Centenario das irmandades da fala. guia da exposicion. Biblioteca da Deputación da Corunha

Centenario das Irmandades da Fala.

A fouce renovadora da lingua

Guía da exposición

Biblioteca Provincial da Deputación da Coruña

irmandades da fala

03 06 07

08 09

11 17

índice

03 introdución

06 a aventuraxornalística

07 a aventura editorial08 a poesía

09 o teatro

11 principais persoeiros

Biblioteca da Deputación da Coruña

http://dacoruna.gal/biblioteca

Riego de agua, 37 15001 A Coruña

17 a exposición

21 selección

21

introduciónI Asem

blea N

acionalista, Lug

o 17

-18 de

novem

bro

de

1918

historia é ben coñecida: o 18 de maio de1916, convocados por Antón Villar Ponte edespois dunha serie de pronunciamentos eréplicas na prensa, créase na cidade da Coruñaa primeira Irmandade da Fala.

O facho que prenderan axiña se espallou,constituíndose a de Compostela o 28 de maiodese mesmo ano e de seguido as de Monfortede Lemos, Pontevedra, Ourense ou Vilalba. En1917 nacerán as irmandades de Ferrol, Melide,Vigo, Mondoñedo e Baralla, e en 1918 as daEstrada, Vilagarcía, Betanzos, Ortigueira, Muxíae Lugo.

O propio Antón Villar viña de publicar unsmeses antes o folleto "Nacionalismo gallego:nuestra afirmación regional" que, escrito aíndaen español, estaba centrado na defensa,dignificación e cultivo da lingua galega.

A proposta de Villar Ponte foi ben acollidapolas diferentes sensibilidades que compoñíano galeguismo na altura. Deste xeito á reuniónconstitutiva asistirán Manuel Lugrís Freire, UxíoCarré, Tettamancy, os irmáns Vaamonde Lores

Eladio Rodríguez González, Baldomir, BanetFontenla ou Oviedo Arce, Antón Villar Ponteserá primeiro conselleiro da Irmandade daCoruña, e o catedrático da USC Luís PorteiroGarea da de Compostela. Ambos, canda aLeandro Carré, formarán o triunvirato queguíe os primeiros pasos do novo proxecto.

Podían ser socios, todos os homes emulleres galegos e maiores de 16 anos,podendo asociarse todos aqueles que,aínda que non naceran en Galicia, sesentiran "galegos de corazón".Dos máis desetecentos afiliados que chegaron a ter asIrmandades, case catrocentos estabanafiliados á da Coruña.

Nada como dixemos coa finalidadeinmediata de exaltar e fomentar a lingua, nonpor acaso as Irmandades veñen nacer aunha Coruña sé da tertulia da "Cova Céltica",da Academia, da Escola Rexional deDeclamación, ou onde están sitas as editorasde Martínez Salazar e Carré.

Os alicerces que a xeración rexionalistaplantara foran abrollando até termos por

A

p. 3

1916 2016Irmandades da Fala

primeira vez na historia contemporánea deGalicia unha xeración urbana de clasesocialascendente, galego-falante econscientizada coa lingua: os Victor Casas,Álvaro Cebreiro, Xaime Quintanilla ou CamiloDíaz Baliño.

Mais, a verdadeira ruptura política e cultural queconstituirán as Irmandades e a de procurarultrapasar a experiencia da xeración anteriorque, sen restarlle un ápice de mérito, pivotaraarredor da investigación erudita, a creación econtrol de sociedades e institucións e acelebración de actos e homenaxes simbólicas epatrióticas como as dos fusilados de Carral ouos actos do enterro de Curros.

Co Rexurdimento o galego fora recuperado parao uso escrito, se ben reducido á poesía e conaparicións esporádicas no teatro e nos xornais.

Fronte a iso as Irmandades promoveron aelaboración de dicionarios e gramáticas, deestudios lingüísticos e reivindicaron a presenzado galego na Administración e no ensino.Déronlle pulo á actividade editorial coa creaciónde editoras como Céltiga, Lar ou Nós eimpulsaran a creación dos coros galegos.Intentaran, por primeira vez, estabelecer unsistema cultural estruturado e moderno feitodesde Galicia e na lingua do país.

Orientadas orixinalmente cara a promoción dalingua e cultura galegas, será na Asemblea deLugo de 1918 cando o seu campo de acción severá ampliado tamén caraa iniciativas decarácter político.

Esta I Asemblea Nazonalista celebrada en Lugoentre o 17 e 18 de novembro de 1918 contacoa asistencia de 16 agrupacións locaisrepresentadas por unhas 60 persoas, a metadeprocedente da Coruña.

Desta Asemblea saíu o "Manifesto Nazonalista"que supuxo a superación definitiva dorexionalismo e que constituiría a base común detodos os programas do nacionalismo galego atéa Guerra Civil. Nel defínese a Galicia como

nación, reclámase a autonomía integral deGalicia e a cooficialidade do galego.

Tras a publicación da "Teoría donacionalismo galego" de VIcente Risco e atéa IV Asemblea Nacionalista de Monforte de1922 as tensións entre o grupo coruñés e ogrupo ourensán venvan en aumento até quena asemblea as Irmandades rachan. AIrmandade da Coruña e as controladas porela mantéñense fieis ás formulaciónsorixinais, mentres que o resto dasagrupacións se constitúen na IrmandadeNazonalista Galega, presidida por VicenteRisco.

A principal diferenza de criterio viraba sobrea participación política: o núcleo ourensánestaba máis a prol do proselitismo e a accióncultural e o grupo coruñés era partidario daacción política, ou dito doutro xeito: "unhaliga de intelectuais fronte a un partido debases".

Villar Ponte ingresa entón na Irmandadecontrolada por Risco e deixa a dirección d'ANosa Terra. A Irmandade da Coruña, dirixidaagora por Alfredo Somoza e Ánxel Casal,seguiu a editar A Nosa Terra durante aditadura de Primo de Rivera con non poucosproblemas coa censura. En 1923, convocana V Asemblea Nacionalista, que mantén aliña promulgada en 1918 e elixe a PeñaNovo como primeiro Conselleiro.

