, aireaeta baliabide naturalak.

4. Pertsona orok du eskubidea babestua izate-ko zeinahi kutsadura modutatik, legeak zehaztuta-ko estandarren eta mailen arabera.

5. Bereziki, pertsona guztiek dute eskubideaberen bizilekua edukitzeko zaratarik gabe edotabestelako edozein immisio kutsagarririk gabe, kon-tuan hartuta, horretarako, aplikatzekoa den legedi-ak onartzen dituen gehieneko mugak.

6. Pertsona orok du eskubidea botere publiko-ek ingurumenaren inguruan eskueran duten infor-maziora sarbidea izateko, legeek ezarritako modu-an.

7. Aitortzen da eskubidea dagoela akzio publi-koa erabiltzeko Nafarroako administrazio publikoeiexijitze aldera errespeta dezatela Nafarroako ingu-rumena, naturguneak, paisaiak eta ondare natura-la babesten dituen legedia. Akzio horren arrazoiabaldin bada legez kanpokotzat jotzen diren obrakegitea, akzioa erabiltzen ahalko da obrak egitenari diren bitartean eta ingurumenaren arloko lege-dia babesteko neurriak hartzeko ezarritako epeakigaro arte.

21. artikulua. Ur hornidurarekin zerikusia duteneskubideak.

Denek dute eskubidea, garapen iraungarriarenesparruan eta Foru Komunitatearen eskumenenesparruan, ura modu eraginkorrean eta efizienteanerabiltzeko, eta baliabide horren hornidura nahikoaizatekoa, bai zenbatekoari bai kalitateari dagokio-nez, beren oraingo eta etorkizuneko beharrizanakasetzeko, hala giza kontsumorako nola jarduerasozial eta ekonomikoak gauzatzeko, jarduera hori-

ek Nafarroako lurraldea egituratzeko eta berrore-katzeko baliagarriak direnean muga bakarra iza-nen dute interes orokorrak ezarritakoa.

22. artikulua. Kontsumitzaile eta erabiltzaileeneskubideak.

1. Pertsona guztiek, ondasunen eta zerbitzuenkontsumitzaile eta erabiltzaile gisa, honako esku-bide hauek izanen dituzte:

a) Osasuna eta segurtasuna babestuak izate-koa.

b) Produktuen eta zerbitzuen ezaugarriei nahizprezioei buruzko informazioa egiazkoa eta ulerga-rria izatekoa.

c) Eskuratutako produktuetarako eta kontrata-tutako horniduretarako berme-araubide bat izate-koa.

d) Beren interes ekonomiko eta sozial zilegiendefentsarakoa, jokabide abusuzkoak, arduragabe-ak edo iruzurrezkoak gertatuz gero.

e) Informatuak izatekoa eta parte hartzekoa,zuzenean edo beren ordezkarien bidez, Nafarroa-ko administrazio publikoen aurrean, legez ezar-tzen den moduan.

f) Legezko eskubideei eta betebeharrei buruz-ko prestakuntza eta informazioa izatekoa.

2. Nafarroako Foru Komunitateko administra-zioak babestu eginen du ondasunen eta zerbitzu-en kontsumitzaileen eta erabiltzaileen elkartzekoeskubidea.

23. artikulua. Kalitatezko zerbitzu publikoakizateko eskubidea.

1. Pertsona orok du eskubidea bai zerbitzupublikoak bai interes ekonomiko orokorreko zerbi-tzuak berdintasunez eskuratzeko, bai eta zerbitzuhorietan tratu pertsonalizatua eta egokia jasotzekoere.

2. Nafarroako administrazio publikoek ezarrikodute zer baldintza beharko diren zerbitzu publiko-ak eskuratu ahal izateko eta zer estandar izanbeharko dituzten zerbitzuok; kudeaketa ereduberritzaileak ezarriko dituzte, halaber, zerbitzuenhobetze etengabea ahalbidetzeko eta kalitatearenebaluazioa egin ahal izan dadin, eta interes eko-nomiko orokorreko zerbitzuak behar bezalako kali-tatez emanen direla ere behatuko dute.

24. artikulua. Administrazio ona izateko esku-bidea

Berarekin zerikusia duten gai guztietan, pertso-na orok ditu ondoko eskubideak Nafarroako admi-nistrazio publikoekiko harremanetan:


8

a) Arreta adeitsua, arduratsua eta konfidentzi-azkoa izatekoa.

b) Eskabideak, eskaerak, erreklamazioak etahelegiteak aurkeztekoa.

c) Bere gaiak modu inpartzialean eta objektibo-an tratatuak izatekoa, bazterketarik gabe jaiotza,sexua, adina, arraza, erlijioa, iritzia edo bestelakobaldintza edo zirkunstantzia pertsonal edo sozialdela medio.

d) Administrazio publikoen jardunbidea betiereproportzionatua izatekoa jardunbide hori justifika-tzen duten helburuekin.

e) Berari eragiten dioten erabakietan bete-bete-an parte hartzekoa.

f) Informazio egiazkoa, argia, soila eta ulerte-rraza eskatzekoa eta lortzekoa administrazioarenjardueraren gaineko alderdiei buruz, horiek eragi-na izan dezaketenean bere eskubideetan, intereszilegietan eta betebeharretan, bai eta ondasuneneta zerbitzuen erabileran, bai eta prestazio publi-koen erabileran ere, bermatuta dutela, betiere,beren nortasunari buruzko konfidentzialtasuna.

g) Gaiak arrazoizko epe batean aztertuak etaebatziak izatekoa, eta Administrazioaren erabakiespresa legez ezarritako epean jasotzekoa.

h) Entzunak izatekoa bere kontrako banakakoneurri bat hartu baino lehen.

i) Dagokion espediente administratiboa azter-tzekoa, baina legezko interesak, konfidentzialtasu-na eta merkataritzako eta lanbideko sekretuaerrespetatuz.

j) Izapidetzen ari diren administrazio-espedien-teak aztertzekoa, baldin eta haietan interesduntzathartuak badira, eta Administrazioaren artxibo etaerregistroak aztertzekoa ere bai, indarreko araue-tan ezarritakoaren arabera, artxibo eta erregistrohorien euskarria edozein dela ere. Eskubidehorrek berarekin dakar agirien kopiak egitekoeskubidea, edo ziurtagiriak eskuratzekoa, betierelegez ezarrita dauden tasa edo prezioak ordainduzgero, horrelakorik baldin badago.

k) Erabaki arrazoitua eskuratzekoa.

l) Herritarrekin zerikusia duten prozedura admi-nistratiboak burokratikoegiak edo konplikatuegiakez izatekoa.

m) Kasuko erregistro administratiboetan idazki-ak eta agiriak aurkeztekoa, aurretik bere nortasu-na egiaztatuta, bai eta horiek aurkeztu izanarenegiaztapena jasotzekoa ere.

n) Prozedurari aplikatzekoak diren arauek ezar-tzen ez dituzten agiriak edo jadanik Foru Komuni-tateko Administrazioaren esku daudenak ez aur-keztekoa.

o) Nafarroako Foru Komunitateko Administra-zioak publikotasunaren printzipioa bete-beteanerrespetatuz jardun dezan, legeek herritarrei eslei-tzen dizkieten eskubideen eraginkortasuna berma-tuta egoteko.

p) Zehapenak, halakorik ezartzen bazaio, egi-niko arau-haustearekin proportzionatuak izatekoa.

q) Eskea egiteko eskubide konstituzionala era-biltzekoa, hori arautzen duen lege organikoarekinbat.

r) Zerbitzuen funtzionamenduari buruzko irado-kizunak, erreklamazioak eta kexak adieraztekoa.

s) Sorrarazi zaizkion kalteengatiko ordainajasotzekoa.

