TERRAS DO MIÑOterrasdomino.deputacionlugo.org/docs/vive/fichas/Facendolle as Beir… · Presidente...

Reserva da biosfera

TERRASMIÑODO

LUGO

ó MIÑOAS BEIRAS

FACéNDOLLE

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+:

ª edición: 20

DESEÑO E MAQUETACIÓN ta ta ta comunicación e deseño

TRADUCIÓNDepartamento de Lingüística da Deputación Provincial de Lugo

TEXTOS E DOCUMENTACIÓNCentro Cultural María Castaña

ILUSTRACIÓNSAlex Moro

IMPRENTALAR (Viveiro)

ISBN84-8192-276-5

DEPÓSITO LEGALLU-335-2004

Reservados tódolos dereitos. O contido desta obra está prote-xido pola Lei, que prohibe a reprodución, plaxio, distribuciónou comunicación pública, en todo ou en parte, dunha obraliteraria, artística ou científica, ou a súa transformación, inter-pretación ou execución artística fixada en calquera tipo desoporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a pre-ceptiva autorización.

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+5

LendasContosAdiviñas, refráns e ditos popularesParrafeosCantigas

ó MIÑOAS BEIRAS

FACéNDOLLE

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+:

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+1

FRANCISCO CACHARRO PARDO

Presidente da Excma. Deputación Provincial de Lugo

¡Queridos moz@s!

Sei que formades parte dunha xeración chea deforza e posibilidades. A vosa preparación académica e as vosas inquedanzas fan que sexadesa maior esperanza para o futuro de todos nós.Gústame saber que o compromiso persoal esocial é unha das vosas prioridades e sei taménque o respecto ó medio ambiente está semprepresente nas demandas que dirixides ós políticos.Felicítovos sinceramente pola vosa actitude. Esaconvicción que defendedes, faivos ser os melloresgarantes do noso patrimonio natural e, polotanto, da nosa supervivencia.

Todos temos o deber de coidar e protexer o ecosistema e esta obriga debe ser asumida portodos os cidadáns. Dende a Deputación de Lugo,vimos desenvolvendo, dende hai anos, diversasactuacións medioambientais: a xestión de Terrasdo Miño que, como sabedes, é a primeiraReserva da Biosfera de Galicia, a protección daflora e da fauna autóctonas a través dun programa Life-Naturaleza, a recuperación dos leitos fluviais da provincia ou a construción duncontorno verde para a cidade de Lugo.

Tamén vos quero expresar o meu agradecementopola vosa visita ó Centro de Interpretación

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+:



¡Queridos moz@s!




!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+:



¡Queridos moz@s!




!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+:



¡Queridos moz@s!




!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+:



¡Queridos moz@s!




!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+:

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

9

. Este proxecto, feito con moito esforzo eilusión, vai axudar a difundir os valores naturaisde Lugo ó tempo que será un punto estratéxicopara a promoción turística da nosa provincia.Invítovos a participar nesta experiencia lúdica edidáctica na que, da man dos vosos mestres efamiliares, teredes ocasión de coñecer unpouco máis sobre a nosa historia, a nosa etno-grafía, os nosos vínculos atemporais co río, achamada cultura da auga, as nosas tradicións,as nosas lendas...

Poñemos á vosa disposición todos os mediosaudiovisuais que hai na sala interactiva e pedímosvos que participedes activamente nestaestadía educativa . Desexo que tras a visita leve-des convosco non só un bo recordo senón taménun pouso cultural que, sen dúbida, vos axudará avalorar a inxente riqueza que proporciona ocoñecemento.

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+6



¡Queridos moz@s!




!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+:

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

9



!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+6

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

9



!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+6

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

9



!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+6

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

10

O máis dificil ó falar de tradición oral é definire delimita-lo concepto, porque dicir quetradición oral é todo aquilo que xeracióntras xeración se transmite dun xeito oralparécenos demasiado amplo.

Nós neste traballo falaremos de:

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+34

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

11

Lendas que alguén inventou algún día,aló... e que chegaron a hoxe cos seus cam-bios, incluso cambiando o lugar no queaconteceron.

Contos, algúns deles universais peroadaptados ó lugar, outros máis propios deaquí, como os de aparecidos e da SantaCompaña que nas longas noites de invernose contaban á calor da lareira.

Adiviñas refráns e ditospopulares que tanta sabedoría e atinosencerran, algúns destes ditos eran como feitizoscontra enfermidades, o trono, o mal de ollo...

