ντόρου συμπαραπλεούσης ὑφορμίσασθαιτῇ Σαλαμῖνι κατὰ χηλήν τινα πρὸς τὴνΕὔβοιαν ἀποβλέπουσαν πυθομένους δὲτοὺς ἐν Σαλαμῖνι Μεγαρεῖς ἔκ τινος φήμηςοὐδὲν βέβαιον αὐτοὺς μὲν εἰς τὰ ὅπλα θο-ρυβουμένους βαδίζειν ναῦν δ ἀποστεῖλαικατασκεψομένην τῶν πολεμίων ἧς ἐγγὺςἐλθούσης κρατῆσαι τὸν Σόλωνα καὶ καθε-ῖρξαι τοὺς Μεγαρεῖς ἐμβιβάσαι δὲ τῶνἈθηναίων τοὺς κρατίστους κελεύσανταπλεῖν ἐπὶ τὴν πόλιν ὡς ἂν ἐνδέχηται μάλι-στα κρύπτοντας ἑαυτούς ἅμα δὲ τοὺς ἄλ-λους Ἀθηναιους ἀναλαβόντα πεζῇ συμ-φέρεσθαι τοῖς Μεγαρεῦσι καὶ τῆς μάχηςἔτι συνεστώσης φθάσαι τοὺς ἀπὸ τῆς νεὼςκαταλαβόντας τὴν πόλινἔοικε δὲ τῷ λόγῳ τούτῳ καὶ τὰ δρώμεναμαρτυρεῖν ναῦς γάρ τις Ἀττικὴ προσέπλεισιωπῇ τὸ πρῶτον εἶτα κραυγῇ καὶ ἀλα-λαγμῷ προσφερομένων εἷς ἀνήρ ἔνοπλοςἐξαλλόμενος μετὰ βοῆς ἔθει πρὸς ἄκρον τὸ

20

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ

Η

ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

ΣΟΛΩΝ ΚΑΙ

ΠΟΠΛΙΚΟΛΑΣ

1

θῶς καὶ μετὰ παρρησίας ἀεὶ χρώμενοςὑπὲρ τῶν δικαίων ἀφ οὗ δὲ τοῖς δεομένοιςἐλευθερίως καὶ φιλανθρώπως ἐπαρκῶνδῆλος ἦν εὐθύς εἰ γένοιτο δημοκρατίαπρωτεύσων ἐπεὶ δὲ Ταρκύνιον Σούπερβονοὔτε λαβόντα τὴν ἀρχὴν καλῶς ἀλλ ἀνο-σίως καὶ παρανόμως οὔτε χρώμενον αὐτῇβασιλικῶς ἀλλ ὑβρίζοντα καὶ τυραννο-ῦντα μισῶν ὁ δῆμος καὶ βαρυνόμενος ἀρ-χὴν ἀποστάσεως ἔλαβε τὸ Λουκρητίαςπάθος ἑαυτὴν ἐπὶ τῷ βιασθῆναι διεργασα-μένης καὶ Λεύκιος Βροῦτος ἁπτόμενοςτῶν πραγμάτων τῆς μεταβολῆς ἐπὶπρῶτον ἦλθε τὸν Οὐαλέριον καὶ χρησάμε-νος αὐτῷ προθυμοτάτῳ συνεξέβαλε τοὺςβασιλεῖς μέχρι μὲν ἐπίδοξος ἦν ὁ δῆμοςἕνα χειροτονήσειν ἀντὶ τοῦ βασιλέως στρα-τηγόν ὁ Οὐαλέριος ἡσυχίαν ἦγεν ὡς τῷΒρούτῳ μᾶλλον ἄρχειν προσῆκον ἡγεμόνιτῆς ἐλευθερίας γεγενημένῳmiddot δυσχεραινο-μένου δὲ τοῦ τῆς μοναρχίας ὀνόματος καὶ

76

εὐδαιμονίας ἐκείνης ἣν ἀποβαλεῖν ἄρα με-ῖζον ἦν κακὸν ἢ λαβεῖν ἀγαθόν λόγος γὰρἦν καὶ δόξα τἀγαθὸν παρούσης αἱ μεταβο-λαὶ δέ μοι αὐτῆς εἰς πάθη δεινὰ καὶ συμφο-ρὰς ἀνηκέστους ἔργῳ τελευτῶσι καὶ ταῦτἐκεῖνος ὁ ἀνὴρ ἐκ τῶν τότε τὰ νῦν τεκμαι-ρόμενος ἐκέλευε τὸ τέλος τοῦ βίου σκοπε-ῖν καὶ μὴ θρασυνόμενον ἀβεβαίοις ὑπονοί-αις ὑβρίζεινrdquo ἐπεὶ δὲ τοῦτ ἀνηνέχθη πρὸςτὸν Κῦρον ἅτε δὴ σοφώτερος ὢν τοῦ Κροί-σου καὶ τὸν λόγον τοῦ Σόλωνος ἰσχυρὸν ἐντῷ παραδείγματι βλέπων οὐ μόνον ἀφῆκετὸν Κροῖσον ἀλλὰ καὶ τιμῶν ἐφ ὅσον ἔζηδιετέλεσε καὶ δόξαν ἔσχεν ὁ Σόλων ἑνὶλόγῳ τὸν μὲν σώσας τὸν δὲ παιδεύσαςτῶν βασιλέων[29] οἱ δὲ ἐν ἄστει πάλιν ἐστασίαζον ἀπο-δημοῦντος τοῦ Σόλωνος καὶ προειστήκειτῶν μὲν Πεδιέων Λυκοῦργος τῶν δὲ Πα-ράλων Μεγακλῆς ὁ Ἀλκμαίωνος Πεισί-στρατος δὲ τῶν Διακρίων ἐν οἷς ἦν ὁ θητι-