Durante a seguinte década, o nacionalismoficará dividido en dous sectores: o quepivota arredor da Irmandade da Coruña eoutra póla controlada por Risco e o grupoNós. Se ben non debemos consideraloscompartimentos estancos, as colaboraciónsentre uns e outros son moi habituais:veremos ao grupo Nós colaborar en A NosaTerra e aos coruñeses na revista Nós. Aléndiso todos participarán na creación emantemento de entidades como oSeminario de Estudios Galegos.

p. 4

1916 2016

Persoas d

o grupo

excursionista d

a Irmand

ade

da

Fala en Ponted

eume

(1919)

Irmandades da Fala

O número de actos e publicacións sobre asIrmandades proxectadas para 2016 semelladarlle a razón ao viveirense.

p. 5

1916 2016

“No decorrer da vida galega haiun ano, dentro dos que

sucedidos na actual centuria,cuia lembranza, lonxe de

s’esmorecere, cada vegada seafirma máis e máis, até o punto deire abranguendo paseniño aquelreleve destacado con que as

datas cumias, as datas ergueitas ede siñificanza singular se fanpresentes de cote no fluir dosanos e dos pobos. Trátase dunano -1916- cuia importancia senon esvaeo pasar dos días, calocurre pol-o xeral, sinón pol-acontra, ela se perfia nidiamente amedida que o tempo pasa,tornando cada vegada máispresente e máis rexamenteacreedor â nosa mais crara

lembranza”.

Entre 1929 e 1930 prodúcese unhareorganización. Villar Ponte abandona asposicións de Risco e reintégrase na Irmandadecoruñesa e, xunto a Casares Quiroga, constitúea ORGA, desde a que asistirá á proclamación daII República saíndo deputado nas eleccións dasCortes Constituíntes en 1931.

En 1931 coa creación do Partido Galeguista asIrmandades da Fala disólvense para integrarsenel agás a da Coruña, que unicamentemodificou os seus estatutos. Progresivamentedurante a II República parte dos irmandiños queestán na ORGA irán ingresando no PartidoGaleguista polo que consideran unha derivaestatalista do partido de Casares Quiroga, asífará o propio Villar Ponte en 1934 saínda elixidodeputado de novo en 1936, mais nonchegando a tomar posesión por morrer enmarzo dunha perforación gástrica.

Despois da guerra o destino dos membros dasIrmandades foi parello ao de moitos outros quese mantiveron fieis á República ou participaranen actividades consideradas "subersivas","separatistas" ou "prosoviéticas" pola novabarbarie gobernante: morte, exilio, depuraciónou silencio.

En 1951 no seu discurso de ingreso na RealAcademia Galega o irmán Ramón Villar Ponteafirmaba:

Carnet d

e afiliad

o das Irm

andades

da Fala d

o xornalista X

erardo

Roque

Irmandades da Fala

Fundació

n do

Parido

Galeg

uista

a aventura

xornalística

Realizad

a polo

fotógrafo

e gravad

or Ped

ro Ferrer (1880

-1939) na

cidade

da Coruña. G

ravado

da cab

eceira d’A

Nosa T

erra, voceiro

das Irm

andades d

a Fala

16 de novembro de 1916 sae do prelona Coruña a cabeceira A Nosa Terra, “Ideariumda Hirmandade da Fala en Galicia e nascolonias gallegas d’América e Portugal”. Xa tiñaexistido unha cabeceira agrarista con ese nomena década anterior, bilingüe e dun perfilmarcadamente anticaciquil.

A Nosa Terra pasará por diversas prensas,cousa que afectará á súa periodicidade,formato e calidade e contará cunhas tiraxesvariábeis de entre 1000 e 2000 exemplares.

Na súa etapa coruñesa, a redacción eadministración desta publicación estaba nodespacho que tiña no Cantón Grande oavogado e escritor Xosé Iglesias Roura, que foio seu primeiro director. Antón Villar Ponte foi oseguinte director até a Asemblea dasIrmandades da Fala de Monforte. A partir deentón Víctor Casas será quen leve o peso realda dirección, aínda que nominalmente houberavarios directores.

En 1932, pouco despois da constitución dopartido galeguista, converterase no seuvoceiro oficial e a sé mudará a Pontevedrasendo os seus directores Alexandre Bóveda,Aquilino Iglesia Alvariño en 1933 ou RamónSuárez Picallo en 1934.

Case todos os intelectuais do primeiro terzodo século XX colaborarían en maior oumenor medida con A Nosa Terra: PorteiroGarea, Xohán Vicente Viqueira, ManuelLugrís Freire, Roberto Blanco Torres, AmadoCarballo, Castelao, Correa Calderón,Filgueira Valverde, Manuel Antonio, XaimeQuintanilla ou Peña Novo.

O

p. 6


a aventura

editorialCatálo

go

de

«LAR

» pubricació

ns galeg

as e imprenta

n 1924 e baixo o control da Irmandadecruñesa, Leandro Carré e Anxel Casal fundan aeditora Lar. O número 1 da colección, A miñamuller, de Wenceslao Fernández Flórez,marcará unha liña diferente dos intentosanteriores con estratexias editoriais que están afuncionar no mercado español por esas datas.

Por prezo, tamaño e tratamento das ilustraciónsdas portadas (estarán a cargo de Camilo DíazBaliño, Cebreiro e Castelao) estaba encondicións de competir coas colecciónspopulares e de entretemento en español traídasde mercados editoriais máis potentes comoMadrid e Barcelona. Se ben é certo que esacompetición está un tanto trampeada, pois parapoder competir os autores e ilustradores cedenos seus dereitos ou colaborandesinteresadamente.

Créase así unha colección de novelas urbanas,curtas, de baixo prezo, con temas galegos maisafastados dos tópicos enxebristas co obxectivode popularizar, estender e divulgar o interesepola lingua e a literatura galegas.

Ademais a creación dunha colecciónpopular e sobre todo periódica animará aosautores cara unha produción máiscontinuada. LAR publicará as obras dosautores máis importantes do momento edaqueles que o serán co tempo. Así porexemplo a primeira obra narrativa de OteroPedrayo, Pantelas, un home libre, será onúmero 8 da colección.

