Tema 1 Xénero, poder e privilexios
33
A construción de xénero. Formas de violencia invisibilizadas na vida persoal e profesional Mar F. Cendón
Transcript of Tema 1 Xénero, poder e privilexios
A construción de xénero. Formas de violencia invisibilizadas na vida
persoal e profesional
Mar F. Cendón
Tema 1 Xénero, poder e privilexios
2
Mar F. CendónIm
axe
de H
elen
a A
lmei
da
SexoConxunto de diferenzas biolóxicas (anatómicas e fisiolóxicas) entre homes, mulleres e intersexuais.
Tradicionalmente na teoría feminista hai dúas posturas enfrontadas: unha que considera o sexo como a base dunha construción cultural coñecida como xénero e outra que defende a diferenza sexual como un valor.
3
Har
naam
Kau
r
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
4
Teoría sexo-xénero
Sexo Xénero
Biolóxico * Cultural
Diferenza natural (¿?) Diferenzas construídas
Estable (¿?) CambiantePor épocas
Por cultura
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Xénero Construción cultural que fai unha sociedade a partir das diferenzas biolóxicas coñecidas como sexo. Mediante esta construción adscríbense cultural e socialmente aptitudes, roles e actitudes diferenciadas para homes e mulleres atribuídas unicamente en función do sexo biolóxico.
Esta forma de organización social produce unhas xerarquías que implican a subordinación das mulleres.
5
Njid
eka
Aku
nyili
Cro
sby
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
6
Dimensións do sistema sexo-xénero
Sexo biolóxico Masculino Feminino
Identidade de xenero Muller Home
Expresión ou rol de xénero Home Muller
Orientación sexual
HeterosexualHomosexual
Bisexual
HomosexualHeterosexual
Bisexual
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
7
Dimensións do sistema non binario
Sexo biolóxico Intersexual
Identidade de xenero
TransCisxénero
Expresión ou rol de xénero
TransXénero fluídoDemixéneroPolixéneroAxénero
InterxéneroMutoxénero
Etc.
Orientación sexual
Pansexual
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Xénero
Construción social, cultural e histórica
Independentemente das capacidades
Asúmese como algo natural
Asigna roles a mulleres e homes
Estereotipos de xénero Ideas impostas, simplificadas, pero fortemente asumidas, sobre as características, actitudes e aptitudes das mulleres e dos homes. Estas ideas, fixas, asúmense como naturais e serven para clasificar as persoas sen ter en conta as súas realidades individuais. A forza de repetilos, estes prexuízos vólvense verdades indiscutibles que xeran estruturas de privilexio.
9
Trab
alla
r en
espa
zos d
e ig
uald
ade
10
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
En base a esta diferenza biolóxica establécense uns estereotipos
• ser muller conleva sensibilidade e tenrura, emoción, pasividade, submisión, intuición, irracionalidade, subxectividade, misterio etc.
• ser home identifícase con ter valor, forza, poder, racionalidade, capacidade para actuar fria e decididamente etc
11
Cando alguén se comporta así:
Se é nena dise que é:
Se é neno dise que é:
Activa Nerviosa InquietoInsistente Terca TenazSensible Delicada Afeminado
Desenvolta Grosera Seguro de si mesmo
Desinhibida Pícara SimpáticoObediente Dócil Débil
Temperamental Histérica ApaixoadoAudaz Impulsiva Valente
Táboa do libro «Feminismo para principiantes» de Nuria Varela
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
12
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Estes adxectivos que definen identidades e capacidades de cada sexo, resumen e expresan a base socio-cultural das asimetrías nas relacións entre os sexos sobre a que se asenta a subordinación xerárquica das mulleres aos homes.
Sexismo Ideoloxía que se manifesta nun conxunto de prácticas sociais que someten e discriminan ás mulleres fronte aos homes en todos os ámbitos da vida e das relacións humanas en base a diferenzas biolóxicas.
O sexismo representa unha actitude consciente que propicia a dominación e subordinación das mulleres.
13
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Roles de xénero Son os papeis e expectativas diferentes que socialmente se adxudican e que se aprenden e poñen en práctica segundo os criterios vixentes nunha sociedade patriarcal.