65

2

καὶ γένηται τὸ πλοῖον ὑποχείριον οὕτωδὴ τούτων πραττομένων ὑπαχθέντες οἱΜεγαρεῖς τῇ ὄψει καὶ προσμίξαντες ἐγγύςἐξεπήδων ὡς ἐπὶ γυναῖκας ἁμιλλώμενοιπρὸς ἀλλήλους ὥστε μηδένα διαφυγεῖνἀλλὰ πάντας ἀπολέσθαι καὶ τὴν νῆσον ἐπι-πλεύσαντας εὐθὺς ἔχειν τοὺς Ἀθηναίους[9] ἄλλοι δέ φασιν οὐ τοῦτον τὸν τρόπονγενέσθαι τὴν κατάληψιν ἀλλὰ πρῶτον μὲναὐτῷ τὸν ἐν Δελφοῖς θεὸν χρῆσαιἀρχηγοὺς χώρας θυσίαις ἥρωας ἐνοίκουςἵλασο τοὺς κόλποις Ἀσωπιὰς ἀμφικαλύ-πτειοἳ φθίμενοι δέρκονται ἐς ἠέλιον δύνοντατὸν δὲ Σόλωνα διαπλεύσαντα νυκτὸς εἰςτὴν νῆσον ἐντεμεῖν σφάγια Περιφήμῳ καὶΚυχρεῖ τοῖς ἥρωσιν εἶτα παρὰ τῶν Ἀθη-ναίων ἐθελοντὰς λαβεῖν πεντακοσίους δόγ-ματος γενομένου τούτους ἄν κατασχῶσιτὴν νῆσον κυρίους εἶναι τοῦ πολιτεύματοςἀναχθέντα δὲ συχναῖς ἁλιάσιν ἅμα τριακο-

19

κὸς ὄχλος καὶ μάλιστα τοῖς πλουσίοιςἀχθόμενος ὥστε χρῆσθαι μὲν ἔτι τοῖςνόμοις τὴν πόλιν ἤδη δὲ πράγματα νεώτε-ρα προσδοκᾶν καὶ ποθεῖν ἅπαντας ἑτέρανκατάστασιν οὐκ ἴσον ἐλπίζοντας ἀλλὰπλέον ἕξειν ἐν τῇ μεταβολῇ καὶ κρατήσεινπαντάπασι τῶν διαφερομένων οὕτω δὲτῶν πραγμάτων ἐχόντων ὁ Σόλων παραγε-νόμενος εἰς τὰς Ἀθήνας αἰδῶ μὲν εἶχε καὶτιμὴν παρὰ πᾶσιν ἐν δὲ κοινῷ λέγειν καὶπράσσειν ὁμοίως οὐκ ἔτ ἦν δυνατὸς οὐδὲπρόθυμος ὑπὸ γήρως ἀλλ ἐντυγχάνωνἰδίᾳ τοῖς προεστῶσι τῶν στάσεων ἀνδράσινἐπειρᾶτο διαλύειν καὶ συναρμόττειν μάλι-στα τοῦ Πεισιστράτου προσέχειν δοκο-ῦντος αὐτῷ καὶ γὰρ αἱμύλον τι καὶ προ-σφιλὲς εἶχεν ἐν τῷ διαλέγεσθαι καὶ βοηθη-τικὸς ἦν τοῖς πένησι καὶ πρὸς τὰς ἔχθραςἐπιεικὴς καὶ μέτριος ἃ δὲ φύσει μὴ προ-σῆν αὐτῷ καὶ ταῦτα μιμούμενος ἐπιστεύε-το μᾶλλον τῶν ἐχόντων ὡς εὐλαβὴς καὶ

66

ΠΟΠΛΙΚΟΛΑΣ

[1] Τοιούτῳ δὲ γενομένῳ τῷ Σόλωνι τὸνΠοπλικόλαν παραβάλλομεν ᾧ τοῦτο μὲνὕστερον ὁ Ῥωμαίων δῆμος ἐξεῦρεν ἐπὶτιμῇ τοὔνομα πρὸ τοῦ δὲ Πόπλιος Οὐα-λέριος ἐκαλεῖτο Οὐαλερίου δοκῶν ἀπόγο-νος εἶναι τῶν παλαιῶν ἀνδρὸς αἰτιωτάτουγενομένου Ῥωμαίους καὶ Σαβίνους ἐκ πο-λεμίων ἕνα γενέσθαι δῆμονmiddot ὁ γὰρ μάλιστατοὺς βασιλεῖς εἰς ταὐτὸ πείσας συνελθεῖνκαὶ διαλλάξας ἐκεῖνός ἐστι τούτῳ δὴ κατὰγένος προσήκων ὁ Οὐαλέριος ὥς φασι βα-σιλευομένης μὲν ἔτι τῆς Ῥώμης ἐπιφανὴςἦν διὰ λόγον καὶ πλοῦτον ὧν τῷ μὲν ὀρ-

