O espazo urbano

O POB0AMENTO URBANO

É o poboamento das cidades. A cidade é:

• Un espazo heteroxéneo no que se mesturan diversos elementos naturais, económicos, sociais, políticos e culturais.

• É un conxunto de rúas e edificios. Criterios

• Cuantitativos• Número de habitantes. En España o núcleo que teña máis de 10.000 hab. • Consídérase semiurbano entre 10.000 e 2.000 hab. e menos dun 25 % da súa

poboación traballando no sector primario. • Densidade: a densidade urbana é maior que a rural.

• Cualitativos• Morfolóxico: Disposición da paisaxe urbana, as formas e os tamaños das rúas e

edificios.• Funcional: Actividade económica centrada nos sectores secundario e terciario. • Espacial: a cidade que articula un espazo máis amplo.• Sociolóxico: As formas de vida da poboación urbana, tipo de familia, relacións

sociais, ámbitos de sociabilidade, redes de axuda, etc..

O proceso de urbanización

Urbanización

preindustrial industrial postindustrial

Orixes Ideade media Ata mediados do S. XIXIdade moderna

Cidades gregas E fenicias

Romanización

Espazo musulmán

Espazo cristián

Crecemento no S. XVI

Estancamento no S. XVII

Primeira modernización S. XVIII

Mediados do XIX-1936 1939-1959Desnvolvemento

1959-1975

A urbanización preindustrial

FACTORES Estratéxicos e militares Políticos e administrativos Económicos Relixiosos

Etapas Orixes: fenicios, gregos e

romanos A cidade medieval

• Cristiá• Musulmá

A cidade moderna• Crecemento no s. XVI• Estancamento no s. XVII• A racionalización da cidade na

ilustración

A urbanización industrial

Factores División administrativa do

Estado español (provincias, 1833)

Económicos: focos de industrialización e recepción do éxodo rural.

Fases Ata mediados do século XIX:

crecemento escaso, menos do 10% da poboación urbana

Dende mediados do XIX ata a guerra civil: crecemento intenso ata o 40%

Guerra civil e autarquía: reruralización e creación dos eixos urbanos (Madrid, Barcelona, Bilbao, Valencia…)

Desarrollismo (1960-1975)

Proceso de urbanización A urbanización

postindustrial: En España a partir da

década de 1980• A industria perde

protagonismo como factor de urbanización

• Terciarización da cidade• Inicio da desurbanización• Dispersión da urbanización

• Medran a cidades de mediano tamaño e as grandes cidades comenzan a deter o seu crecemento.

Vigo crecemento urbano

Trazado da antiga calzada romana

Crecemento urbano Vigo

Caso Vello, século XVIII

Crecemento urbano Vigo

Vigo no século XVIII

Vigo crecemento urbano

Vigo mediados do século XIX

Vigo crecemento urbano

Vigo, finais do século XIX

Vigo crecemento urbano

Vigo, 1936

Vigo crecemento urbano

Vigo, 1980

Vigo crecemento urbano

Vigo, 2000

Vigo crecemento urbano

Vigo, extensión do Porto de Vigo

Morfoloxía urbana Morfoloxía é o aspecto externo

que presenta a cidade. Influída polo• Emprazamento: espazo concreto

sobre o que se asenta a cidade (topografía)- función inicial da cidade

• Situación: posición da cidade con respecto a un contorno xeográfico máis amplo (rios, montañas, vías de comunicación, mar…)

A morfoloxía da cidade é resultado da combinación de:• Plano

• Irregular• Radiocéntrico• Ortogonal

• A construción• Trama

• Compacta ou pechada• Aberta

• Edificación• colectiva (bloques e torres)• Individual (vivendas exentas ou

acaroadas)• Usos do solo

• Residencial• Industrial• Equipamento• Comercial e de negocios.

Plano irregular Plano ortogonal

Plano radiocéntrico

A MORFOLOXÍA URBANAPLANO IRREGULAR

Non hai planificación As rúas son irregulares, estreitas e sinuosas e algunhas sen

saída. O trazado das rúas está condicionado pola orografía. Correspóndese coa parte antiga das cidades que medraban dentro

do recinto amurallado (cidades medievais cristiáns cun trazado de forma radiocéntrico a partir do castelo, mercado ou praza) e as cidades con pasado musulmán que teñen un trazado labiríntico, no que as rúas teñen un trazado irregular, onde non hai prazas nin rúas importantes que rexan a trama urbana. As casas non teñen fachadas relevantes, pero si patios interiores.

PLANO IRREGULAR. TOLEDO

TOLEDO

MORFOLOXÍA URBANAPLANO ORTOGONAL

Hai planificación As rúas son rectilíneas e cruzanse en ángulos

recto formando cuadrículas (mazás) É típico nas cidades romanas. Estas xurden a

partir dos campamentos romanos cunha estrutura en dameiro, con rúas que se cruzan en ángulo recto é dúas rúas principais. Estaban rodeadas de unha muralla

É típico nas novas cidades españolas xurdidas das repoboacións levadas a cabo no s. XVIII. Ej. La Carolina (Jaén), Aranjuez.