25. artikulua. Tributu-administrazioekin zeriku-sia duten eskubideak.

Zergadun orok, bere harreman juridiko-tributa-rioetan, ondoko eskubideak ditu Nafarroako admi-nistrazio publikoen aurrean:

a) Tributu Administrazioak informazioa etalaguntza eman diezazkion bere tributu betebeha-rrak betetzeko eta betebehar horien eduki etagarrantziaren gainean.

b) Itzul dakizkion okerreko diru-sarrerak eta ofi-zioz tokatzen direnak; halakoetan, legeetan ezarri-tako berandutza-interesa ere ordainduko zaio, har-tarako errekerimendurik egin gabe ere.

c) Ordain dakion, legez ezarritako moduan, tri-butu zor baten betearaztea eteteko jarritako abaleta beste bermeen kostua, epai edo administrazioebazpen irmo batek zor hori bidegabekotzat dekla-ratu bezain laster.

d) Alderdi den prozeduren izapideak zertandiren jakitekoa.

e) Bera interesduna den tributu kudeaketakoprozedurak izapidetzeko ardura duen Tributu Admi-nistrazioaren zerbitzuan ari diren agintari eta langi-leen nortasuna ezagutzekoa.

f) Berak aurkeztutako aitorpenen ziurtagiria etakopia eskatzekoa.

g) Berriz ez aurkezteko lehendik aurkezturikdituen eta Administrazioak bere esku dituen doku-mentuak.

h) Tributu Administrazioak lortu dituen datuen,txostenen edo aurrekarien isilpekotasuna errespe-


9

ta dadin, legeek agintzen duten moduan. Horiekerabili ahalko dira bakarrik Administrazioak kudea-tu behar dituen tributu edo baliabideak aplikatze-ko, eta ezin izanen zaizkie hirugarrenei laga edojakinarazi, legeek aurreikusiriko kasuetan salbu.

i) Tributu Administrazioaren langileengandikbehar bezalako errespetu eta begiramenezko tra-tua jasotzekoa.

j) Tributu Administrazioaren egintza batek zer-gadunak parte hartzea behar badu, parte-hartzehori zergadunari arinena gertatzen zaion moduanegin dadin.

k) Alegazioak egin eta dokumentuak aurkezte-koa, eta erakunde eskudunak horiek kontuan harditzaten kasuan kasuko ebazpen proposamenaidazterakoan.

l) Entzuna izatekoa entzunaldiaren izapidean,ebazpena eman baino lehen.

m) Informazioa jasotzekoa, erosi edo eskualda-tuko diren ondasun higiezinek duten balioaren gai-nean.

n) Informazioa jasotzekoa, tributu ikuskaritzakaurrera eramandako egiaztatze- edo ikertze-jardu-ketak hastean, egiaztatze-ikertze horien izaerareneta garrantziaren gainean, bai eta ekintza horiekdirauteino dituen eskubide-betebeharren gainean,eta jarduketa horiek foru lege honek agintzen ditu-en epeetan egin daitezen ere bai.

ñ) Behar diren bermeak izatekoa arau-hauste-ak eta zehapenak izaten direnetan, eta tributu-kudeaketaren berezko eragiketetan ere bai; bermehoriek bereziki ziurtatuko dira helegiteak eta aur-karatze ekonomiko-administratiboak aurkeztekoaukera emanez, legeetan agindutako moduanbetiere.

26. artikulua. Datu pertsonalak babestekoeskubidea.

1. Pertsona orok du eskubidea bere datu per-tsonalak babestuak egon daitezen; hain zuzen ere,Nafarroako administrazio publikoetako eskumene-koak diren fitxategietan eta datu-baseetan biltzendirenak, eta administrazio horiekin zerikusia dutenedo horien menpekoak diren ente eta enpresapublikoen fitxategietan eta datu-baseetan daude-nak, baita horiekin lan egiten duten edo horieilaguntza ematen dieten enpresa pribatuenetandaudenak ere.

2. Era berean, pertsona orok du eskubideabere datu pertsonaletara sarbidea izateko, datuokaztertzeko, eta horiek zuzentzea eta ezabatzealortzeko ere bai.

27. artikulua. Hizkuntza-eskubideak.

Era berean, Nafarroako Foru KomunitatekoAdministrazioarekiko harremanetan herritar guzti-ek dute gaztelania edo euskara erabiltzeko eskubi-dea, Nafarroako foru legerian ezarritakoari jarraikizbetiere.

28. artikulua. Justiziaren eskuragarritasuna.

Nafarroako Foru Komunitateak, bere eskume-nen esparruan, Justizia Administrazioak Nafarroanematen dituen zerbitzuen kalitatea bermatuko du,eta biktimei arreta ematen zaiela ere bai, berezikiekintza terroristen eta generoko indarkeriaren bik-tima direnei; doaneko justizia eskuratu ahal izateaere bermatuko du.

29. artikulua. Informazioaren eta komunikazio-aren teknologia berrien eskuragarritasuna.

Aitortzen da pertsona orok duela eskubideateknologia berriak eskuratzeko eta erabiltzeko, etaezagutzaren gizartean aktiboki parte hartzekoeskubidea ere bai, legeek ezartzen dituzten bitar-teko eta baliabideen bidez.

II. TITULUA

Betebeharrak

30. artikulua. Betebeharrak

1. Pertsona orok hurrengo betebeharrak ditu:

a) Besteen eskubideen erabilera zilegia eta ezabusuzkoa errespetatzea.

b) Gastu publikoei aurre egiten laguntzea, beregaitasun ekonomikoaren arabera.

c) Ingurumena zaintzea eta babestea.

d) Arduraz erabiltzea baliabide naturalak,babestutako naturguneak eta paisaia.

e) Ondare naturala zaintzen laguntzea, etakutsadura mota desberdinak ezabatzera bideratu-tako jarduketetan ere bai, ondare naturalari eutsidakion eta zainduta egon dadin etorkizunekobelaunaldientzat.

f) Hirigintzaren edo ingurumenaren arloko lege-diak baimentzen ez dituen ekintzak edo jarduerakez egitea.

g) Katastrofe eta larrialdi egoeretan laguntzea.

h) Herritarrek Hauteskunde Administrazioanduten parte-hartzetik eratortzen diren betebeha-rrak betetzea, eta hauteskunde-legeetan ezarrita-koa errespetatzea.

i) Administrazio publikoen zerbitzuko langilee-kin adeitasunez jokatzea.


10

j) Errespetatzea eta modu arrazionalean etaegokian erabiltzea jabari publikoko ondasunak etaazpiegitura nahiz zerbitzu publikoak, betiere horienezaugarriekin, eginkizunarekin eta zerbitzu-gaita-sunarekin bat; era berean, aplikatzekoa den lege-dia hautsiz ondasun publikoak asaldatzeko edokaltetzeko arriskua dakarren edozein ekintza egite-ari uko egitea.

k) Prestazio eta zerbitzu publikoak arduraz etaelkartasunez erabiltzea, eta horien funtzionamendu-an laguntzea, kasuan-kasuan ezarritako arauakbehar bezala errespetatuz, eta errespetatuz, orobat,gainerako erabiltzaileak eta prestazio nahiz zerbitzuhoriek emateaz arduratzen diren pertsonak.

l) Ondare publikoa errespetatzea eta zaintzea,bereziki izaera urbanoa, kulturala eta historiko-artistikoa duena, eta ondare horren zaintzan etagozamenean laguntzea.

m) Seme-alaben heziketan laguntzea, berezikiderrigorrezko hezkuntzan.

n) Zuzeneko lerroko aurreko ahaideak manten-tzeko, artatzeko eta zaintzeko betebeharrak bete-tzea.

o) Legez ezartzen den beste edozein.

