DIGESTINO PROSEZUA

Digestinoak elikagaiak mantenugai bihurtzen dau dauz; mantenugaiak odolera heltzen da eta odolak osora banatzen dau. Digestinoa ahoan hasten da, urdailean jarraitzen dau eta hestean amaitzen da.

- Ahoan elikagaiak mastekatu eta xehatu egiten da, hortz haginen bidez. Mihinak txu guruinek sortzen daben txuagaz nahasten dauz elikagaiak eta elikadura boloa sortzen da.

- Faringetik eta hestegorritik igaroten da elikadura boloa, urdailara heldu arte.

- Urdailean, elikadura boloa urin gastrikoekas nahastatzen da urdaileko mogimenduei esker eta kimo sortzen da. Kontuan izan urdaileko sarrera, kardia deitzen da eta urteera, piloroa.

- Heste meharrean, kimoa, pankreako urinekaz, behazunagaz eta heste urinakaz nahastaten da eta halan kiloa sortzen da. Heste meharrean, mantenugaiak xurgatzen dira, hau da, mantenugaiak odolera heltzen da eta odolak gorputz guztira eroaten dau.

- Heste lodiak gure gorputzak ez dauana aprobetxatu batu eta gorozki bihurtzen dau, gainera heste lodiak hiru zati daukaz: kolona, itsua eta ondestea. Gorozkia uzkitik kanporatzen da.

ARNASA APARATUAREN OSOGAIAK

Arnasbideak, aireak zirkulatzen dauan gorputzeko hodiak dira.

Sudur hobiak airea gure gorputzean sartzeko eta aterateko hobiak dira, horren eginkizuna da airea birikietara heldu aurretik garbitzea, berotzea eta hezotea.

Faringea digestino eta arnas aparatuaren osogaia da, airea eroaten dau sudur hobietatik birikietara.

Laringea, faringea eta trakea lotzen dauzan hodia da. Barruan ahots kordak daukaz, airea igarotean bibratu eta ahotsa sortzen daben muskulu bi.

Trakea bronkio izeneko hodi bitan banandutako hodi bi da eta trakearen hormak eraztun moduko batzuez sendotuta dagoz.

Bronkioak birikietara heltzen diran hodi bi dira. Birikietan, bronkiolo izeneko hodi txikiagoetan ardakatzen dira eta bronkioen bidez airea birikietan sartu eta urten egiten da.

Birikiak larrosa koloreko organo arol bi dira. Biriki bakotxaren barruan, bronkiologoen muturretan, biriki albeloak dagoz.

ARNASKETA PROZESUAArnasketaren helburua oxigenoa hartzea eta karbono dioxidoa da eta helburu hori bi zatitan banatzen da.

Arnasketa mogimenduak, arnasgora eta arnasbehera, gure birikietan airea sartzeko eta urteteko mogimenduak dira.

Gasen trukea biriki albeloetan gertatzen daeta biriki albeloen bidez, hartzen dogun airearen oxigenoa odolera doa eta odolak daroan karbono dioxidoa kanporatu egiten da, arasbeheran

ZIRKULAZINO APARATUAREN OSOGAIAKZirkulazino aparatuaren osogaiak dira: bihotza, odol basoak eta odola.

Bihotza toraxaren eskerraldean dago kokatuta eta odola gorputz guztira bultzatzen dau.

Lau barrunbez osotuta dago: goian, aurikula izeneko bi daukaz eta behean, bentrikulu izeneko beste bi. Trikuspideak, eskumako aurikula eta eskumako bentrikula banatzen dau. Mitralak, ostera, eskerraldeko aurikula eta eskerraldeko bentrikula banatzen dau.

Odol basoak era askotako lodiera daukien hodiak dira eta, arteriak, benak eta kapilarrak bereizten dira.

Arteriak, odola, bihotzetik organo guztietara zabaltzen dau. Benak odola gorputzeko atal guztietatik bihotzera daroe. Kapilarrak oso meheak dira eta arteriak eta zainak lotzen dauz.