Parrafeos entre mozos e mozas que des-pois de moito rifar adoitaban rematar en voda

Cantigas que cantaban as avoas, asnais... ou cando se xuntaban para face-loslabores e unha vez rematados entoaban.

De todo isto tentaremos dar unha mostra dorelacionado directa ou indirectamente coRío Miño ou coas zonas por onde pasa.

TERRAS DO MIÑO, RESERVA DA BIOSFERA

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+33

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+3:

índiceLendas e contos

ADIVIñasrefráns e DITOS POPULARES

PARRAFEOS

CANTIGAS

15

333943

55

67

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+3:

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+3:

Lendas e contos

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46731++8 9-#%+3:

DO QUE LLE ACONTECEU A UNTROITEIRO DE CELA

Na Novena a Santa Isabel do devoto delaManuel María cóntanos no seu día primeiroo seguinte:

“Nos beizos da xente de Outeiro de Reianda o relato do que lle aconteceu hai anosa un troiteiro de Cela. Resulta que o taltroiteiro andaba pescando no batuxo nasVeigas ou Campo de Santa Isabel. Candotiña o trasmallo ateigado de peixes, ó intentarsubilo ó batuxo o trasmallo rebentou e fuxiutoda a pesca. O troiteiro desesperado,comezou a dicir palabras maiores contraNoso Señor, a Virxe María e a súa curmáSanta Isabel. Nestas estaba cando supeta-mente o batuxo virouse co de arriba paraabaixo somerxéndose no fondo do Miño earrastrando con el o troiteiro. O troiteiro pormoitos esforzos que facía, non podía librarsedo batuxo e saír á superficie. Decatouse dasúa falta e, na súa angustia, lembrouse deSanta Isabel a onde a súa nai o levara ofre-cido de neno.No intre o batuxo emerxeu á superficie, nasúa posición normal, completamente enxoi- LE

ND

AS

E C

ON

TO

S

17

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+38

to, levando con el o troiteiro san e salvo e,de porparte.Co batuxo cheo de peixe que xa non cabíamáis nel.

Editada pola Asociación Cultural “Xermolos” de Guitiriz-1995

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

18

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+3;

LENDA DA COBRA

Non sei se como lenda se pode dar pero si écerto que no Concello de Outeiro de Rei,preto do río hai un curro que lle chaman oTuxo e alí sei que vivía unha serpe moi grandecon alas, antigamente sei que saía da zonade Raxul (un pouco arriba do Piago) e viñavoando sobre o río ata Santa Isabel,despoisquedaba no Tuxo e os nenos que pasabamospor alí coas vacas tiñamos un certo reparo.

Máis tarde dixéronnos que iso era un contoque o inventara un tal Manolo que taméndicía que collía anguías de 5 quilos, cremosisto porque nos conviña máis pero agora, 30anos despois, atopamos a outra xente quenos conta a mesma historia da serpe alada,o que dá pé a pensar que esa lenda existiu evén de vello.

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

19

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+36

LENDA DO RÍO MIÑO

Érase unha vez, en tempos pasados, unhabruxa moi mala e fea que estaba casada cunvello. Ela e o seu marido rifaban a miúdo.Pero desta vez rifaran máis ca de costume.A bruxa díxolle que como ó escapar corren-do mirara para atrás, que lle ía botar un dosseus meigallos. O home empezou a correr epara saber se a bruxa o alcanzaba, miroupara atrás. A bruxa comezou o seu conxuroe o home viu como uns paxaros se lle acer-caban e lle comezaban a tirar pedras. Elcomezou a correr polo monte abaixo e abruxa quedou rindo.

Unha das pedras que lle caeu ó home deullena cabeza e quedou sen sentido, os paxarosseguiron tirándolle pedras e o home quedousoterrado. Por entre as pedras comezou abrotar sangue, este converteuse en augainesgotable, converténdose nunha fontebaixo as pedras, e de alí naceu un río quemáis tarde foi chamado río Miño.

(Recollida en Meira - Revista Miuzallas - 1999 Colectivo “Estiño”)

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

20

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;4

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

21

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;3

LENDA DO RÍO MIÑO

Conta a lenda que cando a Virxe andabapolo mundo co seu Neniño, chegou á beirado río Miño. A corrente das augas producíaun forte ruído que espertou o Neno quechoraba fortemente. A Nai sen saber quefacer díxolle ó río:

Río Miñopasa caladiñonon esperteso meu Neniño.E dende aquela o río Miño corre sereo e tranquilo.

(Recollida no barrio da Ponte - Revista Miuzallas - 1999.