A modo de contexto e para facérmonosunha idea da importancia da editoratomamos os datos que recolle ErnestoVázquez Souza en A fouce, o hórreo e oprelo : Anxel Casal ou o libro galegomoderno: “de aproximadamente 50 libros efolletos máis ou menos de carácter, autoríaou temática galega, publicados en Españaen 1925, 18 pertencen a LAR. De 47 en1926, 19 son de LAR”.

E

p. 7


a poesíaRetrato

s dos poetas A

ntonio

Norieg

a Varela e

Ramón

Cabanillas

o principiar o século XX, a literaturagalega vivía un instante especialmenteproblemático. Aínda que o número de obrasnon deixaba de incrementarse, a calidade dostextos que se producían era, polo xeral,manifestamente inferior á lograda polasgrandes figuras do Rexurdimento (Rosalía,Curros, Pondal...), imitados até o tópico.Na altura temos unha poesía estancadaesteticamente, chea de tópicos reducionistas(galego=poesía=ruralismo) coa escusa deachegarse á mentalidade popular, ofrecendounha imaxe ordinaria e deforme do mundorural galego.

Neste contexto, o labor dos escritoresvinculados ás Irmandades supón un revulsivona poesía galega que abre o camiño para unsegundo rexurdimento.

A procura dunha estética fortemente identitariaadquire especial relevo na obra dos poetasdesta época. Non por acaso no manifesto da IAsemblea Nacionalista as Irmandadesreivindicaran a soberanía estética da nazóngalega.

Os autores máis representativos da poesía dasIrmandades foron Antonio Noriega Varela eRamón Cabanillas. Alén deles hai que nomear aautores tan destacados como Gonzalo LópezAbente ou Vitoriano Taibo.

O primeiro que marca timidamente o comezode novos camiños é Antonio Noriega Varela(1869-1947). Podemos consideralo o máisdestacado representante dunha xeración detransición: por unha parte acepta os temaspopulares, o costumismo e o sentido cívicodos predecesores, pero por outra podemosver nel certos influxos do modernismo e daliteratura portuguesa. En Do ermo vemos ungalego con menos hiperenxebrismos, unhavontade de estilo dun galego máis culto.

Pero o poeta máis destacado da época dasIrmandades é Ramón Cabanillas(1876-1959): O Poeta da Raza.

Recolle a inquedanza de Rosalía, o celtismode Pondal e a protesta de Curros (toda anosa tradición) introducindo elementosrenovadores modernistas. É autor dunhavasta obra na que destaca No Desterro(1913), Vento Mareiro (1915), Da TerraAsoballada (1917).

O muxián Gonzalo López Abente publicou,entre outras, as seguintes obras: Escumas daribeira (1911), Alento de raza (1918),Nemancos (1929) e Centileos nas ondas(1958). A súa novela O deputado porVeiramar (1919) inaugurou a BibriotecaGaleguista das Irmandades.

A

p. 8


o teatroFotografía d

a representació

n de

"¡¡Filla...!!, de

Galo

Salinas

o inicio do século viña de crearse naCoruña a Escola Rexional de Declamación conGalo Salinas e Lugrís Freire de referentes.

A Escola foi a primeira compañía teatraldedicada á realización de espectáculos engalego e constituíu a primeira iniciativa deformación teatral que se emprendeu en Galicia.Foi pioneiro no desenvolvemento do teatrorexionalista e na creación dun movementoteatral galego. Destacan A ponte (1903), deLugrís Freire, que supuxo unha ruptura coaprodución anterior polo emprego dun galegocontemporáneo e o uso da prosa no canto doverso ou ¡Filla! (1892) e Lenda de horrore(1894) de Galo Salinas.

As Irmandades crearán e animarán á creaciónde coros e agrupacións folclóricas en distintospuntos de Galicia para a representación desaspequenas pezas teatrais, sen complicaciónsescénicas, que incluían tipos populares oureivindicacións rexionalistas ou as dúasconxuntamente. É o momento no que nacen“Toxos e froles”, “Cántigas e aturuxos”,“Agarimos da Terra” ou “Brisas do masma”

A actividade teatral destes coros e agrupaciónsfolclóricas foron un bo caldo de cultivo paraque a superación do teatro rexionalista e así, en1919, se funda o Conservatorio Nacional doArte Galego, que escolle non inocentemente aobra de Cabanillas A man de Santiña.

As Irmandades e o grupo Nós elevaron oteatro galego ás cotas máis altas coñecidasaté entón. Achegaron o xénero dramático amovementos modernistas como osimbolismo e o expresionismo partindo deelementos propios como o celtismo, oatlantismo e os modelos culturais dePortugal e Irlanda.

A man da santiña inicia un novo teatroliberado dos tópicos anteriores: os caciques,as meigas e o enxebrismo son substituídospor un cadro no que a lingua galega é postapor primeira vez en boca das clases altas erodeada de cultura e distinción.

Serán Ramón Cabanillas e Antón Villar Ponteos que dean un paso máis n’O Mariscal, obraen verso de inspiración modernista quepropaga o ideario das Irmandades da Fala através da figura do mariscal Pardo de Cela.Sobre esa obra farán o libreto que,mantendo o título e musicado por EduardoRodríguez-Losada Rebellón, se converterána primeira ópera en galego.

Xaime Quintanilla é autor de Alén (1921),escrita para demostrar a universalidade dalingua galega: o escenario físico é NovaYork; o ambiente: unha sesión deespiritismo, e a acción decorre no interiordos personaxes.

C

p. 9


Pola súa banda Armando Cotarelo Valledorintenta crear un teatro culto e moderno, quesupere definitivamente o costumismo e oruralismo que aínda impregna a maioría dasobras aínda mantendo os ambientes labregos,mariñeiros ou fidalgos. Destacan Hostia (1926)e Trebón (1922)

Leandro Carré Alvarellos, pola súa banda, estáa defender un teatro máis urbano e refinado econ pezas máis longas e elaboradas escribindomáis de 50 pezas entre as que destacaRexurdimento (1918).

A fiestra valdeira (1927), de Rafael Dieste é omáximo expoñente da comedia vangardistada época.