2. Betebehar horiek ez betetzeak administra-zio-zehapena ekarriko du berekin, aplikatzekoakdiren legeek hala tipifikatzen dutenean eta legehorietan xedatutakoaren arabera.

III. TITULUA

Politika publikoen printzipio gidariak.

31. artikulua. Xedapen orokorrak.

1. Konstituzioan ezartzen diren politika soziala-ren eta ekonomikoaren printzipio gidariak gorabe-hera, Foru Komunitateko eta Nafarroako toki entita-teen politika publikoak bideratuko dira tituluhonetan jasotzen diren printzipio gidarien arabera.Beren eskumenak erabiltzean, foru erakundeek etaNafarroako administrazio publikoek behar direnneurriak sustatu eta hartuko dituzte, printzipio gida-rien eraginkortasun erabatekoa ziurtatzeko.

2. Titulu honetan jasotako printzipio gidariakbideratuko dira, gainera, pertsona eta talde jakinbatzuen egoera pertsonalaren edo sozialaren edobeste edozein marjinazio edo bazterkeria motarenondorioz jazo litezkeen desberdintasun eta diskri-minazio egoerak gainditzera. Horretarako, printzi-pio horien garapenak erraztu eginen du pertsonaeta taldeoi dagozkien zerbitzuak eta prestazioakeskuratzea, eta ezarriko du, halaber, zein kasutanizanen diren horiek doanekoak, egoera ekonomi-korik okerrenen ondorioz.

32. artikulua. Hartzaileak.

1. Titulu honek aipatzen dituen printzipio gidari-en hartzaileak izanen dira foru erakundeak etaNafarroako administrazio publikoak.

2. "Foru erakundetzat" hartuko dira NafarroakoForu Eraentza Berrezarri eta Hobetzeari buruzkoLege Organikoak aipatzen dituenak eta Nafarroa-ko Parlamentuak izaera horrekin foru legez sortu-takoak.

3. Nafarroako administrazio publiko izanen diraNafarroako Foru Komunitateko Administrazioa,Nafarroako toki entitateak, horien menpeko era-kunde publikoak, horiek sortzen dituzten sozietate-ak eta fundazio publikoak, baldin eta gehienezkopartaidetza edo kontrol erabakigarria mantentzenbadute. Nafarroako administrazio publiko izanendira, orobat, legez sortzen edo arautzen direnadministrazioak, zuzenbide publikoko entitateak,zuzenbide publikoko korporazioak edo elkargo ofi-zialak, administrazio batek edo batzuek eratutakopartzuergoak, eta, oro har, legeak edo administra-zio batek sortu eta interes publikoaren aldekoaden edozein entitate.

4. Aurreko idatz-zatian xedatua gorabehera,Nafarroako administrazio publiko oro egonen dabehartuta foru lege honetan jasotzen diren printzi-pio gidariak sustatzera; betiere, antolamendu juri-dikoari jarraikiz gaian eskuduna den neurrian.

33. artikulua. Pertsonen bizi-kalitatea hobe-tzea.

Foru erakundeek eta Nafarroako administraziopublikoek helburu izanen dute pertsona ororenbizi-kalitatea hobetzea. Horretarako, kalitatezkozerbitzu publiko batzuk bultzatuko dituzte.

34. artikulua. Familia.

1. Familiaren babes soziala, juridikoa eta eko-nomikoa ziurtatzen da, oinarrizko egitura baita etagizarte kohesioko faktorea, eta pertsonen elkarbi-zitzako eta laguntzarako lehenbiziko gunea.

2. Familiaren babesa integrala izanen da;babes hori legedi zibilaren arabera existitzen direnfamilia mota guztiei emanen zaie, eta familiok ziur-tatuta izanen dute berdin tratatuak izatea.

3. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek familiak babesteko neurri ekonomi-koak eta araubidekoak sustatuko dituzte, ziurtatzealdera bateragarriak izanen direla lana eta familiaeta ziurtatze aldera familiek seme-alabak izanendituztela; arreta berezia jarriko zaie familia ugariei.


11

4. Familien informazioa, prestakuntza eta ori-entazioa sustatuko da, eta behar bereziak dituztenfamilientzako arreta.

5. Bikote egonkorren eskubideak babestukodira horiei buruzko foru legeak ezarritako moduan.

35. artikulua. Adingabeak.

1. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek adingabeen babesa ziurtatuko dute,eta bereziki babestuko dituzte edozein motatakoesplotaziotik, abandonutik, tratu txar edo krudelke-rietatik eta pobreziatik eta horren ondorioetatik.

2. Botere publikoek edo erakunde pribatuekgauzatutako jarduketa guztietan, adingabeareninteres nagusiak lehentasuna izanen du.

3. Betiere, Nafarroako Foru Komunitatekoadministrazioak adingabearen tutoretza ziurtatukodu. Adingabeei buruz hartzen den edozein neurrikizan behar du bete-betean hezigarria eta gizarte-ratzailea; kontuan hartuko du adingabearen fami-lia- eta gizarte-integrazioa, eta haren identitatea-ren konfidentzialtasunaren printzipioari lotuko zaio.

36. artikulua. Gazteak.

Nafarroako foru erakundeek eta administraziopublikoek:

a) Gazteen emantzipaziorako eta autonomiara-ko lagungarriak diren politika publikoak sustatukodituzte.

b) Prestakuntza, lana eta etxebizitza izateaerraztuko diete gazteei, halako moduz non berenbizitza-proiektua garatu ahal izan dezaten.

c) Ahalbidetuko dute gazteek bizitza publikoaneta gizartean parte-hartze ahalik eta zabalena iza-tea, eskubide eta betebehar berekin betiere.

37. artikulua. Adineko pertsonak.

Foru erakundeek eta Nafarroako administraziopublikoek adineko pertsonen babesa ziurtatukodute, bizimodu duin eta autonomoa izan ahaldezaten, eta erkidegoko gizarte-, hezkuntza- etakultura-bizitzan parte hartu ahal izan dezaten.

Adineko pertsonak erabat gizartera daitezenere saiatuko dira, horretarako belaunaldien artekoelkartasunaren printzipioa eta zahartze aktiboarenprintzipioa oinarri dituzten politika publikoak erabi-liz.

Zehazki, adineko pertsonei ziurtatuko zaizkiebabes juridikoa eta osasunarena, bizitoki egokiaizateko modua, kultura eta aisia, eta parte-hartzepublikorako eta elkartzeko eskubideak.

38. artikulua. Ezgaitasunak dituzten pertso-nak.