Colectivo “Estiño”)

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

22

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;;

A LENDA DO SAN LÁZARO

O Domingo do San Lázaro é o anterior ó deRamos, neste tempo é bastante frecuenteque chova. Fartos xa os veciños da Ponte deteren a festa mollada, probaron a meter oSanto no río e de repente abriu o sol.

(Recollida no barrio da Ponte - Revista Miuzallas - 1999.Colectivo “Estiño”)

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

23

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;<

AS MEIGAS E O MUÍÑO

Contaban os nosos antepasados unha lendamoi bonita e, que ó mesmo tempo, puidoocorrer na realidade.

Uns paisanos do noso contorno, volvíanpara as súas casas da famosa feira deLousadela. Era no mes de decembro. Nestemes os días eran curtos e as longas noitespillaban á xente que ía á feira, no medio docamiño de volta.

Estaban estes homes chegando ás súascasas cando nun lugar chamadoLamarredonda, que agora pertence áParroquia de Mosteiro, aparecéronsellesdúas meigas. Estas colléronos, atáronos eleváronos ó Muíño de Fondo da Vila, que seatopaba alí preto. Metéronos no rodicio educháronos ben duchadiños e logo, candoas meigas os deixaron, marcharon para assúas casas coma dous santiños.

(Recollida en Lousada. - Revista Miuzallas- 1999.

Colectivo “Estiño”)

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

24

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;5

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

25

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;<

A LENDA DO POZO DA TROITA

Hai moitos anos contan que en Francoshabía un pozo cunha troita, por iso eracoñecido coma o Pozo da Troita. Este pozoestaba ó lado do río Miño.

Tódalas semanas subía á aldea comer ecando non tiña que comer, comía un home.Ninguén se acercaba ó río onde estaba atroita. Dicían que convertía á xente en por-cos fracos e despois os comía.

Os mércores a troita subía xunto ó ferreiropara que a rascase no lombo, porque o tiñacheo de grans e a cambio dáballe un sacode moedas de ouro.

Un día o home máis valente foi alí e balei-roulle unha garrafa de ácido fórmico men-tres a troita estaba no ferreiro. Cando vol-veu e se meteu no pozo, queimóuselle apel e o estómago.

Aínda temen que saia do pozo e os coma atodos.

(Recollida en Francos-Lousada. - Revista Miuzallas -1999Colectivo “Estiño”)

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

26

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;1

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

27

LENDA DO CANEIRO DO DEMO

Din os antigos que este Caneiro do Demo foifeito polo mesmo demo, de aí o seu nome,que o fixera nunha noite e lle deixara asbocas tortas . Como era perigoso arma-lasredes nesas bocas decidiron poñerllasdereitas, pero entón despencábanse asanguías e tiveron que volvelas reconstruírtortas como estaban. Isto axudou aaumentar e crer máis na lenda.

(Recollida en Ombreiro a Darío Rodríguez o 21-5-2000)

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;8

LENDA DA VIRXE DO CARME

“Cando unha banda da “Faución” que erancoma hoxe os da ETA quixo escapar montearriba para escapar das tropas que osseguían, tiraban todo o ouro e a prata queroubaran para ver se se entretiñan as tropasen collelas e podían escapar pero seica seatoparon co río e tiveron que tirarse a elpara cruzar e di unha lenda que un delesdixo: ¡Virxe do Carme de Vilacendoi mevalla, nos valla! Porque ían para Vilacendoi,a outra parte do río era Vilacendoi; e outroseica dixera: ¡ A Virxe do Carme lévoa eu nomeu cabalo!, viña a dicir que se o cabalo cru-zaba... pero afogaron todos, só se salvou oque dixo que a Virxe do Carme o salvara efoi o que declarou o que pasara e que osoutros afogaran todos porque os cabalosián cansos e non deran cruzado o río...Daquela non había ponte...

(Transcrición recollida a Filomena Veiga en Ombreiro o 15-4-2000)

LEN

DA

S E

CO

NT

OS

28

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;<

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;6

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;4

ADIVIñas, refráns eDITOS POPULARES

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;3

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;<

33

AD

IVIN

AS

ADIVIÑAS

Das recollidas do libro de Paco Martín ¿Que cousa é cousa...?

Referentes ó rodicio

-Anda, anda sen parare non muda de lugar.

-¿Que é unha cousaque anda e andae nunca chegaá casa da ama?

-¿Que cousa cousiña seráque dá voltas encima do ríoe sen se mollar?

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;;

34

AD

IVIN

AS

Referentes ó muíño

-Anda e non ten pésCome e non ten bocaCanta comida lle danToda lle parece pouca.