Vicente Risco é autor dunha soa obra teatralO bufón de El-Rei (1928), mentres que OteroPedrayo neste primeiro terzo de séculoescribiu dúas obras: A lagarada (1929), eTeatro de máscaras.

p. 10

1916 2016

Castelao

e as carautas p

ara "Os vello

s non

deben

namorarse

"

Irmandades da Fala

principais

persoeiros

Licenciado en farmacia, profesión queexercería durante pouco tempo en Fozdedicouse principalmente ao xornalismo.

De orixe acomodada estudou en Lugo eCompostela. En 1906 marcha a Madrid ondecolabora co diario republicano El País. Emigra aCuba en 1908 onde colabora cos medios e oteciso asociativo dos emigrantes galegos.

Á súa volta estabelecese na Coruña onde alénde ser redactor de La Voz de Galicia preside aAsociación de Prensa coruñesa e colabora encase todos os medios galegos da altura: ElNoroeste, Galicia, El Heraldo gallego... sendotamén bibliotecario do circo de artesáns.

Director d’A Nosa Terra, foi membro doSeminario de Estudos Galegos e numerario daReal Academia Galega. No eido político,republicano e nacionalista convencido foi undos fundadores en 1929 da ORGA até que en1934 se incorpora ao Partido galeguistadescontento coa deriva centralista do seuantigo partido.

Máis alá da súa inxente obra xornalística foi undramaturgo de sona destacando entre a súaobra:

p. 11

1916 2016

Antón Villar Ponte

(Viveiro 1886 – A Coruña 1936)

Da emigración: Almas mortas: noveladialogada cómico tráxica en tres estanciasO Mariscal (1926). Canda a RamónCabanillas, con debuxos de Álvaro Cebreiro.Os evanxeos da risa absoluta: anunciacióndo antiquixote. Folk-drama da sinxelezacampesina. Ilustracións de Castelao.

Irmandades da Fala

Era fillo do editor Uxío Carré Aldao, en cuxalibraría se celebraba a tertulia chamada CovaCéltica.

Participou na creación da Escola DramáticaGalega, agrupación dirixida por el propio enque desenvolveu tarefas de encenador,escenógrafo e formador de intérpretes.En 1924 funda na Coruña xunto a Anxel Casala Editorial LAR (que tamén dirixiría), plataformaque publicou durante catro anos a coleccióndo mesmo nome. Entre os títulos editados(ademais das novelas asinadas por el propio)figuran obras de Otero, Risco, Lesta Meis,Cabanillas, Vilar Ponte e Cotarelo.

Durante a ditadura franquista, Carré (queingresou na Real Academia Galega en 1945)dirixiu a sección galega de "Artes e Letras" darevista bracarense 4 Ventos, levou a cabo unlabor de recollida de literatura popular,publicou ensaios sobre a nosa literatura ecolaborou frecuentemente nos xornaiscoruñeses, no empeño de que non seesquecese o realizado no campo teatraldurante aqueles anos das Irmandades.

Autor moi prolífico e gran dramaturgo na súaobra destacan tamén unha gramática e undicionario galego/castelán e castelán(galego.

Obras destacadas:

p. 12

1916 2016

Leandro Carré Alvarellos

(A Coruña 1888 – 1976)

Tolerías, 1917.Noite de ruada, 1918.Rexurdimento, 1918.Compendio de gramática galega, 1919.Diccionario galego-castelán I, 1928.Diccionario galego-castelán II, 1931.

Irmandades da Fala

Foi un dos grandes referentes do galeguismo eda cultura en Galicia do primeiro terzo doséculo XX. Foi director ou fundador, entreoutras moitas, da Escola Rexional deDeclamación, da Real Academia Galega, dasIrmandades da Fala ou do Partido Galeguista.Con vinte anos emigrou a Cuba. Na Habana foielixido membro da xunta directiva do CentroGalego e fundou e dirixiu o primeiro xornalamericano redixido totalmente en galego: Agaita gallega (1885-1889). Alí publicou o seuprimeiro poemario (Soidades, 1894),prologado por Curros Enríquez. De volta aGalicia en 1896, instalouse na Coruña eproseguiu o cultivo da literatura.

Lugrís tomou parte en todas as actividadesgaleguistas da altura. Así, foi o primeiro enutilizar nun mitin a lingua galega e figurouentre os patrocinadores da Escola Rexional deDeclamación (1903), da que sería presidente.

Desde este momento, a maior preocupación deLugrís foi a de fornecer de textos á novaentidade, todos eles cunha forte cargareivindicativa e rompedores co costumismoimperante. Tras a presentación da Escolacunha peza de Salinas, a totalidade dosespectáculos realizados polo cadro contaroncon títulos da súa autoría: A Ponte (1903),Minia (1904) e Mareiras (1904).

A Real Academia nomeouno presidente en1934, posto ao que renunciaría un ano máistarde por problemas de saúde. Nesa década,colaborou, así mesmo, na redacción doanteproxecto do Estatuto de Autonomía.

Obra:

p. 13

1916 2016

Manuel Lugrís Freire

(Sada 1863 – A Coruña 1940)

A ponte: drama en dous actos en prosa,1903O pazo: comedia en dous actos, en prosa,1916Estadeíña: comedia en duas xornadas enprosa, 1919Versos de loita, 1919Gramática do idioma galego, 1922 e 1931

Irmandades da Fala

Licenciado en Dereito pola Universidade deSantiago de Compostela, doutorouse enMadrid en 1914 coa tese El sistemaparlamentario en España y sus relaciones conel caciquismo. Foi catedrático na USC,concelleiro agrarista e presidente dasIrmandades da Fala desta cidade.

Foi un dos creadores do nacionalismo na súavertente política, pois apostou por superar asreivindicacións puramente lingüísticas eculturais e avanzar cara a creación dunhaorganización política. Tamén foi un acérrimodefensor da lingua galega, sen esquecer aeuropeización da cultura e rexeitou oseparatismo. Considerou a Galicia e a Españacomo dous entes diferenciados pero cunhaestreita interrelación.