Os roles de xénero están directamente relacionados co reparto de tarefas entre mulleres e homes.
14
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
15
Roles de xéneroFemininos Masculinos
Reprodutoras (nais e
responsables do benestar
familiar)
Xefes de familia
(provedores, protectores,
autoridade)
Produtoras/traballadoras
secundariasProdutores/traballadores
Xestoras comunitarias Autoridade
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Adichie, Chiamanda Ngozi: «Todos deberíamos ser feministas» [Tradución propia]
En Lagos hai un elemento marabilloso do mobiliario urbano: un pequeno continxente de mozos enérxicos que esperan diante de certos establecementos e che «axudan» moi teatralmente a aparcar o teu coche. […] Como pasa na maioría das cidades, pode ser difícil atopar aparcamento á hora da cea, así que eses mozos gañan a vida atopando sitios onde aparcar e -aínda que haxa máis sitios dispoñibles- guiándote ata o teu sen deixar de xesticular e prometerche que te van «coidar» o coche ata que volvas A min impresionoume en particular a teatralidade daquel home que nos atopou un sito para aparcar aquela noite. Así pois, mentres nos marchabamos, decidín darlle propina. Abrín o bolso, metín a man dentro para coller os meus cartos e dinllo ao home. Contento e agradecido, o home colleu os cartos que eu lle daba, mirou a Louis e díxolle:-Grazas, señor!
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
17
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Socialización diferencial• Familia
• Xoguetes/Contos
• Ámbito educativo
• Grupo de iguais
• Linguaxe
• Medios de comunicación
Por tanto, as persoas facemos, dicimos e pensamos determinadas ideas pola información que a sociedade nos dá e polas experiencias que vivimos nas nosas interaccións cotiás. No proceso de socialización se nos ofrecen mensaxes sobre o que unha persoa debería pensar e sentir en torno a determinados temas e experiencias.
18
No entanto, esta relación entre as instituciones e as persoas non é liñal, xa que as persoas reflexionamos e xeneramos as nosas propias ideas e decisións: unhas veces continuando os mandatos sociais e outras non. De esta forma, todas aprendemos da sociedade e construímos ideas, propostas e tomamos decisións persoais que transforman os mandatos sociais. Así, a sociedade e as persoas retroalimentámonos e construímos xuntas a realidade.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
19
O feminismo propón un modelo que traballa pola modificación dos roles histórico-culturais atribuidos a homes e mulleres. Se non se modifican ambos non se poderá modificar ningún xa que non se trata de invertir o sistema se non de modificar culturalmente –mediante un proceso cotiá de deconstrución-construción- os roles tal e como están constituídos.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Androcentrismo Consiste na adopción dun punto de vista masculino no estudo e análise dun tema, establecendo unha forma de coñecemento nesgado no que o home é considerado a medida de
20
todas as cousas. Adoptar este tipo de visión androcéntrica implica a exclusión do punto de vista e experiencias doutros colectivos. Con todo, as achegas e os resultados destas investigacións parciais, son adoptados como xeneralizables e son extrapoladas a toda a poboación.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
PRIVILEXIOSRAE:1. m. Exención de una obligación o ventaja exclusiva o especial que gozaalguien por concesión de un superior o por determinada circunstancia propia. 2. m. Documento en que consta la concesión de un privilegio.
RAG:Vantaxe pola que alguén está libre dunha obriga ou pola que pode ter ou facer algo que os demais non poden.
Estraviz
(1) Direito ou vantagem exclusivos: ter um privilégio.
Priberam1.Direito ou vantagem concedido a alguém, com exclusão de outros.2. Título ou diploma com que se consegue essa vantagem.3. Bem ou coisa a que poucos têm acesso.4. Permissão especial.5. Imunidade, prerrogativa.6. Qualidade ou característica especial, geralmente positiva.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Ter privilexios non implica que non teñas problemas determinados por outras circunstancias. Os privilexios indican que non tes desvantaxes causadas por unha opresión concreta como pode ser o xénero, a identidade sexual, a identidade de xénero, a orientación sexual, a raza, a clase social, a idade, a «capacidade», o nivel de estudos, a orixe, a pertenza a unha comunidade minorizada etc.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Nos anos 1930, W. E. B. Du Bois escribiu sobre a «vantaxe psicolóxica».