75

αὖθις ἥπτοντο τοῦ πολέμου προστησάμε-νοι τὸν Σόλωνατὰ μὲν οὖν δημώδη τῶν λεγομένων τοιαῦτἐστίν ὅτι πλεύσας ἐπὶ Κωλιάδα μετὰ τοῦΠεισιστράτου καὶ καταλαβὼν αὐτόθιπάσας τὰς γυναῖκας τῇ Δήμητρι τὴνπάτριον θυσίαν ἐπιτελούσας ἔπεμψεν ἄν-δρα πιστὸν εἰς Σαλαμῖνα προσποιούμενοναὐτόμολον εἶναι κελεύοντα τοὺς Μεγαρε-ῖς εἰ βούλονται τῶν Ἀθηναίων τὰς πρώταςλαβεῖν γυναῖκας ἐπὶ Κωλιάδα μετ αὐτοῦπλεῖν τὴν ταχίστην ὡς δὲ πεισθέντες οἱΜεγαρεῖς ἄνδρας ἐξέπεμψαν ἐν τῷ πλοίῳκαὶ κατεῖδεν ὁ Σόλων τὸ πλοῖον ἐλαυνόμε-νον ἀπὸ τῆς νήσου τὰς μὲν γυναῖκας ἐκπο-δὼν ἀπελθεῖν ἐκέλευσε τῶν δὲ νεωτέρωντοὺς μηδέπω γενειῶντας ἐνδύμασι καὶ μί-τραις καὶ ὑποδήμασι τοῖς ἐκείνων σκευα-σαμένους καὶ λαβόντας ἐγχειρίδια κρυπτὰπαίζειν καὶ χορεύειν προσέταξε πρὸς τῇθαλάσσῃ μέχρις ἂν ἀποβῶσιν οἱ πολέμιοι

18

ΣΟΛΩΝ

[1] δίδυμος ὁ γραμματικὸς ἐν τῇ περὶ τῶνἀξόνων τῶν Σόλωνος ἀντιγραφῇ πρὸςἈσκληπιάδην Φιλοκλέους τινὸς τέθεικελέξιν ἐν ᾗ τὸν Σόλωνα πατρὸς Εὐφορίωνοςἀποφαίνει παρὰ τὴν τῶν ἄλλων δόξαν ὅσοιμέμνηνται Σόλωνος Ἐξηκεστίδου γὰραὐτὸν ἅπαντες ὁμαλῶς γεγονέναι λέγουσινἀνδρὸς οὐσίᾳ μέν ὥς φασι καὶ δυνάμειμέσου τῶν πολιτῶν οἰκίας δὲ πρώτηςκατὰ γένος ἦν γὰρ Κοδρίδης ἀνέκαθεντὴν δὲ μητέρα τοῦ Σόλωνος Ἡρακλείδης ὁΠοντικὸς ἱστορεῖ τῆς Πεισιστράτου μη-τρὸς ἀνεψιὰν γενέσθαι καὶ φιλία τὸπρῶτον ἦν αὐτοῖς πολλὴ μὲν διὰ τὴν συγ-γένειαν πολλὴ δὲ διὰ τὴν εὐφυίαν ὥραν

3

Ὀλυμπιεῖον οὕτως ἡ Πλάτωνος σοφία τὸνἈτλαντικὸν ἐν πολλοῖς καλοῖς μόνον ἔργονἀτελὲς ἔσχηκενἐπεβίωσε δ οὖν ὁ Σόλων ἀρξαμένου τοῦΠεισιστράτου τυραννεῖν ὡς μὲν Ἡρακλεί-δης ὁ Ποντικὸς ἱστορεῖ συχνὸν χρόνον ὡςδὲ Φανίας ὁ Ἐρέσιος ἐλάττονα δυοῖνἐτῶν ἐπὶ Κωμίου μὲν γὰρ ἤρξατο τυραννε-ῖν Πεισιστρατος ἐφ Ἡγεστράτου δὲΣόλωνά φησιν ὁ Φανίας ἀποθανεῖν τοῦμετὰ Κωμίαν ἄρξαντος ἡ δὲ διασπορὰ κα-τακαυθέντος αὐτοῦ τῆς τέφρας περὶ τὴνΣαλαμινίων νῆσον ἔστι μὲν διὰ τὴν ἀτοπί-αν ἀπίθανος παντάπασι καὶ μυθώδης ἀνα-γέγραπται δ ὑπό τε ἄλλων ἀνδρῶν ἀξιο-λόγων καὶ Ἀριστοτέλους τοῦ φιλοσόφου

74

κόσμιος ἀνὴρ καὶ μάλιστα δὴ τὸ ἴσον ἀγα-πῶν καὶ δυσχεραίνων εἴ τις τὰ παρόντακινοίη καὶ νεωτέρων ὀρέγοιτο τούτοις γὰρἐξηπάτα τοὺς πολλούς ὁ δὲ Σόλων ταχὺτὸ ἦθος ἐφώρασεν αὐτοῦ καὶ τὴν ἐπιβουλὴνπρῶτος ἐγκατεῖδεν οὐ μὴν ἐμίσησεν ἀλλἐπειρᾶτο πραύνειν νουθετεῖν καὶ πρὸςαὐτὸν ἔλεγε καὶ πρὸς ἑτέρους ὡς εἴ τιςἐξέλοι τὸ φιλόπρωτον αὐτοῦ τῆς ψυχῆς καὶτὴν ἐπιθυμίαν ἰάσαιτο τῆς τυραννίδος οὐκἔστιν ἄλλος εὐφυέστερος πρὸς ἀρετὴν οὐδὲβελτίων πολίτηςἀρχομένων δὲ τῶν περὶ Θέσπιν ἤδη τὴντραγῳδίαν κινεῖν καὶ διὰ τὴν καινότητατοὺς πολλοὺς ἄγοντος τοῦ πράγματοςοὔπω δ εἰς ἅμιλλαν ἐναγώνιον ἐξηγμένουφύσει φιλήκοος ὢν καὶ φιλομαθὴς ὁΣόλων ἔτι μᾶλλον ἐν γήρᾳ σχολῇ καὶ παι-διᾷ καὶ νὴ Δία πότοις καὶ μουσικῇ παρα-πέμπων ἑαυτόν ἐθεάσατο τὸν Θέσπιναὐτὸν ὑποκρινόμενον ὥσπερ ἔθος ἦν τοῖς