Os seus escritos atenderon a un dobre núcleotemático: definiu a España cono unhaorganización defectuosa que se fundou naoligarquía e o caciquismo e responsabilizouaos galegos e aos factores endóxenos deGalicia dos seus propios problemas. Defendeuo establecemento dunha repúblicapresidencialista e progresista.

Obra:

p. 14

1916 2016

Luís Porteiro Garea

(Lugo 1889 – Frades 1918)

A los gallegos emigrados, 1918.Discurso ô fundarse a Hirmandá deSantiago, 1918.

Irmandades da Fala

Irmandades da Fala

Estudou na escola de comercio da Coruña. En1919 comenzou a colaborar en A Nosa Terrafacendo caricaturas. Traballou en El PuebloGallego, Faro de Vigo, Vida Gallega, El IdealGallego e Galicia Emigrante, e deseñou acabeceira de Mar y Tierra.

Colaborador d’A Nosa Terra en 1922, xunto copoeta Manuel Antonio escribiu o manifestoMáis alá, relativo á vangarda artística e literariagalega.

Gran caricaturista, deseñou e ilustrou canda aCamilo Gracía Baliño e Castelao case que todaa produción gráfica do galeguismo do primeiroterzo do século XX.

En 1926 fixo debuxos para a edición da obrade teatro O Mariscal, de Ramón Cabanillas eAntón Vilar Ponte.

Por causa da Guerra Civil deixou de publicarata 1945. Ingresou en 1953 na Real AcademiaGalega de Belas Artes "Nosa Señora doRosario".

p. 15

1916 2016

Álvaro Cebreiro

(A Coruña 1903 – 1956)

De orixe labrega, estudou no Seminario deMondoñedo e despois cursou a carreira deDereito na USC, traballando de profesor auxiliarde Luís Porteiro.

En 1916, ano da fundación da primeiraIrmandade da Fala, incorpórase á deCompostela e participa na fundación da deVilalba.

En 1918 é redactor do Programa dasIrmandades da Fala aprobado na I AsembleaNacionalista celebrada en Lugo.

Lois Peña Novo foi o primeiro concelleiroelecto nunha candidatura nacionalista enGalicia, resultando elixido no Concello daCoruña nos comicios do 8 de febreiro de 1920.

En 1921 publica o libro La MancomunidadGallega, que será a referencia dos galeguistas áhora de concretar as medidas para oautogoberno propostos desde as Irmandades.

Lois Peña Novo foi, con varios libros e centosde artigospublicados en El Pueblo Gallego,Galicia, A Nosa Terra, ou Nós, un dos principaisestudiosos da realidade socioeconómicagalega do primeiro terzo do século XX e dastentativas da súa resolución.

Obra:

p. 16

1916 2016

Lois Peña Novo

(Vilalba 1893 – Outeiro de Rei

1967)

La mancomunidad gallega, 1921

Irmandades da Fala

a exposición

Irmandades da Fala 20161916

o gallo do centenario das Irmandades da Fala, celébrase esta exposición "Centenario dasIrmandades da Fala. A fouce renovadora da lingua" serve como homenaxe a un grupo depersoas que loitaron pola lingua e acultura galegas. Esta mostra pode ser visitada na entrada daBiblioteca.

C

p. 17

Irmandades da Fala 20161916p. 18

PoesíaFolerpas : poesías gallegas / Eladio Rodríguez González. La Coruña : Andrés Martínez, 1894.M/828Os Calaicos / Florencio Vaamonde. Habana : Imp. Papelera “La Universal”, 1894. M/67Almas de muller - ¡volallas n’a luz! / Francisca Herrera Garrido. La Coruña : Roel, 1915. M/847Volvoretas / Alberto García Ferreiro. Orense : Tipografía de Antonio Otero, 1887. BM/3624No desterró / Ramón Cabanillas. A Cruña : Biblioteca lírica Lar, 1926. BM/279Versos de loita / Manuel Lugrís Freire. A Cruña : Tip. El Noroeste, 1919. (Terra a nosa.Biblioteca Popular Galega ; 13). BM/1480D’outono / Gonzalo López-Abente ; dibuxos de Cebreiro. Galicia : Ronsel, 1924. M/308O vento segrel / Augusto María Casas. Santiago : Nós, 1932. M/386De catro a catro : follas sin data d’un diario d’abordo / Manuel Antonio. A Cruña : Nós, 1928.M/71Proel / Luís Amado Carballo. Pontevedra : Alborada, 1927. M/328O galo / Luís Amado Carballo. A Cruña : Nós, 1928. M/389Vento mareiro / Ramón Cabanillas. Madrid : Galatea, 1921. M/900Nao senlleira / Fermín Bouza Brey. Santiago de Galicia : Nós, 1933. M/902Orballo da media noite / Roberto Blanco Torres. A Cruña : Nós, 1929. LS/8Cantigas e verbas ao ar / Xulio Sigüenza. A Cruña : Nós, 1928. M/57

TeatroA torres de Peito Burdelo : drama histórico n’un acto y-en verso / por Galo Salinas eRodríguez. A Cruña : Imprenta de V. Abad, 1891. M/126A Ponte : drama en dous actos en prosa : dividido en tres cuadros ; orixinal / de M. LugrísFreire. -- La Coruña : Tipografía la Constancia, 1903. M/852A tola de Sobrán : comedia galega n’un acto / Farruco Porto Rey. A Coruña : Nós, 1927.LS/380¡Vaites… Vaites! : pasatempo cómico n’un acto y-en prosa galega / Ricardo Frade Giráldez.Santiago : La Comercial, 1925. M/100O corazón d’un pedáneo : comedia nun acto / orixinal de Leandro Carré Alvarellos. A Cruña :Lar, 192-? M/118A venganza : cuadro tráxico nun acto / orixinal de Leandro Carré Alvarellos. A Cruña :Tipografía Galega, 1922. M/122Os evanxeos da risa absoluta : anunciación do antiquixote : folk-drama da sinxelezacampesina… / Antón Vilar Ponte ; ilustracións de Castelao. Santiago : Nós, 1934. LS/21A man da santiña : farsa en dous pasos / de R. Cabanillas. Mondariz : Imprenta do Balneario,1920. M/146A fiestra valdeira : comedia de remate ledo en tres lances, o derradeiro cun respiro /

maxinouna Rafael Dieste. Santiago de Compostela : El Eco de Santiago, 1927. M/110Cantos e a la lás : de distintos puntos de Galicia / Cantigas e Aturuxos, Coro Regional deLugo. Lugo : [s.n.], 19-? BM/2030Hacia el ballet gallego : ensayo / Jesús Bal y Gay. Galicia : Ronsel, 1924. M/309O mariscal : lenda tráxica / Ramón Cabanillas e Antón Villar Ponte. A Cruña : Lar, 1926. LS/157O mariscal [Música manuscrita] / Eduardo Rodríguez-Losada. [ca. 1929]. RL-2/1(1-5)


