Temario Galego i

Forma incorrecta Tipo de desviación Forma normativa

a avó Dialectalismo a avoaa costume Castelanismo o costumeacaudalado Castelanismo adiñeiradoacechar Castelanismo asexar

aceira Castelanismo beirarrúa

aceitar Hipergaleguismo aceptar

aceituna Castelanismo olivaacercar Castelanismo achegaraceutar Hipergaleguismo aceptaracompasar Castelanismo compasaracontescer Arcaísmo acontecer

acorazado Castelanismo acoirazadoacorralar Castelanismo acurralarademirar Epéntese admirarademito Epéntese admitoadeprender Prótese deprenderadequirir Epéntese adquirir

adourar Hipergaleguismo adoraráer Arcaísmo aire

aficionado Castelanismo afeccionadoagrio Castelanismo agreahínco Castelanismo empeño

aira Dialectalismo eiraaisoluto Hipergaleguismo absoluto

aititude Hipergaleguismo aptitudeaitivo Hipergaleguismo activoaiuno Castelanismo xaxún

alambre Castelanismo aramealbañil Castelanismo albanel

alcantarilla Castelanismo sumidoiro

alexado Castelanismo afastado

alexar Castelanismo afastaralfiler Castelanismo alfinetealfoma Hipergaleguismo alfombra

almexa Castelanismo ameixaalteirar Hipergaleguismo alterar

aluno Hipergaleguismo alumnoambente Hipergaleguismo ambienteámbeto Hipergaleguismo ámbito

amenazar Castelanismo ameazaramortiguador Castelanismo amortecedorancla Castelanismo áncora

andén Castelanismo plataforma

antorcha Castelanismo fachoapaghar Dialectalismo apagarapenar Castelanismo apesararapisonadora Castelanismo apisoadora

aproisimar Hipergaleguismo aproximararbre Síncope árbore

arcén Castelanismo beiravíaasamblea Castelanismo asemblea

DESVIACIÓNS DA NORMA

asasiño Hipergaleguismo asasino

asoluto Hipergaleguismo absolutoaspeito Hipergaleguismo aspectoasurdo Hipergaleguismo absurdoatareifado Hipergaleguismo atarefadoatual Vulgarismo actual

aución Hipergaleguismo acción

audencia Hipergaleguismo audiencia

ausoluto Hipergaleguismo absolutoausurdo Hipergaleguismo absurdoaxunar Castelanismo xaxuarbache Castelanismo fochabarniz Castelanismo verniz

basar Castelanismo basearbeberse Castelanismo beberbilete Hipergaleguismo billetebons Dialectalismo bosbostezar Castelanismo bocexar

brilar Hipergaleguismo brillar

brúxula Castelanismo compás

calambre Castelanismo cambra

caloña Arcaísmo calumniacalunia Vulgarismo calumniacamín Dialectalismo camiño

cantaste Dialectalismo cantachescapiduo Hipergaleguismo capítulo

caráuter Hipergaleguismo caráctercarcaxadas Castelanismo gargalladascelda Castelanismo cela

ceniceiro Castelanismo cinceirocercano Castelanismo próximo

cerroxo Castelanismo ferrollo

cexas Castelanismo sobrecellas

chear Castelanismo enchercibdade Arcaísmo cidadecofradía Castelanismo confraría

colabourar Hipergaleguismo colaborarcoleición Hipergaleguismo colección

coluna Vulgarismo columnacomenente Hipergaleguismo convenientecomulgar Castelanismo comungar

conceición Hipergaleguismo concepciónconcencia Hipergaleguismo concienciaconceuto Hipergaleguismo concepto

concexal Castelanismo concelleiro

condanado Vulgarismo condenadocondear Hipergaleguismo condenarconexo Castelanismo coelloconfitería Castelanismo confeitaría

conquerir Arcaísmo conquistarconsciencia Arcaísmo conciencia

coor Arcaísmo corcor Arcaísmo corazón

corazonhe Parágoxe corazón

corcho Castelanismo cortixacortiña Hipergaleguismo cortinacostante Hipergaleguismo constantecostatar Hipergaleguismo constatarcrarificar Hipergaleguismo clarificar

craro Hipergaleguismo claro

cristaíño Hipergaleguismo cristalino

críteca Vulgarismo críticacuartos Dialectalismo cartoscucaracha Castelanismo cascudacuchara Castelanismo cullercuchilo Hipergaleguismo cuchillo

culler Dialectalismo collercuna Castelanismo bercecustión Síncope cuestióndañino Castelanismo daniñodebacle Castelanismo desastre

defeito Vulgarismo defecto

desdicha Castelanismo desgraza

despertar Castelanismo espertar, acordar

despertarse Castelanismo espertardestiño Hipergaleguismo destinodetermiñar Hipergaleguismo determinar

difrente Síncope diferentedino Hipergaleguismo digno

direto Vulgarismo directodisfraz Castelanismo disfracediviño Hipergaleguismo divino

eisaxerar Hipergaleguismo esaxerareisceción Hipergaleguismo excepción

eisí Dialectalismo así

eisixir Hipergaleguismo esixir

eleución Hipergaleguismo elecciónencía Castelanismo enxivaencosta Hipergaleguismo enquisa

entrana Hipergaleguismo entrañaescalón Castelanismo chanzo

escecición Hipergaleguismo excepciónescreber Hipergaleguismo escribirescuela Castelanismo escola

esguince Castelanismo escordaduraespeutáculo Hipergaleguismo espectáculoesplicar Hipergaleguismo explicar

esprito Síncope espírito

esquiña Hipergaleguismo esquinaestos Castelanismo estesestuche Castelanismo estoxoestudiar Vulgarismo estudar

exempro Hipergaleguismo exemplofaser Dialectalismo facer

fastidiar Castelanismo enfastiarfastidio Castelanismo fastío

favorescer Arcaísmo favorecer

fixéchedes Dialectalismo fixestesfloxo Castelanismo frouxofreconte Hipergaleguismo frecuentefrioleiro Castelanismo friorentogabardiña Hipergaleguismo gabardina

gaña Hipergaleguismo gana

golosina Castelanismo lambetada

granizo Castelanismo sarabiagrifo Castelanismo billahabitación Castelanismo cuartohino Hipergaleguismo himnohoura Hipergaleguismo hora

hourizonte Hipergaleguismo horizonteil Dialectalismo elimpeirativo Hipergaleguismo imperativoinconscente Hipergaleguismo inconscienteinorante Hipergaleguismo ignorante

iñorante Hipergaleguismo ignorante

inorar Vulgarismo ignorar

inscriuión Hipergaleguismo inscrición

intrés Vulgarismo intereseise Dialectalismo eseistante Hipergaleguismo istante

lámpara Castelanismo lámpadalechuga Castelanismo leituga

leción Hipergaleguismo lecciónleición Hipergaleguismo lecciónleutor Hipergaleguismo lector

lexano Castelanismo distantelexía Castelanismo lixivia

lexos Castelanismo lonxe

libertade Castelanismo liberdade

limosna Castelanismo esmolalubina Castelanismo robalizalus Dialectalismo luz

mai Dialectalismo naimamoria Vulgarismo memoria

manífico Vulgarismo magníficomanillar Castelanismo guiadormanitude Hipergaleguismo magnitude

manoxo Castelanismo mancheaMansamino Vulgarismo Maximinomao Dialectalismo man

marcharse Castelanismo marchar

marmurar Vulgarismo murmurarmembrillo castelanismo marmelomerescer Arcaísmo merecermerluza Castelanismo pescada

mezquino Castelanismo mesquiñomilagro Castelanismo milagre

miter Dialectalismo metermoimento Hipergaleguismo momento

montana Hipergaleguismo montaña

mor Arcaísmo maiormorrerse Castelanismo morrermortaxa Castelanismo mortallamourado Hipergaleguismo modomuelle Castelanismo resorte, peirao

mui Dialectalismo moi

múseca Vulgarismo música

nascer Arcaísmo nacernúmaro Vulgarismo númeroobedente Hipergaleguismo obedienteoficiña Hipergaleguismo oficinaolleada Castelanismo ollada

orfebre Castelanismo ouriveorgaísmo Hipergaleguismo organismoorgaizar Hipergaleguismo organizarorguloso Hipergaleguismo orgullosoos Dialectalismo vos

otorgar Castelanismo outorgar

oución Hipergaleguismo opción

oupaco Hipergaleguismo opaco

ouservar Hipergaleguismo observaroustante Hipergaleguismo obstanteoutimismo Hipergaleguismo optimismo

outo Arcaísmo altooutura Arcaísmo altura

ouvella Hipergaleguismo ovellaouxeto Vulgarismo obxectoovillo Castelanismo nobelo

pacente Hipergaleguismo pacientepalanca Castelanismo panca

páledo Vulgarismo pálido

pándego Dialectalismo pándigo

pañuelo Castelanismo pano de manparaleilo Hipergaleguismo paraleloparexa Castelanismo parella

parrilla Castelanismo grelaparter Dialectalismo partir

pasillo Castelanismo corredorpegaxoso Castelanismo pegarentopeine Castelanismo peite

pelea Castelanismo pelexapeluca Castelanismo perrucaperdudo Arcaísmo perdido

perescer Arcaísmo perecer

pereza Castelanismo preguizaperfeito Hipergaleguismo perfectoPirmeiro Metátese de contacto primeiropoente Hipergaleguismo poñente

práitica Hipergaleguismo prácticapreceito Hipergaleguismo precepto

primaveira Hipergaleguismo primaveraprimer Castelanismo primeiro

pro Síncope pero

prodúxose Castelanismo produciusepróusimo Hipergaleguismo próximoproyecto Castelanismo proxectoquenes Vulgarismo quenracimo Castelanismo acio

rasgo Castelanismo trazo

rebaño Castelanismo rabaño

recelar Castelanismo recearreceta Castelanismo receitarecopilar Castelanismo recompilarrefleusión Hipergaleguismo reflexiónregla Castelanismo regra

rehén Castelanismo refénrencor Castelanismo rancorrendir Castelanismo renderresfriar Castelanismo arrefriarrespeito Hipergaleguismo respecto

reutoral Hipergaleguismo recotoral

rocío Castelanismo orballo

ronco Castelanismo rouco

ruído Castelanismo barulloruíña Hipergaleguismo ruínarumo Hipergaleguismo rumbo

sábana Castelanismo sabasavia Castelanismo seiva

seción Hipergaleguismo secciónsegredaría Hipergaleguismo secretaríaseición Hipergaleguismo sección

selene Hipergaleguismo solemnesen embargo Castelanismo porén

sequía Castelanismo seca

seución Hipergaleguismo sección

sinceiridade Hipergaleguismo sinceridadesinificar Hipergaleguismo significarsoave Hipergaleguismo suave

soma Hipergaleguismo sombrasortixa Castelanismo sortella

substraer Castelanismo subtraersuciedade Castelanismo sucidadesuelo Castelanismo chan

suisidio Hipergaleguismo subsidiotarta Castelanismo tortataza Castelanismo cunca

tenedor Castelanismo garfo

tiduo Hipergaleguismo títulotiduo Arcaísmo títulotraicioneiro Castelanismo traizoeirotranquío Hipergaleguismo tranquilo

trébol Castelanismo trevoTresa Síncope Teresa

tu Dialectalismo tiuis Dialectalismo uns

ultraxe Castelanismo aldraxe

úneco Vulgarismo únicovacuna Castelanismo vacinavaleroso Castelanismo valorosovegada Arcaísmo vezverao Dialectalismo verán

verdá Apócope verdade

vertude Hipergaleguismo virtude

verxa Castelanismo enreixadovirrei Castelanismo vicerreiviruta Castelanismo labravíspera Castelanismo vésperavisto bo Castelanismo visto e prace

vran Síncope veránxarrón Castelanismo vasoxoroba Castelanismo chepazanxa Castelanismo foxozoa Hipergaleguismo zona

Expresión escrita e oral: Galego 1º TEI

VACILACIÓNS VOCÁLICAS E CONSONÁNTICAS

FENÓMENOS VOCÁLICOS

FENÓMENOS DE ADICIÓN VOCÁLICA

1. PRÓTESE: aparición dunha vogal de apoio ao comezo da palabra. Trátase dun A (A

protético). Ex.: *adivertirse, *alimpar, *asegundo, *arradio...

2. EPÉNTESE: intercalación dun son no interior da palabra. Trátase dun I (I epentético). Hai

varios contextos posibles de aparición:

a. Nunha única palabra: *aldeia, *ceio, *ideia...

b. Entre formas verbais rematadas en vogal e o pronome átono de OD: *teraio,

*faraio.

c. Entre o artigo feminino e palabras comezadas por a, e tónicos: *a-ialma, a-iauga,

a-iépoca.

d. Epéntese doutras vogais: *ademirar, *ademitir, *coallar...

e. Epéntese de consoantes: *ponla, *champurrear, *faldra

3. PARAGOXE: adición de vogal ó final de palabra. Trátase dun E (E paragóxico). Ex.:

*comere, *vivire, *traballare, *áxile, *fácile, *narice, *paie, *maie...

FENÓMENOS DE SUPRESIÓN VOCÁLICA

1. AFÉRESE: perda dun son ou varios ao principio da palabra: *badexo, *meazar, *xiña...

2. SÍNCOPE: perda dunha vogal en posición interior de palabra: *esprito, *altismo, *pra...

3. APÓCOPE: perda de vogais finais: *virtú, *salú, *libertá...


FENÓMENOS DE VACILACIÓN NO CONSONANTISMO

1. Disimilación entre líquidas: l/r: *alcipreste < arcipreste, *celebro < cerebro, *solpresa <

sorpresa...

2. Metátese: cambio de lugar dun son no interior de palabra. Existen varias posibilidades:

a. A distancia: entre sons de sílabas distintas. *drento, *frábica, *frebe...

b. De contacto: dentro da mesma sílaba. *apertar,* cabirto, *curceiro...

c. Recíproca: entre dous sons contiguos: *bulra, *Calros, *melro...

3. Outras vacilacións:

a. Entre bilabiais: *bandolina - mandolina

b. Entre velares: *cangrena – gangrena

c. Entre bilabiais e velares: *gomitar – vomitar

d. Entre dentais: *fisterna – cisterna

e. Rotacismo do –s implosivo: *mermo, *derde, *limorna...

f.

Frase Tradución ao castelán / Significado

A filla da cabra sóbese ás silveiras La cabra tira al monte

A sen óso La sinhueso

Abri-la porta e a arca Sincerarse fondamente

Aínda vai a misa no credo Faltar moito para algo

Amiguiños si, pero a vaquiña polo que vale Al César lo que es del César

Andar coa area na zoca Andar con la mosca detrás de la oreja

Andar con pés de ferro Andar con pies de plomo

Andar con pés de la Andar a la ligera

Andar moi ancho Andar sacando pecho

Andar nos biosbardos Estar en Babia

Arco do peito Costilla

Arcordarse Deus dun Morrer

Arregaña-la moa Rir moito

Así paga o demo a quen o serve Cría cuervos y te sacarán los ojos

Baixarlle os fumes a alguén Bajarle los humos a alguien

Bautiza-lo biño Rebaixa-la bebida

Bota-la lingua a pracer Soltar la lengua

Botalas coma lousas Ser moi esaxerado

Botar por ela Darle a la sinhueso

Botar un grolo Echar un trago

Busca-las beiras Buscar las cosquillas

Cacarexar e non poñer ovos La caña hueca mucho suena

Caer auga a xerros Caer agua a jarros

Caer pedra Caer chuzos de punta

Calar coma un peto Callar como una tumba

Chámalle burro ao cabalo Aparentar

Chegar e encher Llegar y besar el santo

Chover sobre mollado Llover sobre mojado

Comer en mesa de frade Comer en mesa de fraile

Comer terra Comer tierra

Comprar para as medras Compar por si las moscas

Comungar con rodas de muíño A mí no me las das con queso

Da-la calada por resposta El que calla, otorga.

Dálle atrás á vaca Menos lobos, Caperucita

Da-los fíos á tea Morrer

Dar de roer ó que non ten dentes Dios le da pan a quien no tiene dientes

Dar dente con dente Ter frío

Darlle ó dente Hincar el diente

Darlle proveito ó cura Morrer

Darse moito bambán Aparentar

De aquí ó mar todo é terra En todas las casas se cuecen habas

Deus lle dea unha horiña pequnea! Desexar un bo parto

Dicirlle o pote ó caldeiro: "arrédate alá, non me luxes" Le dijo la sartén al cazo

Diga a miñas veciña e teña o meu fol fariña! Ande yo caliente, ríase la gente

En todas partes hai cans descalzos En todas las casas se cuecen habas

Encher de lama a alguén Falar mal de alguén

Enfriárselle o ceo da boca Morrer

Ergue-la crista Amosarse orgulloso

Esa pera rabo leva Aparentar

Escorregarlle o cu na almofada Non lembra-las súas orixes

Estar cun pé na cova Tener un pie en el otro barrio

Estar en porrancho Estar en pelota picada

Estar mexando o de arriba Chover

Estira-lo pé máis o que dá a manta Vivir por encima de las posibilidades

Facerse as once Hacerse el sueco

Falar cando as galiñas mexen Hablar cuando las ranas crien pelo

Falar de boca para fóra Hablar de puertas para afuera

Ferver en pouca auga Enfadarse con facilidade

Fumar en pipa Fumar en pipa

Fuxir da cinza e caer nas brasas Ir de mal en peor

Galiña será pero chéirame a can Aquí hay gato encerrado

Incha-lo papo Sacar pecho

Ir ás mozas Ir de caza

Ir ben alumeado Ir cocido

Ir criar malvas Ir a criar malvas

FRASEOLOXÍA

Ir de troula Ir de juerga

Ir e vir como faba na ola Non parar

Ir feita unha Berenguela Ir hecho un pincel

Irllo contar ó demo Morrer

Irse da lingua Irse de la lengua

Irse o comido polo servido Compensar algo

Levar ó rego Convencer a alguén

Libra-lo papo Soltar la lengua

Liscar co rabo entre as pernas Quedarse con el rabo entre las piernas

Menos dá unha pedra Algo es algo

Moita palla e pouco gran Aparentar

Molla-la herba Mexar

Molla-la palleta Mojar los labios

Morra o conto! ¡No se hable más!

Na terra de lovos hai que ouvear coma todos Allá donde fueres, haz lo que vieres

Nacer de pé Ter sorte

Nn ser tan fero o león como o pintan Perro ladrador, poco mordedor

Non come-lo pan polas dúas codias Ser moi esquisito

Non dar puntada sen fío Por interés, te quiero Andrés

Non te-la lingua trabada No tener pelos en la lengua

Non ter conta de si Cagarse por la pata abajo

O meu can pillou unha mosca Ter sorte

O mexo dun rato Caer "chiribiri"

O peso do día Hora central do día

O que non quer caldo, cunca chea Si no quieres caldo, toma dos tazas

Ollos que te viron vir! Perder unha ocasión que non vai volver

Onde non vai manda recado Ser un correveidile

Ou nas uñas ou nos pés has de tirar a quen es Sempre terás un parecido cos teus pais

Outra vaca no millo! Éramos pocos y parió la abuela

Para o carro! ¡Para el carro!

Pasar a mellor vida Pasar a mejor vida

Pasar máis fame cun mestre de escola Pasar más hambre que un maestro de escuela

Pegárselle o asento Tener el culo pegado a la silla

Pisar unha merda Pisar una mierda

Por onde vai a ola que vaia a tapadeira De perdidos al río

Pousa-la carga Parir

Quítalle lobos! Menos lobos, Caperucita

Quitarlle a coroa ó pan Comezar a comer algo

Recacha-la dentamia Rir moito

Saír da casa por pés alleos Morrer

Saírlle a alguén as contas furadas Salir el tiro por la culata

Se-la porta da aldea Ser una portera

Se-lo "doe-doe" dun Ser el ojito derecho de alguien

Se-lo dono da banca Ser el señor del Monopoly

Se-lo galo do poleiro Ser el gallo del gallinero

Ser auga que dorme Ser una mosquita muerta

Ser coma un cuco Ser listo como un demonio

Ser duro de ventre Ter dificultades para defecar

Ser fariña doutro costal Mezclar churras con merinas

Ser todo fume Ser todo humo

Ser un merlo branco Ser más raro que un perro verde

Ser un señorito de caldo á merenda Vivir como un señorito

Subírselle o gato á parra Ser moi orgulloso

Tarde piaches! A buenas horas, mangas verdes

Ter cara de ferreiro Tener cara de mala uva

Ter correa Tener mucha cuerda

Ter lareca Tener saque

Ter moita terra na Habana Esaxerar moito

Ter tose e raña-lo lombo Facer algo inútil

Ter un bo ferrete Tener cuerda para rato

Tirar polas orellas á bota Estar bébedo

Tírate ó mar e di que caíches Vai ó carallo!

Traballo feito non mete apuro No dejes para mañana lo que puedas hacer hoy

Ve-lo ceo aberto Ver la luz al final del túnel

Volver a auga á xerra Compensar algo

Xuntarse a fame coas ganas de comer Dios los cría y ellos se juntan

Español Galego

Las grullas anidaban entre los juncos cerca de los alisos de la orilla del río As grúas aniñaban preto dos xuncos preto dos ameneiros da beira do río.

El vagabundo puso a secar los andrajos con que se vestía entre unas matas de retama. O vagabundo puxo a seca-los farrapos con que se vestía entre unhas matogueiras de xesta.

Las alondras se posaban en las ramas de las hayas y comían las moras de las zarzas. As laroucas pousaban nas pólas das faias e comían as amoras das silvas.

Esparcieron grava por el suelo del jardín alrededor y colocaron unas losas a la entrada. Espallaron cascallo/grava/grixo/brita polo chan do xardín arredor e colocaron unhas lousas á entrada.

Solo tenían algunas mazorcas de maíz y algunos granos de avena, centeno y cebada. Só tiñan algunhas mazarocas de millo e algúns grans de avea, centeo e cebada/orxo.

Al oír las campanadas decidieron abrir la trampilla del pasadizo para librarse del chaparrón. Ao oí-las badaladas decidiron abri-la trapela do pasadizo para librarse do ballón / da bátega /arroiada.

Los asistentes a la asamblea desayunaron miel, jalea real y mermeladas de varias clases. Os asistentes á asembla almorzaron mel, xalea real e marmeladas de varias clases.

Plancharon la ropa antes de salir de casa y se adornaron con alhajas del ajuar de la abuela. Pasáronlle o ferro á roupa antes de saír da casa e aqueláronse con alfaias do enxovel da avoa.

Aquel pueblo nómada preparaba longanizas hechas con carne de cordero muy salada. Aquel pobo nómade preparaba longaínzas feitas con carne de año moi salgada.

Los huéspedes de tu yerno se enfadaron conmigo porque dije que eran unos bípedos. Os hóspedes do teu xenro enfadáronse comigo porque dixen que eran uns bípedes.

Lo asaltaron en la calle de la Trinidad y le produjeron una herida de navaja en una nalga. Asaltárono na rúa da Trindade e producíronlle unha ferida de navalla nunha nádega.

Agita el cubilete y tira los dados sobre la mesa para ver si consigues ganarme. Axita o gobelete e tira cos dados encol da mesa para ver se me dás gañado.

Antes de convertirse en una mariposa era una especie de oruga o gusano de color verde. Antes de se converter nunha bolboreta era unha especie de verme de cor verde.

Tras dos días de ayuno miraba de reojo el escaparate de la confitería cada vez que pasaba por la

acera. Tras dous días de xaxún miraba de esguello o escaparate da confeitaría cada vez que pasaba pola beirarrúa.

Si encuentras un trébol de cuatro hojas entre los helechos recibirás un premio aunque no lo

merezcas. Se atopas un trevo de catro follas entre os fentos recibirás un premio aínda que non o merezas.