MORFOLOXÍA URBANAPLANO ORTOGONAL

Os ensanches das grandes cidades de finais do XIX e do XX (Barcelona, Madrid). Estes foron impulsados pola burguesía• O enlace entre as áreas medievais e os ensanches

realízase xeralmente polas prazas maiores construidas cerca das portas de entrada ás murallas.

• Dende a praza “partían rúas rectilíneas”, das cales unha delas era xeralmente a rúa maior.

LUGO

LA CAROLINA (JAÉN)

ARANJUEZ

CASTELLÓN DE LA PLANA

FERROL

FERROL

BARCELONA

MORFOLOXÍA URBANAPLANO RADIOCÉNTRICO

As rúas parten dun punto central como se foran radios dunha circunferencia.

É propio das cidades de orixe medieval. Ej. Vitoria

VITORIA

BETANZOS

MORFOLOXÍA URBANAPLANO LINEAL

Xurden ao longo dunha vía de comunicación. Ej. Logroño

Nalgúns casos existe unha planificación teórica como a cidade lineal de Arturo Soria en Madrid

NORTE DE LUGO

MOGOR-BARES

CIUDAD LINEAL ARTURO SORIA-MADRID

CIUDAD LINEAL ARTURO SORIA - MADRID

Estrutura urbana

O casco antigo• A herdanza de época preindustrial• A herdanza da primeira época industrial• Industrialización: deteriorización e renovación do casco antigo• Postindustrial: política de rehabilitación integral

O ensanche urbano• O ensanche burgués: progresiva densificación• Zonas industriais e barrios marxinais• Barrios axardinados

Perifería urbana• Franxa urbana e periurbana• Barrios marxinais e infravivenda• Barrios de vivendas de protección oficial• Polígonos de vivenda de promoción privada• Áreas de vivenda unifamiliar e de segunda residencia

A ESTRUCTURA URBANACENTRO HISTÓRICO

Coñecese como CASCO ANTIGO Reflicte como era a cidade antes da revolución industrial. Soen ser os depositarios dun rico patrimonio cultural –edificios,

murallas- que lembran nalgúns casos ao mundo romano ou medieval (casco antigo de Barcelona, Santiago de Compostela, Lugo...) En moitos casos foron modificados de xeito irreversible.

A paisaxe correspóndese co plano irregular. Os edificios son antigos, de plantas baixas e abondan as edificacións

destruídas ou abandonadas. Actualmente soen ser barrios residencia de inmigrantes En moitos casos están sendo rehabilitados para novas funcións, ben

como como residencia dos grupos sociais acomodados , ben para locais administrativos (concellos e as súas dependencias, delegacións de institucións públicas) ben como centros de ocio e cultura...

Estrutura urbana

Casco Vello de Vigo

CASCO ANTIGO VIGO-CASA ALMEIDA

CASCO ANTIGO VIGO - CESTEIROS

CASCO ANTIGO VIGO – CALLE REAL

CASCO ANTIGO VIGO

ESTRUTURA URBANAENSANCHE

Constrúense a finais do s. XIX ou principios do XX por e para a burguesía ante o aumento da poboación nas cidades e pola industrialización.

Teñen unha estrutura planificada, adosados ao casco antigo, pero cunha estrutura ben diferenciada.

O plano é ortogonal e responde plenamente ás necesidades da cidade de dispoñer de máis espazo.

Os edificios son de varios pisos, de varias vivendas, con patios interiores, escaleiras comunitarias e ascensor. A planta baixa destínase para o comercio ou obradoiros industriais.

Constitúen os barrios centrais das cidades Os edificios soen estar rehabilitados e só en parte manteñen os

seu carácter residencial para as clases medias e altas. Son zonas de grande actividade comercial e de negocios

ENSANCHE VIGO-MARQUES DE VALLADARES

ENSANCHE VIGO – GRAN VÍA

ENSANCHE VIGO – PLAZA CONSTITUCIÓN

ENSANCHE VIGO – POLICARPO SANZ

ENSANCHE VIGO-PRINCIPE

MORFOLOXÍA URBANAAS AREAS DE NEGOCIOS – CBD -Son espazos dedicados a albergar oficiñas e as principais

actividades financeiras e comerciais. Están situados nos ensanches (Vigo) ou alrededores, cerca das

grandes vías de comunicación (Madrid). Poden estar tamén no casco histórico

Son edificios de nova construción e bastante altos, debido a que o prezo do solo é moi elevado

CENTRO DE NEGOCIOS VIGO – POLICARPO SANZ

AREA DE NEGOCIOS - MADRID

ESTRUTURA URBANA – OS BARRIOS PERIFÉRICOS

Xorden na segunda metade do século XX como consecuencia do rápido crecemento económico que se reflicte na rápida urbanización. Son barrios que xorden na bisbarra das cidades ou ao redor dos primeiros ensanches. Presentan varias etapas:

• 1950-1970 o característico foi a construción de grandes promocións inmobiliarias en polígonos de viviendas con bloque en altura, alta densidade de población, e unha calidad de construcción e entorno deficiente. Construidos para albergar aos inmigrantes

• A partir de 1980 o crecimiento caracterízase pola construción de zonas residenciais, cunha baixa densidade de poboación , vivendas illadas ou adosados e cada vez máis lonxe do centro urbano. Están ocupadas por clases medio altas.