67

ὡς ἔνιοί φασιν ἐρωτικῶς τὸν Πεισίστρα-τον ἀσπαζομένου τοῦ Σόλωνος ὅθεν ὕστε-ρον ὡς ἔοικεν εἰς διαφορὰν αὐτῶν ἐν τῇπολιτείᾳ καταστάντων οὐδὲν ἤνεγκεν ἡἔχθρα σκληρὸν οὐδ ἄγριον πάθος ἀλλὰπαρέμεινεν ἐκεῖνα τὰ δίκαια ταῖς ψυχαῖςκαὶ παρεφύλαξετυφόμενα Δίου πυρὸς ἔτι ζῶσαν φλόγατὴν ἐρωτικὴν μνήμην καὶ χάριν ὅτι δὲπρὸς τοὺς καλοὺς οὐκ ἦν ἐχυρὸς ὁ Σόλωνοὐδ Ἔρωτι θαῤῥαλέος ldquoἀνταναστῆναι πύ-κτης ὅπως ἐς χεῖραςrdquo ἔκ τε τῶν ποιη-μάτων αὐτοῦ λαβεῖν ἔστι καὶ νόμον ἔγρα-ψε διαγορεύοντα δοῦλον μὴ ξηραλοιφεῖνμηδὲ παιδεραστεῖν εἰς τὴν τῶν καλῶν με-ρίδα καὶ σεμνῶν ἐπιτηδευμάτων τιθέμενοςτὸ πρᾶγμα καὶ τρόπον τινὰ τοὺς ἀξίουςπροκαλούμενος ὧν τοὺς ἀναξίους ἀπήλαυ-νε λέγεται δὲ καὶ Πεισίστρατος ἐραστὴςΧάρμου γενέσθαι καὶ τὸ ἄγαλμα τοῦἜρωτος ἐν Ἀκαδημείᾳ καθιερῶσαι ὅπου

4

φέρων τὴν ἀδοξίαν ὁ Σόλων καὶ τῶν νέωνὁρῶν πολλοὺς δεομένους ἀρχῆς ἐπὶ τὸνπὸλεμον αὐτοὺς δὲ μὴ θαῤῥοῦντας ἄρξα-σθαι διὰ τὸν νόμον ἐσκήψατο μὲν ἔκστα-σιν τῶν λογισμῶν καὶ λόγος εἰς τὴν πόλινἐκ τῆς οἰκίας διεδόθη παρακινητικῶς ἔχειναὐτόν ἐλεγεῖα δὲ κρύφα συνθεὶς καὶ μελε-τήσας ὥστε λέγειν ἀπὸ στόματος ἐξεπή-δησεν εἰς τὴν ἀγορὰν ἄφνω πιλίδιον περι-θέμενος ὄχλου δὲ πολλοῦ συνδραμόντοςἀναβὰς ἐπὶ τὸν τοῦ κήρυκος λίθον ἐν ᾠδῇδιεξῆλθε τὴν ἐλεγείαν ἧς ἐστιν ἀρχήαὐτὸς κῆρυξ ἦλθον ἀφ ἱμερτῆς Σαλαμῖνοςκόσμον ἐπέων ᾠδὴν ἀντ ἀγορῆς θέμενοςτοῦτο τὸ ποίημα Σαλαμὶς ἐπιγέγραπταικαὶ στίχων ἑκατόν ἐστι χαριέντως πάνυπεποιημένον τότε δὲ ᾀσθέντος αὐτοῦ καὶτῶν φίλων τοῦ Σόλωνος ἀρξαμένων ἐπαινε-ῖν μάλιστα δὲ τοῦ Πεισιστράτου τοῖς πολί-ταις ἐγκελευομένου καὶ παρορμῶντος πει-σθῆναι τῷ λέγοντι λύσαντες τὸν νόμον

17

παλαιοῖς μετὰ δὲ τὴν θέαν προσαγορεύσαςαὐτὸν ἠρώτησεν εἰ τοσούτων ἐναντίον οὐκαἰσχύνεται τηλικαῦτα ψευδόμενος φήσα-ντος δὲ τοῦ Θέσπιδος μὴ δεινὸν εἶναι τὸμετὰ παιδιᾶς λέγειν τὰ τοιαῦτα καὶ πράσ-σειν σφόδρα τῇ βακτηρίᾳ τὴν γῆν ὁ Σόλωνπατάξας ldquoταχὺ μέντοι τὴν παιδιάνrdquo ἔφηldquoταύτην ἐπαινοῦντες οὕτω καὶ τιμῶντεςεὑρήσομεν ἐν τοῖς συμβολαίοιςrdquo[30] ἐπεὶ δὲ κατατρώσας αὐτὸς ἑαυτὸν ὁΠεισίστρατος ἧκεν εἰς ἀγορὰν ἐπὶ ζεύγουςκομιζόμενος καὶ παρώξυνε τὸν δῆμον ὡςδιὰ τὴν πολιτείαν ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ἐπιβε-βουλευμένος καὶ πολλοὺς εἶχεν ἀγανακτο-ῦντας καὶ βοῶντας προσελθὼν ἐγγὺς ὁΣόλων καὶ παραστάς ldquoοὐ καλῶςrdquo εἶπενldquoὦ παῖ Ἱπποκράτους ὑποκρίνῃ τὸν Ὁμη-ρικὸν Ὀδυσσέα ταῦτα γὰρ ποιεῖς τοὺς πο-λίτας παρακρουόμενος οἷς ἐκεῖνος τοὺς πο-λεμίους ἐξηπάτησεν αἰκισάμενος ἑαυτόνrdquoἐκ τούτου τὸ μὲν πλῆθος ἦν ἕτοιμον ὑπερ-