-Bebe polos péscome pola cabezae caga pola illarga¿Que é?

-Cabalo branconace no campobebe polo pée cabalo non é

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;5

35

AD

IVIN

AS

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;<

36

AD

IVIN

AS

Relacionadas co muíño(muiñeiro, ruÍdo, auga, ...)

-¿Que cousa ten o muíño,precisa e non necesaria:non pode moer sen elae non lle serve de nada? (o ruído)

-Non teño augae por iso bebo auga;se tivese augabebería viño (O muiñeiro)

-Máis de mil señoritosentraron por un buratocolleron nome de femiae perderon o de macho. (os grans-a fariña)

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;1

37

Adiviñas relativas ó río e óspeixes:

-Estando eu na miña casaviñeron para me prender;foise a casa polas ventáse eu alí preso quedei. (Os peixes na rede)

-¿Que é unha cousiña cousaque moito se move e non ten pés? (O peixe)

-Longo como un camiñoE torto coma un fouciño (O río)

-Por un carreiriñoMoi mal empedrado,Ando e non me molloE sempre vou mollado. (o río)

-Son dúas irmásE nunca xuntas as verás. (As beiras do río)

A seguinte adiviña pertence a Alfonso Magariños:

Longo como unha rúaRebuldeiro como un meniñoCantareiro como un paxaroE torto como un fouciño. (O río) A

DIV

INA

S

37

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;8

39

REF

RÁ

NS

REFRÁNS

-Para a misa e para o muíño, non agardespolo veciño

(A explicación é que se agardas chegastarde e non oes a misa xa que nas aldeas sóhabía unha, e do mesmo xeito mentresesperas por un veciño pode chegar outrapersoa ó muíño e cólleche a vez, xa que nomuíño había que garda-la vez e que unpasara diante podía significar horas de espera)

-Cambiarás de muiñeiro pero non de ladrón.

(Pastor. 11-1-2000. Muíño de Serafín ou de Felpás. Felpás. SantaMariña. Outeiro de Rei)

-Pescador e troiteiro nin muda nin palleiro.

-Entre o ferrado e a rebola veña o demo ea escolla.


!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;6

40

REF

RÁ

NS

-No inferno só había taberneiros e muiñei-ros, un por medir pouco e outro por medirmoito.


-Polo San Lucas suca boi suca.

(Febreiro de 2000. Muíño de Santa Isabel. Santa Isabel. Outeirode Rei. Lugo)

Vemos nunha leira próxima ó muíño a doushomes traballando para sementar cereal.Preguntamos se o tempo da semente non éantes e, entón, o noso informante recitaeste refrán,pero engade que agora haioutra modalidade de cereal que se semen-ta na primavera, “Hai que sementalo nominguante da lúa de abril, pois se é naoutra lúa hai que sulfatalo, venlle o bicho”.Este é un cereal que se recolle en tresmeses, por iso lle chaman “tremesiño”.

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+54

41

REF

RÁ

NS

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+53

43

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

DITOS POPULARES

“Diciamos: van as vacas ó millón, xa se podíatoma-lo leite, porque hai unha cousa que llechaman allariga , que ten un sabor moiforte, de allo, estaba na beira do río, é unhaherba, a allariga, entón cando pacían comía-na moi ben, o leite sabía a allo, o leite nontiña nada...”

(Recollido en Ombreiro a Darío Rodríguez o 21-5-2000. Fala de

cando as vacas pasaban ós Mollóns a pacer)

Xa daquela se dicía que “o muiñeiro rouba-ba, pero tamén era ladrón o que alí entraba”porque non hai un que non entre ó muíño enon saia enfariñado, e a fariña non é túa e aver como a sacodes, polo tanto se levas oque non é teu es ladrón.

(Recollido en Orbazai a Manuel Fernández o 30-1-2000)

Das ortigas din que son boas para o catarroe para a circulación, o noso informante cólle-as e pásalle-la man como se da herba maisagarimosa se tratase. El di que o coñecen enon lle fan nada.

(Jesús Illán-Robra 4-7-2000)

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+5;

44

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

Pena da Costureira, está cerca do caneiro dePacios. Pola zona teñen unha regra que é:cando o río vai crecido e empeza a cubrir esaPena non se debe de andar no río porque éque leva moita auga. A Pena chámase asíporque dicían que antigamente había unhameiga que viña coser a ela, e sentaba alí,cando a auga cobre o asento é cando non sedebe andar no río.