Soberanía estéticaAlén : comedia dramática n’un acto e tres cadros, en prosa, original / Jaime Quintanilla. Ferrol : Céltiga,1921. M/111Sinxebra : comedia bilingüe en dos actos / Armando Cotarelo Valledor. Santiago de Compostela :Tipografía El Eco de Santiago, 1923. M/112NÓS : boletín mensual da cultura galega. Ourense : Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 1920-1935.Conceición singela do ceo / Evaristo Correa Calderón. Compostela : Libredón, 1925. BM/264Conto de guerra / Camilo Díaz Baliño. A Cruña : Nós, 1928. M/194El arte racial de Suárez Couto / Evaristo Correa Calderón. Galicia : Ronsel, 1925. BM/41A tentación : ensaio de poema representabre en duas xeiras / Euxenio Carré Alvarello. A Cruña : Roel,1921. M/147Estatuto de Galicia : anteproyecto formado por la Comisión nombrada en la Asamblea Gallega que secelebró en Santiago de Compostela el día 3 de julio de 1932. Santiago : El Eco, 1932. FGA/135Luar : contos galaicos / Evaristo Correa Calderón. Ferrol : Céltiga, 192-? M/567Cousas / Castelao. A Cruña : Lar, 1926. M/939A rosa de cen follas : breviario de un amor / Ramón Cabanillas. Mondariz : Imprenta do Balneario, 1927.M/899Os nenos / Xosé Filgueira Valverde ; con ornamentacións de Luis Pintos Fonseca. A Cruña : Lar, 1925.M/133Almas mortas : novela dialogada cómico tráxica, en tres estancias. / Antón Villar Ponte. Ferrol : Céltiga,1922. M/559Da vella roseira : cantigas orixinais / Victoriano Taibo. Santiago de Compostela : Victoriano Taibo, 1925.BM/1674

A aventura editorialO diputado por Veiramar : novela curto / Gonzalo López Abente. La Coruña : Imp. Nova, 1919.LS/309A Santa Compaña : traballo inédito feito adrede para Céltiga / Roberto Nóvoa Santos ;

traduzón de Xaime Quintanilla ; portada e diseños de Bello Piñeiro. Ferrol : Céltiga, 192-?M/566Alevamento / Luis G. Vicencio. A Cruña : Lar, 1928. BM/290Amor sinxelo / Luis Fernández Gómez. A Cruña : El Noroeste, 1919. FGA/FOL/1/21Saudade / Jaime Quintanilla. Ferrol : Céltiga, 1922. M/558As Églogas do Virxilio / Publio Virgilio Marón ; traducidas a língoa galega por A. Gómez Ledo.A Cruña : Nós, 1930. M/216Para vivir ben de casados : pasatempo nun acto / orixinal de Leandro Carré Alvarellos. ACruña : Lar, 192-? M/117Sulco e vento / Álvaro de las Casas. Ourense : Alauda, 1931. M/34Devalar : novela / Ramón Otero Pedrayo. Santiago : Nós, 1935. M/396A miña muller / Wenceslao Fernández Flórez. A Cruña : Lar, 1924. BM/573Nós : boletín mensual da cultura galega. Ourense : Sociedade Galega de Pubricacións Nós,1920-1935.Mar ao norde / Álvaro Cunqueiro. Santiago de Galicia : Nós, 1932. M/388Rechouchío / Álvaro de las Casas. Santiago de Compostela : Nós, 1936. M/115


Acción políticaDiscurso do Dr. Porteiro ao fundarse a Hirmandá en Santiago : (28 mayo 1916). -- Santiago :Tipografía Galaica, [1916?]. M/63Víctor Said Armesto : traballo leído na noite do 3 de agosto de 1917, con motivo do homenaxeconsagrado pol-a “Irmandade da fala” […] ; e un colofón de Carré Aldao. La Coruña : ImprentaObreira, 1918. BM/1051O municipio galego : conferencia lida na “Irmandade da Fala” da Cruña / Antonio Valcárcel. ACruña : Roel, 1917. FGA/127Conto de guerra / Camilo Díaz Baliño. A Cruña : Nós, 1928. M/194A los gallegos emigrados / Luís Porteiro Garea. La Coruña : La Papelera gallega, 1918.(Propaganda das Irmandades da Fala). M/130A xeración do 16 / Ramón Villar Ponte : e resposta de Ramón Cabanillas Enríquez. A Cruña :Publicacións da Real Academia Galega, 1977. GAL/11235Vocabulario castellano gallego de las Irmandades da Fala. La Coruña : Moret, 1933. BM/2331A NOSA Terra : idearium da Irmandade da Fala en Galicia e nas colonias galegas de América ePortugal. Edición facsimilar recomendada pola Real Academia Galega.Método de lectura / Josefa Iglesias Vilarelle. Pontevedra : Seminario de Estudos Galegos,1932. (Publicaciones escolares). M/198Regionalismo, nacionalismo, separatismo / Juan Jesús González. Santiago : Nós, 193-?BM/1713Ensayos y poesías / Xoán Vicente Viqueira. La Coruña : Nós, 1930. M/875Estado actual de la cultura gallega / Eduardo Blanco Amor, Ramón Suárez Picallo. 191-?.(Propaganda galeguista). FGA/FOL/1/22Algunhas normas para a unificación do idioma galego / Seminario de Estudos Galegos.Santiago : Nós, 192-? M/281Berro en lembranza dos herois de Carral / Xosé María Álvarez Blázquez. Pontevedra : Imp. De E.Paredes Valdés, 1934. M/83