68

ἀσχολίαν ὡς Πλάτων φησίν ἀλλὰ μᾶλλονὑπὸ γήρως φοβηθεὶς τὸ μέγεθος τῆς γρα-φῆς ἐπεὶ σχολῆς γε περιουσίαν αὐτοῦ μη-νύουσιν αἱ τοιαῦται φωναίγηράσκω δ αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςκαίἔργα δὲ Κυπρογενοῦς νῦν μοι φίλα καὶ Διο-νύσουκαὶ Μουσέων ἃ τίθησ ἀνδράσιν εὐφροσύ-νας[32] ὡς δὲ χώρας καλῆς ἔδαφος ὁ Πλάτωνἔρημον αὐτῷ δέ πως κατὰ συγγένειανπροσῆκον ἐξεργάσασθαι καὶ διακοσμῆσαιφιλοτιμούμενος τὴν Ἀτλαντικὴν ὑπόθεσινπρόθυρα μὲν μεγάλα καὶ περιβόλους καὶαὐλὰς τῇ ἀρχῇ περιέθηκεν οἷα λόγος οὐδε-ὶς ἄλλος ἔσχεν οὐδὲ μῦθος οὐδὲ ποίησιςὀψὲ δὲ ἀρξάμενος προκατέλυσε τοῦ ἔργουτὸν βίον ὅσῳ μᾶλλον εὐφραίνει τὰ γεγραμ-μένα τοσούτῳ μᾶλλον τοῖς ἀπολειφθεῖσινἀνιάσας ὡς γὰρ ἡ πόλις τῶν Ἀθηναίων τὸ

73

ἀποβαλόντες οὐδὲν ἔπαθον δεινὸν οὐδἐποίησαν αἰσχρόν ἀλλὰ καὶ χρώμενοι τῷλοιπῷ βίῳ κατὰ λόγον διετέλεσαν ἀσθέ-νεια γάρ οὐκ εὔνοια λύπας ἀπεράντουςἐπάγεται καὶ φόβους ἀνθρώποις ἀνασκή-τοις ὑπὸ λόγου πρὸς τύχην οἷς οὐδἀπόλαυσις ἐγγίνεται τοῦ ποθουμένου πα-ρόντος τοῦ μέλλοντος ὠδῖνας ἀεὶ καὶτρόμους καὶ ἀγῶνας εἰ στερήσονται πα-ρέχοντος αὐτοῖς δεῖ δὲ μήτε πενίᾳ πρὸςχρημάτων πεφράχθαι στέρησιν μήτε ἀφι-λίᾳ πρὸς φίλων ἀποβολὴν μήτ ἀπαιδίᾳπρὸς τέκνων θάνατον ἀλλὰ τῷ λογισμῷπρὸς πάντα καὶ ταῦτα μέν ὡς ἐν τῷ πα-ρόντι πλείονα τῶν ἱκανῶν[8] ἐπεὶ δὲ μακρόν τινα καὶ δυσχερῆ πόλε-μον οἱ ἐν ἄστει περὶ τῆς Σαλαμινίων νήσουΜεγαρεῦσι πολεμοῦντες ἐξέκαμον καὶνόμον ἔθεντο μήτε γράψαι τινὰ μήτ εἰπεῖναὖθις ὡς χρὴ τὴν πόλιν ἀντιποιεῖσθαι τῆςΣαλαμῖνος ἢ θανάτῳ ζημιοῦσθαι βαρέως

16

τὸ πῦρ ἀνάπτουσιν οἱ τὴν ἱερὰν λαμπάδαδιαθέοντες[2] ὁ δ οὖν Σόλων τὴν οὐσίαν τοῦ πατρὸςἐλαττώσαντος εἰς φιλανθρωπίας τινάς ὥςφησιν Ἕρμιππος καὶ χάριτας οὐκ ἂν ἀπο-ρήσας τῶν βουλομένων ἐπαρκεῖν αἰδούμε-νος δὲ λαμβάνειν παρ ἑτέρων ἐξ οἰκίας γε-γονὼς εἰθισμένης ἑτέροις βοηθεῖν ὥρμησενέος ὢν ἔτι πρὸς ἐμπορίαν καίτοι φασὶνἔνιοι πολυπειρίας ἕνεκα μᾶλλον καὶ ἱστορί-ας ἢ χρηματισμοῦ πλανηθῆναι τὸν Σόλω-να σοφίας μὲν γὰρ ἦν ὁμολογουμένως ἐρα-στής ὅς γε καὶ πρεσβύτερος ὢν ἔλεγε ldquoγη-ράσκειν αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςrdquo πλο-ῦτον δ οὐκ ἐθαύμαζεν ἀλλὰ καί φησινὁμοίως πλουτεῖν ᾧ τεπολὺς ἄργυρός ἐστικαὶ χρυσὸς καὶ γῆς πυροφόρου πεδίαἵπποι θ ἡμίονοί τε καὶ ᾧ μόνα ταῦταπάρεστιγαστρί τε καὶ πλευρῇ καὶ ποσὶν ἁβρὰ παθε-