Tras la ceremonia de la boda, los contrayentes jugaron una partida de ajedrez en el atrio de la

iglesia. Trala cerimonia da voda, os contraentes xogaron unha partida de xadrez no adro da igrexa.

Jugando al fútbol en la playa recibí una patada en la espinilla y vi las estrellas. Xogando ao fútbol na praia recibín un couce na canela e adoecín.

La población criolla levantó estatuas de mármol para honrar la memoria de sus héroes. A poboación crioula ergueu estatuas de mármore para honra-la memoria dos seus heroes.

Comenzará a nevar antes de amanecer, pero caerán copos menudos y no creo que cuaje. Comezará a nevar antes de amencer, pero caerán folerpas miúdas e non creo que calle.

Con una cámara de rayos infrarrojos captó los movimientos de los mochuelos en los robles.Cunha cámara de raios infravermellos captou os movementos dos mouchos nos carballos.

Llegará un viejo harapiento con un anillo de oro en la mano ofreciéndote el vellocino de oro. Chegará un vello farrapeiro cun anel de ouro na man ofrecéndoche o vélaro de ouro.

Junto a un remanso del río, cerca del vado, crecían espadañas, romero, hinojo y otras plantas. Xunto a un relanzo do río, preto do vao, medraban espadanas, romeu, fiollo e outras prantas.

Vimos jilgueros, petirrojos, gorriones, oropéndolas y mirlos en las ramas de los avellanos. Vimos xílgaros, paporrubios, pardais, ouriois e melros nas pólas das abeleiras.

Los topos habían llenado de agujeros el jardín y el jardinero no pudo salvar los claveles. As toupeiras encheran de buratos o xardín e o xardineiro non deu salvado os caraveis.

Las nutrias viven cerca del agua, pero las comadrejas perforan su madriguera en cualquier sitio.As londras viven preto da auga, pero as doniñas furan o seu tobo en calquera sitio.

El muchacho de las pecas en la cara perparó un semillero para sembrar algunas especies tropicales.O rapaz das pencas na cara preparou un viveiro para sementar algunhas especies tropicais.

En estado gaseoso despide un agradable aroma de incienso, pero cuando está sólido no huele a nada.En estado gaseoso deita un recendo de incenso, pero cando está sólido non ole nada.

Con una bayeta, un estropajo y detergente dejó el suelo reluciente y los muebles brillantes.Cunha baeta, un estropallo e deterxente deixou o piso relucente e os mobles brillantes.

Ahora no recuerdo si son los camellos o los dromedarios los que tienen dos jorobas.Agora non lembro se son os camelos ou os dromedarios os que teñen dúas chepas / xibias / carcovas.

Introdujo una barra de hierro para que sirviese de palanca y destapó la boca de la cueva Introduciu unha barra de ferro para que servise de panca e destapou a boca da cova.

Para el desayuno prepararemos en la sartén unas lonchas de tocino fritas en mantequilla. Para o almorzo prepararemos na tixola unhas talladas de touciño fritidas en manteiga.

Preparó un hatillo con alguna ropa y salí camino adelante por esos mundos de Dios. Preparou un fardelo con algunha roupa e saiu camiño adiante por eses mundos de Deus.

Le entró una mota de polvo en un ojo y le resbalaban las lágrimas por las mejillas. Entroulle unha mouta de pó nun ollo e esvaráronlle as lágrimas polas meixelas.

TRADUCIÓN ES-GL

Era muy aficionado a las joyas, las alhajas y los trabajos de orfebrería en plata y azabache. Era moi afeccionado ás xoias, ás alfaias e os traballos de ourivaría en prata e acibeche.

Los malhechores huyeron de la justicia con maestría sumergiéndose en el agua de la laguna.Os malfeitores fuxiron da xustiza con mestría somerxéndose na auga da lagoa.

Ensilló el caballo, cogió las riendas con la mano izquierda y salió galopando por la llanura. Enselou o cabalo, colleu as rédeas coa man essquerda e saiu galopando pola chaira.

Aquella comida a base de frutos era pura bazofia, pero el hambre apretaba y solo había ciruelas

silvestres.Aquela comida a base de froitos era pura galloda, pero a fame apertaba e só había ameixas bravas.

La comadrona que la atendió durante el parto nos dio la noticia vestida con un disfraz de cigüeña.A parteira que a atendeu durante o parto déuno-la noticia vestidacun disfrace de cigoña.

Nos invitaron a cenar crema de guisantes, filetes de lomo de cerdo y crepes con dulce de membrillo. Convidáronnnos a cear crema de chícharos, bistés de raxo e filloas con doce de marmelo.

Por entre las rendijas de la pared podremos verlo montando en su yegua y con su sombrero de

cuero. Por entre as fendas poderemos velo montando na súa egua e co seu chapeu de coiro.

Te será enviado el paquete junto con el albarán por medio del servicio de mensajería del rectorado.Serache enviado o paquete xunto coa albará por medio do servizo de mensaxeiría do reitorado.

La víspera del combate el general aún no había visto los escuadrones de infantería que iba a dirigir. A véspera do combate o xeneral inda non vira os escuadróns de infantería que ía dirixir.

No tenían orquesta. El solista interpretaba las estrofas de la habanera y el coro repetía el estribillo.Non tiñan orquestra. O solista interpretaba as estrofas da habanera e o coro repetía o refrán / retrouso.

En aquel ambiente amistoso y su atmósfera de cordialidad hizo muchísimas amistades inolvidables.Naquel ambiente amigable e a súa atmosfera de cordialidade fixo moitísimas amizades inesquecibles.

Mientras el guardameta se colocaba bajo los palos el delantero disparó un chupinazo y marcó el gol. Mentres o porteiro colocábase baixo os paus o dianteiro disparou un punteirolo e marcou o gol.

Realizó un par de piruetas en el aire antes de estrellarse de bruces contra el suelo del escenario.Realizou un par de pinchacorneiros no ar antes de esnafrarse contra o chan do escenario.

A la salida de la mezquita me sentí aturdido con el estruendo de los gritos de los manifestantes. Á saída da mesquita sentinme atordado co estrondo dos berros dos manifestantes.

Sigues por esa calle hacia la derecha hasta el número dieciseis, subes las escaleras y llamas a la

puerta. Sigues por esa rúa cara á dereita ata o número dezaseis, súbe-las escaleiras e petas na porta.

Entré en la habitación a oscuras, tropecé y rompí el jarrón chino, pero no lo hice intencionadamente.Entrei no cuarto ás escuras, tropecei e rompín o vaso chino, pero non o fixen á mantenta.

Si el cielo estaba ceniciento era un buen augurio, pues pronto caerían las primeras gotas de lluvia.Se o ceo estaba cinsento era un bo agoiro, pois logo estarían para cae-las primeiras pingas de chuvia.

No me vengas ahora con ese rollo de que tienes vértigo y no eres capaz de dominarlo. Non me veñas agora con esa andrómena de que tes vertixe e non a das dominado.

Llegó un hombre rubio con unas bolsas diciendo que venía a limpiar el hollín de la chimenea.Chegou un home roxo cunhas bolsas dicindo que viña limpa-lo charrizo da cheminea.

Dicen que si te da esa pócima extraña te sientes como si hubieses tomado la poción de Obelix.Seica se che da esa pócema estraña sénteste coma se tomáse-la poción de Obelix.

Se compró un traje de buzo, se lo llevó a la playa, se lo puso y se tiró al agua desde una roca.Comprou un traxe de mergullador, levouno á praia, púxoo e tirouse á auga desde unha rocha.

Se despertó a las cautro de la madrugada, cogió una cerilla y le plantó fuego al edificio. Acordou ás catro da madrugada, colleu un misto e deulle por prenderlle lume ao edificio.

Era muy friolero, pero también era consciente de que aquel calor no solo no era sano, sino algo

dañino. Era moi friorento, pero tamén era consciente de que aquela calor non só non era sa, senón algo daniña.

En cada eslabón de la cadena de plata hay una señal que indica el tipo de aleación empleado.Os elos da cadea de prata teñen cadanseu sinal que indica o tipo de aliaxe empregada.

La antena estaba un poco torcida, pero conseguimos enderezarla moviéndola hacia la izquierda.A antena estaba algo torta, pero démola endereitado movéndoa cara á esquerda.

Solo estas seis colmenas han producido el último año novecientos ochenta kilos de pura miel de

abeja. Só estas seis colmeas produciron o último ano novecentos setenta quilos de puro mel de abella.

El gorjeo de los pájaros y el murmullo de las palomas no nos dejaron oír los aullidos del lobo.O rechouchío dos paxaros e o murmurio das pombas non nos deixaron oí-los ouveos do lobo.

En lo más alto del tejado puso una veleta con la figura de un gran gallo de cresta encarnada. No cumio do tellado puxo un papaventos coa figura dun gran galo de crista encarnada.

Aún siento un estremecimiento recorriéndome el espinazo cada vez que recuerdo aquel díaInda sinto un arrepío percorréndome o espiñazo cada vez que lembro aquel día.

Nos ofreció unos confites de hojaldre con crema y bizcochos de mantequilla con vino de Oporto.Ofreceunos uns confeitos de follado con crema e biscoitos de manteiga con viño do Porto.

Era sencillamente muy chapucero con todo lo que hacía, pero siempre estaba de muy buen humor.Era sinxelamente moi chafalleiro con todo o que facía, pero sempre estaba de moi bo humor.

Recibirás un mensaje del virrey de Egipto invitándote a almorzar anguilas el domingo que viene.Recibirás unha mensaxe do vicerrei de Exipto convidándote a almorzar anguías o domingo que vén.

Introduzca la moneda en la ranura de la parte posterior y mueva la palanca hacia delante sin

soltarla. Introduza a moeda na rañura / físgoa / entalla da parte posterior e mova a panca cara adiante sen a soltar.

Estuvo a punto de ahogarse en la piscina: lo sacaron lívido y sin conocimiento, pero pronto volvio en

si. Houbo afogar na piscina: sacárono lívido e sen coñecemento, pero axiña acordou.

Entraban a hurtadillas por la buhardilla del desván y se escondían en el rincón más oscuro Entraban ás furtadelas pola bufarda do faiado e agochábanse no recuncho máis escuro.

Bébase un par de sorbos de esta pócima genial, dijo el mayordomo, y cuénteme después cómo le va la

vida. Beba un par de grolos desta pócema xenial, dixo o mordomo, e cónteme despois como lle va a vida.

Dile que se ande con pies de plomo, que una como la que les hizo no se la perdonan en toda su vida.Dille que ande con pés de ferro, que unha como a que lles fixo non lla perdoan na vida.

Cualquier instrumento de filo cortante pudo servir para rajar la tela y estropear la cubierta de la

tienda. Calquera instrumento de fío cortante puido servir para racha-la tea e estraga-la cuberta da tenda.

Hasta los setenta nunca se le había dado por hacer locuras, pero como dice el refrán, a la vejez

viruelas.Ata os setenta nunca lle dera por facer loucuras, pero como di o refrán, de vello gaiteiro.

Pasaré por tu casa con el papel del pedido del supermercado para ir juntos en mi coche a recogerlo

todo. Pasarei pola túa casa co papel do pedimento do supermercado para irmos recollelo xuntos no meu coche.

Me compré aquellos sacos de cebada y de centeno para dárselos al yerno del vecino, que tiene vacas. Comprei aqueles sacos de arxo para darllos ao xenro do veciño, que ten vacas.

Mientras esperaba la llegada del mensaje decidió echar una breve cabezadita en el sofá de la sala.Mentres esperaba a chegada da mensaxe decidiu botar unha breve soneca no sofá da sala.

Tiene las orejas grandes, ojos de besugo, las mejillas llenas de pecas y el pelo negro como un tizón.Ten as orellas grandes, ollos de ollomol, as meixelas cheas de pencas e o pelo negro coma un chamizo.

La mula le dio una coz en el brazo, junto al codo, y le dislocó las articulaciones del hombro y de la

muñeca. A mula deulle un couce no brazo, xunto ao cóvado, e escordoulle as articulacións do ombro e do pulso.

Cuando te toque tu turno podrás hablar, pero siempre hay que respetar el orden de intervención. Cando che toque a túa quenda poderás falar, pero sempre hai que respecta-la orde de intervención.

El molino ya no muele porque el agua que baja por el canal no es suficiente para moverlo. O muíño xa non moe porque a auga que baixa polo canle non é suficiente para movelo.

No me importan tanto los ultrajes padecidos como la pérdida de los resultados del análisis. Non me importan tanto as aldraxes recibidas como a perda dos resultados da análise.

La visita de los reyes selló un nuevo pacto de amistad con los representantes de la nación judía.A visita dos reis selou un novo pacto de amizade cos representantes da nación xudía.

Nos pusimos colorados de vergüenza al comprobar que habían descubierto nuestro plan de fuga.Acoramos de vergoña ao comprobarmos que descubriran o noso proxecto de fuxida.

Al tratar de impedir la tala de los robles y los chopos del campo de la feria fuimos detenidos por la

policía.Ao tratarmos de impedi-la corta dos carballos e os chopos do campo da feira detéuno-la policía.

Desde el techo goteaba un líquido blanquecino que resultó ser jarabe de glucosa o algo semejante.Dende o teito pingaba un líquido esbrancuxado que resultou ser xarope de glicosa ou algo semellante.

Casi sin aliento llegó hasta la escalera y con voz jadeante nos comunicó la noticia del fin de la guerra.Case sen folgos chegou ata a escaleira e con voz arquexante comunicóuno-la noticia da fin da guerra.

Dilapidó una fortuna en las carreras de caballos y volvió a enriquecerse con las conservas de

calamares. Dilapidou unha fortuna nas carreiras de cabalos e volveu a enriquecerse coas conservas de luras.

Bueno, la verdad es que me bajé del tren en marcha y solo me hice un poco de daño en la rodilla. Ben, a verdade é que baixei do tren en marcha e só manquei o xeonllo.

Miró de reojo hacia ella y le pareció ver una pequeña salamandra tatuada en el ombro izquierdo. Mireuna de esguello e pareceulle ver unha pequena píntega / salamántiga / pinchorra no ombro esquerdo.

Para rentabilizar las inversiones solicitan que se les aplace la fecha del pago de los intereses del

préstamo. Para rendibiliza-los investimentos solicitan que se lles adíe o pagamento dos xuros.

Una bandada de grullas atravesaba el yermo y el labriego en silenco uncía los bueyes en un ribazo.Un bando de grúas atravesaba o ermo e o labrego en silencio xunguía os bois nun ribazo.

Dice que no tiene agujetas, pero que desde ayer siente un extraño dolor en el cuello y en la nuca. Di que non ten maniotas, pero que desde onte sente unha estraña dor no pescozo e na caluga.

Lo tomé por un don nadie y no me creí nada de lo que me decía, pero me pareció bastante simpático.Tomeino por un ninguén de ningures e non crin nada do que me dicía, pero me pareceu bastante simpático.

Estábamos hablando del tema delante de él, pero estuvo callado como una tumba durante todo el

tiempo. Estabamos falando do tema diante del, pero estivo calado coma un peto durante todo o tempo.

A pesar de haber reducido la jornada laboral, la subida del índice de despidos todavía no disminuye. Mala reduciren a xornada laboral, a suba do índice de despedimentos inda non diminúe.

Antes de que le colocasen las esposas en las muñecas se dio la vuelta y gritó varias veces mi nombre.Antes de colocárenlle as esposas deu a volta e berrou varias veces o meu nome.

Fue un disparate que permitiérais divulgar en los tablones de anuncios el dictamen oficial de la

Xunta. Foi un disparate que permitísedes divulgar nos taboleiros o ditame oficial da Xunta.

Si los doctores se niegan a suministrar recetas, nosotros adoptaremos las medidas convenientes. Se os doutores néganse a subministrar receitas, nós tomarémo-las medidas convenientes.

Poco después de cumplirse los plazos reglamentarios, ya podemos iniciar nuestra tarea con tu ayuda.Pouco despois de cumplirse os prazos regulamentados, xa poderemos inicia-la nosa tarefa coa túa axuda.

Antes de que nos pusiéramos nosotros a hacer el tonto ya había tratado él de apedrearnos desde el

balcón. Antes de poñérmonos a face-lo parvo, xa tratara el de apedrarnos dende o balcón.

Víctor Barbosa Losada 1º TEI

1

NORMAS ORTOGRÁFICAS E MORFOLÓXICAS DO IDIOMA GALEGO 1. O ALFABETO

1.1 A GRAFÍA B E V

No galego moderno, como non hai distinción fonolóxica, téndese á distinción gráfica conforme á etimoloxía (gabián, bidueiro, covarde, esvelto).

1.4 A GRAFÍA H

Mantense o h en haber, herba, horta, home, harmonía e nas palabras que o teñan etimoloxicamente, excepto España ou Xoán. Escríbense sen h palabras como ermida, ermo, irmán, ola, ombro, orfo, óso ou ovo.

2. A ACENTUACIÓN

2.2 PALABRAS AGUDAS

As palabras oxítonas acentúanse graficamente cando rematan en vogal, -n ou –s: mazá, refén, cafés.

Non se acentúan cando son monosílabas nin cando acaban en ditongo decrecente ou noutra consoante que non sexa –n ou –s: xa, amei, ademais, azuis, capital.

2.3 PALABRAS GRAVES

Levan acento gráfico as palabras paroxítonas cando rematan en consoante distinta de –n ou –s e en grupos consonánticos distintos de –ns: móbil, carácter, alférez. Tamén se acentúan as palabras graves con ditongo decrecente na última sílaba: amábeis pero lapis, canons, colons, dolmens.

2.4 PALABRAS ESDRÚXULAS

As palabras proparoxítonas levan sempre acento gráfico: bárbaro, mágoa, tépedo.

2.5 ACENTUACIÓN DE I, U EN HIATO


2

As vogais i, u tónicas acentúanse graficamente cando van inmediatamente antes ou despois dunha vogal átona: constituíu, moía, xuízo. Non se acentúan graficamente cando entre estas e a átona aparece o grafema h: prohibo.

Se non levan acento gráfico, as vogais i, u, tónicas forman ditongo crecente ou decrecente coa vogal que as segue ou que as precede: bilingüismo, lingüista, puido, partiu, seguiu.

2.6 ACENTUACIÓN DOS ESTRANXEIRISMOS

As palabras estranxeiras de circulación corrente seguen as regras de acentuación.

a) Palabras agudas: organdí, xampú, autobús. b) Palabras graves: macádam, télex, pelotari. c) Palabras esdrúxulas: búmerang, cárdigan, ínterim, magníficat.

As palabra rematadas graficamente en –y teñen o mesmo tratamento ca as rematadas en –i: playboy, spray, hóckey.

2.7 CASOS ESPECIAIS DE ACENTUACIÓN

2.7.1 O ACENTO DIACRÍTICO

á (a+ a artigo; subst.)

Vou á cafetería.

O paxaro mancou unha á.

a (artigo, pronome, preposición)

A casa do Manuel.

Estou véndoa.

Vou a ver os meus avós.

ás (a + as artigo; substantivo)

Quedei ás dez.

O avión non puido saír por un problema nas ás.

as (artigo, pronome)

As nenas estánche moi altas.

Estou véndoas.

bóla (esfera)

Os nenos romperon unha ventá mentres xogaban coa bóla.

bola (peza de pan)

Baixa coller unha bola e dúas barras.

cá (ca + a)

É mellor a miña cá túa.

ca (conxunción)

Veu antes ca min.

cás (ca + as)

Son mellores as miñas cás túas.

cas (preposición)

Vai cas seus avós.


3

chá (plana)

Castela é unha terra chá.

cha (che+a)

Non son quen de quitarcha da cabeza.

chás (planas)

Vigo é unha cidade con poucas zonas chás.

chas (che+as)

Esas mazás están podres, non chas quero.

có (ca + o)

Gústame máis o Cola-Cao có café.

co (con + o)

Adoita tomar un biscoito co seu café da mañá.

cós (ca + os; substantivo)

Son mellores os meus cós teus.

cos (con + os)

Pásame o tempo moi rápido cando estou cos meus amigos.

cómpre (é mester)

Cómpre que leves unha chaqueta, que vai frío.

compre (merque)

Poderei levar unha chaqueta o dia que a compre.

Cómpren (son mester)

Cómpren máis prazas nos centros educativos debido ao crecemento do barrio.

Compren (merquen)

Meus pais daranme o coche vello cando compren un novo para eles.

Dá (presente e imperativo de dar)

Vive con poucos cartos, dá o resto á caridade.

Dá a cara, covarde!

Da (de +a)

A nena da camiseta rosa é a miña afillada.

Dás (presente de dar)

Por moito que dás, ninguén che devolve nada.

Das (de + as)

Estou farto das persoas desagradecidas.

Dó (compaixón)

O 11M foi un día de dó en todo o país.

Do (de + o)

Veño do médico pero con boas novas.

É (presente de ser)

Penso que é indispensable un cambio político.

E (conxunción)

Grandes e pequenos gozaron do Entroido.

Fóra (adverbio) Fora (antepretérito de ser e ir)


4

Pon os pés fóra da mesa! Cando fora a Italia, coñeceu moitos monumentos.

El fora á escola, pero aprendeu pouco.

Má (ruín)

Non me gusta a má vida que levas.

Ma (Me + a)

Comprou unha chaqueta pero non ma quixo ensinar.

Más (ruíns)

Deixouse levar polas más influencias.

Mas (me + as)

Tirou moitas foos pero non mas deixou ver.

Máis (adverbio e pronome)

Comeu o primeiro plato e non quixo máis nada.

Queres algo máis?

Mais (conxunción)

Iamos ir á praia, mais non puidemos porque chovía.

Nó (substantivo)

Fíxoseme un nó na gorxa ao escoita-las terribles novas.

No (en + o)

No fondo do corredor hai unha máquina expendedora.

Nós (pronome tónico, plural de nó)

Nós imos de excursión, vós decidide que facer.

Os nós mariñeiros son difíciles de facer.

Nos (pronome átono, en + os)

Dános igual o que pensedes.

A desmotivación nos alumnos é un problema preocupante.

Ó (a + o)

Marchou ó campo e aínda non chegou de volta.

O (artigo, pronome)

O réxime franquista foi moi represor.

El xa o dixera pero ninguén lle fixo caso.

Ós (a + os)

Perdeu ós amigos todos polo seu egoísmo.

Os (artigo, pronome)

Os bidueiros en flor anuncian a chegada da primavera.

Se chegan os nenos, non os deixes pasar.

Óso (do corpo)

O fémur é o óso máis longo do corpo humano.

Oso (animal)

Atopou un oso morto na estrada.


5

Pé (parte do corpo)

Anda fastidiado dun pé e por iso vai na cadeira de rodas.

Pe (letra)

Colócase eme antes de pe e be.

Póla (rama)

Andaba na póla e non me decatei da túa chegada.

Pola (galiña, por + a)

Só merca ovos de polas campestres.

Vinte onte pola rúa pero non me saudaches.

Pór (poñer)

Eu axúdoche, pero ti tes que pór da túa parte para conseguilo.

Por (preposición)

Eu axúdoche, pero por ser ti.

Présa (apuro)

Non che saudei porque tiña présa.

Presa (prendida, presada)

Para cociñar isto tan só cómpre unha presa de sal.

O can traía a presa na boca.

Sé (sede eclesiástica, imperativo de ser)

O papa Francisco é o xefe da Santa Sé.

Sé bo, ou che castigo.

Se (conxunción, pronome)

Se cadra imos logo tomarlle algo.

Co galo da crise non se pensa moito nos máis desfavorecidos.

Só (adverbio e adxectivo)

Só che direi que teñas coidado con el.

So (preposición)

Hai unha eira so as casas do lugar.

Té (infusión)

O té está a poñerse moi de moda nos últimos anos.

Te (pronome, letra)

Non te creas todo o que che din.

O te representa un fonema xordo.