1. Ezgaitasunak dituzten pertsonei dagokienez,Nafarroako foru erakundeek eta administraziopublikoek:

a) Horien babesa eta autonomia pertsonalaziurtatuko dituzte.

b) Horien gizarteratzea, integrazio ekonomikoa,juridikoa eta laneratzea sustatuko dituzte, printzi-piook oinarri hartuta: diskriminazio ezarena, irisga-rritasun unibertsalarena eta aukera berdintasuna-rena.

c) Sustatuko dute parte har dezaten erkidegoa-ren bizitzan eta eragiten dieten politiken zehazta-penean, beren interesak ordezkatzen dituztenelkarteen bitartez, horretarako aukera berdintasu-naren politika erabiliz eta eginbide positiboko neu-rriak garatuz.

d) Komunikazioa ahalbidetuko dieten hizkun-tzak ere erabiliko dituzte. Bereziki, gorren keinu-hizkuntzaren erabilera ziurtatuko dute, eta ziurta-tuko dituzte, halaber, beharrezkoak direnbaldintzak hizkuntza hori aukeratzen duten pertso-na gorren eskubide eta betebeharren berdintasunaerabatekoa izan dadin; keinu-hizkuntza irakatsi,babestu eta errespetatu eginen da.

e) Ezgaitu sentsorialekiko komunikazioa ahal-bidetuko duten sistemen erabilera inplementatukodute.

f) Oztopoak kentzea bultzatuko dute zerbitzuedo erabilera publikoko guneetan, instalazioetaneta egoitzetan, eta bidaiarien garraiobide publikokolektiboan.

g) Behar diren neurriak hartuko dituzte, pertso-na horien inguru familiar zuzenekoaren babesarenosagarri.

2. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek babes berezia emanen diete mende-kotasun egoeran dauden pertsonei, halako moduznon bizi-kalitate duinaz gozatzeko modua izanenbaitute, eta ziurtatuko diete, halaber, autonomiapertsonala ziurtatzeko beharrezkoak dituzten pres-tazio publikoak izateko eskubidea.

39. artikulua. Gizonen eta emakumeen artekoaukera-berdintasuna.

1. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek ziurtatuko dute betetzen dela gizo-nen eta emakumeen arteko aukera-berdintasuna-ren printzipioa lana lortzean, prestakuntzarenarloan, lanbidean aurreratzerakoan, lan-baldintze-tan, ordainsariak barne direla, eta gainerako egoe-


12

ra guztietan, eta ziurtatuko dute, orobat, emaku-meak ez direla diskriminatuko haurdun egoteaga-tik edo amatasunagatik, halakoetan zehatu eginenbaita diskriminazio hori.

2. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek ziurtatuko dute zeharkakotasunadagoela politika publiko guztiei genero ikuspegiaeta emakumeen ikuspegia eransten zaienean; hel-burua da gizonen eta emakumeen arteko pareko-tasuna lortzea, eta berdintasun benetakoa eta egi-azkoa.

3. Politika publikoek ziurtatuko dute modu inte-gralean eginen zaiela aurre emakumeen aurkakoindarkeria mota guztiei eta ekintza sexista nahizdiskriminatzaileei; sustatuko dute, halaber, emaku-meek hainbat arlotan izan duten eta duten zeregi-naren aitorpena, hala nola arlo kulturalean, histori-koan, sozialean eta ekonomikoan; eta, era berean,emakumeen taldeen eta elkarteen parte-hartzeaere sustatuko dute politika horiek prestatzean etaebaluatzean.

4. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek, beren politika ekonomiko eta sozia-lak ezartzean, kontuan hartuko dute zer balioduten etxean eta familian egiten diren zaintze- etaartatze-lanek.

5. Foru erakundeek eta Nafarroako administra-zio publikoek, beren eskumenen esparruan joka-tuz eta legeetan ezarritako kasuetan, behatukodute erabakigarria izan dadin emakumearenborondate librea, baldin eta jokoan baldin badagoemakumearen duintasuna, osotasuna eta ongizatefisiko eta mentala.

40. artikulua. Osasun publikoa.


a) Biztanleriaren osasuna zaindu eta babesterazuzendutako osasun publikoko prestazioak susta-tuko dituzte.

b) Osasun zerbitzu publikoaren zerbitzuarenkalitatea, doakotasuna eta unibertsaltasuna ziurta-tuko dute, legeek ezarritako moduan.

41. artikulua. Gizarte-ongizatea eta -kohesioa.


a) Gizarte zerbitzuen sistema publiko bat sus-tatuko dute, pertsonei eta taldeei arreta ematekobehar adinakoa, guztizko garapen pertsonal etasoziala lortzera bideratua eta Nafarroako adierazleekonomiko eta sozialei egokitua.

b) Gizarte-kohesioa sustatu eta gizarte-marji-nazioa eta -bazterkeria bideratzen duten arrazoiakdesagerraraziko dituzten politika publikoak bultza-tuko dituzte.

c) Babesaren premia handiena duten pertso-nen eta kolektiboen erabateko integrazio sozial,ekonomiko eta lanekoa zainduko dute, berezikimarjinazio eta pobrezia egoeran eta gizarte-baz-terkeria pairatzeko arriskuan daudenen kasuan.

d) Pertsonen duintasuna, segurtasuna etababes integrala zainduko dituzte, bereziki ahulda-de egoeran dauden pertsonen kasuan.

e) Prebentzio-politika komunitarioak sustatukodituzte, eta legeek oinarrizkotzat jotzen dituztengizarte zerbitzuen kalitatea eta doakotasuna ziur-tatuko dituzte.

f) Pertsona guztien arteko bizikidetasuna etasinesmen eta konbikzio etiko eta filosofikoen aniz-tasunarekiko errespetua zainduko dute, eta kultu-ren arteko harremanak sustatuko dituzte, elkarreki-ko aitorpenerako, elkarr izketarako etabitartekaritzarako esparruak bultzatuz eta sortuz.

g) Ijitoen erkidegoko kulturaren aitorpena ziur-tatuko dute.

42. artikulua. Emigranteak.

1. Nafarroako foru erakundeek eta administra-zio publikoek behar diren neurriak sustatu eta har-tuko dituzte nafarrak beren lurrean bizitzeko etalan egiteko daukaten eskubideaz egiazki baliatuahal izanen direla ziurtatzeko, kanpoan bizi dire-nak itzul daitezela erraztuko duten baldintzak sor-tuz.

2. Jatorriz Nafarroakoak diren edo Nafarroatikheldu diren eta beste autonomia erkidego batzue-tan nahiz Espainiatik kanpo bizi diren herritarrek,bai eta haien elkarte eta gizarte zentroek ere,beren jatorri edo etorkiaren aitortza izanen dute,eta Nafarroako bizitza sozial eta kulturalaren aldelaguntza emateko eta hura partekatzeko eskubi-dea izanen dute.

43. artikulua. Immigranteak.

Nafarroako foru erakundeek eta administraziopublikoek behar diren ekintzak abiaraziko dituzteimmigratutako pertsonei harrera egiteko araubidebat ezartzeko, haien laneko integrazioa eta inte-grazio ekonomiko, sozial eta kulturala sustatukodute eta ziurtatuko dute haien eskubideen etabetebeharren aitorpena eta eraginkortasuna, hez-kuntza munduan integratuko direla eta gai publiko-etan parte hartuko dutela, legeetan ezarritakomoduan.


13

44. artikulua. Parte-hartzea sustatzea.


a) Gizarte zibilaren sendotzea eta elkartegin-tzaren, boluntariotzaren eta gizartearen parte-har-tzearen sustapena bilatuko dute.

b) Politika publikoak egin, eman eta ebaluatze-rakoan gizarteak parte har dezan sustatuko dute,bai eta banakakoek eta elkarteek arlo zibiko, sozi-al, kultural, ekonomiko eta politikoan parte hardezaten ere, betiere aniztasuna, ekimen askea etaautonomia guztiz errespetatuz.

c) Erraztasunak emanen dituzte herritarrekparte hartzeko eta ordezkaritza izateko eta parte-hartze eta ordezkaritza politikorako, eta arretaberezia jarriko diete lurraldean biztanle gutxiendauzkaten eskualdeei eta mendiko eskualdeei.