5

εἶναι καὶ πολλὰ τῶν πρασσομένων ἐπαινε-ῖν καὶ γὰρ ἐφύλαττε τοὺς πλείστουςνόμους τοῦ Σόλωνος ἐμμένων πρῶτοςαὐτὸς καὶ τοὺς φίλους ἀναγκάζων ὅς γεκαὶ φόνου προσκληθεὶς εἰς Ἀρειον πάγονἤδη τυραννῶν ἀπήντησε κοσμίως ἀπολο-γησόμενος ὁ δὲ κατήγορος οὐχ ὑπήκουσεκαὶ νόμους αὐτὸς ἑτέρους ἔγραψεν ὧν ἐστικαὶ ὁ τοὺς πηρωθέντας ἐν πολέμῳ δημοσίᾳτρέφεσθαι κελεύων τοῦτο δέ φησιν Ἡρα-κλείδης καὶ πρότερον ἐπὶ Θερσίππῳ πη-ρωθέντι τοῦ Σόλωνος ψηφισαμένου μιμή-σασθαι τὸν Πεισίστρατον ὡς δὲ Θεόφρα-στος ἱστόρηκε καὶ τὸν τῆς ἀργίας νόμονοὐ Σόλων ἔθηκεν ἀλλὰ Πεισίστρατος ᾧτήν τε χώραν ἐνεργοτέραν καὶ τὴν πόλινἠρεμαιοτέραν ἐποίησενὁ δὲ Σόλων ἁψάμενος μεγάλης τῆς περὶτὸν Ἀτλαντικὸν λόγον ἢ μῦθον πραγματεί-ας ὃν διήκουσε τῶν περὶ Σάϊν λογίων προ-σήκοντα τοῖς Ἀθηναίοις ἐξέκαμεν οὐ δι

72

μαχεῖν τοῦ Πεισιστράτου καὶ συνῆλθεν εἰςἐκκλησίαν ὁ δῆμος Ἀρίστωνος δὲ γράψα-ντος ὅπως δοθῶσι πεντήκοντα κορυνη-φόροι τῷ Πεισιστράτῳ φυλακὴ τοῦ σώμα-τος ἀντεῖπεν ὁ Σόλων ἀναστὰς καὶ πολλὰδιεξῆλθεν ὅμοια τούτοις οἷς διὰ τῶν ποιη-μάτων γέγραφενεἰς γὰρ γλῶσσαν ὁρᾶτε καὶ εἰς ἔπη αἱμύλοιἀνδρόςὑμῶν δ εἷς μὲν ἕκαστος ἀλώπεκος ἴχνεσιβαίνεισύμπασιν δ ὑμῖν χαῦνος ἔνεστι νόοςὁρῶν δὲ τοὺς μὲν πένητας ὡρμημένους χα-ρίζεσθαι τῷ Πεισιστράτῳ καὶ θορυβο-ῦντας τοὺς δὲ πλουσίους ἀποδιδράσκονταςκαὶ ἀποδειλιῶντας ἀπῆλθεν εἰπὼν ὅτι τῶνμέν ἐστι σοφώτερος τῶν δὲ ἀνδρειότεροςσοφώτερος μὲν τῶν μὴ συνιέντων τὸ πρατ-τόμενον ἀνδρειότερος δὲ τῶν συνιέντωνμέν ἐναντιοῦσθαι δὲ τῇ τυραννίδι φοβου-μένων τὸ δὲ ψήφισμα κυρώσας ὁ δῆμος

69

ῖνπαιδός τ ἠδὲ γυναικός ἐπὴν καὶ ταῦτ ἀφί-κηταιἥβη σὺν δ ὥρη γίνεται ἁρμοδίαἀλλ ἑτέρωθι λέγειχρήματα δ ἱμείρω μὲν ἔχειν ἀδίκως δὲ πε-πᾶσθαιοὐκ ἐθέλω πάντως ὕστερον ἦλθε δίκηκωλύει δὲ οὐδὲν τὸν ἀγαθὸν καὶ πολιτικὸνἄνδρα μήτε τῶν περιττῶν τὴν κτῆσιν ἐνσπουδῇ τίθεσθαι μήτε τῆς χρείας τῶν ἀνα-γκαίων καὶ ἱκανῶν καταφρονεῖν ἐν δὲ τοῖςτότε χρόνοις καθ Ἡσίοδον ἔργον οὐδὲνἦν ὄνειδος οὐδὲ τέχνη διαφορὰν ἔφερενἐμπορία δὲ καὶ δόξαν εἶχεν οἰκειουμένη τὰβαρβαρικὰ καὶ προξενοῦσα φιλίας βασι-λέων καὶ πραγμάτων ἐμπείρους ποιοῦσαπολλῶν ἔνιοι δὲ καὶ πόλεων οἰκισταὶ γε-γόνασι μεγάλων ὡς καὶ ΜασσαλίαςΠρῶτις ὑπὸ Κελτῶν τῶν περὶ τὸν Ῥοδανὸνἀγαπηθείς καὶ Θαλῆν δέ φασιν ἐμπορίᾳ