Vén (presente de vir)

Non vén a conto que digas iso.

Ven (presente de ver, imperativo de vir)

Ven aquí!

Non ven o que teñen diante dos ollos.

Vés (prsente de vir)

Se vés canda min, agradézocho.

Ves (presente de ver)

Se sobes á Torre Eiffel ves todo París.


6

Vós (pronome tónico)

Vós veredes o que facedes, eu xa o teño decidido.

Vos (pronome átono)

Non vos alarmedes, ao final todo sairá ben.

2.7.2 O VERBO CON PRONOME ENCLÍTICO E COS ALOMORFOS DO ARTIGO LO(S), LA(S)

Cando os verbos levan pronomes enclíticos, no tocante á acentuación gráfica compórtanse coma se fosen unha soa palabra: cantará/cantara, cantaraa/cantáraa.

Se se utiliza a combinación verbo + variante alomórfica –lo, acentúase tamén coma se fose unha única palabra: cóme-lo caldo.

As formas verbais que levan acento dicarítico mantéñeno cando van seguidas dunha forma átona do pronome: é / élle, éa.

2.7.3 OS ADVERBIOS EN –MENTE. PALABRAS COMPOSTAS

Resulta innecesario o acento gráfico nos adverbios en –mente: rexamente, comicamente, comunmente. No caso de apareceren varios adverbios en –mente coordinados, esta terminación só aparece no derradeiro: cómoda e facilmente.

Tampouco mantén o acento gráfico o primeiro termo das palabras compostas xa soldadas: fervellasverzas, vichelocrego.

2.7.4 OUTROS CASOS

a) Non se acentúan en ningún caso os demostrativos nin o indefinido e numeral un: esta mesa, quero esta, un can, dáme un.

b) Non se acentúan as partículas interrogativas e exclamativas directas: cal queres?, cando vés?, canto queres?

c) Tampouco se acentúan estas partículas cando introducen interrogativas indirectas, agás cando for preciso para evitar posibles anfibioloxías: dille qué queres, / dille que queres.

3. O GUIÓN

O guión úsase para uni-la variante alomórfica –lo do artigo ao adverbio u: u-la navalla? De se usar o alomorfo –lo do artigo tras unha forma verbal ou pronominal rematada en –s ou en –r, únese tamén con guión: tráiovo-lo libro mañá.


7

3.1 O GUIÓN NAS PALABRAS COMPOSTAS

De se realizar a flexión de xénero ou número nas dúas bases, estas escríbense de forma separada: garda civil, gardas civís; porco bravo, porca brava; terza feira, terzas feiras.

Se a flexión se realiza só no último elemento ou se a palabra composta é invariable, a unión entre os seus compoñentes prodúcese direcamente: vagalume, vagalumes; malpocado, malpocada; lusquefusque, lusquefusques; reirrei, reirreis; picafollas; gardarríos.

Escríbense con guión as palabras en que o primeiro elemento é non (non-intervención, non-proliferación, non-aliñados); asociacións ocasionais non fixadas na lingua (diccionario alemán-galego; estudos xurídico-económicos; condicións político-económicas), palabras complexas (como les-nordeste, les-sueste, nor-nordeste) ou algunhas palabras estranxeiras (foie-gras, fox-terrier, strip-tease).

3.2 O GUIÓN EN FINAL DE LIÑA

Cando un guión que separa dúas palabras ou dous membros dunha palabra complexa coincide en final de liña, cómpre repetilo ao comezo da liña seguinte: diccionario galego-/-inglés.

4. O USO DAS MAIÚSCULAS

Escríbese maiúscula nos seguintes casos:

a) Na primeira palabra dos títulos de obras literarias e artísticas: A tecedeira de Bonaval, Follas novas. As publicacións periódicas adoitan levar maiúscula nas restantes do título que teñan relevancia semántica: A Nosa Terra, O Correo Galego, O Tío Marcos da Portela. b) En tódolos substantivos e adxectivos dos nomes de institucións, organismos, empresas e outras entidades formalmente constituídas: Xunta de Galicia, Consello da Cultura Galega, Tribunal Superior de Xustiza de Galicia.

5. A DIÉRESE

Úsase coa letra i na primeira e segunda persoas de plural dos copretéritos de indicativo dos verbos rematados en –aer (caer, decaer, recaer, traer, atraer, contraer, distraer, extraer), -oer (roer, corroer, doer, moer, remoer), -aír (saír, sobresaír) e –oír (oír): caïamos, traïades, contraïamos, roïades, doïamos, moïades, saïamos, sobresaïades, oïamos, etc.

Tamén levan diérese os copretéritos de indicativo dos verbos en –uír: argüïamos, constituïamos, constituïades.

6. O APÓSTROFO

Poderá usarse na citación de títulos ou cabeceiras de publicacións cando o artigo inicial se integra coas preposicións de ou en: o argumento d’A Esmorga; iso está n’Os Eoas.


8

8. GRUPOS CONSONÁNTICOS

A adaptación gráfica dos cultismos e dos préstamos faise de acordo cos criterios xerais seguintes:

a) Mantense a grafía –cc- nos cultismos cando corresponde á pronuncia [kz*]: acceso, acción, micción. b) Mantéñense os grupos formados por dúas consoantes que pertencen a sílabas distintas, sempre que non se trate dunha consoante dobre: obxecto, apto, administrar. Excepcións: súmmum, gamma, enneasílabo, kappa,razzia, pizza, circunnavegar, connatural, connotar, ennobrecer, innato, innecesario, innegable, innervar, innobre, innomeable, innovar, innumerable. c) Tamén se manteñen, en xeral, os grupos de dúas consoantes explosivas: ctenóforos, pneuma, pterodáctilo, ínclito. d) En posición implosiva normalment non se admiten grupos de dúas consoantes, salvo cando a segunda é s: obsceno, adscribir, externo.

Algúns préstamos estranxeros manteñen excepcionalmente as dúas consoantes en final de sílaba, polo menos graficamente: zinc, hínterland, round, lord, golf, windsurf, búmerang, cámping, iceberg, kirsch, sketch, folk, sprint, test, full, jazz.

8.1 GRUPOS BL, CL, FL, GL, PL, TL

Mantéñense inalterados nos cultismos e nos préstasmos ou formacións recentes: ablativo, ablegado, ablución, aclarar, atlántico, atlas, atleta, blasfemar, blindar, bloque, bloquear, bloqueo, clamar, clan, claridade, clarificar, clarín, clarividente, claro, clase, clasificar, cláusula, clemencia, clero, clima, cloro, club, exemplo, explicar, flamante, flan, flexión, flor, fluxo, glaciar, gladiador, glándula, glicerina, globo, gloria, glosa, incluír, influír, oblación, oblata, oblicuo, oblongo, obliterar, placa, plano, planta, plasma, plástico, plátano, platino, plaxio, plenario, pluma, plumaxe, plural, problema, proclamar, proclítico, publicar, público, reflexión, subliminar, sublingual, subliñar, templo, troglodita.

As palabras latinas semicultas e algúns préstamos antigos doutros idiomas mudaron o l en r: aprazar, branco, brancura, brando, brasón, compracer, cravar, cravo, cravuñar, cumprir, dobrar, emprazar, empregar, escravo, fraco, fraqueza, frauta, frecha, fretar, frota, frouxo, igrexa, nobre, obrigar, pracer, praga, praia, prata, prato, praza, prazo, preamar, pregar, preito, recruta, singradura, etc.

8.2 GRUPOS BC, BD, BM, BN, BS, BT, BV E BX

Mantéñense sempre sen alteración: abdicación, abdicar, abdome, abdominal, abnegación, abnegar, absentismo, ábsida, absolutismo, absoluto, absolver, absorber, absorción, absorto, absudo, abxurar, insubmisón, obcecar, obnubilar, obsequiar, obsequio, observar, obsesión, obsoleto, obter, obturar, obtuso, obviar, obvio, obxección, obxectividade, obxecto, subcomisión, subconsciente, subdirector, súbdito, submersión, subministrar, subsección, subsidio, subsistir, subsumir, subtítulo, subxectivo, subxugar.

Sutil e a súa familia léxica perderon o b desde as orixes do idioma.


9

8.3 GRUPO BS + CONSONANTE

Na escrita débese mante-la solución culta: abstemio, abstención, absterse, absterxente, abstinencia, abstracción, abstracto, abstraer, obsceno, obstáculo, obstinado, obstruír, subscrición, subscrito, subscritor, substancia, substancial, substantivación, substantivar, substantivo, substitución, substituír, substituto, substrato.

Son castelanismos *substraer, *substracción e *substraendo. No seu lugar empréganse subtraer, subtracción, subtraendo.

8.4 GRUPOS CT E CC

Atopamos varios casos:

a) Palabras que manteñen o grupo cando o precede vogal a, e, o:

Abstracción, abstracto, abxección, abxecto, acción, accionar, acta, activo, acto, actor, actual, actualidade, actuar, adxectivo, afección, afectar, afectivo, afecto, arquitecto, arquitectura, artefacto, aspecto, atracción, autóctono, cacto, calefacción, calefactor, carácter, caracterizar, circunspección, circunspecto, coacción, cocción, colección, colecta, colectivo, compacto, confección, contacto, contracción, conxectura, conxecturar, corrección, corrector, defectivo, desinfección, desinfectar, detección, detectar, detractor, dialecto, didáctico, dilección, dilecto, dirección, directo, director, distracción, ecléctico, eclecticismo, elección, electricidade, electricista, equinoccial, equinoccio, estupefacción, estupefacto, exacción, exactitude, exacto, extracción, extracto, facción, fracción, impacto, imperfección, incorrección, incorrecto, indirecto, infección, infectar, insecticida, insecto, inspección, inspector, insurrección, insurrecto, intacto, intelecto, intersección, inxección, inxectar, lactante, lácteo, lección, lectivo, lector, lectura, manufactura, néctar, noctámbulo, nocturno, obxección, obxectivo, obxecto, occidente, octaedro, octosílabo, olfactivo, olfacto, pacto, perfección, perfecto, perspectiva, práctica, practicar, predilecto, prospecto, protección, protector, proxectar, proxecto, proxector, putrefacción, putrefacto, reacción, reactivo, recto, rectitude, redacción, redactor, reflector, refracción, respectar, respecto, resurrección, retrospección, satisfacción, sección, sector, selección, selectivo, sintáctico, táctica, táctil, tacto, tracción, tractor, traxecto, traxectoria, tumefacto, vector.

b) Palabras que perderon o c:

Catarata, contratación, contratar, contrato, tratado, tratamento, tratar, trato.

c) Palabras que eliminan o grupo cando o precede vogal i, u:

Abdución, abdutor, adución, adutor, aflición, aflito, condución, conduta, conduto, condutor, conflito, constrición, constritivo, construción, construtivo, construtor, contradición, contrición, dedución, dedutivo, delito, destrución, destrutor, diccionario, distrito, ditado, ditadura, ditame, ditar, estrito, estrutura, flutuación, flutuar, frutífero, frutificar, frutuoso, indución, indutor, introdutor, introdutorio, lutuoso, obstrución, obstrucionismo, obstrucionista, obstrutivo, produción, produtivo, produto, produtor, reconstrución, redución, reduto, redutor,


10

reprodución, reprodutor, restrición, restritivo, tradutor, vítima, Vítor, vitoria, vitorioso, xurisdición.

Excepcións: adicción, adicto, amicto, anfictión, anfictionía, apodíctico, convicción, convicto, deíctico, dicción, dicterio, dúctil, ductilidade, ducto, edicto, evicción, ficción, ficticio, flictena, fricción, friccionar, ictericia, ictérico, ictiografía, ictioloxía, ictiomancia (e derivados), indicción, invicto, lictor, micción, nictalope, nictalopía, pictografía, pictórico (e derivados), ricto, succión, succionar, veredicto, vindicta.

d) Palabras que perderon o c e que en latín tiñan consonante + ct:

Acupuntura, adxunción, adxunto, antártico, Antártida, Ártico, autor (e derivados), coartada, coartar, conxunción, conxuntivo, conxuntura, defunto, distinto, esfínter, extinto, función, funcionar, instinto, punción, xuntura, et.

e) Palabras que vocalizan a consoante implosiva en u ou i:

Doutor, doutoramento, doutrina, reitor, reitorado, reitoral, reitoría, seita (pero sectario, sectarismo), suxeitar e suxeito. Ás veces conviven as dúas formas, cun diferenza de significado: pauto / pacto.

8.5 GRUPO -CN-

Consérvase en tódolos casos: acne, arácnido, cnidarios, cnitosporídeos, pícnico, picnómetro, picnose, pirotécnico, politécnico, radiotécnico, técnica, tecnocracia, tecnoloxía, zootécnico.

8.6 GRUPO -CD-

Mantense en tódolos casos: anécdota, anecdotario, anecdótico, sinécdoque.

8.7 GRUPO [KS] (GRAFÍA -X-)

Polo xeral, mantense sempre na grafía como x: aproximar, asfixia, axila, axilar, axioma, bórax, convexo, elixir, exacto, exame, exceder, excelente, exceso, exclamar, exilio, eximir, éxodo, éxótico, explosión, extra, galaxia, hexágono, laxo, léxico, maxilar, nexo, reflexionar, sexo, sexto, sílex, sintaxe, téxtil, texto, tórax, tóxico.

Algunhas voces moi populares deben escribirse con s: escava, escavar, escavación, escavadora, estender (pero extensión, extensivo, extenso, extensor); estrañar, estrañamento, estraño, estrañeza, estranxeiro, estranxeiría, estranxeirismo, estremar, estrema, estremo (pero extremar, extremidade, extremismo, extremo, extremoso).

Cando na mesma palabra aparece dúas veces x en posición intervocálica, a primeira vez co valor de [ks] e a segunda co de [ ᶴ ].Pódese optar por substituír o primeiro x por s (esaxeración, esaxerar, esaxero) ou ben por manter inalterado o grupo etimolóxico (exaxeración, exaxero, exaxerar).


11

8.8 GRUPOS -GM-, GN- E -GN-

Mantéñense sempre nos cultismos: agnosticismo, agnóstico, apotegma, benignidade, benigno, bregma, cognitivo, cognoscitivo, consignación, consignar, consignatario, designar, diafragma, diagnosticar, diagnóstico, dignar, dignidade, digno, dogma, dogmático, dogmatismo, estigma, expugnar, flegmón, fragmento, gnómico, gnomo, gnomoloxía, gnomólogo, gnose, gnoseoloxía, gnosticismo, gnóstico, ígneo, ignominia, ignorante, ignorar, ignoto, impregnar, indigno, insignificante, lignito, magnesio, magnífico, magnolia, persignar, pigmentar, pigmento, pigmeo, pragmática, prognose, prognóstico, pugna, repugnante, repugnar, resignar, segmento, sigma, significado, significar, signo.

Por seren semicultismos presentan só -n-: asinar, ensinanza, ensinar, ensino, sinalar, sinatura, sino e outras palabras da mesma familia léxica.

8.9 GRUPOS MN-, -MN- E -NM-

Mantéñense as dúas consonantes nos cultismos: alumnado, alumno, amnesia, amnistía, anamnese, autumnal, calumnia, columna, columnata, damnificar, himno, indemne, indemnizar, inmaculado, inmanencia, inminente, inmiscirse, inmóbil, inmobilizar, inmoderado, inmodestia, inmodificable, inmolar, inmoral, inmorredoiro, inmortal, inmune, mnemónica, mnemónico, mnemonizar,mnemotécnica, ómnibus,omnímodo, omnipotente, omnipresente, omnívoro, solemne, solemnidade, ximnasio, ximnasta, ximnástico, ximno carpo, ximnospermas.

8.10 GRUPOS -NM- E -NN-

O grupo -mn- simplificouse historicamente en -m: coma, comendatario, gama...

Con todo, o nome da legra gamma debe escribirse con -mm-.

O grupo latino -nn- simplificouse en -n: bienio, trienio, cuadrienio.

Convén escribir con -nn- algúns vocábulos cultos: connubio, enneágono, perenne...

As palabras derivadase mediante un prefixo rematado en -n, que se une a unha base que comeza tamén por n- conservan o grupo -nn-: circunnavegar, connatural, innobre.

8.11 GRUPO -NS- ANTECONSONÁNTICO

Nas palabras cultas mantense sen reducir: circunsrición, circunspección, circunspecto, circunstancia, circunstancial, consciente, conspicuo, conspiración, conspirador, conspirar, constancia, constante, constar, constelación, constipado, constituír, construción, construír, construtor, inconsciente, inspección, inspector, inspiración, inspirar, instalación, instalar, instancia, instante, instar, instaurar, institución, instituír, instituto, instrución, instruír, instrumento, instrutor.

O prefixo trans- mentén o grupo ns cando a base é un cultismo: transbordar, transcendental, transcedente, transcender, transcribir, transcrición, transferencia, transferir, transformación,


12

transformar, translación, transmisor, transmitir, transpirar, transporte, transvasar, transvasamento, transecular, transiberiano, transubstanciación.

Este sufixo reduciuse a tras- en palabras populares como: trasfegar, trasladar, trasler, trasnoitar, traspasar, traspoñer, trastornar.

8.12 GRUPOS -PC-, -PN-, -PS- E -PT-

Mantéñense nos cultismos: abrupto, acepción, aceptar, adaptar, adepto, adopción, adoptar, adoptivo, anticonceptivo, aptitude, apto, baptista, cápsula, captar, captura, catalepsia, cataléptico, coleóptero, concepción, concepto, conceptual, copto, corrupción, corrupto, corruptor, cripta, críptico, decepción, eclipse, elipse, epiléptico, erupción, eruptivo, escepticismo, estreptomicina, eucalipto, excepción, excepto, exceptuar, exipcíaco, exipcio, Exipto, exiptoloxía, hemoptise, hepta-, hipnose, hipnoterapia, hipnotismo, hipnotizar, imperceptible, inepcia, inepto, interceptar, interrupción, interruptor, irrupción, Neptuno, nupcial, nupcias, opción, optar, optativo, óptica, optimismo, optimista, óptimo, percepción, precepto, preceptor, rapsodia, rapto, raptor, recepción, receptor, réptil, ruptura, sinopse, susceptible, tríptico, voluptuosidade, voluptuoso.

Palabras que perden o p, entre elas os derivados do latín SCRIPTUS: adscrición, adscrito, cativar, catividade, cativo, cetro, circunscrición, circunscrito, descrición, descritivo, descrito, descritor, ditongar, ditongo, escrito, escritor, escritorio, escritura, indescritible, inscrición, inscrito, manuscrito, prescrición, proscrición, proscrito, setembro, setentrión, setentrional, subscrición, subscrito, subscritor, transcrición, transcrito, tritongo.

Existen varios casos de vocalización da consonante implosiva: receita, receitar, adoitar, bautismo, bautizar.

8.13 CONSOANTE + PC, CONSOANTE + PT

Pérdese sempre o p: absorción, aprontar, asunción, asunto, escultor, escultura, exento, inscultura, irredento, perención, perentoriamente, perentorio, presunción, prontuario, redención, redentor, redentorista, suntuosidade, suntuoso.

8.14 GRUPOS PN-, PS- E PT-

Consérvanse na lingua escrita: pneuma, pneumático, pneumonía, pneumotórax...; pseudociencia, pseudónimo...; psicanálise, psicanalista, psicodiagnóstico....; pterodáctilo, pterobranquiado, pterópodo...

Excepcións: salterio, salmista, salmo e salmodiar.


13

8.15 GRUPO -SC- MEDIAL

Consérvase nas palabras cultas: adolescencia, adolescente, ascender, delicuescencia, delicuescente, inflorescencia.

8.16 GRUPO SC- INICIAL

Simplificouse en c- en palabras de entrada antiga: cetro, ciática, cirro.

Nas de entrada máis recente mantense apoiado dun e protético: escena, escenario, escenografía, esciúrido.

9. SUFIXOS E TERMINACIÓNS

9.1 –ANCIA, -ENCIA, -IENCIA, -UENCIA, -CIA, -CIO, -ZA, -ZO

Teñen terminación –encia, -iencia ou –uencia: adolescencia, aparencia, ascendencia, audiencia, ciencia, conciencia, altilocuencia, anuencia, confluencia, efluencia...

Teñen terminación –cia: acacia, audacia, contumacia...

Teñen terminación –cio: anuncio, cartapacio, cilicio...

Noutras palabras o galego conserva as formas con solución patrimonial –zo, za: avinza, cansazo, cobiza, crenza, diferenza, doenza, espazo, estanza, finanza, graza, habenza, licenza, nacenza, novizo, perseveranza, pertenza, postizo, preguiza, presenza, prezo, querenza, sentenza, servizo, tenza, terzo, xuízo, xustiza.

9.2 –CIÓN, -SIÓN

Mantéñense os dous sufixos nas palabras cultas: acción, admiración, aliteración, admisión, concesión, confesión...

Levan –zón palabras patrimoniais como doazón, razón, sazón, traizón...

9.3 –NTE

En verbos da 3ª conxugación, presentan como vogal temática e, entre outros: maldicente, maledicente, producente, lucente, relucente, escribente, influente, confluente, vivente, supervivente, subsecuen-te...

Presentan como vogal temática ie: expediente, conveniente, proveniente...

Presentan como vogal temática i: concluínte, contribuínte, saínte, seguinte, conseguinte, oínte, ouvinte, constituínte, reconstituínte.

Os verbos durmir e servir rexistran como patrimoniais dormente e servente.


14

9.4 –MENTO

Os substantivos formados con este sufixo manteñen en tódolos casos a vogal temática do verbo que lles serve de base: acabamento, regulamento, esquecemento.

9.5 –SE

As voces cultas con orixe nos nomes gregos en –sis adoptan a terminación –se e son todas do xénero feminino: análise, antítese, apoteose, arteriosclerose, base, catálise, catequese, crase, crise, diagnose, diátese, diérese, diocese, dose, eclipse, electrólise, elipse, énfase, cirrose, esclerose, esexese, éxtase, fase, fotosíntese, frase, hemoptise, hidrólise, hipnose, hipótese, metamorfose, metástase, narcose, neu-rose, osmose, paráfrase, paréntese, perífrase, prolepse, prótase, prótese, psicose, simbiose, sindérese, sinopse, síntese, tese, tuberculose, xénese.

Non pertencen a este grupo as palabras oasis e chasis.

9.6 –ITE E –TE

Esta é a adaptación das palabras coas terminacións gregas –itis e –tis, todas elas femininas: amigdalite, apendicite, artrite... Excepción: gratis.

Tamén teñen –e palabras como: acrópole, cute, epiderme.

9.7 –BLE / -BEL

É indistinto o uso de –ble, ou –bel: amable, amábel, apetecible, apetecíbel, bebible, bebíbel...

9.8 –EO, -EU E –AO, -AU

Rematan en –eo: ceo, receo, veo, aéreo, arbóreo, arxénteo, róseo, camafeo, corifeo, plebeo, xacobeo...

Rematan en –eu: eu, meu, teu, seu, chapeu, romeu, sandeu, xubileu, xudeu.

Rematan en –ao: arao, cacao, callao, grao, nicolao, pardao, peirao, pronao, tao, vao. Rematan en –au: bacallau e pau.

9.11 –US, -UM, -O

Hai algunhas palabras que escapan á regra xeral de acomodación de cultismos e manteñen as termina-cións latinas –us, -um: campus, corpus, humus, ómnibus, Venus, virus, álbum, factótum, médium, presí-dium, parabéllum, súmmum, contínuum, cinefórum, quórum, desiderátum.

Escríbense con –o as voces currículo, espírito, ímpeto, memorando, referendo e tribo.