45. artikulua. Hezkuntza.

1. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazio-ak:

a) Kalitatezko hezkuntza sistema bat garatukodu, irekia, anitza eta parte-hartzailea, interes publi-koari zuzendua eta ikasleen nortasuna librekigaratuko dela ziurtatuko duena.

b) Ikasleen giza prestakuntza zientifiko eta tek-nikoa bultzatuko du, honako balio sozialetan oina-rritua: berdintasuna, elkartasuna, askatasuna,aniztasuna, erantzukizun zibikoa, tolerantzia, bizi-kidetasun baketsua eta bizikidetasun demokrati-koa oinarritzen duten gainerakoak.

c) Irakaskuntzaren doakotasuna bermatuko duderrigorrezko hezkuntza maila guztietan eta legezezartzen diren gainerako mailetan.

d) Beketarako eta ikasketetan laguntzeko siste-ma bat ezarriko du, ziurtatzeko ezen pertsonaguztiek, beren baliabide eta gaitasunen arabera,gainerako hezkuntza mailetarako sarbidea izanendutela.

e) Ikastetxe pribatuetarako funts publikoak arti-kulatuko ditu, legeetan ezarritakoaren arabera, ira-kaskuntzara berdintasun- eta kalitate-baldintzetaniristeko eskubidea ziurtatzeko. Berdintasun-baldin-tzetan iristearen ondorioetarako, ikasleak onartze-ko ezartzen edo exijitzen diren irizpideak ezin iza-nen dira inolaz ere izan bazter tzaileak,justifikaziorik gabe.

f) Hezkuntza planetan dibertsitatearen eta gizo-nen eta emakumeen arteko berdintasunaren balio-ak txertatzea, bizitza politiko eta sozialaren arloguztietan. Hezkuntza sistemak sustatuko ditu ikas-

leek ekintzaileak izateko duten gaitasuna, eleaniz-tasuna eta teknologia berrien erabilera.

g) Hezkuntza sistema orokorra osatuko duNafarroari buruzko irakaskuntza berariazkoekin.

h) Sustatuko du ikasleek, derrigorrezko hez-kuntza bukatzerakoan, Europar Batasuneko gazte-laniaz bestelako lan hizkuntza ofizial bat beharbezala menperatzea.

i) Bultzatuko du familiak seme-alaben hezkun-tzan inplikatzea eta parte hartzea bultzatuko du,hezkuntza erkidegoaren esparruan, eta aisialdikohezkuntza jarduerak egin daitezen erraztasunakemanen ditu eta haietarako sarbidea izatea susta-tuko du.

j) Nafarroan dauden unibertsitateen lana bul-tzatuko du eta irakasteko eta ikertzeko jardueranbikaintasuna lor dezaten sustatuko du.

2. Nafarroako Unibertsitate Publikoak ziurtatu-ko du bertara berdintasun baldintzetan sartu ahalizatea, legean ezartzen den moduan.

46. artikulua. Ikerketa, garapena eta berrikun-tza.

Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioakbultzatu eta sustatuko ditu ikerketa zientifikoa,garapena, kalitatezko berrikuntza teknologiko etateknikoa eta sormen artistikoa, Foru Erkidegoarenaurrerapen sozial eta ekonomikoa bermatzekolehentasun estrategiko gisa.

47. artikulua. Kultura.


a) Nafarroako herriaren nortasuna eta baliokulturalak babestea eta defendatzea zaindukodute.

b) Nafarroako kultura autoktonoa eta kulturahorrek kanpoan presentzia izatea bultzatuko dute.

c) Aniztasun kulturalarekiko errespetua susta-tuko dute.

d) Ziurtatuko dute Nafarroako ondare kultural,historiko eta artistikoa zainduko dela, balioan jarri-ko dela eta zabalduko dela.

e) Behar diren ekintzak sustatuko dituzte per-tsona guztiei sarbidea emateko Nafarroako kultu-rara, kultur ondasun eta zerbitzuetara eta ondarekultural, arkeologiko, historiko, industrial eta artisti-kora.

48. artikulua. Arlo sozioekonomikoa.

1. Nafarroako Foru Komunitateko foru erakun-deek eta Administrazioak behar diren neurriak har-


14

tuko dituzte Nafarroaren eta haren herritarrenaurrerapen ekonomiko eta soziala sustatzeko,honako printzipioetan oinarrituta: elkartasuna,gizarte- eta lurralde-kohesioa, garapen iraungarriaeta aukeren berdintasuna.

2. Nafarroako foru erakundeek eta administra-zio publikoek beren jardueretan pertsonen etalurraldearen errentaren banaketa ekitatiboagoabultzatuko dute, ongizate sistema baten esparru-an.

3. Nafarroako Foru Komunitateko Administra-zioak elkarrizketa soziala, eragile ekonomiko etasozialekiko kontzertazioa eta negoziazio kolekti-boa bultzatuko ditu, bai eta ekoizpen-egiturarengarapenean eta hobekuntzan parte hartzea ere.Horretarako, gizarte eragileekiko topaketa-esparruinstituzional iraunkorrak bultzatu eta hobetuko ditu.

4. Nafarroako Foru Komunitateko Administra-zioak, bere eskumenen esparruan, erabatekoenplegu egonkorra eta laneko segurtasun- etaosasun-baldintzak sustatuko ditu, bai eta ondoko-ak ere: lan arriskuen prebentzioa, laneko presta-kuntza eta sustapena, enplegura sartzeko aukerenberdintasuna eta gizonezkoen eta emakumezkoenguztizko lanbide-parekatzea eta laneko eta familia-ko bizitzak uztartzea.

5. Nafarroako Foru Komunitateko Administra-zioak enpresa-jardueraren garapena eta izpirituekintzailea erraztuko ditu, kontuan hartuta enpre-saren erantzukizun soziala, ekimen librea etalehiarako baldintzak, eta bereziki babestuko dituekonomia produktiboa, ekintzaile autonomoen jar-duera, enpresa txiki eta ertainen jarduera eta eko-nomia sozialeko ekimenak, bai eta kooperatibis-moa ere. Halaber, enpresen kanpo-proiekzioasustatuko du.

6. Nafarroako Foru Komunitateko Administra-zioak bitartekaritza eta arbitrajea sustatuko ditu,eragile sozialen arteko interesen gatazkak ebazte-ko.

7. Lanbide erakundeei eta interes ekonomikoeta profesionalak ordezkatzen dituzten zuzenbidepublikoko korporazioei eta hirugarren sektorekoelkarteei kontsulta eginen zaie haiengan eraginaduten politika publikoen definizioari buruz.

8. Foru erakundeek, aurrezki kutxek dauzkatenfuntzio sozial, kultural eta sustapen ekonomikoko-ak aintzat hartuta, entitate horien erakunde-auto-nomia babestu eta haiek Nafarroako estrategiaekonomiko eta sozialetarako ekarpen soziala egindezatela sustatuko dute.

49. artikulua. Lehen sektorea.