(Recollida en San Xoan de Parada a César Ferreiro o 23-8-2000)

A pena chamada “Fondapaus” porque égrande, está no medio do río e no medio tenun burato de 1,5 metros furado para abaixo“tirábame de cabeza e saía polo outro lado,ás veces a costas.....”

(Darío Rodríguez – Ombreiro, Primavera do 2000)

Cando o caneiro da praia facía ruído eraxeada, cando o da luz facía pouquiño era botempo. Se se sentía tocar o tren moi fortedende o caneiro da praia dicíase “veñen xea-das”, porque cando o tren tocaba todo esta-ba en silencio.

(Manuel Fernández -Orbazai, 30-1-2000)

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+55

45

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

Ías a unha feira e non podías coller á vacapolo corno dereito, daba mala sorte,... por-que ningunha o ten dereito

(Manuel Fernández -Orbazai, 30-1-2000)

-O muiñeiro canto máis preguizoso mellor é.

(Febreiro de 2000. Muíño de Santa Isabel. Santa Isabel. Outeiro

de Rei. Lugo)

Isto dicíao un vello de Santa Mariña en rela-ción a que o muiñeiro, se pica moito aspedras apura máis a moer, pero a fariña nonsae tan ben para facer bo pan.

Entre os ditos populares hai ben deles referi-dos a crenzas , moitas delas entre a fe e asuperstición sendo difícil ás veces a súa sepa-ración. Como exemplo recollemos da zonade Cela no Rato as Palabras de San XoánRetorneadas que se dicían cando había tor-menta, non as lembraban completas peropolo seu interese completámolas coa versiónde Amador Montenegro Saavedra recollidapor Bouza Brey na súa Etnografía y folklorede Galicia.

Etnografía y folklore de Galicia, tomo I, Edicións Xerais, Vigo, 1982.

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+5;

Las palabras de San Juan retorneadas, yo telas diré que bien me las sé.-Meu amigo, dime a unha.-Amigo teu,non; servo de Dios, si.A unha é o sol máis craro que a lúa,Onde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén.

-Meu amigo, dime as dúas.-Amigo teu, non; servo de Dios, siAs dúas, dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén.

-Meu amigo, dime as tres.-Amigo teu, non; servo de Dios, si.As tres, tres patriarcas,As dúas taboíñas de Moisén,O sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Do mine amén.

-Meu amigo, dime as catro.-Amigo teu, non; servo de Dios,siAs catro, catro evangelistasOs tres patriarcas,As dúas taboíñas de Moisén

46

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+51

47

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+58

O sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén.

-Meu amigo, dime as cinco.-Amigo teu, non; servo de Dios, siAs cinco, cinco chagas,Os catro evangelistasOs tres patriarcasAs dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén.

-Meu amigo, dime as seis-Amigo teu, non; siervo de Dios, siAs seis, seis ciriosAs cinco chagasOs catro evangelistasOs tres patriarcasAs dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén-Meu amigo, dime as sete.-Amigo teu, non; servo de Dios ,si.As sete, sete lámparasOs seis cirios,

48

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+5;

As cinco chagas,Os catro evanxelistas,Os tres patriarcasAs dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén

-Meu amigo, dime as oito-Amigo teu, non; servo de Dios, si.As oito,oito portas do ParadisoAs sete lámparasOs seis ciriosAs cinco chagas,Os catro evanxelistasOs tres patriarcasAs dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén.

-Meu amigo, dime as nove.-Amigo teu, non; servo de Dios, sias nove, nove croas de anges,as oito portas do Paraíso,as sete lámparas,os seis cirios,as cinco chagas,

49

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+56

os catro evanxelistas,os tres patriarcas,as dúas taboíñas de Moiséno sol máis craro que a lúaonde Cristo vai e véna casa de Jerusalén. Domine amén.

-Meu amigo, dime as dez.-Amigo teu, non; servo de Dios,si.As dez, os dez mandamentosAs nove croas de angesAs oito portas do ParadisoAs sete lámparasOs seis ciriosAs cinco chagasOs catro evangelistasOs tres patriarcasAs dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén.

-Meu amigo, dime as once-Amigo teu, non; servo de Dios, si.As once, as once mil virgesOs dez mandamentosAs nove croas de angesAs oito portas do Paradiso

50

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;4

As sete lámparasOs seis ciriosAs cinco chagasOs catro evangelistasOs tres patriarcasAs dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén

-Meu amigo, dime as doce.-Amigo teu, non; servo de Dios, si.As doce, doce apóstolosAs once, mil virgesOs dez mandamentosAs nove croas de angesAs oito portas do paradisoAs sete lámparasOs seis ciriosAs cinco chagasOs catro evangelistasOs tres patriarcasAs dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Domine amén.