15

9.12 –IÑO/-IÑA E –INO/-INA

Nas palabras patrimoniais utilízase –iño/-iña: andoriña, comiño, menciña, mesquiño, pergamiño, cam-piña, casiña…

Os préstamos adoptan a terminación –ino/-ina: albino, anilina, anxina, bencina, buguina, cartolina, cora-lino, cortina, destino, divino, esquina, estricnina, estudantina, ladino, medicina, muselina, ondina, sibilino, ultramarino…

9.14 MASC. –ÁN / FEM. –Á, MASC. –ANO / FEM. –ANA

Palabras con masculino –án e feminino –á: alazán, aldeá, ancián, artesá, barregán, bosquimá, capitán, chá, cidadán, cirurxiá, comarcán, concidadá, cortesán, cotiá, cristián, curmá, ermitán, escribá, gardián, gra, insán, irmá, livián, louzá, malsán, marrá, musulmán, nugallá, pagán, rufiá, san, sancristá, sultán, tecelá, temperán, temporá, truán, va, verán, vilá.

Ademais, teñen estes sufixos os xentilicios: afgán, afgá; castelán, castelá; bergantiñán, bergantiñá.

Palabras con masculino –ano e feminino –ana: africano, artesiana, asturiano, humana, luterano, puri-tana, republicano, urbana, veterano, xermana, bibliómano, bímano, cleptómano, cocainómano, diáfa-no, ébano, melómano, mitómano, morfinómano, órgano, pínfano, plátano, tétano, tímpano.

Palabras con masculino –ó e feminino –á: Estevo; orfo, orfa; orgo, ourego, ravo, saba, Cristovo, soto.

9.15 MASC. –ÁN /FEM. –ANA

A terminación –án/-ana aparece nunha serie de caracterizadores pexorativos: balandrán, baleigana, bu-leirán, canelana, carcamán, carneirana, carroulán, chalana, folán, folgazana, larpán, lorana,paduán, palafustrana, pastrán, pertegana, pillabán, ruana, tangueleirán, testalana, vergallán…

9.16 MASC. –ÓN / FEM. –OA, -ONA

Forman o feminino en –oa: anfitrión, bretoa, campión, ladroa, león, patroa, saxón, teutoa.

Rematan en –ón/-ona as palabras nas que esta terminación é pexorativo: homón, mullerona, zapatón…

Existe un grupo de palabras coa terminación –on átona: corion, epíploon, isquion, necton, radon, taxon, telson…

9.18 –DADE / -TADE

O sufixo latino –TATEM resolveuse en –tade en posición posconsonántica: dificultade, facultade, maxes-tade… e en –dade en posición posvocálica: enfermidade, novidade, puridade… Excepcións: bondade, crueldade, herdade, lealdade, mortaldade, trindade, verdade, virxindade, liberdade, puberdade.


16

9.19 –DADE / -EDADE / -IDADE

Palabras rematadas en –dade: verdade, herdade, trindade…

Palabras rematadas en –edade: notoriedade, solidariedade, variedade…

Palabras rematadas en –idade: soidade, necidade, sucidade…

9.20 –ARÍA / -ERÍA

As dúas solucións preséntanse como normativas, aínda que se prefire a solución –aría: artillaría, bruxe-ría, camisaría, enfermería, ferraría, gandería, infantaría, lavandería, leprosaría, moblería, panadaría, peixería, perfumaría, refinería, tesouraría, tinturería, zapataría…

10. OUTRAS PARTICULARIDADES

10.1 ALTERNANCIA CUA-/CA-/CO-; GUA-/GA-/GO-

Aparece ca– en: caderna, cadrado, cadrar…

Aparece cua- en: cuadrante, cuadratura, cuadrilátero, cualificar, cualitativo, cuantía, cuantificación, cuantificar, cuarta, cuartear, cuarteirón, cuaternario, cuáquero, cuarzo, cuasia, cuasina.

Caso especial é o de corenta, corentena, corentón, coresma e corta feira.

Palabras que reduciron o grupo coa- a ca-: callada, callado, callar… Manteñen o grupo coa-: coagulable, coagulante, coagulación…

Aparece ga- en gadaña, gadaño, galardón….

Son válidas as formas gorir, guarir; gorecer, guarecer; gornecer, guarnecer.

10.4 DITONGOS IE, UE

Mantéñense as secuencias ie, ue: aliciente, ambiente, ciencia, conveniente, deficiencia, eficiencia, efi-ciente, incipiente, obediencia, obediente, paciencia, sapiencia, afluencia, congruencia, delincuencia, elocuencia, secuela…

10.5 DISIMILACIÓN, METÁTESE E EPÉNTESE DE R

Esporadicamente algunhas palabras perderon un r interno: arado, frade, madrasta, padrasto, rodo…

11. A FORMACIÓN DO PLURAL

11.5 PALABRAS REMATADAS EN –L

Os monosílabos rematados en –l engaden o morfema –es: cales, eles, feles, foles, goles, males, peles, riles, sales, tales, tiles, vales, xeles…


17

Nas palabras agudas de máis dunha sílaba, o –l do singular substitúese polo morfema –is: animais, pa-peis, fieis, crueis, trueis, españois, cadrís.

As palabras compostas en que o segundo elemento é algún monosílabo fan o plural en –eles: ollomoles, chuchameles, papasoles…

A pesar da súa aparencia, caracol e aerosol fan o plural en caracois e aerosois por non ser compostos de col e sol.

As palabras graves rematadas en –l forman o plural engadindo –es: áxiles, difíciles, útiles, túneles, cón-sules. Excepción: a terminación –bel fai o plural en –beis.

12. FORMACIÓN DO FEMININO

12.1 NOMES REMATADOS EN –N

Os rematados en –ún difiren no seu comportamento: os adxectivos cabrún, cervún, vacún forman o fe-minino en cabrúa, vacúa, cervúa; común é invariable; euscaldún engade –a.

12.2 NOMES REMATADOS EN VOGAL OU DITONGO TÓNICOS

Presentan características morfolóxicas especiais grou/grúa, xudeu/xudía e sandeu/sandía.

17. VERBO

17.2 OBSERVACIÓNS

17.2.5.2.1 VERBOS CON E COMO VOGAL FINAL DO LEXEMA NO INFINITIVO

a) Hai un grupo que troca o e en i nas formas do presente de indicativo e imperativo en que a raíz é tónica e, ademais, en todo o presente de subxuntivo.

ADVERTIR

Presente de indicativo Presente de subxuntivo Imperativo Advirt-o Advirt-es Advirt-e Advert-imos Advert-ides Advirt-en

Advirt-a Advirt-as Advirt-a Advirt-amos Advirt-ades Advirt-an

Advirt-e Advert-ide

Adherir, advertir, divertir, agredir, transgredir, conferir, diferir, inferir, preferir, proferir, referir, transferir, competir, repetir, concernir, discernir, espelir, espir, dixerir, inxerir, suxerir, inserir, medir, pedir, reflectir, vestir, investir, revestir.

b) Hai un grupo que presenta unha variación tripla no vocalismo da raíz: en posición átona sempre E (agás no pres. de subx.), en posición tónica E nas P2, P3 e P6 do pres. ind. e I na P1 do pres. ind, P2 imp. e todo o pres. subx.


18

SERVIR

Presente de indicativo Presente de subxuntivo Imperativo SIRV-O SERV-ES SERV-E SERV-IMOS SERV-IDES SERV-EN

SIRVA SIRVAS SIRVA SIRVAMOS SIRVADES SIRVAN

SIRVE SERVIDE

Ferir, mentir, sentir e derivados. NON conferir, inferir.

17.2.5.2.2 VERBOS CON U COMO VOGAL FINAL DO LEXEMA NO INFINITIVO

Verbos do tipo fuxir:

Presentan unha alternancia tradicional: O nas P2, P3 e P6 do pres. ind., U no resto do paradigma:

FUXIR

Presente de indicativo Presente de subxuntivo Imperativo FUXO FOXES FOXE FUXIMOS FUXIDES FOXEN

FUXA FUXAS FUXA FUXAMOS FUXADES FUXAN

FUXE FUXIDE

Acudir, bulir, rebulir, cubrir e derivados, cumprir, cuspir, durmir, engulir, fundir (render), fuxir, lucir e deri-vados, mulir, muxir, pulir, ruxir, sacudir, subir, sufrir, sumir e derivados, tusir, ulir, urdir, xunguir, xurdir.


19

17.3 VERBOS IRREGULARES

CABER Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente CAIBO CABES CABE

CABEMOS CABEDES

CABEN

CABÍA CABÍAS CABÍA

CABIAMOS CABIADES

CABÍAN

CAIBA CAIBAS CAIBA

CAIBAMOS CAIBADES

CAIBAN

CABE

CABEDE

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado COUBEN

COUBECHES COUBO

COUBEMOS COUBESTES COUBERON

COUBERA COUBERAS COUBERA

COUBERAMOS COUBERADES

COUBERAN

COUBESE COUBESES COUBESE

COUBÉSEMOS COUBÉSEDES

COUBESEN

CABER CABERES

CABER CABERMOS CABERDES CABEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais CABEREI CABERÁS CABERÁ

CABEREMOS CABEREDES

CABERÁN

CABERÍA CABERÍAS CABERÍA

CABERIAMOS CABERIADES

CABERÍAN

COUBER COUBERES

COUBER COUBERMOS COUBERDES COUBEREN

CABER CABENDO

CABIDO

DAR Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente

DOU DÁS DÁ

DAMOS DADES

DAN

DABA DABAS DABA

DABAMOS DABADES

DABAN

DEA DEAS DEA

DEAMOS DEADES

DEAN

DÁ (TI)

DADE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado DEI

DECHES DEU

DEMOS DESTES DERON

DERA DERAS DERA

DERAMOS DERADES

DERAN

DESE DESE DESE

DÉSEMOS DÉSEDES

DESEN

DAR DARES

DAR DARMOS DARDES DAREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais DAREI DARÁS DARÁ

DAREMOS DAREDES

DARÁN

DARÍA DARÍAS DARÍA

DARIAMOS DARIADES

DARÍAN

DER DERES

DER DERMOS DERDES DEREN

DAR DANDO DADO


20

DICIR Indicativo Subxuntivo


DIGO DIS DI

DICIMOS DICIDES

DIN

DICÍA DICÍAS DICÍA

DICIAMOS DICIADES

DICÍAN

DIGA DIGAS DIGA

DIGAMOS DIGADES

DIGAN

DI (TI) DICIDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado DIXEN

DIXECHES DIXO

DIXEMOS DIXESTES DIXERON

DIXERA DIXERAS DIXERA

DIXERAMOS DIXERADES

DIXERAN

DIXESE DIXESES DIXESE

DIXÉSEMOS DIXÉSEDES

DIXESEN

DICIR DICIRES

DICIR DICIRMOS DICIRDES DICIREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais DIREI DIRÁS DIRÁ

DIREMOS DIREDES

DIRÁN

DIRÍA DIRÍAS DIRÍA

DIRIAMOS DIRIADES

DIRÍAN

DIXER DIXERES

DIXER DIXERMOS DIXERDES DIXEREN

DICIR DICINDO

DITO

CRER Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente CREO CRES CRE

CREMOS CREDES

CREN

CRÍA CRÍAS CRÍA

CRIAMOS CRIADES

CRÍAN

CREA CREAS CREA

CREAMOS CREADES

CREAN

CRE (TI) CREDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado CRIN

CRICHES CREU

CREMOS CRESTES CRERON

CRERA CRERAS CRERA

CRERAMOS CRERADES

CRERAN

CRESE CRESES CRESE

CRÉSEMOS CRÉSEDES

CRESEN

CRER CRERES

CRER CRERMOS CRERDES CREREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais CREREI CRERÁS CRERÁ

CREREMOS CREREDES

CRERÁN

CRERÍA CRERÍAS CRERÍA

CRERIAMOS CRERIADES

CRERÍAN

CRER CRERES

CRER CRERMOS CRERDES CREREN

CRER CRENDO

CRIDO


21

DOER Indicativo Subxuntivo


DOIO DOES DOE

DOEMOS DOEDES

DOEN

DOÍA DOÍAS DOÍA

DOÏAMOS DOÏADES

DOÍAN

DOIA DOIAS DOIA

DOIAMOS DOIADES

DOIAN

DOE (TI) DOEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado DOÍN

DOÍCHES DOEU

DOEMOS DOESTES DOERON

DOERA DOERAS DOERA

DOERAMOS DOERADES

DOERAN

DOESE DOESES DOESE

DOÉSEMOS DOÉSEDES

DOERON

DOER DOERES

DOER DOERMOS DOERDES DOEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais DOEREI DOERÁS DOERÁ

DOEREMOS DOEREDES

DOERÁN

DOERÍA DOERÍAS DOERÍA

DOERIAMOS DOERIADES

DOERÍAN

DOER DOERES

DOER DOERMOS DOERDES DOEREN

DOER DOENDO DOÍDO

ESTAR Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente ESTOU ESTÁS ESTÁ

ESTAMOS ESTADES

ESTÁN

ESTABA ESTABAS ESTABA

ESTABAMOS ESTABADES

ESTABAN

ESTEA ESTEAS ESTEA

ESTEAMOS ESTEADES

ESTEAN

ESTÁ (TI) ESTADE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado ESTIVEN

ESTIVECHES ESTIVO

ESTIVEMOS ESTIVESTES ESTIVERON

ESTIVERA ESTIVERAS ESTIVERA

ESTIVERAMOS ESTIVERADES

ESTIVERAN

ESTIVESE ESTIVESES ESTIVESE

ESTIVÉSEMOS ESTIVÉSEDES

ESTIVESEN

ESTAR ESTARES

ESTAR ESTARMOS ESTARDES ESTAREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais ESTAREI ESTARÁS ESTARÁ

ESTAREMOS ESTAREDES

ESTARÁN

ESTARÍA ESTARÍAS ESTARÍA

ESTARIAMOS ESTARIADES

ESTARÍAN

ESTIVER ESTIVERES

ESTIVER ESTIVERMOS ESTIVERDES ESTIVEREN

ESTAR ESTANDO ESTADO


22

FACER Indicativo Subxuntivo


FAGO FAS FAI

FACEMOS FACEDES

FAN

FACÍA FACÍAS FACÍA

FACIAMOS FACIADES

FACÍAN

FAGA FAGAS FAGA

FAGAMOS FAGADES

FAGAN

FAI (TI) FACEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado FIXEN

FIXECHES FIXO

FIXEMOS FIXESTES FIXERON

FIXERA FIXERAS FIXERA

FIXERAMOS FIXERADES

FIXERAN

FIXESE FIXESES FIXESE

FIXÉSEMOS FIXÉSEDES

FIXESEN

FACER FACERES

FACER FACERMOS FACERDES FACEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais FAREI FARÁS FARÁ

FAREMOS FAREDES

FARÁN

FARÍA FARÍAS FARÍA

FARIAMOS FARIADES

FARÍAN

FIXER FIXERES

FIXER FIXERMOS FIXERDES FIXEREN

FACER FACENDO

FEITO

HABER Indicativo Subxuntivo


HEI HAS

HA (HAI) HABEMOS HABEDES

HAN

HABÍA HABÍAS HABÍA

HABIAMOS HABIADES

HABÍAN

HAXA HAXAS HAXA

HAXAMOS HAXADES

HAXAN

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado HOUBEN

HOUBECHES HOUBO

HOUBEMOS HOUBESTES HOUBERON

HOUBERA HOUBERAS HOUBERA

HOUBERAMOS HOUBERADES

HOUBERAN

HOUBESE HOUBESES HOUBESE

HOUBÉSEMOS HOUBÉSEDES

HOUBESEN

HABER HABERES

HABER HABERMOS HABERDES HABEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais HABEREI HABERÁS HABERÁ

HABEREMOS HABEREDES

HABERÁN

HABERÍA HABERÍAS HABERÍA

HABERIAMOS HABERIADES

HABERÍAN

HOUBER HOUBERES

HOUBER HOUBERMOS HOUBERDES HOUBEREN

HABER HABENDO

HABIDO


23

IR Indicativo Subxuntivo


VOU VAS VA

IMOS IDES VAN

ÍA ÍAS ÍA

IAMOS IADES

ÍAN

VAIA VAIAS VAIA

VAIAMOS VAIADES

VAIAN

VAI (TI)

VAMOS (NÓS) IDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado FUN

FUCHES FOI

FOMOS FOSTES FORON

FORA FORAS FORA

FORAMOS FORADES

FORAN

FOSE FOSES FOSE

FÓSEMOS FÓSEDES

FOSEN

IR IRES

IR IRMOS IRDES IREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais IREI IRÁS IRÁ

IREMOS IREDES

IRÁN

IRÍA IRÍAS IRÍA

IRIAMOS IRIADES

IRÍAN

FOR FORES

FOR FORMOS FOSTES FOREN

IR INDO IDO

LER Indicativo Subxuntivo


LEO LES LE

LEMOS LEDES

LEN

LÍA LÍAS LÍA

LIAMOS LIADES

LÍAN

LEA LEAS LEA

LEAMOS LEADES

LEAN

LE (TI) LEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado LIN

LICHES LEU

LEMOS LESTES LERON

LERA LERAS LERA

LERAMOS LERADES

LERAN

LESE LESES LESE

LÉSEMOS LÉSEDES

LESEN

LER LERES

LER LERMOS LERDES LEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais LEREI LERÁS LERÁ

LEREMOS LEREDES

LERÁN

LERÍA LERÍAS LERÍA

LERIAMOS LERIADES

LERÍAN

LER LERES

LER LERMOS LERDES LEREN

LER LENDO LIDO


24

MOER Indicativo Subxuntivo


MOIO MOES MOE

MOEMOS MOEDES

MOEN

MOÍA MOÍAS MOÍA

MOÏAMOS MOÏADES

MOÍAN

MOIA MOIAS MOIA

MOIAMOS MOIADES

MOIAN

MOE (TI) MOEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado MOÍN

MOÍCHES MOEU

MOEMOS MOESTES MOERON

MOERA MOERAS MOERA

MOERAMOS MOERADES

MOERAN

MOESE MOESES MOESE

MOÉSEMOS MOÉSEDES

MOESEN

MOER MOERES

MOER MOERMOS MOERDES MOERON

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais MOEREI MOERÁS MOERÁ

MOEREMOS MOEREDES

MOERÁN

MOERÍA MOERÍAS MOERÍA

MOERIAMOS MOERIADES

MOERÍAN

MOER MOERES

MOER MOERMOS MOERDES MOERON

MOER MOENDO

MOÍDO

OÍR Indicativo Subxuntivo


OIO OES OE

OÍMOS OÍDES OEN

OÍA OÍAS OÍA

OÏAMOS OÏADES

OÍAN

OIA OIAS OIA

OIAMOS OIADES

OIAN

OE (TI) OÍDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado OÍN

OÍCHES OÍU

OÍMOS OÍSTES OÍRON

OÍRA OÍRAS OÍRA

OIRAMOS OIRADES

OÍRAN

OÍSE OÍSES OÍSE

OÍSEMOS OÍSEDES

OÍSEN

OÍR OÍRES

OÍR OÍRMOS OÍRDES OÍREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais OIREI OIRÁS OIRÁ

OIREMOS OIREDES

OIRÁN

OIRÍA OIRÍAS OIRÍA

OIRIAMOS OIRIADES

OIRÍAN

OÍR OÍRES

OÍR OÍRMOS OÍRDES OÍREN

OÍR OENDO OÍDO


25

OUVIR Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente OUZO

OUVES OUVE

OUVIMOS OUVIDES OUVEN

OUVÍA OUVÍAS OUVÍA

OUVIAMOS OUVIADES

OUVÍAN

OUZA OUZAS OUZA

OUZAMOS OUZADES

OUZAN

OUVE (TI) OUVIDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado OUVÍN

OUVICHES OUVIU

OUVIMOS OUVISTES OUVIRON

OUVIRA OUVIRAS OUVIRA

OUVIRAMOS OUVIRADES

OUVIRAN

OUVISE OUVISES OUVISE

OUVÍSEMOS OUVÍSEDES

OUVISEN

OUVIR OUVIRES

OUVIR OUVIRMOS OUVIRDES OUVIREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais OUVIREI OUVIRÁS OUVIRÁ

OUVIRAMOS OUVIRADES

OUVIRÁN

OUVIRÍA OUVIRÍAS OUVIRÍA

OUVIRIAMOS OUVIRIADES

OUVIRÍAN

OUVIR OUVIRES

OUVIR OUVIRMOS OUVIRDES OUVIREN

OUVIR OUVINDO OUVIDO

PARIR Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente PAIRO PARES PARE

PARIMOS PARIDES PAREN

PARÍA PARÍAS PARÍA

PARIAMOS PARIADES

PARÍAN

PAIRA PAIRAS PAIRA

PAIRAMOS PAIRADES

PAIRAN

PARE (TI) PARIDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado PARÍN

PARICHES PARIU

PARIMOS PARISTES PARIRON

PARIRA PARIRAS PARIRA

PARIRAMOS PARIRADES PARIRARN

PARISE PARISES PARISE

PARÍSEMOS PARÍSEDES

PARISEN

PARIR PARIRES

PARIR PARIRMOS PARIRDES PARIREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais PARIREI PARIRÁS PARIRÁ

PARIREMOS PARIREDES

PARIRÁN

PARIRÍA PARIRÍAS PARIRÍA

PARIRIAMOS PARIRIADES

PARIRÍAN

PARIR PARIRES

PARIR PARIRMOS PARIRDES PARIREN

PARIR PARINDO PARIDO


26

PODER Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente PODO PODES PODE

PODEMOS PODEDES

PODEN

PODÍA PODÍAS PODÍA

PODIAMOS PODIADES

PODÍAN

POIDA POIDAS POIDA

POIDAMOS POIDADES

POIDAN

PODE (TI) PODEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado PUIDEN

PUIDECHES PUIDO

PUIDEMOS PUIDESTES PUIDERON

PUIDERA PUIDERAS PUIDERA

PUIDERAMOS PUIDERADES

PUIDERAN

PUIDESE PUIDESES PUIDESE

PUIDÉSEMOS PUIDÉSEDES

PUIDESEN

PODER PODERES

PODER PODERMOS PODERDES PODEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais PODEREI PODERÁS PODERÁ

PODEREMOS PODEREDES

PODERÁN

PODERÍA PODERÍAS PODERÍA

PODERIAMOS PODERIADES

PODERÍAN

PUIDER PUIDERES

PUIDER PUIDERMOS PUIDERDES PUIDEREN

PODER PODENDO PODIDO

POÑER Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente POÑO POS PON

POÑEMOS POÑEDES

POÑEN

POÑÍA POÑÍAS POÑÍA

POÑIAMOS POÑIADES

POÑÍAN

POÑA POÑAS POÑA

POÑAMOS POÑADES

POÑAN

PON (TI) POÑEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado PUXEN

PUXECHES PUXO

PUXEMOS PUXESTES PUXERON

PUXERA PUXERAS PUXERA

PUXERAMOS PUXERADES

PUXERAN

PUXESE PUXESES PUXESE

PUXÉSEMOS PUXÉSEDES

PUXESEN

POÑER POÑERES

POÑER POÑERMOS POÑERDES POÑEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais POÑEREI POÑERÁS POÑERÁ

POÑEREMOS POÑEREDES

POÑERÁN

POÑERÍA POÑERÍAS POÑERÍA

POÑERIAMOS POÑERIADES

POÑERÍAN

PUXER PUXERES

PUXER PUXERMOS PUXERDES PUXEREN

POÑER POÑENDO

POSTO


27

PÓR Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente POÑO POS PON

POMOS PONDES

PON

PUÑA PUÑAS PUÑA

PUÑAMOS PUÑADES

PUÑAN

POÑA POÑAS POÑA

POÑAMOS POÑADES

POÑAN

PON (TI) PONDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado PUXEN

PUXECHES PUXO

PUXEMOS PUXESTES PUXERON

PUXERA PUXERAS PUXERA

PUXERAMOS PUXERADES

PUXERAN

PUXESE PUXESES PUXESE

PUXÉSEMOS PUXÉSEDES

PUXESEN

PÓR PORES

PÓR PORMOS PORDES POREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais POREI PORÁS PORÁ