Nafarroako lehen sektorearen aitorpen sozialeta kulturalaren ikuspuntutik eta ekoizpen-jardue-ran eta jarduera ekonomikoan eta paisaia, lurral-dea, ingurumena, kultura eta Nafarroako identita-tearen bereizgarrienak diren tradizio eta ohiturakmantentzeko zereginean sektore horrek betetzenduen funtzio garrantzitsua aitortuta, administraziopublikoek neurri politiko, fiskal, juridiko eta legegin-tzakoak hartuko dituzte sektore horren -nekazari-tza-elikagaien sektorea ere barne dela- eskubide-ak ziur tatzeko, garapen teknologikoaren etabioteknologikoaren bitartez, bai eta nekazari, abel-tzain, basozain, ekoizle eta enpresaburuek neurrihorien garapenean eta babesean dauzkaten esku-bideak ziurtatzeko ere.

50. artikulua. Ingurumena eta garapen iraun-garria.

1. Nafarroako foru erakundeek eta administra-zio publikoek ingurumenaren babesa zaindukodute, eta horretarako behar diren politika publikoakezarriko dituzte, garapen iraungarrian eta elkarta-sun kolektiboan eta belaunaldien artekoan oinarri-tuta.

2. Ingurumen arloko politiketan, honako printzi-pioak izanen dira gida: prebentzioa, zuhurtzia etaetorkizuneko belaunaldien eskubideekiko errespe-tua. Politika horiek bereziki zuzenduko dira kutsa-dura modu desberdinak gutxitzera, babesekoestandarrak eta gutxieneko mailak finkatzera,ingurumen eraginak zuzentzeko neurriak taxutze-ra, baliabide naturalak modu arrazionalean erabil-tzera, airearen eta uraren kalitatea zaintzera, higa-dura eta egoera atmosfer iko eta klimatikoaasaldatzen duten jarduerak prebenitzera eta kon-trolatzera, energia berriztagarriak bultzatu etagaratzera, energia aurreztera eta efizientzia ener-getikoa bilatzera, eta honakoak errespetatzera:ingurumena zaintzeko printzipioak, natur baliabi-deen eta eremuen zainketa, erantzukizuna, fiskali-tate ekologikoa eta ondasun eta produktuak birzi-klatu eta berrerabiltzea.

3. Nafarroako foru erakundeek eta administra-zio publikoek natura eta biodibertsitatea zaintzekobeharrezkoak diren baldintzak gauzatu eginendituzte, ingurumen helburuak politika sektorialetanintegratzea sustatuko dute eta behar diren baldin-tzak ezarriko dituzte pertsona guztiek ondarenaturalaz eta paisaiaren ondareaz goza dezaten.

4. Nafarroako foru erakundeek eta administra-zio publikoek erraztasunak emanen dizkiete herri-tarrei ingurumen arloko informazioa izan dezaten,eta ingurumena ondare komuna den aldetik zain-


15

du eta hobetzeko balioetan oinarrituriko hezkuntzasustatuko dute.

51. artikulua. Hirigintza eta lurralde-oreka.


a) Hiri ingurunearen kalitateari eutsi eta hurahobetuko dute.

b) Lurzoruaren erabilera arrazionala defendatu-ko dute, eta behar diren neurri guztiak ezarrikodituzte espekulazioa saihesteko.

c) Hirigintza jardueratik heldu diren onuren etazamen banaketa zuzena sustatuko dute, eta ziur-tatuko dute erkidegoak egoki parte hartzen duelalurralde-ekintzak eta hirigintza-ekintzak sorturikoplusbalioetan.

d) Sustatuko dute herritarrek parte har dezatenlurraldearen antolamenduan eta hirigintzan, etaherritarrek informazioa izateko duten eskubideaziurtatuko dute.

e) Ondare publikoen eraketa eta zabaltzea sus-tatuko dute.

f) Kohesio ekonomikoa eta lurralde-kohesioazainduko dituzte, eta horretarako politika batzukaplikatuko dituzte, batetik Nafarroako mendialdekoeremuen tratamendu berezia eta bestetik produk-zio sektore, interes orokorreko zerbitzu eta komu-nikazio sareen lurralde banaketa orekatua segur-tatuko dutenak.

g) Landa eremuen modernizatzea eta garapenintegrala sustatuko dituzte, eta behar adinakoazpiegitura eta zerbitzu publikoak emanen dizkie-te.

h) Nafarroako hiri eremu eta landa eremu des-berdinen arteko desoreka ekonomiko, sozial etakulturalak zuzentzea sustatuko dute.

i) Neurri instituzional, ekonomiko, industrial etasozialak taxutuko dituzte, biztanleria finkatzeko,integratzeko, areagotzeko eta erakartzeko.

52. artikulua. Ibai-ekosistemak eta urari lotuta-koak.

Nafarroako foru erakunde eta administraziopubliko eskudunek ibaien, hezeguneen eta urare-kin lotutako gainerako ekosistema eta paisaienzainketa eta hobekuntza zainduko dituzte, urarenerabilera arrazionala sustatuz eta urak saneatu etaarazteko sistema egokiak ezarriz.

53. artikulua. Etxebizitza

1. Nafarroako foru erakundeek eta administra-zio publikoek erraztasunak emanen dituzte etxebi-

zitza duin eta egokia eskuratzeko, jabetzan nahizerrentan, etxebizitzetarako lurzorua sortuz etaetxebizitza babestua sustatuz, gazteei eta premiahandiena duten kolektiboei arreta berezia jarriz.

2. Honako helburu orokor hauek izanen dituzteNafarroako administrazio publikoek etxebizitzarenarloan:

a) Biztanleriaren benetako beharretarako ego-kia den etxebizitza-eskaintza egitea.

b) Etxebizitzen eta haien ingurunearen kalita-tea hobetzea eta ziurtatzea.

c) Jabetza-araubidean nahiz errenta-araubide-an etxebizitza babestuak eraiki daitezela susta-tzea.

d) Etxebizitza babestuetarako lurzorua lortu etaurbanizatzea, eta haiei zerbitzu eta ekipamenduegokiak ematea.

e) Etxebizitzen eta hiri-eremuen zaharberritzeasustatzea.

f)Hutsik dauden etxebizitzen errentamenduasustatzea.

g) Errenta-araubideko etxebizitzak sustatzeaeta erabilera-modu horren araberako etxebizitzenparkeak egitea.

h) Etxebizitza ekologikoari laguntzea, bioe-raikuntzaren eta bioklimatismoaren bidez.

3. Etxebizitza babestuen sustapenetarako sar-bidea, funtsean, honakoei erreparatuta emanenda: etxebizitzaren premia frogatuei, errentari etaeskatzaileen behar bezala justifikatutako besteinguruabar batzuei.

4. Nafarroako Foru Komunitateko Administra-zioak zainduko du etxebizitza babestuak ohikobizitoki iraunkor gisa erabiltzen direla eta haiekinez dela espekulatzen.

54. artikulua. Herritarren babesa.

Nafarroako administrazio publikoek laguntzaeta babes zibila eskainiko dituzte larrialdi, katas-trofe nahiz hondamendi publikoko egoeretan, larri-aldiak kudeatzeko sistema bateratu eta integratubaten bitartez. Bereziki zainduko dituzte katastrofenatural eta ustekabekoek sortutako kalteak pairatudituzten pertsonen eskubideak eta betebeharrak.

55. artikulua. Mugikortasuna eta bide-segurta-suna.

1. Arloko eskumenak dituzten Nafarroako foruerakundeek eta administrazio publikoek garraio-eta komunikazio-politikak sustatuko dituzte, iraun-garritasun irizpideetan oinarrituak, garraio publiko-


16

aren erabilera eta mugikortasunaren hobetzeasustatzeko, betiere mugikortasun murriztua dutenpertsonen irisgarritasuna ziurtatuz.