-Meu amigo, dime as trece.51

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;3

-Amigo teu, non; servo de Dios, si.As trece, trece raíñas do solOs doce apóstolosAs once mil virgesOs dez mandamentosAs nove croas de angesAs oito portas do ParadisoAs sete lámparasOs seis ciriosAs cinco chagasOs catro evangelistasOs tres patriarcasAs dúas taboíñas de MoisénO sol máis craro que a lúaOnde Cristo vai e vénA casa de Jerusalén. Dómine, amén.

Despois de dici-las palabras contra o tronodicían: “Deus a leve a montes ermos”

(Transcrito textualmente das fontes informantes)

52

DIT

OS

PO

PU

LAR

ES

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;<

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;<

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;5

PARRAFEOS

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;;

57

PAR

RA

FEO

S

PARRAFEO DE FARRUCO E ROSIÑA

ROSIÑA:

Escoita mozo bizarroque falabas onte a noiteque che quero preguntarcando eu viña de lavarFARRUCO:

Non sei porque me preguntaspois non recordo de nadapero de ti non faleinon seas tan mal pensadaROSIÑA:

Ti eres moi pillo, Farrucoxa te conozo de velloa todas lles andas dandopalabra de casamentoFARRUCO:

Non as de ser tan celosanon me fagas rabearsolo e ti che din palabrae contigo hei de casarROSIÑA:

Eu misma lle oín dicira filla da tía Xuanaque te casabas con elae a min que me deixabas.

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;8

58

PAR

RA

FEO

S

FARRUCO:

Non armes esa mentiraporque te vas condenarse andas con esas cousasvou a ter que te olvidarROSIÑA:

Olvídame cando queirasque eu por tí non hei chorarun bandallo coma a tinunca me ha de faltarFARRUCO:

Si son bandallo pirranga¿tu que serás, cousa fea?si tu non tes no teu corpocousa que tañe ben feitaROSIÑA:

Pra ser coma ti meu vellonon sei de donde salichespouco fai falta estudiarpra tan feo e tan folgazánFARRUCO:

Folgazana serás tiporque xa cho da o xeitoandas feita unha porconasiquiera peinas o peloROSIÑA:

Vaite lavar, porco teixoque non te lavas na vidae non te chegues a minque me cheiras a morriña

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;<

59

PAR

RA

FEO

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;6

FARRUCO:

Cala tú, cara de monanarices de perro chatomoito presumes de guapae non vales un patacoROSIÑA:

de rico e de bon mozoe eres un pobre mangantemáis feo que un raposoFARRUCO:

Cala tú pernas torcidasbarriga de panderetaandas tola por casare non topas quen te queiraROSIÑA:

Tu si que andas doentecorrendo detras das mozase sempre coa boca abertapareces un papamoscasFARRUCO:

Non teño ganas de leriamira se calas a bocaque nesa cara de burravouche pegar unha tortaROSIÑA:

Que me vas a pegar túcara de poucos amigosse ti non tes corazónpara espantar a un moquito

60

PAR

RA

FEO

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+14

ROSIÑA:

E deixame quedar en pazvai trabllar, folgazánse che voto as mans a gorxavas quedar sen pasapánFARRUCO:

Non seas mala rapazaque eu non quero pelexarolvidemos todo estotratemos de nos casarROSIÑA:

Despois de tantos despreciosque me acabas de facer¿como queres galopínque eu sexa a túa muller?FARRUCO:

Pidoche que me perdoesmiña Rosiña queridatamén Dios lle perdonoua quen lle quitou a vida.ROSIÑA:

O que perdona non cobrae sempre leva mal pagoeu a ti non che perdonoporque eres un maleducadoFARRUCO:

Has de saber miña nenaque os que son reñidossegún nos dice o refrándespois son os máis queridos

61

PAR

RA

FEO

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+13

ROSIÑA:

Eso pode ser verdápero ti nunca bon ereseres fillo de mala cepates que imitar a quen eresFARRUCO:

Eu pra ti penso ser bonben o sabe Dios do ceoheiche facer boa vidaheiche de dar canto teñoROSIÑA:

Todos os homes son boscando se queren casardespois peganlle a mullere mandannos traballarFARRUCO:

Eu nunca che pegareinon teñas medo rapazaque saben a mermeladadareiche abrazos e bicosROSIÑA:

Con bicos e con abrazosnon fartamos a barrigase non me das outra cousaeso non é boa vidaFARRUCO:

Terás todo canto queirase cando teñas pra vidaheiche comprar chocolatee unha poquiña galiña

62

PAR

RA

FEO

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+1;

63

PAR

RA

FEO

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+1;

ROSIÑA:

Pois se me caso contigoha de ser coa condiciónque has de facer o que eu mandee non me digas que nonFARRUCO:

Eu heche de obedecercanto me mandes rapazafarei sempre o que ti queirastu seras sempre a miña amaROSIÑA:

Pois se has de ser tan boncasémonos cando queirasque eu xa estou rabeandopor che quentar as canelas

Aqui morre o parrafeodestes dous enamoradosque a fin de tantos insultosacaban por ser casados

(Transcrito textualmente das fontes informantes. Recollido enRobra polos anos 60 )

64

PAR

RA

FEO

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+15

A CONQUISTA DE CARMIÑA

-Carmiña do meu agradobonita cara de rosadi si me queres axiñanon te fagas recelosa.-Logo meu Manoliñose o permite San Antoniocasaremonos axiñapra gozar do matrimonio-E San Antonio permiteoque ben ve a necesidaque tanto o teu como o meumoito traballo nos da-Hai o meu algunhas vecesmesmo me fai rabexarpero en canto este solteiranon cho quero estrenar.-Igual che fago euque boa opinion che temosque eu tampouco cho estrenohasta o dia que nos casemos”

(Transcrito textualmente das fontes informantes. Cela-Outeiro

de Rei o 27 de outubro do 2000)

65

PAR

RA

FEO

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+1;

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+11

CANTIGAS

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+18

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+11

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+1;

69

CA

NT

IGA

S

-Miña nai non quereque vaia ó muíñoporque o muiñeirorebrinca comigo,rebrinca comigoe lévame á cama,miña nai non quereque ó muíño vaia.

-Todos os que cantan benteñen posto no muíño,os que non saben cantarmiran por un buratiño.

-No muíño fan cantigas,no muíño fan concellos,no muíño fanse amorese contan contos os vellos.

-O crego foi ó muíñoera mellor que non fora,que coa punta da sotanavarreu a fariña toda.

-O muíño do meu paieu ben lle sei o temperocando está alto, baixalo,cando está baixo, erguelo.

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+16

-O meu home foi ó muíñoe veu cheo de fariñael muiñeiro non é, que diaño de home teño¿a quen se me arrima?

-A miña muliña cando vai para o muíñovai toda enfariñada e cheiña de trigocheíña de trigo e máis de cebadaa miña muliña sempre vai cargada.

-Unha noite no muíñounha noite non é nadaunha semaniña enteiraesa si que é muiñada.

-O río cando vai cheoleva carballos e follastamén podería levaras linguas marmuradoras

-Quen tivera amores lonxee regueiros que pasarfaga unha ponte de pedraque de pau pode quebrar.

-Do outro lado do ríoten o meu pai un palleiro

70

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+84

-O meu home foi ó muíñoe veu cheo de fariñael muiñeiro non é, que diaño de home teño¿a quen se me arrima?

-A miña muliña cando vai para o muíñovai toda enfariñada e cheiña de trigocheíña de trigo e máis de cebadaa miña muliña sempre vai cargada.

-Unha noite no muíñounha noite non é nadaunha semaniña enteiraesa si que é muiñada.

-O río cando vai cheoleva carballos e follastamén podería levaras linguas marmuradoras

-Quen tivera amores lonxee regueiros que pasarfaga unha ponte de pedraque de pau pode quebrar.

-Do outro lado do ríoten o meu pai un palleiro

70

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+84

71

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+83

cada vez que vai alíten que pagarlle ó barqueiro.

-Dentro do meu peito teñodous muíños a moerun moe, outro desmoeasí fai o ben querer.

-Se queres que o carro cantemóllalle o eixo no ríoque despois de ben molladocanta coma un asubío.

-Debaixo do lavadoiroonde María lavabahabía unha sementiñaque o seu Manuel apañaba.

-Eu pasei por Vilariñopor Vilariño cantandoas mozas de Vilariñoquedan no río lavando.

-Non cases co ferreiroquiquiriquíque te queiman as muxicasquiquiriquíCasa cun carpinteiro

72

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+8;

cada vez que vai alíten que pagarlle ó barqueiro.

-Dentro do meu peito teñodous muíños a moerun moe, outro desmoeasí fai o ben querer.