POREMOS POREDES

PORÁN

PORÍA PORÍAS PORÍA

PORIAMOS PORIADES

PORÍAN

PUXER PUXERES

PUXER PUXERMOS PUXERDES PUXEREN

PÓR PONDO POSTO

PRACER Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente PRAZO

PRACES PRACE

PRACEMOS PRACEDES

PRACEN

PRACÍA PRACÍAS PRACÍA

PRACIAMOS PRACIADES

PRACÍAN

PRAZA PRAZAS PRAZA

PRAZAMOS PRAZADES

PRAZAN

PRACE (TI) PRACEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado PROUGUEN

PROUGUECHES PROUGO

PROUGUEMOS PROUGUESTES PROUGUERON

PROUGUERA PROUGUERAS PROUGUERA

PROUGUERAMOS PROUGUERADES

PROUGUERAN

PROUGUESE PROUGUESES PROUGUESE

PROUGUÉSEMOS PROUGUÉSEDES

PROUGUESEN

PRACER PRACERES

PRACER PRACERMOS PRACERDES PRACEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais PRACEREI PRACERÁS PRACERÁ

PRACEREMOS PRACEREDES

PRACERÁN

PRACERÍA PRACERÍAS PRACERÍA

PRACERIAMOS PRACERIADES

PRACERÍAN

PROUGUER PROUGUERES

PROUGUER PROUGUERMOS PROUGUERDES PROUGUEREN

PRACER PRACENDO

PRACIDO


28

QUERER Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente QUERO

QUERES QUERE

QUEREMOS QUEREDES

QUEREN

QUERÍA QUERÍAS QUERÍA

QUERIAMOS QUERIADES

QUERÍAN

QUEIRA QUEIRAS QUEIRA

QUEIRAMOS QUEIRADES

QUEIRAN

QUERE (TI) QUEREDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado QUIXEN

QUIXECHES QUIXO

QUIXEMOS QUIXESTES QUIXERON

QUIXERA QUIXERAS QUIXERA

QUIXERAMOS QUIXERADES

QUIXERAN

QUIXESE QUIXESES QUIXESE

QUIXÉSEMOS QUIXÉSEDES

QUIXESEN

QUERER QUERERES

QUERER QUERERMOS QUERERDES QUEREREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais QUEREREI QUERERÁS QUERERÁ

QUEREREMOS QUEREREDES

QUERERÁN

QUERERÍA QUERERÍAS QUERERÍA

QUERERIAMOS QUERERIADES

QUERERÍAN

QUIXER QUIXERES

QUIXER QUIXERMOS QUIXERDES QUIXEREN

QUERER QUERENDO QUERIDO

RIR Indicativo Subxuntivo


RÍO RIS RI

RIMOS RIDES

RIN

RÍA RÍAS RÍA

RIAMOS RIADES

RÍAN

RÍA RÍAS RÍA

RIAMOS RIADES

RÍAN

RI (TI) RIDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado RIN

RICHES RIU

RIMOS RISTES RIRON

RIRA RIRAS RIRA

RIRAMOS RIRADES

RIRAN

RISE RISES RISE

RÍSEMOS RÍSEDES

RISEN

RIR RIRES

RIR RIRMOS RIRDES RIREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais RIREI RIRÁS RIRÁ

RIREMOS RIREDES

RIRÁN

RIRÍA RIRÍAS RIRÍA

RIRIAMOS RIRIADES

RIRÍAN

RIR RIRES

RIR RIRMOS RIRDES RIREN

RIR RINDO RIDO


29

ROER Indicativo Subxuntivo


ROIO ROES ROE

ROEMOS ROEDES

ROEN

ROÍA ROÍAS ROÍA

ROÏAMOS ROÏADES

ROÍAN

ROIA ROIAS ROIA

ROIAMOS ROIADES

ROIAN

ROE (TI) ROEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado ROÍN

ROÍCHES ROEU

ROEMOS ROESTES ROERON

ROERA ROERAS ROERA

ROERAMOS ROERADES

ROERAN

ROESE ROESES ROESE

ROÉSEMOS ROÉSEDES

ROESEN

ROER ROERES

ROER ROERMOS ROERDES ROEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais ROEREI ROERÁS ROERÁ

ROEREMOS ROEREDES

ROERÁN

ROERÍA ROERÍAS ROERÍA

ROERIAMOS ROERIADES

ROERÍAN

ROER ROERES

ROER ROERMOS ROERDES ROEREN

ROER ROENDO ROÍDO

SABER Indicativo Subxuntivo


SEI SABES SABE

SABEMOS SABEDES

SABEN

SABÍA SABÍAS SABÍA

SABIAMOS SABIADES

SABÍAN

SAIBA SAIBAS SAIBA

SAIBAMOS SAIBADES

SAIBAN

SABE (TI) SABEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado SOUBEN

SOUBECHES SOUBO

SOUBEMOS SOUBESTES SOUBERON

SOUBERA SOUBERAS SOUBERA

SOUBERAMOS SOUBERADES

SOUBERAN

SOUBESE SOUBESES SOUBESE

SOUBÉSEMOS SOUBÉSEDES

SOUBESEN

SABER SABERES

SABER SABERMOS SABERDES SABEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais SABEREI SABERÁS SABERÁ

SABEREMOS SABEREDES

SABERÁN

SABERÍA SABERÍAS SABERÍA

SABERIAMOS SABERIADES

SABERÍAN

SOUBER SOUBERES

SOUBER SOUBERMOS SOUBERDES SOUBEREN

SABER SABENDO SABIDO


30

SAÍR Indicativo Subxuntivo


SAIO SAES SAE

SAÍMOS SAÍDES SAEN

SAÍA SAÍAS SAÍA

SAÏAMOS SAÏADES

SAÍAN

SAIA SAIAS SAIA

SAIAMOS SAIADES

SAIAN

SAE (TI) SAÍDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado SAÍN

SAÍCHES SAÍU

SAÍMOS SAÍSTES SAÍRON

SAÍRA SAÍRAS SAÍRA

SAIRAMOS SAIRADES

SAÍRAN

SAÍSE SAÍSES SAÍSE

SAÍSEMOS SAÍSEDES

SAÍSEN

SAÍR SAIRES

SAÍR SAÍRMOS SAÍRDES SAÍREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais SAIREI SAIRÁS SAIRÁ

SAIREMOS SAIREDES

SAIRÁN

SAIRÍA SAIRÍAS SAIRÍA

SAIRIAMOS SAIRIADES

SAIRÍAN

SAÍR SAÍRES

SAÍR SAÍRMOS SAÍRDES SAÍREN

SAÍR SAÍNDO SAÍDO

SER Indicativo Subxuntivo


SON ES É

SOMOS SODES

SON

ERA ERAS ERA

ERAMOS ERADES

ERAN

SEXA SEXAS SEXA

SEXAMOS SEXADES

SEXAN

SÉ (TI) SEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado FUN

FUCHES FOI

FOMOS FOSTES FORON

FORA FORAS FORA

FORAMOS FORADES

FORAN

FOSE FOSES FOSE

FÓSEMOS FÓSEDES

FOSEN

SER SERES

SER SERMOS SERDES SEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais SEREI SERÁS SERÁ

SEREMOS SEREDES

SERÁN

SERÍA SERÍAS SERÍA

SERIAMOS SERIADES

SERÍAN

FOR FORES

FOR FORMOS FORDES DORON

SER SENDO

SIDO


31

TER Indicativo Subxuntivo


TEÑO TES TEN

TEMOS TENDES / TEDES

TEÑEN

TIÑA TIÑAS TIÑA

TIÑAMOS TIÑADES

TIÑAN

TEÑA TEÑAS TEÑA

TEÑAMOS TEÑADES

TEÑAN

TEN (TI) TEDE / TENDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado TIVEN

TIVECHES TIVO

TIVEMOS TIVESTES TIVERON

TIVERA TIVERAS TIVERA

TIVERAMOS TIVERADES

TIVERAN

TIVESE TIVESES TIVESE

TIVÉSEMOS TIVÉSEDES

TIVESEN

TER TERES

TER TERMOS TERDES TEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais TEREI TERÁS TERÁ

TEREMOS TEREDES

TERÁN

TERÍA TERÍAS TERÍA

TERIAMOS TERIADES

TERÍAN

TIVER TIVERES

TIVER TIVERMOS TIVERDES TIVEREN

TER TENDO TIDO

TRAER Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente TRAIO TRAES TRAE

TRAEMOS TRAEDES

TRAEN

TRAÍA TRAÍAS TRAÍA

TRAÏAMOS TRAÏADES

TRAÍAN

TRAIA TRAIAS TRAIA

TRAIAMOS TRAIADES

TRAIAN

TRAE (TI) TRAEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado TROUXEN

TROUXECHES TROUXO

TROUXEMOS TROUXESTES TROUXERON

TROUXERA TROUXERAS TROUXERA

TROUXERAMOS TROUXERADES

TROUXERAN

TROUXESE TROUXESES TROUXESE

TROUXÉSEMOS TROUXÉSEDES

TROUXESEN

TRAER TRAERES

TRAER TRAERMOS TRAEREDES

TRAEREN Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais

TRAEREI TRAERÁS TRAERÁ

TRAEREMOS TRAEREDES

TRAERÁN

TRAERÍA TRAERÍAS TRAREÍA

TRAERIAMOS TRAERIADES

TRAERÍAN

TROUXER TROUXERES

TROUXER TROUXERMOS TROUXERDES TROUXEREN

TRAER TRAENDO TRAÍDO


32

VALER Indicativo Subxuntivo

Imperativo Presente Copretérito Presente VALLO VALES VALE

VALEMOS VALEDES

VALEN

VALÍA VALÍAS VALÍA

VALIAMOS VALIADES

VALÍAN

VALLA VALLAS VALLA

VALLAMOS VALLADES

VALLAN

VALE (TI) VALEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado VALÍN

VALICHES VALEU

VALEMOS VALESTES VALERON

VALERA VALERAS VALERA

VALERAMOS VALERADES

VALERAN

VALESE VALESES VALESE

VALÉSEMOS VALÉSEDES

VALESEN

VALER VALERES

VALER VALERMOS VALERDES VALEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais VALEREI VALERÁS VALERÁ

VALEREMOS VALEREDES

VALERÁN

VALERÍA VALERÍAS VALERÍA

VALERIAMOS VALERIADES

VALERÍAN

VALER VALERES

VALER VALERMOS VALERDES VALEREN

VALER VALENDO

VALIDO

VER Indicativo Subxuntivo


VEXO VES VE

VEMOS VEDES

VEN

VÍA VÍAS VÍA

VIAMOS VIADES

VÍAN

VEXA VEXAS VEXA

VEXAMOS VEXADES

VEXAN

VE (TI) VEDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado VIN

VICHES VIU

VIMOS VISTES VIRON

VIRA VIRAS VIRA

VIRAMOS VIRADES

VIRAN

VISE VISES VISE

VÍSEMOS VÍSEDES VIESEN

VER VERES

VER VERMOS VERDES VEREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais VEREI VERÁS VERÁ

VEREMOS VEREDES

VERÁN

VERÍA VERÍAS VERÍA

VERIAMOS VERIADES

VERÍAN

VIR VIRES

VIR VIRMOS VIRDES VIREN

VER VENDO VISTO


33

VIR Indicativo Subxuntivo


VEÑO VÉS VÉN

VIMOS VINDES / VIDES

VEÑEN

VIÑA VIÑAS VIÑA

VIÑEMOS VIÑADES

VIÑAN

VEÑA VEÑAS VEÑA

VEÑAMOS VEÑADES

VEÑAN

VEN (TI) VINDE / VIDE (VÓS)

Pretérito Antepretérito Pretérito Infinitivo conxugado VIN

VIÑECHES VEU

VIÑEMOS VIÑESTES VIÑERON

VIÑERA VIÑERAS VIÑERA

VIÑERAMOS VIÑERADES

VIÑERAN

VIÑESE VIÑESES VIÑESE

VIÑÉSEMOS VIÑÉSEDES

VIÑESEN

VIR VIRES

VIR VIRMOS VIRDES VIREN

Futuro Pospretérito Futuro Formas nominais VIREI VIRÁS VIRÁ

VIREMOS VIREDES

VIRÁN

VIRÍA VIRÍAS VIRÍA

VIRIAMOS VIRIADES

VIRÍAN

VIÑER VIÑERES

VIÑER VIÑERMOS VIÑERDES VIÑEREN

VIR VINDO VIDO

Galego Definición Exemplo de uso

ablegado Funcionario papal encargado de certas misións, especialmente a de levar o barrete a un novo cardeal O pontífice enviou o ablegado co barrete cardinalicio

ablución Ritual purificador que consiste en lavar o corpo ou parte do mesmo Os musulmáns realizan as súas ablucións antes de entraren na mesquita para rezar

abnegación Actitude de quen sacrifica a súa vontade ou os propios intereses en ben doutro Aínda que non se atopaba ben, continuou traballando por abnegación

absterxer Limpar [unha ferida, chaga, úlcera] Absterxer e desinfectar feridas

abxecto Digno do máis fondo desprezo pola súa inmoralidade Un ser abxecto

abxurar Abandonar solemne ou publicamente [unha crenza] Abxurou a relixión que abrazara durante toda a súa vida

adxunción Acción e efecto de unir unha cousa a outra A adxunción dun documento no informe impide a súa tramitación

afiuzar Infundirlle confianza, ánimo ou esperanza a [alguén] sobre algunha cousa Afiuzábano dicíndolle que axiña estaría ben

aflito Que mostra aflición O rostro aflito da nai que vía o sufrimento do seu fillo

alazán [Cabalo, egua] de cor semellante á da canela Unha egua alazá

altilocuencia Maneira de falar ou de escribir moi solemne, elevada e mesmo afectada de máis O seu estilo é sinxelo, sen altilocuencias

amictoPano branco cadrado que pon o sacerdote enriba dos ombros, antes de vestir a alba Para misar, o cura viste unha serie de pezas, como o amicto, a alba, a estola, a casula

anamneseParte da historia clínica dun paciente que recolle os antecedentes patolóxicos, fisiolóxicos etc., persoais e

familiares, con vistas a un diagnóstico Na primeira entrevista o especialista elaborou a anamnese

andoriñaPaxaro da familia dos hirundínidos (Hirundo rustica), coa parte superior de cor negra azulada, a inferior branca e

a testa e a gorxa vermellas, ás rematadas en punta e cola gallada As andoriñas fan os niños en forma de cunca

anfictiónDeputado da anfictionía

Os anfictións tomaban decisións sobre cuestións administrativas, económicas e

relixiosas

anfictionia Confederación das antigas cidades gregas As anfictionías trataban asuntos de interese xeral

anilinaAmina aromática primaria, incolora e pouco soluble en auga, que se obtén por redución de nitrobenceno A anilina utilízase na fabricación de colorantes.

anuencia Consentimento, aprobación Os invasores contaron coa anuencia do goberno

apodíctico Que expresa ou contén unha verdade necesaria e incontestable Un siloxismo apodíctico

aprontar Preparar [unha cousa] de xeito que se poida utilizar ou dispoñer dela inmediatamente Apróntalles o cuarto, que han de chegar cansos.

argüír Expoñer [razóns ou argumentos] a favor ou en contra Argüíu ser pacifista para non facer o servizo militar

artesiano Da antiga provincia francesa de Artois ou dos seus habitantes Arrás era a capital do territorio artesiano

arxénteo De prata Unha cruz arxéntea

autumnal Outonal Estación autumnal.

avinzaConvenio ou acordo por medio do cal unha persoa dá a outra unha retribución, en cartos ou en especie, polos

servizos prestados durante un tempo determinado

Hai que recoñecer que o sistema de avinza está a piques de desaparecer, se aínda

queda algo

balandrán Persoa desaxeitada e pouco traballadora Anda sempre con outro balandrán coma el

balea Vasoira de mango longo feita con pólas de buxo, bidueiro etc Varría a folla do castiñeiro coa balea

baleigán [Persoa] pouco amiga de traballar Es ben baleigán, non cansas de estar aí deitado?

baptista Relativo ou pertencente ao baptismo A comunidade baptista rusa

bencina Mestura líquida de hidrocarburos que se obtén do petróleo e que se utiliza como disolvente Non vaiades prender lume na bencina

bicudo [Animal ou cousa] que ten o bico longo

bidueiro

Árbore da familia das betuláceas (Betula pubescens) de mediana altura, follas pequenas co bordo dentado e

rematadas en pico, cortiza branca ou prateada e copa irregular, que se atopa na beira dos ríos e nas zonas

húmidas das rexións de clima frío ou temperadobímano Que ten dúas mans Os humanos son bímanos e os simios cuadrúmanos

boieiro Persoa que guía ou conduce os bois Xa non se oían os berros do boieiro

bóraxBorato de sodio hidratado, incoloro ou branco en estado puro e sabor lixeiramente ácido, que cristaliza no

sistema monoclínico

O bórax utilízase na industria da cerámica e na fabricación de vidros resistentes á

calor

bosquimán Dun pobo nómade que habita na zona do deserto de KalahariAs familias bosquimás agrúpanse en bandas e comparten entre si todo o que

posúen

LÉXICO DIVERSO

brasónConxunto de figuras e adornos que van no escudo como distintivo e emblema dunha familia nobre, dunha cidade

etc.No seu brasón figura unha torre

bregma Punto da superficie cranial situado na unión das suturas coronal e saxital A bregma correspóndese coa fontanela máis anterior

buguinaGasterópodo da orde dos monotocardios (Charonia lampas), de cuncha grande de ata 25 cm e forma oblonga, con

alternancia de manchas brancas e castañasAtopou unha buguina na praia de Arou

buleirán [Persoa] que anda sempre tirada polo chan Pero que buleirán é o meu meniño

cacto Planta da familia das cactáceas, da que existen diversas especies Cravóuselle no dedo unha espiña dun cacto

calacúVariedade de cabaceira, que dá un froito grande, arredondado e con moitas sementes, que se usa sobre todo na

alimentación de animaiscallao Pedra pequena, particularmente a que a erosión tornou lisa e arredondada O río está cheo de callaos

camafeo Figura tallada en relevo nunha pedra preciosa, particularmente en ónix O camafeo grego foi un dos obxectos máis admirados da exposición

camba Cada unha das dúas pezas en forma de arco da roda do carro

canelán [Persoa] de pernas longas Non vin mozo canelán coma el

cárdigan Chaqueta de punto, xeralmente con escote en forma de uve

carneirán Que persiste nunha idea ou actitude Era carneirana, non había quen a convencese

carroulán [Persoa] que carroulea Achegouse un mociño carroulán, pero ben parecido e quitouna a bailar

cartapacio Carpeta grande para gardar libros, documentos, papeis etc. Levaba todos os informes nun cartapacio

cas Á casa de, na casa de

catalepsiaTrastorno nervioso que se caracteriza pola perda de sensibilidade e de contractilidade voluntaria dos músculos A catalepsia é propia dalgunhas enfermidades psiquiátricas como a esquizofrenia

catáliseModificación da velocidade de reacción dos procesos químicos mediante a acción dunha substancia que se atopa

aparentemente inalterada ao final dos mesmos A maioría dos seus traballos versan sobre fenómenos de catálise

chalán Persoa que trata ou comercia con algunha mercadoría, especialmente con gando Volvían os chaláns da feira

chuchamelPlanta herbácea perenne da familia das labiadas (Lamium maculatum), de follas parecidas ás da ortiga e flores de

cor púrpura que despiden un aroma agradable e que ao chuchalas saben a mel Temos chuchameles no prado

cilicio Vestimenta en forma de túnica, feita dunha tea áspera, que se vestía como penitencia Os penitentes acompañaron a procesión vestidos co cilicio

circunspecto Que valora moito as circunstancias que o rodean, antes de facer ou dicir algo Destacou sempre como home circunspecto e metódico

cirro Apéndice filiforme que posúen certos animais e plantas O percebe posúe seis pares de cirros

cnidariosTipo de celentéreos de simetría radiada e cunha cavidade gastrovascular, case todos eles mariños e moitos

provistos de células urticantes Os cnidarios comprenden tres clases

cominarAmeazar [a alguén] cunha pena ou castigo, especialmente legal, quen ten autoridade ou poder para facelo de non

ser obedecido Cominárono cunha multa para que retirase o cartel

connubio Matrimonio Uníronse en feliz connubio

conspicuo Que, polas súas calidades, sobresae entre os demais Temos o honor de recibir un conspicuo orador

constrición Acción e efecto de constrinxir (acepción 3) As boas matan as súas presas por constrición.

constritivo Que constrinxe Un marco legal constritivo

contrición Arrepentimento das culpas ou pecados motivado polo amor a Deus Acto de contrición

contumacia Calidade de contumaz Caracterízase pola súa contumacia en todo o que emprende

copto Relativo ou pertencente aos cristiáns de Exipto e Etiopía A relixión copta non favorece os matrimonios mixtos

coralino Relativo ou pertencente ao coral1 Crecemento coralino.

corifeoDirector do coro nas traxedias clásicas

O corifeo tiña un estatuto singular, que lle permitía dialogar cos actores e co propio

coro

corion Membrana embrionaria externa dos mamíferos, aves e réptiles O corion ten unha importante función na respiración e na nutrición do embrión

crase Fusión nunha soa sílaba da vogal final e a inicial de dúas palabras contiguas En galego, ‘da’ fórmase por crase da preposición ‘de’ e o artigo ‘a’

cravuñar Afiar ou aguzar o fío de [a gadaña] petando nel coa picadeira sobre unha zafra O avó está no alboio cravuñando a gadaña

críptico Que encerra algún enigma ou misterio Profecías crípticas

ctenóforosTipo de celentéreos mariños hermafroditas, de corpo xelatinoso e transparente, frecuentemente provistos de

tentáculos e de órganos ciliados que utilizan para se desprazar na augaAlgúns dos compoñentes do plancto de mar aberto pertencen aos ctenóforos

delicuescente [Substancia sólida] que pode absorber o vapor de auga do aire e disolverse nel Os sales delicuescentes débense manter hermeticamente pechados

diátese Predisposición do organismo, xeralmente hereditaria, a contraer determinadas enfermidades Diátese catarral

dicterio Palabra ou frase insultante dirixida a alguén Da pluma dese escritor só saían dicterios

dilección Cariño especial que se sente por algo ou alguén Quere con dilección a súa nai

dilecto Querido con dilección Un amigo dilecto

ducto Conduto Ducto auditivo

efluencia Acción e efecto de efluír A efluencia de augas residuais contaminou o río

epíploon Repregamento do peritoneo que une as vísceras entre si e contén os vasos sanguíneos O cirurxián apartou o epíploon para ter acceso ao bazo e tratar a lesión

ermo Sen habitantes ou con moitos menos dos que tiña [lugar]

esexeseExplicación filolóxica ou doutrinal dun texto difícil ou disentido, fundamentalmente das Sagradas Escrituras Fronte á esexese alegórica desenvolveuse unha esexese literal

esexético Relativo ou pertencente á esexese Introduciu innovacións no campo teolóxico e esexético

estreptomicina Antibiótico obtido dun actinomiceto, utilizado no tratamento da tuberculose e doutras infeccións Receitáronlle unha estreptomicina para a tose ferina

estricninalcaloide que se extrae de certas plantas tropicais de Asia e Oceanía, moi velenoso e que, en pequenas doses, se

emprega en medicinaA estricnina estimula o sistema nervioso.