Odola, bihotzak bultzatuta, odol basoetan zirkulatzen dauan likidoa da. Mantenugaik eta oxigenoa garraiatzen dauz eta hondakinak batzen dauz. Plasmaz eta plasmako zelulez osotuta dago.

Plasmea, likido horixka bat da eta, likido horretan, odol zelula guztiak flotatzen dabe. Odol zelulak, globulu gorriak, globulu zuriak eta plaketak dira. Plaketek zauriak ixten dabez, odol asko ez galtzeko. Globulu gorriak, oxigenoa eta karbono dioxidoa garraiatzen dabe. Globulu zuriek, gorputza infekzioetatik babesten dau.

ODOL ZIRKULAZINOAOdol zirkulazinoa, bi zirkuitoetan banatzen dira: zirkulazino txikia eta zirkulazino nagusia.

Zirkulazino txikia: bihotzetik birikietara doa eta gero barriro bihotzera. Biriki arteriak, karbono dioxidoa garraiatzen dau birikietaraino. Gero karbono dioxidoa kanporatzen da eta oxigenoa hartzen da. Biriki benak, birikietatik bihotzera, oxigenoa daroe. Ostean ezkerreko aurikulara doa eta gero eskerraldeko bentrikulura eta hortik aurrera zirkulazino nagusia hasten da.

Zirkulazino nagusia: bihotzetik organo guztietara doa eta gero barriro bihotzara. Bihotzatik organo guztietara odol oxigenatua eroaten dau aorta arteriaren bidez. Organo guztietatik, bihotzara karbono dioxidoa daroa kaba benen bidez eta ostean eskumako aurikulara doa eta gero eskumako bentrikulura eta hortik aurrera zirkulazino txikia hasten da.

SISTOLEA ETA DIASTOLEA Sistoleak eta diastoleak, mogmendu bi horreek, taupadea osotzen dabe.

Sistolean, bihotza uzkurtu egiten da, eta odola arterietara bultzatzen dau. Diastolea, erlaxatu egien da, eta benetatik datorren odolagaz beteten da.

GERNU SISTEMEAGernu sistemea osotzen dabe: kuntxurrenek, ureterrak, gernu maskuriak eta uretrak.

Kuntxurrunak, baba formako organo bi dira eta horren eginkizuna da: igaroten dan odola iragaztea, organismoentzako toxikoak diran hondakinak erauzteko. Kuntxurrunak, substantzia horrek gordetzen dau eta urarekin nahastatuta, gernua sortzen da.

Ureterrak, gernua hartzen dabe, kuntxurrunetik gernu maskuriarte, bi hodiren bidez.

Gernu maskuriak, gernua gordetzen dau eta litro laurden baino gehiago badagoan pisuxagurea daukagu. Gernu maskurian, ere zabaltzeko eta ixteko esfinter bat daukagu barruan.

Uretrak, gernu maskuria gordetako, gernua kanporatzen dau hodiaren bidez.

IZERDI GURUINAKAzalean, izerdi guruinak dagoz eta bi funtzino daukaz: substantzi toxikoak kanporatu eta gorputzeko tenperaturea kontrolatzea.

Izerdiguruinen bidez, substantzia toxikoak ezabatzen dira. Horretarako, izerdia sortzen da, hau da, gatzez eta % 99an urez osotutako disoluzino bat. Izerdia azala kanpoaldeko poroen bidez egozten da.

Izerdi guruinei esker, gorputzaren tenperaturea kontrolatzen da, izerdia lurrundu egiten dalako azalaren beroa erabilita eta,halan, azala freskatzen daualako. Bero handia egiten dauanean, izerdi gehiago botatzen dogu. Eta ariketa fisikoak edo urduri nahiz bildurtzen garanean, izerdia botatzen dogu, gure bihotzeko taupadak arinago doazalako.

Azalaren osogaiak dira: ulea, epidermisa, dermisa eta izerdi guruinak.