Durante a época da loita polos dereitos civiles falábase do «privilexio branco».
Con todo, o concepto comezou a desenvolverse cando a académica feminista radical e activista antiracista Peggy McIntosh comezou a traballar sobre o tema. En 1988, publicou o artigo «Privilexio branco: desfacendo a mochila invisible» que recollía 46 exemplos de privilexios da poboación branca.
Peggy McIntosh
Identifica polo menos 5 privilexios que teñas en función do teu sexo, xénero, orientación sexual, clase social, orixe, idade, «capacidade» etc.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Igualdade de oportunidades Implica a situación na que todas as persoas temos as condicións para realizarnos intelectual, física e emocionalmente, podendo alcanzar as nosas metas vitais e desenvolvendo as nosas capacidades e potencialidades sen estar mediatizadas polo xénero, a clase, o sexo, a idade, a etnia, a relixión ou calquera outro factor identitario. [PNUD-Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento].
Tamén se entende como a ausencia de toda barreira sexista para a participación.
25
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Equidade de xéneroImplica tratar a calquera persoa de forma xusta, de acordo as súas necesidades respectivas. Supón a posibilidade de aplicar un trato diferencial para corrixir desigualdades de partida.[PNUDPrograma das Nacións Unidas para o Desenvolvemento].
26
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Accións positivas 1. Co fin de facer efectivo o dereito constitucional da igualdade, os poderes públicos adoptarán medias específicas en favor da mulleres para corrixir situacións patentes de desigualdade de feito respecto dos homes. Tales medidas, que serán aplicables mentres subsistan as devanditas situacións, deberán ser razoables e proporcionadas en relación co obxectivo perseguido en cada caso. 2. Tamén as persoas físicas e xurídicas privadas poderán adoptar este tipo de medidas nos termos establecidos nesta lei. [Artigo 11 da Lei orgánica de igualdade efectiva entre mulleres e homes1 ]
27
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Empoderamento Aumento da participación feminina nos procesos de toma de decisión e acceso ao poder (IV Conferencia Mundial das Mulleres).
Actualmente é un concepto central da teoría feminista que ten que ver coa toma de conciencia individual e colectiva das mulleres.
28
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
SororidadePacto estratéxico entre mulleres baseada no recoñecemento e o apoio mutuos que rompe coa rivalidade entre mulleres que establece o patriarcado.
Implica compartir recursos, tarefas, accións, éxitos etc. e polo tanto visibilizar as achegas das mulleres Está relacionada co empoderamento individual e colectivo.
29
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
30
O enfoque de xénero resulta profundamente cuestionador das relacións de poder, da cultura do poder desde o político ata o privado, evidenciando o carácter político das relacións que se desenvolven no mundo privado e supostamente non político.
É por isto que este enfoque crítico, as súas formulacións e propostas resultan indispensables en todo debate ou proxecto que busque unha transformación do poder.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
31
A cuestió de xénero non é un tema de mulleres; presenta unha relación social entre homes e mulleres establecida sobre patróns culturais que instalan e xustifican a desigualdade e a subordinación da muller.
Este enfoque cuestiona as relacións discriminatorias establecidas respecto ás mulleres a través dos séculos, aínda que as recoñece incorporadas e asimilidas por todas as persoas mediante a súa reiterada repetición cotiá e acuñadas como naturais pola forza do costume, das tradicións etc.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
32
Por tanto, só a deconstrución histórico-social desta cultura fará posible a construción doutro tipo de relacións, abrirá camiños para establecer novos roles (diferentes) que resulte máis equitativos.
Trátase dun proceso simultáneo de deconstrución-construción de novas relacións (e identidades) que será longo, sinuoso e contraditorio como todos os procesos sociais que teñen a súa base en cómo se constitúe a sociedade.
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
Todas as definicións utilizadas pertencen ao Glosario de termos em políticas de igualdade e en Estudos de Xénero elaborado para a Unidade de Igualdadade da Universidade de Vigo.
33
A co
nstru
ción
de
xéne
ro. F
orm
as d
e vi
olen
cia
invi
sibi
lizad
as