estudantina Grupo musical de estudantes, especialmente universitarios Toca a bandurra nunha estudantina

evicciónPrivación dun dereito, especialmente unha adquisición, mediante sentenza firme, en virtude dun dereito

preexistente

A evicción terá lugar cando se prive ao comprador de todo ou parte da cousa

comprada

exacción Acción e efecto de esixir un tributo ou multa Exacción de efecto equivalente.

exipcíaco Exipcio Parecía, polo seu porte, unha deusa exipcíaca

expunxir Eliminar [unha cousa, especialmente algo escrito] para substituíla por outra Analizaremos se todo o que expunxiu obedece á busca de rigorosidade

factótum Persoa que nunha casa ou nunha empresa se ocupa de todo Encárgallo ao factótum xa verás como cho fai

fervellasverzas Persoa que non para quieta, que anda sempre dun lado para outro Ese rapaz é un fervellasverzas.

flictenaLesión cutánea que se manifesta por unha pequena elevación da epiderme en forma de globo, con aire e líquido

no interior As flictenas provocadas polas queimaduras solares

folán [Persoa] apoucada, de pouco brío e que non lle gusta traballar Éche ben folán, non fai nada en todo o día

gardarríos Persoa que se ocupa de vixiar a pesca nos ríos así como da súa boa conservación Os gardarríos estaban intentando repoboar o río de troitas

gnómico [Composición literaria] breve e que contén sentenzas morais ou proverbios A poesía gnómica está presente en todas as culturas

gnoseCoñecemento absoluto dos elementos transcendentes ao ser humano, como a divindade ou os misterios da fe Crenza da salvación do home a través da gnose

gomoPequeno vulto que lles sae aos vexetais no talo ou nas pólas e que se vai transformando en novas pólas, follas ou

floresgraúdo [Cereal, en particular trigo ou centeo] que ten grande o gran, ou que o ten en abundancia O trigo híbrido é máis graúdo ca o do país

grou Macho da grúa As grúas, coma moitas outras aves, marchan a África pasar o inverno

gume Bordo máis afiado dun instrumento cortante

hemoptise Expectoración do sangue procedente do aparello respiratorio A hemoptise pode ser síntoma da tuberculose pulmonar

ictericiaColoración amarela da pel e das mucosas debido a un aumento da bilirrubina que se acumula nos tecidos Nos neonatos é frecuente unha ictericia fisiolóxica

ictérico Relativo ou pertencente á ictericia Proceso ictérico

ictioloxíaParte da zooloxía que se ocupa do estudo dos peixes Cornide pode ser considerado como un dos fundadores da ictioloxía española

ignominia Estado da persoa que perdeu o respecto e o aprecio dos demais pola súa conduta ou actitude Vive na ignominia desde que cometeu o roubo

ínclito Que sobresae polos seus méritos excepcionais ou pola distinción da súa orixe Ínclito mestre das artes

indicción Convocatoria para unha asemblea eclesiástica Fixeron pública a indicción do concilio

inflorescencia Disposición das flores dunha planta Unha inflorescencia en espiga

innervar Estenderse ou actuar un nervio sobre [un órgano ou unha parte do corpo] O nervio facial innerva a maior parte dos músculos cutáneos

inscultura Figura ou inscrición insculpida nunha materia dura, particularmente en pedra As insculturas rupestres galegas datan do período final da Idade de Bronce

ínterim Tempo entre dous feitos, acontecementos etc

isquion Parte inferior e posterior do óso ilíaco ou coxal Fisura de isquion

kappa Décima letra do alfabeto grego O kappa é a letra que representa o son [k]

kirsch Licor extraído das cereixas Sentou na barra e pediulle unha copa de kirsch ao camareiro

ladino [Persoa] que obra con astucia ou sagacidade para conseguir algo O moi ladino!, conseguiu o que quería

laión Que sempre está laiándose É tan laiona que cando realmente está mal ninguén lle fai caso

larpán Lapón Aínda che han de facer mal os doces, larpán!

leprosaría Hospital para leprosos Nos países subdesenvolvidos son frecuentes aínda as leprosarías

lictorMembro da xustiza romana que escoltaba os maxistrados portando un emblema formado por un feixe de varas

que podía ter no medio un machado O número de lictores que acompañaba un maxistrado dependía da súa dignidade

lorán Que non é amigo de traballar e que pasa o máis do tempo sen facer nada Ten un fillo lorán e outro moi traballador

lusquefusqueMomento do día, entre o día e a noite, en que a luz desapareceu case por completo e as cousas se perciben como

sombrasAínda traballaron ata o lusquefusque.

lutuoso Que produce unha tristura moi fonda, que é motivo de dó ou de loito A morte é un suceso lutuoso

macádam Pavimento composto de pedra machucada e prensada con apisoadora

magníficat Canto da Virxe a Deus cando visita a súa prima santa Isabel, que se reza ou canta ao final das vésperas

malloInstrumento agrícola usado para mallar1, que consta de dúas pezas de pau, a mangueira e o pértego, unidas por

unha correa, de modo que se agarra pola parte máis longa e se golpea coa outra

malpocado Que vive ou se atopa nunha situación de coita ou desgraza, vítima da sorte adversa Era unha muller malpocada, nunca tivera sorte no amor nin tampouco no traballo

manchea Conxunto de cousas que se poden coller dunha vez coa man Despois de mallalo, púñase o liño en mancheas

menciña Substancia preparada para curar algunha doenza ou enfermidade Vou á farmacia mercar algunha menciña para a dor de estómago

mnemónica Mnemotécnico Aprendizaxe mnemónica.

muselina Tecido de algodón, seda ou fibra artificial, claro, fino e lixeiro Ten varias blusas de muselina

narcose Estado de sopor profundo producido por un narcótico Intervención cirúrxica con narcose por inhalación de éter

nicolao Ouriolo O nicolao fixo o niño na galla dunha póla

nictalope Afectado de nictalopía Polos síntomas parecía ser unha persoa nictalope

nictalopía Facultade visual que permite adaptarse á visión nocturna ou á luz escasa A nictalopía é máis frecuente nos animais ca nas persoas

oblación Acción de ofrecer algo a Deus, especialmente as especies eucarísticas durante a liturxia Entre os antigos era común o rito da oblación de animais

oblata A hostia e o viño postos na patena e no cáliz, antes da súa consagración O sacerdote preparaba a oblata na mesa do altar

obliterar Facer ilexible [un escrito] riscándoo ou por outros medios A humidade obliterou os manuscritos

oblongo Máis longo ca largo Un escudo oblongo

obnubilar Debilitar ou facer diminuír [as facultades mentais] mesmo chegando a privar do xuízo As paixóns obnubilan o intelecto.

obturar Tapar ou cerrar [un conduto ou abertura] Colocaron un filtro para que as follas non obturen o desaugadoiro

omnímodo [Cousa] que abrangue todos os modos ou aspectos posibles, que abrangue todo O poder omnímodo dos monarcas absolutistas.

ondina Ser fantástico feminino das mitoloxías xermánica e escandinava que habitaba nas augas A ondina só podía acadar unha alma inmortal se casaba cun humano

organdí Tea branca de algodón, moi fina, transparente e bastante ríxida

orgo Peza do tear de madeira en forma de cilindro, que ao xirar vai enrolando a tea tecida Ao rematar de tecer a colcha, quitárona do orgo

ouregoHerba olorosa perenne da familia das labiadas (Origanum virens), de flores brancas ou rosadas en espiga, moi

usada como condimentoA zorza dos chourizos pode levar ourego

paduán De modos rústicos, pouco refinado ou delicado Ai, que paduán es, meu neniño!

paiolo Que non é moi listo, que non ten malicia Se non fósedes tan paiolos, non vos vendían eses ferragachos

palafustrán [Persoa] alta e corpulenta Encarouse con aquel mozo palafustrán e díxolle catro cousas

panacea Remedio que se considera útil para curar todas as enfermidades Os alquimistas buscaban a panacea universal

papasolInsecto da familia dos coccinélidos (Coccinella septempunctata), de forma arredondada, con élitros de cores vivas,

xeralmente vermellos con sete puntos negros Coñece moitas adiviñas sobre o papasol

parabéllum Pistola semiautomática de gran calibre fabricada orixinariamente en Alemaña O exército alemán utilizou os parabéllum

pastrán [Persoa] que presenta un aspecto sucio e descoidado, que non se lava Déronlle alugamento a aquel vello pastrán

peixería Establecemento onde se vende peixe, especialmente cando é fresco Gústame ver o peixe exposto nas peixarías

pelotari Persoa que xoga á pelota vasca

perención Prescrición dun proceso legal por non facer xestións as partes durante un período de tempo A perención do proceso declárase mediante unha resolución xudicial

perentorio Que é o último ou o definitivo, que non se pode aprazar Ten que desaloxar a vivenda no prazo perentorio de dous meses

pertegán Preguiceiro É tan pertegana que nin fai a súa cama.

petulancia Calidade de petulante Trataba con petulancia os seus subordinados

picafollasPaxaro da familia dos sílvidos (Philloscopus collybita), coa parte superior do corpo verdosa, a gorxa e os laterais

do peito amarelos, o ventre abrancazado e as patas marróns escurasO picafollas aniña a rentes do chan

pícnico Que ten o corpo redondo e tende á obesidade O tipo pícnico é un dos tipos somáticos establecidos por Kretschmer

picnómetro Aparello para determinar a densidade de sólidos e líquidos Utilizaron un picnómetro para medir a porosidade do solo

picnose Proceso de dexeneración do núcleo celular Un caso de picnose é o paso de mieloblasto a eritrocito

pillabán Que actúa con astucia e malicia É tan pillabán que ninguén se fía del

pínfanoInstrumento musical de vento similar a unha frauta pequena que ten un rexistro moi agudo e se emprega nas

bandas militaresO pínfano empregouse nos séculos XVI e XVII, xunto co tamboril, para o

acompañamento de danzasproclítico [Termo] que se une a outro mediante próclise Artigo proclítico. Pronome proclítico

prognose PrognóstcoA hipertensión ten unha prognose máis favorable nas mulleres ca nos homes.

pterodáctiloRéptil fósil da orde dos pterosauros con ás membranosas, maxilares alongados en forma de peteiro, dentadura

reducida e cola curtaAs ás dos pterodáctilos eran semellantes ás dos morcegos

radonElemento químico do grupo dos gases nobres, radioactivo, orixinado por descomposición do radio2. O seu símbolo

é Rn Emisión de radon

ralea Caste, liñaxe Xente de mala ralea

refénPersoa que permanece en poder do inimigo como garantía ou para facer presión mentres se negocian

determinadas condicións

reirreiInsecto da familia dos coccinélidos (Coccinella septempunctata), de forma arredondada e élitros de cores vivas,

xeralmente vermellos con sete puntiños negrosOs rapaces xogaban co reirrei ao ‘Reirrei para onde casarei?’

rexamente De maneira rexaOs machos do corzo establecen un territorio que defenden rexamente contra

calquera intruso

ricto Contracción dos labios semellante a un sorriso forzado Recibiuno cun ricto de resignación.

róseo Que ten a cor da rosa Flores róseas

ruán [Tecido] de liño ou algodón estampado en cores que se fabricaba na cidade francesa dese nome A tea ruana elaborábase arredor do século XIV

saba Cada unha das dúas pezas de tea, de forma rectangular, que se colocan sobre o colchón para deitarse entre elasUnhas sabas de liño, de algodón

salmodiar Recitar ou cantar salmos Salmodiar en coro

sandeu [Persoa] que ten ou manifesta no seu comportamento pouca ou ningunha intelixencia É tan sandeu que nunca lle cobra ben

sellaRecipiente formado por táboas de madeira unidas e fixadas por arcos de metal, máis ancho no fondo ca na cima,

que se emprega sobre todo para carrexar e conter augasetentrión Norte As aves emigraron do setentrión ao sur dos territorios en busca de comida

sibilino Difícil de comprender, que encerra un enigma polo seu carácter ambiguo e misterioso Linguaxe sibilina

sílex Rocha de gran dureza que está constituída esencialmente por sílice As armas e utensilios prehistóricos eran de sílex.

sindérese Capacidade natural para xulgar con acerto ou rectitude O artista someteuse á sindérese do público

sinécdoqueTropo que consiste en estender ou restrinxir o significado das palabras para designar a parte polo todo, o xénero

pola especie, o singular polo plural ou viceversa

‘Catro velas sucan as ondas do mar embravecido’ e ‘O home é mortal’, son exemplos

de sinécdoque

submersión Acción de somerxer ou somerxerseRealizaron varias submersións para comprobar o estado do casco do barco

afundido

subsumir Incluír [unha cousa] nun conxunto máis amploBaixo aquel termo subsumía unha infinidade de conceptos dificilmente

comprensiblessúmmum Grao máis alto de algo, especialmente dunha calidade A actriz representaba o súmmum da elegancia

tangueleirán [Persoa] que é alta, mal proporcionada e con pouco garbo É tan tangueleirana que non lle quedan ben as saias curtas

tao rincipio taoísta en virtude do cal todo existe ou sucede As pinturas chinesas de paisaxes están baseadas no tao

taxon Cada un dos grupos taxonómicos que resultan da clasificación dos seres vivos Un biólogo presentou un novo taxon de mamíferos acuáticos

tecelán Persoa que ten por oficio tecer ou facer tecidos para pezas de roupa No século dezanove abundaban os teceláns

télex Servizo telegráfico ou de mecanografía a distancia mediante teletipos

telson O último segmento do corpo dos crustáceos, no que se atopa o ano O telson da lagosta é redondeado

temporán temperán Patacas temporás.

tépedo Nin frío, nin quente

testalán Testudo É unha testalana e non hai quen lle tire esa idea da cabeza

tirizó Gran ou furuncho que sae na beira das pálpebras

trasfegar Trasladar [cousas] dun lugar a outro Trasfegaron a mercancía a outra embarcación

traslerDicir ou facer cousas sen sentido a causa dun trastorno mental, dos efectos da febre, dunha arroutada pasional etc Traslía coa febre

trilloTrebello para mazar o liño que consta de dúas especies de grellas de paus afiados por entre os que se pasan os

feixes de liño

tumefactoQue aumenta anormalmente de volume debido a unha tumescencia

Os seus dedos tumefactos a causa do intensísimo frío, obrigábano a deterse de cada

pouco

vagalumeInsecto da orde dos coleópteros (Lampyris noctiluca), do que a femia se asemella a un verme por carecer de ás e

élitros e por ter o abdome de forma alongada, formado por aneis que emiten luz na escuridadeNas noites de verán cantan os grilos e vense moitos vagalumes

vergallán Que se deixa levar pola preguiza Vaia fillo máis vergallán que tes!

vichelocrego

Paxaro da familia dos oriólidos (Oriolus oriolus), de cor amarela, con ás e rabo negros, peteiro rosado e ollos

vermellos, o macho, e de cor verdosa nas partes superiores, parda nas ás e no rabo e abrancazada con raias

pardas nas inferiores, a femia

O vichelocrego emite un canto que parece un asubío

vindicta Vinganza Sometérono a vindicta pública

ximnocarpo [Froito] que non está cuberto por envoltorios protectores Os froitos ximnocarpos non teñen brácteas

ximnospermas

Subdivisión en que se agrupan as plantas que teñen as flores desprovistas de estigma estilo e ovario polo que o

óvulo e tamén as sementes están situadas sobre unhas follas fértiles dispostas en forma de hélice arredor dun

eixe nas flores femininas Os piñeiros pertencen ás ximnospermas

xuntura Punto onde se xuntan dúas cousas Bota auga pola xuntura

zootécnico Relativo ou pertencente á zootecnia Puxo en práctica as teorías zootécnicas máis innovadoras.

zurrichar Facer que [un líquido] saia con forza do recipiente que o contén

Español Galego Exemplo de uso

a hurtadillas ás furtadelas Entramos ás furtadelas para que ninguén nos escoitase.

a oscuras ás escuras Cando chegamos o cuarto estaba ás escuras e tivemos que prende-la luz.

adornarse aquelarse Aquelouse con xoias caras para a voda da súa filla.

ajuar enxovel Colle a cadea do enxovel da miña voda, voucha regalar pola túa comuñón.

albarán albará (f) Tes que lle asina-la albará ao mensaxeiro para que poida marchar.

aleación aliaxe O bronce é unha aliaxe de cobre e estaño.

alhaja alfaia Na xoiaría véndense alfaias.

aliento folgos Quedei sen folgos ao subi-la rúa correndo.

aliso ameneiro O ameneiro dáse sobre todo á beira dos ríos.

alondra laverca A laverca aniña no chan, entre a herba.

amistad amizade Entre eles hai unha fonda amizade.

amistoso amigable Manteñen unha relación amigable.

análisisanálise (f) Compre unha fonda análise do contexto histórico para obte-la máxima puntuación na pregunta.

andrajo farrapo O vagabundo vestía cuns farrapos.

anguila anguía Pescamos unhas anguías no canón do Sil e imos preparalas na casa para cear.

anidar aniñar O crego tentou espanta-las cigoñas que aniñaban na torre da igrexa.

aplazar (una fecha) adiar O acusado logrou adia-la vista tras recusar a unha das xuízas.

apretar apertar Aperta o botón do timbre.

aroma recendo Gústame o recendo do xardín en primavera

aturdido atordado O golpe deixouno atordado

augurio agoiro O estado do vehículo tras o accidente deixaba entreve-los peores agoiros.

aullido ouveo Os ouveos dos lobos ibéricos están deixando de escoitarse entre os bosques da península.

avellano abeleira (f) Á beira do río hai moitas abeleiras.

avena avea Almorcei leite con avea porque andaba algo delicado do estómago.

ayuno xaxún É obrigatorio face-las análises clínicas en xaxún.

azabache acibeche Tiña o pelo negro coma o acibeche.

bandada bando (m) Un bando de paxaros atravesou a cidade en dirección ao sur.

bayeta baeta Colle unha baeta e ponte a limpa-la cociña, que a tes feita un asco.

bazofia galloda Este chisme que compraches é unha galloda, non vale para nada.

bípedo bípede O ser humano é un animal bípede.

blanquecino esbrancuxado Chegou todo esbrancuxado porque lle dera unha baixada de tensión.

buceador mergullador Os mergulladores tratan de face-lo posible por rescatar os restos mortais dos mariñeiros.

bueno (interjección) ben Ben, continuemos onde o deixamos onte.

buhardilla bufarda Teño a bicicleta gardada na bufarda porque non a uso moito.

cabezadita soneca Durmín fatal esta noite, así que vou ao sofá botar unha soneca para recuperarme.

calamar lura (f) Pedimos unha empanada de luras na súa tinta.

calor calor (f) A calor que fai na biblioteca en época de exames é inaturable.

canal canle O goberno obrigou a cerrar nove canles de televisión porque estaban emitindo ilegalmente.

cebada cebada / orxo O orxo verde é un excelente alimento para o gando.

ceniciento cinsento Pode que chova porque está o ceo algo cinsento.

ceremonia cerimonia A cerimonia do funeral de Estado durou máis de dúas horas.

cerilla misto (m) Un misto lanzado desde a estrada puido se-la causa do incendio forestal.

chaparrón ballón (m.) / bátega / arroiada (f) Caeu tal arroiada que cheguei enchoupado a casa malia ter paraugas.

chapucero chafalleiro Non me sexas chafalleiro e volve facer iso como é debido.

chimenea cheminea Tivemos que limpa-lo charrizo da cheminea.

chupinazo (de fútbol) punteirolo O punteirolo de Sergio Ramos marchou fóra da portería.

cigüeña cigoña As cigoñas veñen por San Brais.

ciruela ameixa Vai denunciar ós netos da veciña por lle roubar unhas ameixas da finca.

clavel caravel (sg) / caraveis (pl) A revolución dos caraveis foi un dos feitos máis importantes na historia recente.

colmena colmea O ruído viña dunha colmea de abellas que tiña no tellado.

comadreja doniña As doniñas estragaron as colleitas.

comadrona parteira O oficio de parteira xa non é tan importante como o foi no seu tempo.

confite confeito Non puido come-los confeitos que compramos porque é diabético e non pode comer azucre.

confitería confeitaría Hai pouco pecharon a confeitaría que había debaixo da casa dos meus avós.

contrayente contraente Os dous contraentes uníronse en sagrado matrimonio polo padre Lisardo.

copo (de nieve) folerca (f) Cando neva en Ourense tan só cae algunha folerca, pero nunca calla.

cordero año As claves dos arcos da tribuna da catedral de Santiago teñen años representando a Deus.

crepe filloa Preparou unhas filloas que estaban para chupar nos dedos.

cuajar callar A nevada do outro día foi pouca cousa, nin callou.

cubilete gobelete Atopei un gobelete de parchís entre as caixas da bufarda.

cuello pescozo Colleuno polo pescozo e faloulle en ton ameazante.

dañino daniño Estes cambios de temperatura son daniños para as árbores.

de reojo de esguello Este rapaz leva toda a tarde mirándome de esguello.

desayunar almorzar Ten que almorzar anque acorde tarde.

despedir (desprender) deitar Deitaba un olor que tirava para atrás porque levaba varios días sen se bañar.

despertarse espertar (de forma natural) / acordar (de forma forzada) Acordei ás once da mañá porque esquecera poñe-lo despertador.

despido despedimento O número de despedimentos aumentou trala reforma laboral.

desván faiado Sube ó faiado colle-los xogos de mesa

dictamen ditame O ditame xudicial non pode ser vulnerado en ningún momento.

disfraz disfrace Sube ó faiado colle-los disfraces do Entroido.

dislocar escordar Escordou un ombro xogando ó futbol

dolor dor (f) A dor que sentiu co tratamento foi inaturable.

don nadie ninguén de ningures Non lle fagas caso, este é un ningúen de ningures.

enderezar endereitar Temos que endereita-lo rapaz a tempo antes de que marche polo mal camiño.

ensillar enselar Enselou ao cabalo e botouse a galopar.

esconderse agocharse O inmigrante permanecía agochado na roda dun camión.

eslabón elo Rompeu un elo desta cadea e por iso levo tempo sen poñela.

espadaña espadana Na feira había moitos repolos, atados con espadanas.

esparcir espallar / esparexer Pediu que cando morrese esparexeran as súas cinzas pola aldea.

espinazo espiñazo Deume un couce no espiñazo que inda me doe.

espinilla canela Deume un couce na canela que inda me doe.

estrellarse (de bruces) esnafrarse Esnafrou o coche contra a rocha que lle caeu da montaña.

estremecimiento arrepío A visión dos animais diseccionados provocoume un arrepío.

estribillo refrán / retrouso A cantante deixou cantar ó público porque esqueceu a letra do retrouso.

estropajo estropallo Colle o estropallo e ponte limpa-la cociña que a tes feita un asco.

estropear estragar Estragouse a lavadora e por iso ando a lava-la roupa a man.

estruendo estrondo O accidente fixo tal estrondo que todos pensaron que lle puxeran unha bomba ao tren.

fin fin (f) A fin de todo isto é que aprendades a escribir con corrección.

friolero friorento Éche moi friorento e por iso leva chaqueta ata no verán.

fuga fuxida As autoridades xa foron alertadas da fuxida de varios presos do cárcere.