6

καὶ πατρίδος ἀλλὰ καὶ παῖδα θετὸν ἔσχεποιησάμενος αὐτὸς τὸν τῆς ἀδελφῆς ὥςφασι Κύβισθον ἐχούσης γάρ τι τῆς ψυχῆςἀγαπητικὸν ἐν ἑαυτῇ καὶ πεφυκυίαςὥσπερ αἰσθάνεσθαι καὶ διανοεῖσθαι καὶμνημονεύειν οὕτω καὶ φιλεῖν ἐνδύεταί τιτούτῳ καὶ προσφύεται τῶν ἐκτὸς οἷς οἰκε-ῖον οὐδέν ἐστιν καὶ καθάπερ οἶκον ἢχώραν γνησίων ἔρημον διαδόχων τὸ φι-λόστοργον ἀλλότριοι καὶ νόθοι παῖδες ἢ θε-ράποντες εἰσοικισάμενοι καὶ καταλαβόντεςἅμα τῷ φιλεῖν τὸ φροντίζειν καὶ δεδιέναιπερὶ αὐτῶν ἐνεποίησαν ὥστ ἴδοις ἂν ἀν-θρώπους στεῤῥοτέρα τῇ φύσει περὶ γάμουκαὶ γενέσεως παίδων διαλεγομένους εἶτατοὺς αὐτοὺς ἐπὶ παισὶν οἰκοτρίβων ἢ θρέμ-μασι παλλακῶν νοσοῦσι καὶ θνήσκουσι πα-ρατεινομένους πόθῳ καὶ φωνὰς ἀγεννεῖςἀφιέντας ἔνιοι δὲ καὶ κυνῶν θανάτῳ καὶἵππων αἰσχρῶς καὶ ἀβιώτως ὑπὸ λύπηςδιετέθησαν ἀλλ ἕτεροί γε παῖδας ἀγαθοὺς

15

οὐδὲ περὶ τοῦ πλήθους ἔτι τῶν κορυνη-φόρων διεμικρολογεῖτο πρὸς τὸν Πεισί-στρατον ἀλλ ὅσους ἐβούλετο τρέφοντακαὶ συνάγοντα φανερῶς περιεώρα μέχριτὴν ἀκρόπολιν κατέσχεγενομένου δὲ τούτου καὶ τῆς πόλεως συ-νταραχθείσης ὁ μὲν Μεγακλῆς εὐθὺς ἔφυ-γε μετὰ τῶν ἄλλων Ἀλκμαιωνιδῶν ὁ δὲΣόλων ἤδη μὲν ἦν σφόδρα γέρων καὶ τοὺςβοηθοῦντας οὐκ εἶχεν ὅμως δὲ προῆλθενεἰς ἀγορὰν καὶ διελέχθη πρὸς τοὺς πολί-τας τὰ μὲν κακίζων τὴν ἀβουλίαν αὐτῶνκαὶ μαλακίαν τὰ δὲ παροξύνων ἔτι καὶ πα-ρακαλῶν μὴ προέσθαι τὴν ἐλευθερίαν ὅτεκαὶ τὸ μνημονευόμενον εἶπεν ὡς πρώηνμὲν ἦν εὐμαρέστερον αὐτοῖς τὸ κωλῦσαιτὴν τυραννίδα συνισταμένην νῦν δὲ μεῖζόνἐστι καὶ λαμπρότερον ἐκκόψαι καὶ ἀνελεῖνσυνεστῶσαν ἤδη καὶ πεφυκυῖαν οὐδενὸς δὲπροσέχοντος αὐτῷ διὰ τὸν φόβον ἀπῆλθενεἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἑαυτοῦ καὶ λαβὼν τὰ

70

ὅπλα καὶ πρὸ τῶν θυρῶν θέμενος εἰς τὸνστενωπόν ldquoἐμοὶ μένrdquo εἶπεν ldquoὡς δυνατὸνἦν βεβοήθηται τῇ πατρίδι καὶ τοῖς νόμοιςrdquoκαὶ τὸ λοιπὸν ἡσυχίαν ἦγε καὶ τῶν φίλωνφεύγειν παραινούντων οὐ προσεῖχεν ἀλλὰποιήματα γράφων ὠνείδιζε τοῖς Ἀθηναί-οιςεἰ δὲ πεπόνθατε λυγρὰ δι ὑμετέρην κα-κότηταμή τι θεοῖς τούτων μῆνιν ἐπαμφέρετεαὐτοὶ γὰρ τούτους ηὐξήσατε ῥύματαδόντεςκαὶ διὰ ταῦτα κακὴν ἔσχετε δουλοσύνην[31] ἐπὶ τούτοις δὲ πολλῶν νουθετούντωναὐτὸν ὡς ἀποθανούμενον ὑπὸ τοῦ τυράν-νου καὶ πυνθανομένων τίνι πιστεύωνοὕτως ἀπονοεῖται ldquoτῷ γήρᾳrdquo εἶπεν οὐμὴν ἀλλ ὁ Πεισίστρατος ἐγκρατὴς γενόμε-νος τῶν πραγμάτων οὕτως ἐξεθεράπευσετὸν Σόλωνα τιμῶν καὶ φιλοφρονούμενοςκαὶ μεταπεμπόμενος ὥστε καὶ σύμβουλον

