ZELULA AMAK

MARTIN CIRIZA ETA IRATI OZKOIDI

Sarrera■ Ama-zelulen inguruko gaia

garrantzi eta gaurkotasun handiko gaia da.

■ Gaixotasunak sendatzeko oso bide baliagarria izateko ahalmena du, nahiz eta oraindik aplikazioak urte batzuk pasa arte prest ez egon

2009-ko otsailean ama-zelulen gaia (stem cells) portada izan zen TIME aldizkarian http://img.timeinc.net/time/magazine/archive/covers/200 9/1101090209_400.jpg

Zer dira? -Ezaugarriak■ Ama-zelulak

(stem cells) diferentziatu gabeko zelulak dira eta organismo multizelular guztietan aurkitzen dira.

•Berritzeko ahalmena. Zatiketa zelularraren bidez behin eta berriro ugaritzeko (bere burua berritzeko) aukera, diferentziatu gabe

■ •Potentzia. Zelula espezializatuan bilakatzeko ahalmena

Zer dira zelula amak?

Zelula amen hazkuntza■ Bizitza zelula bakar batetik

hasten da (zigotoa).

■ Zelula hori zatitzen da behin eta berriro gorputzaren zelula guztiak eman arte.

■ Une batean zelula horiek beren kopia identikoak egiteari utzi egiten diote eta zelula espezializatuak ematen hasten dira.

■ Zelula ama berriak behar izaten dira, zelula espezializatuak ematean agortu ez daitezen.

■ Zelula amek erabakia hartu behar dute uneoro: zelula ama gehiago egin ala zelula espezializatua bihurtu.

■ Kanpoko eta barneko seinaleen ondorioz (gorputzak ematen dituenak) hartzen dituzte erabakiak zer zelula mota espezializatua izango diren zehazteko.

■ Seinale horiek zeintzuk diren jakiten saiatzen ari dira zientzilariak.

Funtzioa■ Zelula amak oso

zelula- mota bereziak dira eta erreserba gisa funtzionatzen dute zeren zelula espezializatuek galdu egin dute bere kopiak egiteko ahalmena eta hiltzen direnean ordezkatu behar izaten dira hau da hain zuzen zelula amek egiten dutena

Zelula motak■ Zelula-mota bakoitzak bere ezaugarriak ditu.

Batzuk elkarrekin hazten dira; beste zelula batzuk hazten dira isolamenduan, elkarretik urrunduz...

■ Zelula-mota horiek talde espezializatuan egiten dute lan. Batzuk oxigenoa garraiatzen dute zirkulazio- sistematik, beste batzuk uzkurtu eta luzatu sistema muskularrean...

Zelula motak■ Diferentziatutako zelulak

bihurtzeko ahalmenaren arabera, zelulak izan daitezke

■ •Totipotenteak: edozein zelula- mota emateko ahalmena (extraembrionarioak barne)

■ •Pluripotenteak: ia zelula-mota guztiak emateko ahalmena. Ama- zelula enbrionarioak pluripotenteak dira

■ •Multipotenteak: funtzio jakin bat duten zelula-motak emateko ahalmena dute. Ama-zelula helduak multipotenteak dira.

Enbrioi zelula amak■ Ehun baten zelula amek

ehun horren zelulak emateko gai dira soilik.

■ Zelula hauek blastozistotik (fertilizazioaren 4-5 egun ondoren lortzen da eta 50- 150 zelula inguru ditu) datoz, hau da umetokian inplantatu aurretik ematen den enbrioitik.

■ Fase honetako enbrioi batean badaude zelula batzuk hazi daitezkeenak eta potentzialki gai direnak edozein motako zelulak emateko: odol-zelulak, neuronak...

Ama zelula helduak■ Ama-zelula helduak

helduen ehunetan aurkitzen dira.

■ Irudian agertzen dira ama-zelula helduak aurkitu diren zenbait organo eta ehun.

■ Ikerketak daude beste tokietan ere aurkitzeko.

■ Beraiek duten funtzioa suntsitzen diren zelulak ordezkatzea da baina enbrionarioek baino ahalmen mugatuagoa dute

Zertarako balio dute?■ Zelula amak oso

baliagarriak dira medikuntzan. Adibidez, azaleko zelula ama batek egin ditzazke azal zelulak gorputza osoa estaltzeko adina.

■ Horrek oso aurrerapen handiak ekarri ditu erredurak dituen gaixoak tratatzeko garaian.

■ Beste gaixotasunak sendatzeko ere balio dute, leuzemia kasu.

■ Zelula ama gutxi batzuren transplantea nahikoa izan daiteke odol-sistema osoa erreparatzeko.

Beste aplikazio batzuk:

■ •Animaliekin eginiko testak murriztu egingo lirateke

■ •Medikamentuen testak zelulekin egin daitezke

■ •Gaixotasunak hobeto ulertu (diabetes...)

IPS ZELULAK■ Ez dira uste zuten bezain otzanak. Azaleko edota

ilesko zelula simpleetatik, birprogramazioaren ostean zelula amen berdinak sortzen zirela pentsatzen zuten baina ez da perfektua. Izan ere eutsi egiten diote zelula helduak zireneko genomaren zati bati. ADN ari itsatsita dauden metiloma izeneko molekula batzuk gordetzen dute oroimen hori. IPS molekulen metilomak aztertzean ikusi dute zelula amen bezalakoa dela ia osotasunean baina ez osorik eta hor dago hain zuzen koska

■ Horretaz aparte beste akatz bat ere aurkitu dute IPS zelula hauek minbizia, tumoreak garatzeko joera handiagoa dutela; tumoreak sortzeko prozesuekin lotutako geneen mutazioak dituzte.

■ Zelula normalak baino aukera handiagoak dituzte tumoreak gauzatzeko eta honegatik IPS zelulen erabilera izugarri muga daiteke.