LÉXICO ES-GL

general (del ejército)xeneral Hoxe pódese visitar no museo de Monforte de Lemos o vagón onde viaxaba o xeneral Díaz-Alegría.

glucosa glicosa Todos os alimentos de comida rápida levan xarope de glicosa.

gorjear rechouchiar Os paxaros estaban a rechouchiar no día solleiro.

gota pinga Á profesora de inglés caeulle unha pinga no libro.

grava cascallo / grava / grixo / brita Os operarios andan a botar cascallo na estrada para que non resbalen os coches.

grulla grou (m.) / grúa (f.) Un bando de grous atravesou a aldea.

guisante chícharo Arroz con chícharos, patacas novas; dicía a canción.

gusano verme Esquecín a comida na maleta e despois estaba todo cheo de vermes.

habitación cuarto O meu novo cuarto é máis pequeno que o que tiña na casa vella

hacerse daño mancarse Manquime ó intentar axuda-la miña nai.

hacerse daño en x mancar x Manquei unha man ao intentar axudar a miña nai.

harapiento farrapeiro Ese vello farrapeiro din que anda algo mal da azotea.

hatillo fardelo Preparou un fardelo e marchou da casa sen dicir nada.

haya faia Son comúns os bosques de faias en España.

helecho fento Na fraga hai moitas variedades de fentos e cogomelos.

hinojo fiollo Vai buscar fiollo para asar unhas castañas.

hojaldre follado Gustábanlle moito os follados que facía a avoa

hollín charrizo Tivemos que limpa-lo charrizo da cheminea.

hombro ombro Escordou un ombro xogando ó futbol

incienso incenso O recendo a incenso era típico ó entrares na súa casa.

inolvidable inesquecible Pasamos unhas vacacións inesquecibles en Estados Unidos.

intencionadamente á mantenta Non o fixen á mantenta, síntoo.

interés (bancario) xuro O Banco Central Europeo acordou mante-los tipos de xuro.

inversión investimento (m) O investimento que fixeron algúns nas participacións preferentes deixounos na ruína.

invitar convidar Non fun convidado á voda porque non aturo á súa moza.

jadear arquexar Cheguei ao final da Rúa da Coruña arquexante.

jarabe xarope O Dalsy é un xarope para a tus típico nos nenos.

jarrón vaso Foi á China e mercou un vaso carísimo.

jilguero xílgaro O rechouchío dos xílgaros espertábame cada mañá.

joroba chepa / xibia / carcova Hai uns trens que lles chaman os camelos porque parece que teñen dúas chepas.

judío / judía xudeu / xudía O holocausto xudeu foi un dos peores acontecementos da historia universal.

junco xunco Son coma un xunco oco, todo pasa a través de min. Tanto me ten o que digas.

llamar (a la puerta) petar Sheldon Cooper ten o costume de petar tres veces na porta da súa veciña.

lomo de cerdo raxo O raxo que serven n'O Furancho está para chupar nos dedos.

loncha tallada Cortei un par de talladas de queixo porque quedara con algo de fame.

longaniza longaínza Fixemos longaínzas co porco da matanza.

madriguera tobo (m) Os tobos das toupeiras estragaron a colleita.

maestríamestría Disque a tauromaquia é un deporte e os toureiros o fan con mestría, pois eu non sei onde lla ven.

maíz millo Colle o sacho pequeno, o de rega-lo millo non, o de rega-las fabas! [O Carrabouxo]

malhechor malfeitor Os malfeitores foron detidos poucos quilómetros despois de fuxiren do cárcere.

mata matogueira Moitos nenos de agora non saben distinguir unha matogueira, dunha silva ou dunha xesta.

mayordomo mordomo O mordomo de Batman é un dos personaxes máis entrañables da saga.

mazorca mazaroca Apañamos unhas mazarocas de maíz na horta do tío Pío.

membrillo marmelo Adoito tomar un par de talladas de queixo con marmelo á cea.

mensaje mensaxe (f) Recibín unha mensaxe urxente dicindo que o meu amigo tivera un accidente.

mensajería mensaxeiría Mandareiche os impresos por mensaixería urxente para que cheguen o antes posible.

mermelada marmelada A marmelada de ameixa é unha das miñas favoritas.

miel mel (m) Miña avoa sempre di que tome unha cullarada de mel para alivia-la tus.

mirlo melro É máis raro ca un melro branco.

mochuelo moucho Os mouchos viven de noite, por iso aos buses nocturnos lles chaman MouchoBus.

mora amora Cando era pequeno ía con miña nai apañar algunhas amoras pola zona de Ponteambía.

mota mouta Ten un TOC que nada máis ver unha mouta de pó xa se pon a limpar.

muñeca (articulación) pulso Escordou unha moneca ao limpa-la cociña.

murmullo murmurio O profesor enfadouse tras escoitar un murmurio constante no exame.

nalga nádega Facer bicicleta fortalece as nádegas.

nómada nómade Os pobos antigos eran nómades.

nuca caluga (f) Deume unha torta na caluga.

nutria londra As londras nadan no pantano.

oler ulir Gústame como ule esa colonia que compraches.

Oporto Porto O viño do Porto é un dos mellorciños do mundo.

orden orde (f) A orde dos factores non altera o produto.

orfebrería ourivaría A lingua francesa é un traballo de ourivaría. [Luisa Armán]

oropéndola ouriol (m) O ouriol é un tipo de paxaro, non confundir co antropónimo catalán Oriol.

oruga verme (m) O verme está para facerse bolboreta.

padecido recibido Pediu unha compensación polos danos e perxuízos recibidos.

pagopagamento O goberno debe equilibra-la balanza de pagamentos para corrixi-la situación económica do país.

palanca panca Colle algo que sirva de panca para podermos desatascar o coche.

patada couce (m) Deume tal couce que me deixou atordado.

peca penca Ten a cara chea de pencas dende que era pequena.

pedido pedimento Tesme que asinar aí a albará do pedimento.

perforar furar Hoxe comezaron a fura-lo túnel do Padornelo para o AVE.

petirrojo paporrubio O paporrubio é un tipo de paxaro moi simpático.

pirueta pinchacorneiro Fixo un par de pinchacorneiros coma quen que era un experto en ximnasia rítmica.

plan proxecto O Proxecto Xeral de Ordenación Urbanística está en vías de aprobarse.

planchar pasa-lo ferro Cando empezamos co grupo pousabamo-lo teclado encol dunha táboa de pasa-lo ferro.

pócima pócema Non hai pócemas para adelgazar, o que hai e que comer menos!

ponerse colorado acorar Acorei cando me mirou aquel rapaz guapo na biblioteca.

portero (de fútbol) porteiro Seica Iker Casillas xa no né o porteiro titular do Real Madrid.

pronto axiña Chamareite axiña saiba algo.

ranura rañura / físgoa / entalla Mete as moedas pola rañura do porco.

reglamentado regulamentado Todo está moi ben regulamentado, non hai trampa nin cartón.

reluciente relucente Limpa a cociña ata que quede relucente.

remanso relanzo O río fái eiquí un relanzo.

rendija fenda O secuestrador tan só lle deixaba unhas fendas no zulo para poder respirar.

rentabilizar rendibilizar Temos que rendibilizar o máximo posible o esforzo nestes últimos días antes da avaliación.

resbalar esvarar Esvarei e manquei unha perna.

retama xesta Non distingo unha silva dunha xesta.

rienda rédea Colle as rédeas da túa vida e non te deixes ningunear.

rincón recuncho Creo que ese moble pode coller nun recuncho.

rollo (excusa) andrómena Non me veñas con andrómneas, ho!

romero romeu Miña avoa sempre lle bota unhas follas de romeu ao polo.

romper rachar Rachei da risa cando me contou a situación tan cómica que vivira.

rubio roxo Era un rapaz moi guapo, roxo el, o que me mirou na biblioteca.

salado salgado Non che sei se hai algún río de auga salgada polo mundo adiante.

salamandra píntega / salamántiga / pinchorra Lembro que a miña avoa colleu a aspiradora para sorbe-la píntega que entrara na casa.

sano san Esta san coma un carballo.

sartén tixola Saca de aí, que inda ides acabar a tixolazos!

sellar selar Selou o pauto e por iso se conserva tan ben.

semillero viveiro Ten un viveiro de tomates.

servicio servizo Vitrasa ten vocación de servizo público [...]

silvestre bravo Carallo para o toro bravo!

sobre [prep.] encol de Cando empezamos co grupo pousabamo-lo teclado encol dunha táboa de pasa-lo ferro.

sombrero chapeu Quita o chapeu ó entrares pola porta!

sorbo grolo Bótalle un grolo!

subida suba A suba dos impostos recaerá sobre o consumidor.

suelo (de un edificio) piso Vou poñe-lo piso de parqué.

tala corta A corta masiva de árbores está provocando o aumento do fenómeno da deforestación.

tizón chamizo Era negro coma o chamizo.

topo toupeira (f) Os tobos das toupeiras estragaron a colleita.

torcido torto Anda algo torta, pero inda vive.

trampilla trapela Agocha na trapela e espera a que marchen os ladróns.

trébol trevo Trevos de catro follas? Iso non existe, ho!

ultraje aldraxe (f) Noutros tempos habían cortarche o pescozo por tal aldraxe.

uncir xunguir Meu bisavó inda anda a xungui-los bois.

vado vao Teño que pagar un vao para que non me aparquen os coches de diante da casa.

veleta papaventos (m) O papaventos di que hai aire norte.

vellocino vélaro Despois de tosquiar as ovellas, metían o vélaro en baldes de auga para lavalo

ver las estrellas adoecer Adoecín co couce que me deu o cabrón del!

vértigo vertixe Disque tes vertixe pero ben que vives no alto da torre.

virrey vicerrei A figura do vicerrei era importante na Idade Media.

yegua egua Foi á feira e non me volveu cunha egua!

yermo ermoSabía que estaba máis preto da capital cando o tren comezou a atravesa-las ermas paisaxes de Castela.

zarza silva Non distingo unha silva dunha xesta.


PARTÍCULAS COMPARATIVAS

Na comparación, o tradicional en galego é usa-la comparativa ca: Ti es máis vello ca min.

Cando hai dous predicados verbais a comparación faise obrigadamente con máis do que, menos

do que. Sabe máis do que di.

Tocante á comparación de igualdade, a conxunción comparativa é coma; no caso de que haxa dous

predicados verbais, é obrigatorio utilizar tanto como.

CONTRACCIÓN DE PARTÍCULAS

CON + ARTIGO

a) CON + O = CO: El segue co seu modo particular de ve-las cousas.

b) CON + A = COA: Non se vía nada na estrada coa néboa.

c) CON + OS = COS: Non me dou concentrado cos nenos aquí berrando.

d) CON + AS = COAS: As termas quedaron anegadas coas chuvias deste inverno.

CON + PRONOME

a) CON + O = CON O: Abonda con o sabermos nós.

b) CON + A = CON A: Non te preocupes, chega con a avisar.

c) CON + OS = CON OS: A min xa me chegou con os ir ver unha vez.

d) CON + AS = CON AS: Penso que chega con as avisar mañá ben cedo.

QUE + PRONOME

a) QUE + O = QUE O: Quero que o fagas ti para saber se o fas ben.

b) QUE + A = QUE A: Quero que a avises de que chegarei tarde.

c) QUE + OS = QUE OS: Por moito que os coloque, sempre me ten os libros ciscados.

d) QUE + AS = QUE AS: Mira ben de que as faga en tempo.

QUE + CONTRACCIÓN

a) QUE + A + O = QUE Ó: Dille que ó acabar que o deixe todo ben recollido.

b) QUE + A + A = QUE Á: Que se deite axiña e que á mañá se erga ben cedo!

c) QUE + A + OS = QUE ÓS: Resulta que ós veciños da Lola lles viñeron os fillos de Suíza.

d) QUE + A + AS = QUE ÁS: Creo que ás bruxas non hai que as andar tentando.

CA + ARTIGO

a) CA + O = CÓ: Canta mellor có tenor Plácido Domingo.


b) +

c) CA + A = CÁ: Dálle mellor resultado ese tratamento cá psicanálise.

d) CA + OS = CÓS: As saias levan máis tea cós pantalóns.

e) CA + ÁS = CÁS: Os cóndores voan máis alto cás aguias.

CA + PREPOSICIÓN OU CONTRACCIÓN

a) CA + A = CA A: Séntalle o meu traxe mellor ca a min.

b) CA + Ó = CA Ó: Prefire ir á praia ca ó Carballiño.

c) CA + Á = CA Á: Mellor sería darllo a el ca á súa moza.

d) CA + ÓS = CA ÓS: A Olalla lévalle máis tempo ca ós irmáns.

e) CA + ÁS = CA ÁS: Seguro que prefiren que os abones ós concertos ca ás óperas.

N Sen perífrase Con perífrase

1

"Quen lle facía unha pagáballe dúas cando entraba na Igrexa, que máis ou menos era a rateira

onde Martiño atrapaba rapaces."

"Quen lle facía unha pagáballe dúas cando entraba na Igrexa, que viña sendo a rateira onde

Martiño atrapaba rapaces."

2 A situación política nas repúblicas sudamericanas parece que mellora de día en día. A situación política nas repúblicas sudamericanas parece que vai mellorando.

3 Achegáronse vagariño para non ser vistos polo inimigo. Fóronse achegando vagariño para non ser vistos polo inimigo.

4 Apaga o lume que o leite xa está a piques de ferver. Apaga o lume que o leite xa está para ferver / quere ferver.

5 Batinlle no cu e berrou sen piedade. Batinlle no cu e púxose a berrar sen piedade.

6 Cando eu cheguei a casa, o meu home xa comezara a prepara-lo xantar. Cando eu cheguei a caa, o meu home xa se puxera a prepara-lo xantar.

7 Canta outra vez para que gocemos da túa voz. Volve cantar para que gocemos da túa voz.

8 Canto hai que me esperas? Estou con iso desde hai media hora. Canto levas esperando? Estou pensando niso desde hai media hora.

9 Case quedan sen entradas, menos mal que conseguiron chegar a tempo. Houberon quedar sen entradas, menos mal que deron chegado a tempo.

10 Case queimo os dedos de tanto facer nas filloas. Houben queima-los dedos de tanto facer nas filloas.

11 Chámase Iria e é neta do Xan da Ferreiría. Chámase Iria e vén sendo neta do Xan da Ferreiría.

12 Chamei outra vez e por fin conseguín falar con eles. Volvín chamar e dei falado con eles.

13 Chove desde hai tres días e non sei cando parará. Leva chovendo tres días e non sei cando ha parar.

14 Co tempo comprenderás ben a modiño que a natureza humana é imprevisible. Co tempo acabarás comprendendo que a natureza humana é imprevisible.

15 Co tempo verán de que somos capaces. Acabarán por ver de que somos capaces.

16 Coa nova suba cobrarás aproximadamente 15 000€. Coa nova suba virás cobrando 15 000 €.

17 Colle o teléfono. Probablemente sexa para ti. Colle o teléfono. Debe de ser para ti.

18 Cómpre aprobardes todo se queredes gozar dun bo verán. Tedes que aprobar todo se queredes gozar dun bo verán.

19 Comprobou o boleto, estaba premiado e bailou unha muiñeira. Comprobou o boleto, estaba premiado e deulle por bailar unha muiñeira.

20 Con ese barquiño non serán capaces de chegar á illa. Con ese barquiño non darán chegado ná illa.

21 Conseguistes entende-lo asunto de Iraq? Destes entendido o asunto de Iraq?

22 Conversaron durante toda a viaxe e ó final fixéronse amigos. Foron conversando toda a viaxe e remataron por facerse amigos.

23 Des que souben do nocivo do sol non o tomei máis. Des que souben do nocivo do sol non o volvín tomar.

24 Despois de moitas averiguacións, ao final decatouse. Despois de moitas averiguacións, acabei por decatarme.

25 Díxenche en moitas ocasións que non me gustaban esas maneiras. Téñoche dito que non me gustaban esas maneiras.

26 Díxenche moitas veces que teñas tino con esas cousas. Téñoche dito que teñas tino con esas cousas.

27 Dun momento a outro chegará o noso autobús. Está para chega-lo noso autobús.

28 É a túa obriga recolle-lo que ciscaches. Se non o fas diréillelo a teus pais. Debes recolle-lo que ciscaches. Se non o fas diréillelo a teus pais.

29 E ti, rapaza, de quen es? Con quen emparentas? E ti, rapaza, de quen vés sendo?

30 E vai... E pregúntame outra vez o mesmo. E vai... E volve preguntarme o mesmo.

31 Éche moi chufón: sempre se burla de todo o mundo. Éche moi chufón: sempre se está a burlar de todo o mundo.

32 Entraron outra vez na casa cando te escoitaron berrar. Volveron entrar na casa cando te escoitaron berrar.

33 Era por maio e como corresponde a esa época, os días facíanse cada vez máis longos. Era por maio e como corresponde a esa época, os días íanse facendo máis longos.

34 Esa foivos a historia: desde aquela chámanlle Cupatrás Esa foivos a historia: desde aquela deron en chamarlle a Cupatrás.

35 Ese rapaz terá uns 8 anos pero parece máis vello. Ese rapaz ha ter uns 8 anos pero parece máis vello.

36Eses accidentes ocorren ultimamente con relativa frecuencia na autoestrada cando hai néboa. Eses accidentes veñen ocorrendo na autoestrada cando hai néboa.

37 Estabamos na praia tan tranquilos e de socato, vai e chove. Estabamos na praia tan tranquilos e de socato, púxose a chover.

38 Este neno medra paso a paso grazas á boa alimentación que lle procuras. Este neno vai medrando grazas á boa alimentación que lle procuras.

39 Este xogador da NBA mide 1,95 ou 2 metros. Este xogador da NBA debe medir 1,95 ou 2 metros.

40 Estuda aquí desde hai unha chea de anos. Leva estudando aquí unha chea de anos.

EXERCICIOS - PERÍFRASES VERBAIS

41 Eu xa vin máis udnha vez esa película de Antonioni. Eu xa teño visto esa película de Antonioni.

42 Falta pouco para que aterre o avión. O avión está para aterrar.

43 Fíxoo de novo. Volveu facelo.

44 Fostes capaces de aturar toda a película? Destes aturado toda a película?

45 Fuches quen de amaña-lo problema? Alédame Deches amañado o problema? Alédame

46 Gústame esa novela. Xa lin 200 páxinas. Gústame esa no vela. Xa levo lido 200 páxinas.

47 Había dúas horas que nadaba cando me fixei en que a bandeira da praia era amarela. Levaba dúas horas nadando cando me fixei en que a bandeira da praia era amarela.

48 Hai dez anos que vivo aquí. Levo vivindo aquí dez anos.

49 Hai medio ano que vivo aquí e non me afago. Pedirei o traslado. Levo vivindo aquí medio ano e non me dou afeito. Vou pedi-lo traslado.

50 Hai un momento que me decatei da súa chegada. Acabo de decatarme da súa chegada.

51 Hai unha semana que xa non escoito as noticias da radio. Hai unha semana que deixei de escoita-las noticias da radio.

52 Ía un tempo fermoso pero anubrou o ceo e, de repente, choveu. Ía un tempo fermoso pero anubrou o ceo e botouse a chover.

53 Leu toda a noite e case queda cego por falta de luz. Leu toda a noite e houbo quedar cego por falta de luz.

54 Liches no xornal que case perden as eleccións por culpa do deputado Liches no xornal que houberon perde-las eleccións por culpa do deputado?

55 Lin Sempre en Galiza moitas veces e non consigo entender a Castelao. Levo lido Sempre en Galiza moitas veces e non dou entendido a Castelao.

56 Máis dunha vez coincidimos con eles no autobús. Temos coincidido con eles no autobús.

57 Mañá matricúlome no ximnasio, caia quen caia. Mañá voume matricular no ximnasio, caia quen caia.

58 Marcho, teño as camas por facer. Marcho, teño que face-las camas.

59 Menos mal que ao final te atopei. Menos mal que acabei por atoparte.

60

Na miña opinión ten un gran defecto ou unha grande virtude e é que non sabes con certeza o

que pensa.

Na miña opinión ten un gran defecto ou unha grande virtude e é que non acabas por

entender o que pensa.

61 Non che vos cambiou nada; é a mesma de hai anos. Non che vos cambiou nada; segue sendo a mesma.

62 Non chegan. Seguro que lles pasou algo. Non chegan. Tivo que lles pasar algo.

63 Non lle deas máis que facer porque o pobre xa traballou abondo na vida. Non lle deas máis que facer porque o pobre xa leva traballado abondo na vida.

64 Nos últimos meses só pensa no xadrez. Nos últimos meses anda pensando no xadrez.

65 Ó final fixéronse amigos e esqueceron o pasado. Remataron por facerse amigos e esqueceron o pasado.

66 O médico faloulles do colesterol e desde aquela non comeron máis queixo. O médico faloulles do colesterol e non volveron comer máis queixo.

67 O noso deber é votar para poder botalos. Hai que votar para poder botalos.

68 O pan sairá do forno nun chisquiño. O pan está para saír do forno.

69 O preso cansouse do interrogatorio e por fin admitiu o seu delicto. O preso cansouse do interrogatorio e acabou por admiti-lo seu delicto.

70 Os atletas entrenan como media unhas cinco horas diarias. Os atletas veñen adestrando unhas cinco horas diarias.

71Pero na media hora que o escoitaba nin tan sequera puiden apañar unha idea. Pero na media hora que o levaba escoitando nin tan sequera puiden apañar unha idea.

72 Por pouco esvaro na lama e parto unha perna. Houben esvarar na lama e partir unha perna.

73 Pouco a pouco quitou a roupa e quedou só coas cirolas. Todos o miraban con asombro.Foi quitando a roupa e quedou só coas cirolas. Todos eran a miralo con asombro.

74 Que me dis? Conseguiu remata-la carreira ou segue en primeiro? Que me dis? Deu rematado a carreira ou segue en primeiro?

75 Roubáronlle tódolos cartos e riu coma un tolo. Roubáronlle tódolos cartos e deulle por rir.

76 Se ides a Barcelona, non vos esquezades de chamar este meu amigo que vive alí. Se ides a Barcelona, non deixedes de chamar este meu amigo que vive alí.

77 Serán máis ou menos as oito. Han se-las oito.

78 Tivo que deixalo porque non era capaz de acabar. Tivo que deixalo porque non daba acabado.

79 Todos me dicían o mesmo: co tempo olvidarás o que pasou. Todos eran a dicirme o mesmo: acabarás por olvida-lo que pasou.

80 Traballo no concello desde hai doce anos pero sigo sen afacerme ó choio Levo traballando no concello doce anos pero non me dou afeito ó choio.

81 Ultimamente entroulles a teima de beber refrescos en vez de viño no xantar. Ultimamente deulles por beber refrescos en vez de viño no xantar.

82

Un mozo e unha moza estanse namorando na beira do camiño (...). O mozo e máila moza seguen

namorándose (...). O amor agora faise ós pouquiños vello.

Un mozo e unha moza estanse namorando na beira do camiño (...). O mozo e máila moza

seguen namorándose (...). O amor agora vaise facendo vello.

83Velaí tes estes homes: xogan á chave desde a súa mocidade e aínda están en plena forma.

Velaí tes estes homes: levan xogando á chave desde a súa mocidade e aínda están en plena

forma.

LinguaA2,II:Expresiónescritaeoral‐GalegoPerífrasesverbais

GTI–1º

1

Perífrases verbais

1. Definición e delimitación

Existenconstruciónscompostasporunverboenformapersoaleoutroenformaimpersoal,denominadas

complexosverbais.

Existenásúavezcomplexosverbaisnosquecadaverboconservaoseusignificadopropioeoutrosenque

asignificaciónéconxunta.Nestecasoécandofalamosdeperífrasesverbais.

Asignificaciónconxuntaconségueseatravésdagramaticalizacióndoauxiliar,quesofreundebilitamen‐todoseusignificado.

Ademaisdaidentidadeformal(formapersoal+formanonpersoal),aunicidadesintácticapermitedistinguirasperífrases,istoé:ocomportamentoenbloqueanteastransformaciónsinterrogativaepa‐siva.

2. Clasificación das perífrases verbais

Segundoocriteriosignificativo,asperífrasespodensertemporais,modaiseaspectuais.Existeapo‐sibilidadedasobreauxiliación,paraconstituírenseperífrasescomplexasenqueseamalgamandousoutresvalores,sempresuxeitosáordeseguinte:temporal+modal+aspectual.

2.1 Perífrases temporais

IR+INFINITIVO:podeexpresar:o Ideademovemento:Foicolle‐lamazá.o Intencionalidade:Comomedecida,vouaprobareseexame.o Tendenciacaraófuturo:Vaifacerusodapalabraosenador.