2. Nafarroako foru erakundeek eta administra-zio publikoek, lehentasunez, bide segurtasunaareagotzeko eta trafikoko istripuak gutxitzeko neu-rriak bultzatuko dituzte, prebentzioa, bide-heziketaeta biktimekiko arreta bereziki nabarmenduz.

56. artikulua. Kontsumitzaileak eta erabiltzaile-ak.

Nafarroako foru erakunde eta administraziopubliko eskudunek:

a) Osasunaren babesa, segurtasuna eta kon-tsumitzaile eta erabiltzaileen eskubide eta intereszilegien babesa ziurtatuko dituzte.

b) Kontsumoaren arloko bitartekaritza eta arbi-traje tresnak badaudela ziurtatuko dute, eta bultza-tuko dute herritarrek haiek ezagutu eta erabiltzea,eta kontsumitzaile eta erabiltzaileen erakundeeilagunduko diete.

c) Kontsumo arduratsu, solidario, iraungarri etakalitatezkoa sustatuko dute, bereziki elikagaienarloan.

57. artikulua. Turismoa.

Nafarroako foru erakunde eta administraziopublikoek turismo jarduera bultzatuko dute Nafa-rroako elementu ekonomiko estrategiko gisa.

Turismo jardueraren sustapenaren eta antola-menduaren xedea izanen da jarduera hori batera-garri gertatzea ingurumenarekiko errespetuarekin,kultur ondarearekin, paisaia eta lurraldearekin etaepe ertain eta luzean hazkunde ekonomikoaerrazteko xedea duten sustapen eta antolamenduekonomikoko politika orokor eta sektorialak bultza-tzearekin.

58. artikulua. Euskararen sustapena etazabalkundea.

Nafarroako foru erakunde eta administraziopublikoek sustatuko dute euskara erabil, zabaldueta ezagut dadila Euskarari buruzko Foru Legeanezarritako moduan, Nafarroako hizkuntza berekiaeta ondare kulturala baita.

59. artikulua. Bakea garatzen eta sustatzenlaguntzea.

1. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazio-ak herrien garapenerako lankidetza-ekintzak etapolitikak sustatuko ditu, eta giza laguntzarako larri-aldiko programak ezarriko ditu.

2. Nafarroako foru erakundeek eta administra-zio publikoek bakearen kultura sustatuko dute

honako balio demokratikoak aldeztuz: askatasuna,berdintasuna, aniztasuna, justizia, elkartasuna,parte-hartzea, gizarte kohesioa, generoko ekita-tea, garapen iraungarria, indarkeria eza, toleran-tzia eta zibismoa. Eta munduan bakea sustatzekoekintzak eginen dituzte.

3. Nafarroako foru erakunde eta administraziopublikoek indarkeria, gorrotoa, bazterkeria edointolerantzia bultzatzen edo justifikatzen duen edo,beste gisaren batera, pertsonen duintasunaren,askatasunaren edo berdintasunaren aurka egitenduen jarduera oro errefusatuko dute.

60. artikulua. Hedabideak.

1. Informazioak edo ideiak agintari publikoeninjerentziarik gabe komunikatzeko eskubidea ziur-tatzen da.

2. Nafarroako Ikus-entzunezkoen Kontseiluarenbitartez, behar diren baldintzak sustatuko diraherritarrek informazio anitza eta egiazkoa eta per-tsonen duintasuna, aniztasun politiko, sozial, kultu-ral eta erlijiosoa errespetatuko duten edukiak jaso-tzeko daukaten eskubidea ziurtatzeko. Titularitatepublikoko hedabideen kasuan, informazioa neutra-la ere izanen da.

3. Irrati-esparrua adjudikatzeko, NafarroakoForu Komunitateko Administrazioak kontuan hartu-ko ditu Nafarroako kulturaren hedapena, tokikoinformazio handiena ematea eta balio sozialensustapena.

4. Hedabideekiko beren harremanetan, Nafa-rroako foru erakunde eta administrazio publikoekgardentasun eta objektibotasun printzipioak erres-petatuko dituzte.

5. Nafarroako administrazio publikoek sustatu-ko dute Nafarroako kultura hedabideetan zabaldueta presente egon dadin.

61. artikulua. Informazioaren eta komunikazio-aren teknologien eskuragarritasuna.

1. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazio-ak:

a) Bilatuko du Nafarroa jakintzaren gizarteanguztiz sar dadin.

b) Erraztasunak emanen ditu informazioarengizartea zabaltzeko, eta komunikazioa eta informa-ziorako teknologiak eskuratzea bultzatuko du, bizi-tza sozialeko esparru guztietan, baita lanarenesparruan ere, eta Nafarroako lurralde osoan.

c) Bultzatuko du teknologia horiek pertsonenzerbitzuan jar daitezela eta eragin negatiborik ezdezatela izan haien eskubideetan.


17

d) Ziurtatuko du zerbitzuak teknologia horienbitartez ematen direla, unibertsaltasun, jarraituta-sun eta gaurkotasun printzipioen arabera.

e) Prestakuntza, ikerketa eta berrikuntza tekno-logikoak sustatuko ditu, jakintzaren eta informazio-aren gizarteak aurrerapenerako eskaintzen dituenaukerek ongizatea eta gizarte kohesioa hobetzenlagun dezaten.

2. Nafarroako administrazio publikoek herrita-rrekiko harremanetan administrazio elektronikoapixkanaka ezarriko dute, eta hura gaurkotu etamodernizatuko dute.

IV.TITULUA

Eskubideetarako bermeak.

62. artikulua. Araugintzako bermeak.

1. Foru lege honetako I. tituluan aitortutakoeskubideek zuzenean lotuko dituzte Nafarroakoforu erakunde eta administrazio publiko guztiak.Nolanahi ere, auzitegietan exijitu ahalko dira, forulege honetan eta aplikatzekoak diren gainerakoguztietan ezarritakoaren arabera.

2. Foru lege honetako II. tituluan aitortutakoeskubideek partikular guztiak lotuko dituzte, nafar-tasun politikoa izan nahiz ez izan.

3. III. tituluan aipatzen diren politika publikoenprintzipio gidarien aitorpena, errespetua eta babe-sa Nafarroako foru erakundeen eta administraziopublikoen araugintza-ahalmenean eta jardueranislatuko dira. Partikularrek printzipio horiek auzite-gietan exijitu ahalko dituzte, soilik, aplikatzekoakdiren legeetan eta haiek garatzeko gainerakoxedapenetan ezarritakoaren arabera.

63. artikulua. Eskubideen defentsa.

Beste erakunde berme-emaile batzuen eginki-zunak ezertan ere kendu gabe, Nafarroako Ararte-koaren erakundeak foru lege honetan aipatzendiren eskubideen defentsa eta babes-mailarenhobetzea zainduko ditu, bai eta antolamendu juri-dikoak herritarrei aitortzen dizkien gainerako esku-bide subjektibo publikoak ere. Halaber, Nafarroakoadministrazio publikoen jarduera gainbegiratzekoeta zerbitzu publikoak hobetzeko daukan eginkizu-naren barruan, kontuan hartuko ditu foru legehonetako III. tituluan politika publikoak direla-etajaso diren printzipio gidariak.

Lehenengo xedapen gehigarria. Indarrikgabe geldituko dira foru lege honi kontra egitendioten maila bereko edo txikiagoko xedapen guzti-ak.