BARRIOS PERIFERICOS VIGO

BARRIOS PERIFERICOS VIGO

BARRIOS PERIFÉRICOS VIGO

BARRIOS PERIFÉRICOS VIGO - NAVIA

BARRIOS PERIFÉRICOS VIGO - COIA

BARRIOS PERIFERICO VIGO - CANIDO

ESTRUTURA URBANA – O CHABOLISMO

Coñocidas como áreas de urbanización marxinal ou infraviviendas

O chavolismo caracterízase `por una urbanización mínima ou inexistente, con déficit de servizos, e vivendas autoconstruídas, de moi baixa calidade onde vive unha poboación marxinal, excluíada das redes de integración social.

Os concellos intentan solucionar este problema coa construción de polígonos de viviendas.

CHABOLISMO

ESTRUTURA URBANA. POLIGONOS INDUSTRIALES

Localízanse nas bisbarra das cidades. Neles ubícanse as industrias e os

centros comerciais. Están ben comunicados coa cidade.

POLIGONOS INDUSTRIALES VIGO

As aglomeracións urbanas

Área metropolitana• Cidade central• Relacións económicas, sociais e espaciais entre a cidade central e as cidades satélites• Fundamental o deseño da rede de comunicación• Estilo de vida urbano• Problemas:

• necesidade de planificación e integración no ámbito rexional máis amplo (competencia das CC.AA• Ordenar as actividades económicas, os espazos non urbanizados e o transporte

• Estrutura espacial• Coroas concéntricas• Modelo sectorial ou radial

Conurbación• Área urbana continua formada pola crecemento paralelo de dúas ou máis cidades ata unirse

Rexión urbana• Área discontinua integrada por cidades dispersas (forma de nebulosa)

Megalópole• Urbanización de escala suprarexional (Barcelona, Valencia, Alacant)

AS AGLOMERACIÓNS URBANAárea metropolitana

Área metropolitana de Vigo

Conurbación

Eixo comunicación

Conurbación

Rexión urbana

Rexión urbana

Megalópole

Megalópole

Problemas das cidades españolas

A cuestión da vivenda Problemas de abastacemento e equipamento Tráfico Problemas medio ambientais

• Creación de microclima urbano

• Contaminación atmosférica

• Ruído

• Produción de residuos urbanos e a súa eliminación

Produción do espazo urbano

Interacción dos seguintes axentes económicos e sociais• Propietarios do solo

• Promotores e inmobiliarios

• Empresarios industriais

• A cidadania

• Os poderes políticos

A planificación urbanística Urbanismo: o obxectivo e planficar e prever o futuro do espazo urbano a partir da

realidade actual• Teórica (teoría urbanistica)• Práctica (planeamento urbanístico): ordenar a totalidade do solo urbano e rústico dun concello,

proxectando novos espazos en previsión do crecemento futuro Etapas do urbanismo en España

• Segunda métade do s. XIX• Planos xeométricos• Planos de aliñamento das rúas• Planos de saneamento• Mellora dos servizos e equipamentos urbanos

• Século XX ata 1975• no primeiro terzo continuismo con respecto ao século XIX• Autarquía (1939-1959)

• reconstrución• Lei do solo e ordenación urbana de 1956. Clasificación do solo en urbano, de reserva urbana e rústico• Elaboración de lies sobre a vivenda: vivenda protexida, vivendas sociais, arrendamentos urbanos

• Desenvolvemento 1960-1975• Problemas d e vivenda• Densificación da trama urbana• Especulación, crecemento desordenado e destrución do patrimonio

• A partir de 1975

A planificación urbanística a partir de 1975

Plan xeral de Ordenación urbana • Plans parciais

• Plans especiais

• Loita contra a especulación• Plans revitalizadores

• Presión da sociedade civil

• Sensibilidade medio ambiental e reclamación de equipamento

•

A DISTRIBUCIÓN DAS CIDADES EN ESPAÑA

Presenta as siguintes características

• Desequilibrio. Zonas con altas densidades urbanas e outras moi pouco urbanizadas

• Carácter periférico. Agás Madrid, Sevilla, Valladolid e Zaragoza, o resto das grandes cidades se sitúan próximas á costa

• Disposición radial. As ciudades distribúense dende Madrid cara a periferia seguindo unha disposición radial.

O SISTEMA URBANO

É un sistema XERÁRQUICO: as cidades de maior tamaño teñen servizos máis especializados e un área de influencia maior. Se poden clasificar

• Metrópolis nacional

• Metrópolis rexional

• Capitais de provincia ou comarca

• Área metropolitana

• Conurbación

Sistema urbano en España

DISTRIBUCIÓN DAS CIDADES

O SISTEMA URBANO

O sistema europeo de cidadesO eixo urbano en Galicia