Sepodemosconmuta‐loverboirporoutroverbodemovementocomocorrer,marcharsenviolentarmosenexcesoaexpresión,aconstruciónseránonperifrástica.

Aaparicióndunacomoelementoderelaciónéconsideradaincorrecta,agásseosverbosestándistancia‐dos.

HABER+(DE)+INFINITIVO

Nasúaorixetivounsignificadoobrigativoqueaíndaapareceásveces:Aíndaqueonenotraiaopandebai‐xodobrazo,opanheinomercareu.

Podeexpresaraomesmotempoesematizdeobrigaxuntocoafuturidade:Heifacerdetiunhome.

ESTAR+A/PARA+INFINITIVO

Indicaunhaacciónapiquesdesuceder:Estáparasaí‐lomeulibro.

Coverboenpasado,indicaoqueestivoapuntodesucederperononsucedeu:Tantomedesgustouqueestivenparadicirllequeeraparvo.


GTI–1º

2

PRETÉRITOOUANTEPRETÉRITODEHABER+(DE)+INFINITIVO

Expresaacciónqueestivoapiquesdesucedernopasadoperoquenonsechegouarealizar.Éunhadas

construciónsmáiscaracterísticasdogalego,presenteinclusonocastelándeGalicia:Esvarouehoubopar‐ti‐laperna.

QUERER+INFINITIVO

Emprégasesobretodoconverbosqueindicanfenómenosmeteorolóxicos:Parecequeosolqueresaír.

Perotaménseempregaconoutrotipodeverbos:Ódecatarsedequeasbágoasqueríansaírlledosollos,marchou.

2.2 Perífrases modais

HABER+(DE)+INFINITIVO

Expresaobrigaciónefuturidade:Todohaterunhaexplicaciónlóxica.

Taménpodeterunvalorhipotético:Pepehaestarcanso.

HABER+QUE+INFINITIVO

Expresaobrigaconcibidadunxeitoxeral.Sósepodeusarenterceirapersoadosingular:Haiqueestudarmáis,rapaces.

TER+QUE+INFINITIVO

Expresaaobriganomáisaltograo:Temosquemarcharaxiña.

TER+DE+INFINITIVO

Refíreseaunhaaccióndecumprimentoobrigatoriopendente.Meuirmántendecumprircoamiñair‐má.

DEBER+(DE)+INFINITIVO

Expresaobriga,frecuentementedetipomoral.Nalinguacultadébesedistinguirentredeber+infinitivo=obrigafronteadeber+de+infinitivo=hipótese,peroocertoéquehoxeseempregaindistintamen‐te.

a) Obriga:Deberiamosbotarlleunhaman.b) Probabilidade:Debeudecolleroutroautobús.

PODER+INFINITIVO

Indicaprobabilidadeouhipótese:Namiñacasapoderíahaberalgúntesouroagochado.

2.3 Perífrases aspectuais

Perífrases aspectuais imperfectivas

Aacciónaparececontempladanasúaduración.


GTI–1º

3

ESTAR+XERUNDIO/ESTAR+A+INFINITIVO

Meuavóestivocismandotodaatarde./Estáafalarnestemomentoopresidentedogoberno.

ANDAR+XERUNDIO/ANDAR+A+PARTICIPIO

Expresaunhaacciónmoiprolongadanotempo.

Sempreseandaqueixandodequenontencartos./Andaabusca‐laexpresiónmáisaxeitada.

LEVAR+XERUNDIO

Acciónconcibidadurativamente;precisasempreunhaindicacióntemporal.

Levotraballandotresdíasnesteartigo.

SEGUIR+XERUNDIO

Indicaacontinuacióndunprocesoanterior.

Polamañáseguíachovendo.

IR+XERUNDIO

Indicaodesenvolvementoprogresivodaacción.Asvocesdaxentevanseachegandoóspoucos.

VIR+XERUNDIO

Édeusofrecuenteecoloquialconvalorterminativoreferidoáidentidadedepersoasoucousas.Rosavénsendoamiñacuñada.

Taménpodeterunvalorequivalenteair+infinitivo.Desdehaimesesviñafalandodaquelo.

SER+A+INFINITIVO

FrecuentementelevacomosuxeitooindefinidoTODOS.Todossonadicirmequenontereiproblemas.

Aspectuais perfectivas

ACABAR/REMATAR/TERMINAR+DE+INFINITIVO

Indicanaperfecciónrecentedunhaacción.Acabodeescordarunpé./Candoterminoudecontarllotodo,marchou.

VIR+DE+INFINITIVO

Rematerecentedunhaacciónconideademovemento.Veñodefacerunhasfotosnoxardín.

DEIXAR(SE)+DE+INFINTIIVO

Salientaoprocesoquesedesenvolvíaataoseucesamento.Deixeideserrapazcandocollínobarco.


GTI–1º

4

(NON)+DAR+PARTICIPIO

Indicaxeralmentequenonseécapazouquenderemata‐loprocesopoisadoitaaparecermaioritariamen‐teenformanegativa.Nondáfeitoacama.

LEVAR+PARTICIPIO

Indicaperfectividadeemesmoreiteración.Levalidotrintapáxinas.

TER+PARTICIPIO

Nonsempreconstitúeunhaperífrase,sócandoNONconcordacoCD.

Esecanteirotenfeitomoitoscruceiros.

*Temospechadaaportaparaquenonentreocan.

HABER+PARTICIPIO

Nonresultamoiindicadooseuuso.Deboaganahouberadeixadoaqueltraballo.

Perífrases aspectuais reiterativas

Expresanareiteracióndunhaideaverbal.

VOLVER+INFINITIVO

Agardeiunpoucoevolvínchamar.

TORNAR+A+INFINITIVO

Candovosoiotocar...senquerertornoachorar.

Perífrases aspectuais incoativas

Mostranoprocesoverbalnoseucomezo.

COMEZAR/EMPEZAR+A+INFINITIVO BOTAR(SE)+A+INFINITIVO:Boteiaquerelocomoaunirmán. POÑER(SE)+A+INFINTIIVO:Púxosealer. DAR+EN+INFINITIVO/DAR+POR+INFINITIVO

Expresanunmatizdecasualidadeoucapricho.

Deuentronartodaatarde./Aprobouedeulleporchorar.

BRINCAR,SALTAR,ROMPER,TIRAR(...)+A+INFINITIVO

Indicanacciónsbruscas:Rompeuachorar.

Perífrases aspectuais terminativas

Indicanunhaacciónqueseachegaóseutermo.

CHEGAR+A+INFINITIVO:Nonchegaronaaclara‐locaso.


GTI–1º

5

VIR+(A)+INFINITIVO:Todooprocesoviñaaacabarigual. ACABAR/REMATAR/TERMINAR+POR+INFINITIVO:Acabareipordicilotodo.

Lingua A2, II: Expresión escrita e oral - Galego O pronome

GTI – 1º

1

O pronome persoal

1. Definición

O pronome persoal pode realizar múltiples funcións sintácticas:

a) Suxeito: Elas non quixeron vir.b) Complemento Directo: Localizárono despois de moito tempo.c) Complemento de Réxime: Ríronse de ti canto quixeron.d) Complemento Indirecto: Trouxéronlles todo o que lle pediron.e) Atributo: Son altos eses rapaces? Sonof) Modificador dun nome: A casa delas está preto da nosa.g) Modificador dun adxectivo: Coido que está canso de ti.h) Modificador dun adverbio: Estou tan lonxe del que morro.

Existen diferenzas que xustifican a consideración dos pronomes persoais como unha categoría con trazos propios.

a) Exercen sempre función nuclear sen necesidade de ningún determinante.b) Algúns son morfemas de caso: (EU= Nominativo; CHE= Dativo; TE= Acusativo; COMIGO= Abla-

tivo).c) Sinalan as seis persoas gramaticais que interveñen no coloquiod) Non tódolos pronomes persoais se refiren necesariamente a persoas, e ademais, non son os

únicos que poden facelo.

2. Morfoloxía dos pronomes persoais

As formas dos pronomes persoais van asociadas ás funcións que desempeñan dentro da oración, distingu-índose así unha serie tónica coas funcións de suxeito, termo dun sintagma preposicional ou segundo termo da comparación; e unha serie átona coas funcións propias de acusativo e dativo.

Pronomes tónicos Pronomes átonos

Teñen acento propio Carecen de acento propio e apoian a súa pronuncia no verbo en próclise ou énclise

Son elementos autónomos Son morfemas dun verbo

Poden ser termo dun SPREP Non poden formar parte dun SPREP

Realizan practicamente tódalas funcións sintácticas Só poden ser CD, CI, ATR

Posúen liberdade de colocación Están sometidos a regras de colocación

2.1 Serie tónica

As formas rectas son aquelas que poden funcionar como suxeito e as formas oblicuas constitúen as res-tantes podendo ser tónicas (xeralmente esixen preposición) ou átonas.

EU: SUX ou ATR. MIN: complemento con preposición ou 2º termo da comparación. COMIGO: forma ligada con preposición. TI: pode funcionar como SUX, complemento con preposición ou 2º termo da comparación. CONTIGO: forma ligada de ti con preposición. VOSTEDE, VOSTEDES: forma de cortesía para a P2. Funciona como SUX, Complemento con pre-

posición ou 2º termo da comparación. Esixe verbo en P3/P6. As formas de terceira persoa EL, ELES, ELA, ELAS poden desempeña-las funcións de SUX, Com-

plemento con preposición e de 2º termo da comparación. O encontro coas preposicións DE, EN dá


GTI – 1º

2

orixe ás formas DEL, DELA, DELES, DELAS e NEL, NELA, NELES, NELAS. Estas contraccións non teñen efectos gráficos cando a preposición rexe a forma verbal da que é suxeito o pronome.

A terceira persoa posúe as formas reflexivas SI e CONSIGO. NÓS, VÓS, NOSOUTROS e VOSOUTROS poden funcionar como SUX, complemento con preposi-

ción e como 2º termo da comparación. Coa preposición CON úsanse as formas ligadas CONNOS-CO, CONVOSCO. As formas NÓS/NOSOUTROS, VÓS/VOSOUTROS non son exactamente sinóni-mos xa que as formas compostas delimitan un grupo establecido no contexto ou coñecido polo in-terlocutor deixando fóra dese plural a tódolos que non pertencen a ese grupo.

2.2 Serie átona

O pronome persoal de terceira persoa en función de CD presenta variantes combinatorias variables en xénero e número en distribución complementaria. Daquela:

a) Úsase LO: a. Tralas formas verbais rematadas en –R, –S: Tes que collelo canto antes. b. Tralos pronomes átonos nos, vos, lles: Tróuxonolo á casa sen nós llo pedir. c. Tralo adverbio U: –Velaquí te-lo libro. –Ulo?

b) Úsase NO: a. Tralas formas verbais rematadas en ditongo: Deixouno parvo coa noticia.

c) Úsase O: no resto dos casos.

Cando o pronome precede a un infinitivo ou xerundio situándose entre este a preposición precedente, non se produce, a efectos gráficos, a contracción: Andei toda a feira por o mercar.

No dativo de terceira persoa distínguense a forma plural e a singular LLE/LLES.

Os pronomes átonos de terceira persoa de CD poden contraer cos pronomes de 1ª, 2ª e 3ª persoa de CI nesta orde: CI+CD. Lémbrese que os pronomes átonos enclíticos se ortografan unidos directamente ó ver-bo e forman un todo a efectos de puntuación: Dixéronllelo todo.

3. Funcións e usos

3.1 Particularidades no emprego das formas rectas

a) Xeralmente a desinencia verbal abonda para indica-la persoa e número a que se refire o predica-do, emporiso a presenza do pronome pode estar xustificada nalgúns casos:

a. En caso de sincretismo verbal: Que guapo estaba o Pedro! Empezaba a poñerme tola! b. No caso de que o pronome reciba algún tipo de adxectivación: Pregunteille que lle pasa-

ba e ela, triste, contoumo todo. c. En caso de énfase: Digo eu que está ben. d. Para expresión de orgullo, vaidade... Eu diso seiche moito.

b) Outro uso frecuente é o de ti por eu para distanciarse e, á vez, implicar ó interlocutor: Este meu home é un caso, falas con el e coma se chove.

c) Plural de modestia (nós por eu) cando o suxeito quere encadrarse dentro dun conxunto máis amplo para expresar unha opinión: Á vista dos feitos, nós propoñemos unha retirada definitiva desta comisión.

d) Úsase NÓS por TI ou VOSTEDE para incluí-lo falante no mesmo grupo có interlocutor: Que, que tal andamos?

e) Varios usos de EL como forma invariable: a. EL pleonástico: refírese a un substantivo co que non mantén a concordancia. E el era

unha noite de inverno... b. EL reforzo interrogativo: El estarían por me toma-lo pelo? c. EL en oracións impersoais funcionando como suxeito gramatical: E el chove?

f) Uso de EL/ELA de tipo enfático: Un que era el alto e corpulento...


GTI – 1º

3

3.2 Particularidades no emprego das formas oblicuas

Formas oblicuas tónicas

As formas tónicas poden funcionar como:

a) CD: Ben que me castigou a min.b) CI: A ti non teño por que che dar explicacións.c) CAX: Axiña foi alcanzado por eles.d) CC: Ven hoxe xantar connosco.e) 2º termo da comparación: Non che vin xente coma eles.

Lémbrese que a preposición entre rexe formas oblicuas cando o SN funciona como CCL e rectas cando indica co-participación na acción: Pono entre ti e min (CCL) / Farémolo entre ti e mais eu (COP.)

Formas oblicuas átonas

As formas de acusativo poden desempeña-las seguintes funcións:

a) CD: Levounas con el.b) ATR: –Vostedes son de Ourense? –Si, señor, sómolo.c) SUX de infinitivo: Non, eu non te deixo ir.

Respecto ás formas de dativo poden desempeña-las seguintes funcións:

a) CI: Dállelo ás nenas da miña parte.b) DATIVO DE SOLIDARIEDADE

Desempeña unha función comunicativa que procura atraer e comprometer ó receptor mantendo aberta a comunicación.

O clítico de solidariedade por excelencia é CHE. Tamén se poden empregar LLE, VOS e LLES.

No que se refire á sintaxe é normal que che acompañe a outro pronome de solidariedade, sobre todo a vos: Non che vos sei nada do asunto ese.

E tamén que sexa compatible co CI: Estes cativos armáronchemevos un lío do demo.

c) DATIVO DE INTERESE

Indica a persoa á que se refire o dano ou proveito da acción do verbo. As súas formas son as átonas do CI. Déitateme cedo.

d) DATIVO POSESIVO

Indica posesión substituíndo ou reforzando a presenza do determinante posesivo.

Quixo que lle foran á casa.


GTI – 1º

4

e) ACUSATIVO TE / DATIVO CHE

Esta oposición parece estar clara na xeneralidade dos galegofalantes pero existen áreas xeográficas onde non se dá. Este fenómeno, coñecido como teísmo e cheísmo asigna a unha ou outra forma as dúas funcións sintácticas: Vinche* /Xa cho mandei; Vinte / Xa to* mandei

Conflito dativo / acusativo

a) Verbos que admiten un complemento de persoa e outro de cousa: a. Se os dous complementos aparecen expresos o primeiro presentarase como dativo e o

segundo como acusativo: Perdóolle a súa ousadía – perdóolla (D-AC) b. Se só estiver expreso o complemento de persoa, este poderá presentarse como dativo ou

acusativo segundo se sobreentenda o CD de cousa ou non exista referencia ningunha a el: Perdoeille (o seu comportamento); Perdoeino.

b) Verbos que admiten dativo ou acusativo de persoa compatibilizándoo cun CR: Axudouno a traba-llar / axudoulle a traballar.

c) Verbos que alteran o seu significado segundo se constrúan con dativo/acusativo: a. Chamar (designar) – chamouche/te tolo; chamar por alguén – chamoute para vires

comer. b. Querer (desexar) – Quérote aquí ás oito; querer (amar) – Quíxote/che moito. c. Servir (atender) - Serviuno o mellor que puido; servir (valer) – Serviulle para saír do

paso. d. Pegar (encolar) – Pegouno na parede; pegar (bater) – Pegoulle ata o deixar morto. e. Imitar (facer o mesmo) – O rapaz imítate – imitar (parecerse) – O teu fillo imítache

moito. f. Ensinar (mostrar) – Ensinoute ós tíos con orgullo; ensinar (impartir coñecementos):

Ensinouche/te a falares en público. g. Valer (axudar) – Valeute meu pai; valer (servir) – De moito che valeu o que aprendiches. h. Favorecer (facer un favor): O alcalde favoreceute – favorecer (mellorar) – Canto che

favorece ese vestido! d) Verbos que, malia esixiren CD de persoa, tamén se poden construír con dativo por posuíren un

suxeito inanimado: Preocupouno/lle bastante o seu estado. e) Encontro de pronome se como marca de indeterminación do axente. Este conflito resólvese me-

diante o uso da pasiva reflexa: Desde aquí non se ve a nena - *Desde aquí non se a ve – Desde aquí ela non se ve.

4. Reflexividade e reciprocidade

Normalmente a acción verbal realizada polo suxeito recae sobre un obxecto ou persoa distintos a el (CD). Tamén pode ocorrer que a incidencia verbal recaia sobre o propio suxeito, neste caso estamos ante unha construción reflexiva na que o SUX e o CD se refiren á mesma persoa.

No que atinxe á morfoloxía dos reflexivos, na primeira e segunda persoas non son necesarias formas es-pecíficas de modo que se empregan ME, TE, NOS, VOS. Para a terceira persoa úsase SE e as tónicas SI, CONSIGO tano para singular como para plural.

A función en que se acostuma expresa-la reflexividade é a de CD, mais tamén pode vir marcada noutras funcións por formas pronominais tónicas.

As formas átonas reflexivas só poden ser CD de modo que non son posibles construcións reflexivas nas que aparece outro CD expreso: *Lávome as mans.

Só pode aparecer un dativo reflexivo cando se evidencia a necesidade de marcar inequivocamente que a acción recae sobre o propio suxeito e non ten un destinatario diferente: O médico diagnosticouse (a si mesmo) unha hepatite.


GTI – 1º

5

4.1 Peculiaridades sobre as construcións reflexivas

Os verbos presentan diferentes comportamentos segundo aparezan ou non en construcións reflexivas o que implica variacións de tipo semántico, sintáctico ou expresivo.

1. Verbos que non admiten a construción reflexiva como adormecer, morrer: Morreu coa pena de es-tar lonxe.

2. Verbos que prefiren a forma non reflexiva pero que tamén se poden utilizar en construcións re-flexivas sen alteracións de significado: caer, calar, sentar, casar: Isto dito, o vello calouse.

3. Verbos que admiten as dúas construcións, mais con clara diferenza de significado: pare-cer/parecerse, despedir/despedirse, dar/darse, ter/terse, afogar/afogarse, acordar/acordarse, fa-cer/facerse, laiar/laiarse, ocorrer/ocorrerse, desmaiar/desmaiarse.

4. Existen verbos que admiten alternativamente a construción non reflexiva ou a reflexiva con CR:Esquecín a carteira / esquecinme da carteira / esqueceume a carteira.

5. Hai outro grupo de verbos intransitivos que poden construírse ou non con formas reflexivas ma-tizando un tanto o seu significado: irse, marcharse, quedarse, estarse, caerse, subirse.

4.2 Valores de SE

1) SE como marca de CD/CI: comprende as tradicionalmente chamadas reflexivas propiamente di-tas nas que o clítico se comporta como calquera pronome átono. Estas poden ser:

a. Reflexivas directas: o clítico marca a función sintáctica de CD: Lávome sempre pola ma-ñá.

b. Reflexivas indirectas: o clítico é índice funcional dun CI referencialmente idéntico aosuxeito: O xastre fíxose un traxe para a festa.

c. Recíprocas: poden ser directas se o clítico é índice funcional de CD (Os dous amigosabrazáronse) ou indirectas se o é de CI (Os dous amigos déronse un abrazo).

2) SE como marca de indeterminación do suxeito comprende as construcións denominadas deSE impersoal e aparece sempre o verbo en P3 ou P6: Cómpranse libros.

3) SE como formante lexical: forma parte de construcións que corresponden a aqueloutros usosverbais nomeados normalmente nos dicionarios como verbos pronominais.

5. Posición das formas átonas do pronome

Por regra xeral, o pronome vai colocado sempre detrás do verbo e pegado a el. Gustoume a película.

Hai determinadas palabras que, precedendo ao pronome, fan que o pronome se coloque diante do verbo. Estas son:

a) Marcadores de subordinación: QUE, SE e derivados: Dixo que te vira onte.b) Os adverbios de negación e afirmación, sempre que actúen sobre o verbo en cuestión: Non o

vin.c) Os adverbios de dúbida: Quizais che pregunte mañá a lección.d) Algúns outros adverbios: xa, só, ben, mal, axiña, sempre, aínda, máis, menos, velaquí, velaí, en-

seguida, deseguida, sempre, algures, cedo, igual, peor, mellor, tarde,... Xa cho dixo aquela rapaza;Só llo contei á miña sogra; Ben che fixo en castigarte; Sempre te estás a meter comigo; Aínda chopedín o outro día; Máis nos valería marchar.

e) Con algúns adverbios é posible tanto a anteposición como a posposición. A escolla dunha ou dou-tra depende da secuencia. Son estes adverbios: aquí, alí, aí, alá, acá, acó, acolá, así, logo, agora, se-quera... Aquí o tes; Aquí haiche moita froita.

f) Os pronomes interrogativos: onde, cando, canto, como... Canto lle deches?g) Algúns indefinidos: ninguén, nada, ningún, algo, alguén, ambos, bastante, calquera, entram-

bos, mesmo, todo. NUNCA provocan anteposición: cada, varios, certo.h) Nas oracións desiderativas: O demo te leve!i) En casos de tematización: Unha verdade vos digo.

Nalgúns casos o pronome pode ir diante ou detrás:


GTI – 1º

6

a) Cando precede unha preposición: Para dicirlle iso cómpre valor / Para lle dicir iso cómpre valor.b) Nas perífrases verbais pode ir a carón do verbo principal, despois do elemento de enlace ou de-

trás do infinitivo.

5.1 Secuencias de pronomes átonos

A orde en que as diferentes formas átonas concorren nunha mesma secuencia está rexida por determina-das regras.

a) SE ocupa sempre o primeiro lugar nunha cadea de pronomes átonos.b) Os clíticos da P2 anteceden sempre ós da P1. Non che me sinto nada ben.c) Os clíticos da P5 pospóñense ós da P1. Non me vos gusta nada.d) Os pronomes de terceira persoa non reflexivos ocupan sempre a última posición: Compróunola.e) A secuencia nos lle alterna con lle nos.

5.2 A interpolación

Consiste na intercalación de certos elementos entre o pronome proclítico e o verbo, moi presente na lin-gua medieval e en continuo proceso de regresión na lingua moderna. No período medieval os casos máis frecuentes de interpolación eran os do adverbio non ou dun pronome tónico suxeito.

Existen numerosos tipos de interpolación:

1) Dun SUX, frecuentemente representado por un pronome persoal tónico: Fai o que che eu digo.2) Dun CD: Cando lles a noticia levaron puxéronse moi contentos.3) Dun CI: Nunca che a min gustou home que de todo sabe.4) Dun adverbio ou CC: O que se alí escoitou foi moi grave.5) Do adverbio NON: Mire que eu lle non podo.6) Do CR: Xa te de min acordarás.7) Dun CPR ou dun ATR: Para se culto considerar non sabe tanto.8) Dun segundo constituínte dun CV: Quen che a falar está é o director.9) De varios dos anteriores: Quen vos os cartos de noite roubou foi aquel.

Temario Galego i

Documents

Transcript of Temario Galego i