Bigarren xedapen gehigarria. Foru legehonek Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitaratueta hilabetera hartuko du indarra.


18


19

E saila:JABELDURAK, MOZIOAK ETA ADIERAZPEN POLITIKOAK

Mozioa. Horren bidez, Osasun Departamentua premiatzen da flebotomia

terapeutikoak modu zentralizatuan eta hematologiako espezialista

baten ikuskaritzapean egin daitezen.

MOZIOA ERRETIRATZEA

Legebiltzarreko Osasun Batzordeak, 2010ekourriaren 26an egindako bileran, erabaki zuenNafarroa Bai parlamentu-taldeak aurkezturikoondoko mozioa erretiratu izanaren berri izan zuelaadieraztea: “Mozioa. Horren bidez, Osasun Depar-tamentua premiatzen da flebotomia terapeutikoakmodu zentralizatuan eta hematologiako espezia-lista baten ikuskaritzapean egin daitezen”.

Mozio hori 2010eko irailaren 10eko 88. Nafarro-ako Parlamentuko Aldizkari Ofizialean argitaratuzen.

Iruñean, 2010eko urriaren 26an



20

Nafarroako Parlamentuko Mahaiak, 2010ekoazaroaren 8an egindako bilkuran, EledunenBatzarrari entzun ondoren, erabaki hau hartuzuen, besteak beste:

1. Izapidetzeko onartzea Samuel Caro Sádabajaunak aurkeztutako gaurkotasun handiko galdera,Osasun-ikerketako Institutua sortzeari buruzkoa.

2. Nafarroako Parlamentuko Aldizkari Ofiziale-an argitara dadin agintzea.

3. Hurrengo Osoko Bilkuran izapidetzea.

Iruñean, 2010eko azaroaren 8an


GALDERAREN TESTUA

Socialistas del Parlamento de Navarra parla-mentu-taldeari atxikitako foru parlamentari SamuelCaro Sádabak, Legebiltzarreko Erregelamenduanxedatuaren babesean, gaurkotasun handiko gal-

dera hau aurkeztu du, Nafarroako Gobernuakheldu den Osoko Bilkuran ahoz erantzun dezan.

Iragan azaroaren 6an, hauxe irakur zitekeenforu erkidegoko hedabide batean: “Osasun-ikerke-tako Institutua sortu da”.

Albistean irakur zitekeen Nafarroako Gobernu-ko Osasun Departamentuak eta Nafarroako Uni-bertsitateak Nafarroako Osasun-ikerketako Institu-tua sortu dutela, osasunari lotutako ezagutzazientifikoa sustatzea helburu.

Hori dela eta, honako galdera egin nahi dut:

Nafarroako Unibertsitate Publikoak zergatik ezdu Osasun-ikerketako Institutuan parte hartzen?

Zer harreman izanen du institutu horrek Ikerke-ta Biomedikoko Zentroarekin?


Foru parlamentaria: Samuel Caro Sádaba

Galdera, Osasun-ikerketako Institutua sortzeari buruzkoa.

SAMUEL CARO SÁDABA JAUNAK EGINA

F saila:GALDERAK


21

Galdera, gizarte-prestazio oro agorturik duten eta langabezian dauden

nafarrekin Nafarroako Gobernuak dituen konpromisoei buruzkoa.

PATXI ZABALETA ZABALETA JAUNAK EGINA


1. Izapidetzeko onartzea Patxi Zabaleta Zaba-leta jaunak aurkeztutako gaurkotasun handiko gal-dera, gizarte-prestazio oro agorturik duten eta lan-gabezian dauden nafarrekin NafarroakoGobernuak dituen konpromisoei buruzkoa.





GALDERAREN TESTUA

Nafarroa Bai parlamentu-taldeko foru parla-mentari Patxi Zabaleta Zabaletak, LegebiltzarrekoErregelamenduan xedatuarekin bat, gaurkotasunhandiko galdera hau aurkeztu du, azaroaren 11koOsoko Bilkurarako, Nafarroako Gobernuak ahozerantzun dezan:

Zer konpromiso ekonomiko eta sozial du Nafa-rroako Gobernuak gizarte-prestazio oro agorturikduten eta langabezian dauden nafarrekin?


Foru parlamentaria: Patxi Zabaleta Zabaleta

Galdera, jakiteko zer aurreikusi duen Nafarroako Gobernuak Entzierroa-

ren eta Sanferminen Zentro Tematikoaren obren hasiera atzeratzeko

eta moratoria bat aplikatzeko.

JOSÉ ANDRÉS BURGUETE TORRES JAUNAK EGINA


1. Izapidetzeko onartzea José Andrés BurgueteTorres jaunak aurkeztutako gaurkotasun handikogaldera, jakiteko zer aurreikusi duen NafarroakoGobernuak Entzierroaren eta Sanferminen ZentroTematikoaren obren hasiera atzeratzeko eta mora-toria bat aplikatzeko.





GALDERAREN TESTUA

Convergencia de Demócratas de Navarra foruparlamentarien elkarteko José Andrés BurgueteTorres jaunak, Legebiltzarreko Erregelamenduanxedatuaren babesean, gaurkotasun handiko ondo-ko galdera aurkeztu du, Nafarroako Gobernukolehendakariak erantzun diezaion:

Zer aurreikusi du Nafarroako Gobernuak Entzi-erroaren eta Sanferminen Zentro Tematikoarenobren hasiera atzeratzeko eta moratoria bat apli-katzeko?


Foru parlamentaria: Jose Andrés BurgueteTorres


22

Galdera, jakiteko Nafarroako Gobernuko lehendakariak uste ote duen

gure erkidegoa jadanik krisi osteko fasean dagoela, ala langabeziaren

igoerari beste politika batzuen bidez aurre egiteko asmoa ote duen.

ION ERRO ARMENDÁRIZ JAUNAK EGINA


1. Izapidetzeko onartzea Ion Erro Armendárizjaunak aurkeztutako gaurkotasun handiko galdera,jakiteko Nafarroako Gobernuko lehendakariakuste ote duen gure erkidegoa jadanik krisi ostekofasean dagoela, ala langabeziaren igoerari bestepolitika batzuen bidez aurre egiteko asmoa oteduen.





GALDERAREN TESTUA

Izquierda Unida de Navarra-Nafarroako EzkerBatua foru parlamentarien elkarteko eledun IonErro Armendarizek, Nafarroako ParlamentukoErregelamenduan xedatuaren babesean, gaurko-tasuneko ondoko ahozko galdera aurkeztu du,hurrengo Osoko Bilkuran erantzuteko:

Biztanleria Aktiboaren Inkestaren arabera, %12,47koa da langabezia-tasa, eta 42.000 pertsonabaino gehiago daude izena emanda enplegu bule-goetan.

Nafarroako Gobernuko lehendakariaren ustez,gure erkidegoa jadanik krisi osteko fasean da, alaautokonplazentzia alde batera utzi eta langabezia-ren igoera horri beste politika batzuen bidez aurreegiteko unea iritsi da?


Foru parlamentaria: Ion Erro Armendáriz


23


24

Inprimatzailea: Ulzama Digital (Iruña). Lege Gordailua: NA 363-1995Paper ekologiko birziklatua

NPAO, 2010-11-8, 108zk. (VII leg.) · —Mozioa. Horren bidez, Osasun Departamentua premiatzen da...

Documents

Transcript of NPAO, 2010-11-8, 108zk. (VII leg.) · —Mozioa. Horren bidez, Osasun Departamentua premiatzen da...