Boicentril : o druidismo e o celtismo gallego : a epopeya irlandesa / Francisco Tettamancy. ACruña : Imprenta y fotograbado de Ferrer, 1912. M/188Abrente / Victoriano Taibo. Cibdá de Compostela : El Eco de Santiago, 1922. M/842Dous folk-dramas / de W.B. Yeats ; vertidos a lingua direitamente do inglés por Plácido R.Castro e os irmáns Vilar Ponte, con licencia do autor. Santiago de Compostela : Nós, 1935.M/336Abrente / Victoriano Taibo. Cibdá de Compostela : El Eco de Santiago, 1922. BM/227A Nosa Terra : idearium da Irmandade da Fala en Galicia e nas colonias galegas de América ePortugal. Reproducción facsimilar.Da terra asoballada / Ramón Cabanillas. Arousa : [s.n.], 1917. EL/175Célticos : cuentos y leyendas de Galicia / José Ojea ; con un prólogo de Manuel Murguía.Orense : Imp. De Antonio Otero, 1883. LS/51La civilización céltica en Galicia / Florentino López Cuevillas. Santiago de Compostela : Porto,1953. LS/101Nós : boletín mensual da cultura galega. Ourense : Sociedade Galega de Pubricacións Nós,1920-1935.

Como en Irlanda

selección


Amado Carballo, LuísObra completa. Vigo : Galaxia, 1995. 206 p. ; 19 cm. (Biblioteca da culturagalega ; 36). GAL/6393Os probes de Deus. Vigo : Promocións culturais galegas, 2002. (Foirta dotempo ; 5). GAL/10227Obra poética completa / Luis Amado Carballo ; edición de Luis Alonso Girgado.– Vigo : Xerais de Galicia, D.L. 2001. GAL/9235

Beramendi, Justo G.Obra política de Ramón Villar Ponte. Sada : Ediciós do Castro, 1991. 163 p., 20h. de lám ; 22 cm. Contén : Doctrina nazonalista ; O sentimento nazonalista einternazonalismo ; Historia sintética de Galicia. GAL/3297

Cabanillas Enríquez, RamónPoesía galega completa / Ramón Cabanillas ; edición de Xosé María Dobarro eXosé Ramón Pena. Vigo : Xerais de Galicia, 2009. 1031 p. ; 22 cm. (Xerais ; 9.Clásicos). GAL/16149Obra dramática / Ramón Cabanillas ; edición de Carlos L. Bernárdez e ManuelF. Vieites. Vigo : Xerais, 1996. 250 p. ; 19 cm. (Biblioteca das Letras Galegas ;

41). GAL/5868No desterro / Ramón Cabanillas ; edición de Carlos L. Bernárdez. – Vigo :Xerais, 2009. 196 p. ; 19 cm. – (Biblioteca das Letras Galegas ; 66). GAL/6318O Mariscal ; lenda tráxica en verso / Ramón Cabanilllas, Antón Villar Ponte ;

introducción de Patricia Carballal Miñán. – A Coruña : Fundación MondarizBalneario, 2010. GAL/16525Samos / Ramón Cabanillas ; edición de Carlos L. Bernárdez. – Vigo : Xerais,2009. 127 p. : il. ; 19 cm. GAL/6307

Material prestábel

Carré Alvarellos, LeandroLas leyendas tradicionales gallegas. 2ª ed. Madrid : Espasa Calpe, 1978. 303 p.; 18 cm. (Austral ; 1609). GAL/7883Obra inédita e esquecida : teatro , contos, ensaios e lendas, 1915-1972 /

Leandro Carré Alvarellos ; introducción, escolma e notas, Xosé Manuel MaceiraFernández. – Santiago de Compostela : Alvarellos, 2006. 269 p. ; 21 cm.(Rescate). GAL/13153Nos picoutos de Antoín. -- 2ª ed. – Sada : Ediciós do Castro, 1975. 105 p. ; 20cm. GAL/557


Casas, VíctorEscritos políticos / Víctor Casas ; estudio introdutorio e selección, AlbertoRomasanta. – Vigo : A Nosa Terra, 1996. 179 p. ; 21 cm. GAL/5979

Cebreiro, ÁlvaroCebreiro : escolma / edición de Clodio González Pérez. Sada : Ediciós doCastro, 1986. 186 p. ; 17 cm. GAL/1378

Lugrís Freire, ManuelAntoloxía / Manuel Lugrís Freire ; edición de Xabier Campos Villar. VigoGalaxia, 2006. GAL/12374

Maceira Fernández, Xosé ManuelO nacionalismo cívico : interpretación do contributo da Irmandade da Fala daCoruña. Bertamiráns (A Coruña) : Laiovento, 2007. 173 p. ; 21 cm. GAL/148682

NósNÓS. – Oleiros : Edivar, 1989. 4v. : il. ; 29 cm. Contén: t.1. Céltiga 1-12 – t.2Céltiga 13 ; LAR I, 1-16 – t.3 Lar I, 17-32 – t. 4. LAR II, 33-40 ; Bibliotecagaleguista : O diputado por Veiramar / Gonzalo López Abente. Mariña Andrade/ Xavier Pardo. Conceición singel d’o ceo / Evaristo Correa Calderón. Contos ediálogos / Leandro Carré Alvarellos. Alén / Jaime Quintanilla. Estado actual dela cultura gallega / Eduardo Blanco Amor. GAL/35/1-4

Peña Novo, LoisLa Mancomunidad gallega / Lois Peña Novo ; introducción, Justo Beramendi.Cesuras : Carmela González Boo, 2005. 149 p. ; 23 cm. GAL/12126Obra completa / Lois Peña Novo ; edición ao coidado de Justo Beramendi eManoel Roca Cendán. Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións eIntercambio Científico, 1995. GAL/9477/1-2

Villar Ponte, AntónO sentimento liberal na Galiza / discurso lido o día 24 de xullo de 1934, no actoda súa recepción pública por Antonio Villar Ponte e resposta de Ramón OteroPedrayo. – A Coruña : Real Academia Gallega, 1977. 50 p. ; 25 cm. GAL/1867