-Se queres que o carro cantemóllalle o eixo no ríoque despois de ben molladocanta coma un asubío.

-Debaixo do lavadoiroonde María lavabahabía unha sementiñaque o seu Manuel apañaba.

-Eu pasei por Vilariñopor Vilariño cantandoas mozas de Vilariñoquedan no río lavando.

-Non cases co ferreiroquiquiriquíque te queiman as muxicasquiquiriquíCasa cun carpinteiro

72

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+8;

quiquiriquíque che fai cousas bonitasquiquiriquí

(Ángel; 76 anos. 6-7-2000. Mazo de Santa Comba. Santa Comba.

Lugo)

-A la fuente voi por vertey al molino por hablartetengo tan mala suerteque nunca puedo encontrarte.

(Febreiro de 2000. Muíño de Santa Isabel. Santa Isabel. Outeirode Rei. Lugo)

A seguinte, aínda que como cantiga noladixeron, máis semella un trabalinguas.

(Recollida á Sra. Emerencia en Santa Comba 4-11-2000)

Agarróuse larouse, o vestido laridoE unha pega larega lle deixouYo no siento el aliento la venida laridaDun penouco larouco que es corredorAgarrouse larouse ó vestido laridoE unha pega larega lle deixou.

(Transcrito textualmente das fontes informantes

73

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+8;

Das seguintes cantigas unha delas fai refe-rencia ó muíño, a outra non pero foi recolli-da na zona do río Rato, concretamente nazona de Cela, cantábaa a avoa das nosasinformantes:

Eu non sei que pasou no muíño,Eu non sei que debeu de pasar,Dende entón Maruxiña está triste,Dende entón non fai máis que chorar.

Algún día algo, algo

Algún día algo, algo ¡ai!E agora, malpocadiño,Xa non me queren as nenas, ¡ai!Porque vou acabadiño.

A Lúa vai encuberta, ¡ai!A min tanto se me dá,A Lúa que a min me alúa ¡ai!Dentro do meu peito está.

Desexaba de te vere ¡ai!Trinta días cada mes,Cada semana seis días ¡ai!E cada día unha vez.

74

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+85

75

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+8;

Algún día algo, algo ¡ai!E agora, malpocadiño,Xa non me queren as nenas ¡ai!Porque vou acabadiño.

Algunhas das estrofas da seguinte cantigaxa están recollidas pero por sernos cantadaasí por Manuel Fernández de Orbazai enxaneiro do 2000, así a transcribimos:

Non che vou para o fiadeiroVouche por fiar na rocaVou por tocarche o pandeiro¡ai queridiña! Que a min me toca.

Esta noite no muíño,Esta noite non che é nadaUnha semaniña enteira¡ai! Esa si que che é muiñada

Miña nai non ten pandeiroMiña nai non ten pandeiro,Deus darallo, Deus daralloE vindo meu pai da feira¡ai! Tocarallo, tocaralloe vindo meu pai da feira¡ai! Tocarallo,tocarallo

76

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+81

Se non tedes sachoSe non tedes sachoTraémolo nósSe non tedes sachoTraémolo nósArado de ferroE carro con boisE carro con boisE carro con boisSe non tedes sachoTraémolo nós.

A seguinte cantiga, do “Milagro de SanAntonio con los pajaritos” da que sentimosno te-la música nin a letra completa era can-tada por unha vendedora ambulante que sepoñía na Porta de San Pedro, chamábanlle aValgame Dios porque dicía:“Plátanos de Canarias de mucho alimientoo-oooooolo digo como lo sieeeentobuenos de comer, malos de pagar... ¡Ay vál-game Dios!”

-Era un pobre labradortrabajador y prudenteque mantenía a sus hijoscon el sudor de su frente.

77

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+88

-Y tenía un huertodonde trabajabafrutas y verdurasque el tiempo traía

(O labrador tiña que ir á Misa e SantoAntonio coidaba o horto)

-Entran las palomaspican el sembradopor eso te digoque tengas cuidado.

(Cando viñan os paxariños, Santo Antoniometíaos nun cerrado para entretelos).

78

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+8;

79

CA

NT

IGA

S

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+86

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;4

!"#$%&'()#*)&'+,-.-+"&*"/"0++1234245++46738++9 :-#%+;3

TERRAS DO MIÑOterrasdomino.deputacionlugo.org/docs/vive/fichas/Facendolle as Beir… · Presidente...

Documents

Transcript of TERRAS DO MIÑOterrasdomino.deputacionlugo.org/docs/vive/fichas/Facendolle as Beir… · Presidente...