Villar Ponte, RamónNicomedes Pastor Díaz ; unha existencia exemplar. A Coruña : FundaciónCaixagalicia, 2006. GAL/12655.A xeración do 16 / discurso lido o día 16 de xuño do 1951 na súa recepción naReal Academia Galega por Ramón Villar Ponte ; e resposta de RamónCabanillos Enríquez. A Cruña : Publicacións da Real Academia Galega, 1977.58 p. ; 25 cm. GAL/11235; GAL/11242

Vaqueira, Vicente XoánDa Galicia de mañá / Xohán Vicente Viqueira. Vigo : Galaxia, 1974. 40 p. ; 17cm. GAL/1215.Ensaios. Santiago de Compostela : El Correo Gallego, 1992. 93 p. ; 21 cm.GAL/3618.A reforma da educación, (1906-1936) : X.V. Viqueira e a historia dapsicopedagoxía en Galicia / Antón Consta Rico. Sada : Ediciós do Castro, 1996.256 p. ; 21 cm. GAL/6296.

Amado Carballo, Luís

Material de consulta en sala

O galo. A Cruña : Nós, 1928. 111 p. ; 18 cm. M/389; LS/132Proel. Pontevedra : Alborada, 1927. 40 p. ; 23 cm. M/328; BM/1168

A Nosa TerraA NOSA TERRA : idearium da Irmandade da Fala en Galicia e nas coloniasgalegas de América e Portugal. – Reprodución facsimilar. -- t. 1, nº. 1(nov.1916); t. 9, nº 422 (17 jul. 1936); vol. 10, nº 426 ( 25 jul. 1942 ); vol. 12, nº513 (en. 1970). -- A Coruña : Edman. 12 Vol. : il. ; 34 cm. – (Prensa. Galeguismo).247-2

Cabanillas Enríquez, RamónDa terra asoballada / Arousa : Galicia Nueva, 1917. EL/175A man da santiña : farsada en dous pasos. – Mondariz : Imprenta do Balneario,1920. M/146


Carré Alvarellos, LeandroAmor malfadado : novela señoriteira. -- A Cruña : Tip. P. Galega, [1918?]. 24 p. ;16 cm. M/628O Corazón d’un pedáneo : comedia nun acto. -- A Cruña : Lar, [192-?]. 52 p. ; 17cm. -- (Biblioteca teatral Lar). M/118Diccionario galego-castelán e vocabulario castelán-galego . – 2ª ed. -- A Cruña :Imp. e Papalería Zincke Hermanos, 1933. 587 p. ; 18 cm. M/838; BM/2802Gramática gallega. La Coruña : Moret, 1967. 206 p. ; 22 cm. BM/2758.El idioma gallego en la edad media : discurso leído en … su recepción en laReal Academia Gallega el día 3 de marzo de 1945 / por Leandro Carré ; y surespuesta de José Filgueira Valverde. Vigo : Artes Gráficas Galicia, 1973, 48 p. ;24 cm. FOL/5-25.Língua e literatura da Galiza : conferencia pronunciada no Ateneu Comercialde Braga, no día 14 de maio de 1955. [S.l.] : Quatro Ventos, 1955. 27 p. ; 23 cm.LS/181.O Pecado alleo : drama en tres actos / orixinal de Leandro Carré Alvarellos. – LaCoruña : Imp. Zincke Hermanos, 1923. 46 p. ; 21 cm. M/123Rexurdimento : drama n-un acto e dous cuadros / orixinal de Leandro CarréAlvarellos. – A Cruña : Tip. de El Noroeste, 1921. 25 p. ; 21 cm. (Teatro galego).M/121

Amado Carballo, LuísDibuxos de Cebreiro. La Coruña : El Ideal Gallego, 1958. 110 p. ; 25 cm. LS/191

NósNÓS : boletín mensual da cultura galega. – [Año 1, n. 1 (oct. 1920) – n. 144(nadal 1935)]. – Ourense : Sociedade Galega de Pubricacións Nós, 1920-1935].881

Villar Ponte, AntónAlmas mortas : novela dialogada cómico tráxica, en tres estancias. Ferrol :Céltiga, 1922. 96 p. ; 17 cm. – (Céltiga ; 3). M/559Os evanxeos da risa absoluta : anunciación do antiquixote : folk-drama dasinxeleza campesina… Antón Vilar Ponte ; ilustracións de Castelao. – Santiago :Nós, 1934. BM/270Nuestra afirmación regional / Antonio Villar Ponte. – La Coruña : Imprenta de LaVoz de Galicia, 1916. 95 p. ; 17 cm. FGA/415Pensamento e sementeira / Antón Villar Ponte. -- Buenos Aires : EdicionesGalicia del Centro Gallego, 19-? 413 p. ; 23 cm. BM/2701Xornalista dunha patria / Antón Villar Ponte. Vigo ; Librodouro, 1977. 75 p. : il. ;18 cm. BM/1591Teatro galego : tríptico. A Cruña : Nós, 1928. 202 p. ; 18 cm. Contén: Docaciquismo : a patria do labrego ; Da emigración : almas mortas ; Dasuperstición : entre dous abismos. LS/449


Villar Ponte, RamónDías, hechos y hombres de la Real Academia Gallega. La Coruña : Roel, 1953.47 p. ; 25 cm. M/276; BM/1961; GAL/2257Historia sintética de Galicia. 2ª ed. – Santiago de Galicia : Nós, 1932. 305 p. ; 18cm. M/931; BM/2321

Vázquez Souza, ErnestoA fouce, o hórreo e o prelo : Ánxel Casal ou o libro galego moderno. Sada :Ediciós do Castro, 2003. 703 p. ; 21 cm. FGA/353

Viqueira, Xoán VicenteEnsayos y poesías / J. V. Viqueira. – La Coruña : Nós, 1930. M/875; LS/450;

BM/2832Introducción a la psicología pedagógica / J. M. Viqueira. – Madrid : FranciscoBeltrán, 1919. 3P/680

Centenario das irmandades da fala. guia da exposicion. Biblioteca da Deputación da Corunha

Education

Transcript of Centenario das irmandades da fala. guia da exposicion. Biblioteca da Deputación da Corunha