71

πυνθανόμενον μὴ Σόλωνος ὁ τεθνηκὼς υἱὸςὠνομάζετο φήσαντος δὲ τοῦ ἀνθρώπουτὸν μὲν ὁρμῆσαι παίειν τὴν κεφαλὴν καὶτἆλλα ποιεῖν καὶ λέγειν ἃ συμβαίνει τοῖς περιπαθοῦσι τὸν δὲ Θαλῆν ἐπιλαβόμενοναὐτοῦ καὶ γελάσαντα ldquoταῦτά τοιrdquo φάναιldquoὦ Σόλων ἐμὲ γάμου παιδοποιίας ἀφί-στησιν ἃ καὶ σὲ κατερείπει τὸν ἐῤῥωμε-νέστατον ἀλλὰ θάῤῥει τῶν λόγων ἕνεκατούτων οὐ γάρ εἰσιν ἀληθεῖςrdquo ταῦτα μὲνοὖν Ἕρμιππος ἱστορεῖν φησι Πάταικον ὃςἔφασκε τὴν Αἰσώπου ψυχὴν ἔχειν[7] ἄτοπος δὲ καὶ ἀγεννὴς ὁ τῷ φόβῳ τῆςἀποβολῆς τὴν κτῆσιν ὧν χρὴ προϊέμενοςοὕτω γὰρ ἄν τις οὐ πλοῦτον οὐ δόξαν οὐσοφίαν ἀγαπήσειε παραγενομένην δεδιὼςστέρεσθαι καὶ γὰρ ἀρετήν ἧς κτῆμα με-ῖζον οὐδὲν οὐδ ἥδιον ἐξισταμένην ὑπὸνόσων καὶ φαρμάκων ὁρῶμεν αὐτῷ τεΘαλῇ μὴ γήμαντι πλέον οὐδὲν εἰς ἀφοβίανεἰ μὴ καὶ φίλων κτῆσιν ἔφυγε καὶ οἰκείων

14

χρήσασθαι καὶ Ἱπποκράτην τὸν μαθηματι-κόν καὶ Πλάτωνι τῆς ἀποδημίας ἐφόδιονἐλαίου τινὸς ἐν Αἰγύπτῳ διάθεσιν γε-νέσθαι[3] τὸ δ οὖν εὐδάπανον τῷ Σόλωνι καὶὑγρὸν πρὸς τὴν δίαιταν καὶ τὸ φορτικώτε-ρον ἢ φιλοσοφώτερον ἐν τοῖς ποιήμασι δια-λέγεσθαι περὶ τῶν ἡδονῶν τὸν ἐμπορικὸνοἴονται βίον προστετρῖφθαι πολλοὺς γὰρἔχοντα κινδύνους καὶ μεγάλους ἀνταπαιτε-ῖν πάλιν εὐπαθείας τινὰς καὶ ἀπολαύσειςὅτι δ αὑτὸν ἐν τῇ τῶν πενήτων μερίδι μᾶλ-λον ἢ τῇ τῶν πλουσίων ἔταττε δῆλόν ἐστινἐκ τούτωνπολλοὶ γὰρ πλουτεῦσι κακοί ἀγαθοὶ δὲπένονταιἀλλ ἡμεῖς αὐτοῖς οὐ διαμειψόμεθατῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπε-δον αἰείχρήματα δ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχειτῇ δὲ ποιήσει κατ ἀρχὰς μὲν εἰς οὐδὲν

7

πολλάmiddot τρισκαίδεκα γὰρ ἀπεγράψαντο μυ-ριάδες ὀρφανοῖς παισὶ καὶ χήραις γυναιξὶνἀνεθείσης τῆς εἰσφορᾶςΤαῦτα δὲ διοικήσας ἀπέδειξεν ἑαυτῷ συ-νάρχοντα τὸν Λουκρητίας πατέρα Λουκρή-τιον ᾧ τῆς ἡγεμονικωτέρας ἐξιστάμενοςὄντι πρεσβυτέρῳ τάξεως παρέδωκε τοὺςκαλουμένους φάσκηςmiddot καὶ τοῦτο διέμεινενεἰς ἡμᾶς τὸ πρεσβεῖον ἀπ ἐκείνου τοῖς γε-ραιτέροις φυλαττόμενον ἐπεὶ δ ὀλίγαιςἡμέραις ὕστερον ἐτελεύτησεν ὁ Λουκρή-τιος πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γενομένων ᾑρέθηΜᾶρκος Ὁράτιος καὶ συνῆρχε τῷ Ποπλι-κόλᾳ τὸν ὑπολειπόμενον χρόνον τοῦ ἐνιαυ-τοῦ[13] Ταρκυνίου δὲ Ῥωμαίοις δεύτερονπόλεμον ἐν Τυρρηνίᾳ κινοῦντος μέγα ση-μεῖον λέγεται γενέσθαι βασιλεύων γὰρ ἔτικαὶ τὸν νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸς ἔχων ὁΤαρκύνιος ὅσον οὔπω συντετελεσμένονεἴτε μαντείας γενομένης εἴτ αὐτῷ δόξαν

100

νέσθαι καὶ καταμείξαντας ἑαυτοὺς εἰςγένος μέγα τὸ Ταρκυνίων καὶ βασιλικὰςἐλπίδας ἀπαλλαγῆναι τῆς τοῦ πατρὸςἀβελτερίας καὶ χαλεπότητοςmiddot χαλεπότηταμὲν τὸ ἀπαραίτητον αὐτοῦ πρὸς τοὺς πονη-ροὺς λέγοντεςmiddot τῇ δ ἀβελτερίᾳ προσποιή-ματι καὶ παρακαλύμματι πολὺν χρόνον ὡςἔοικε χρησάμενος ἀσφαλείας ἕνεκα πρὸςτοὺς τυράννους οὐδ ὕστερον ἔφυγεν αὐτῆςτὴν ἐπωνυμίαν[4] Ὡς οὖν συνεπείσθη τὰ μειράκια καὶτοῖς Ἀκυιλλίοις εἰς λόγους ἦλθεν ὅρκονὀμόσαι μέγαν ἔδοξε πᾶσι καὶ δεινόν ἀν-θρώπου σφαγέντος ἐπισπείσαντας αἷμα καὶτῶν σπλάγχνων θιγόντας ἐπὶ τούτοις εἰςτὴν Ἀκυιλλίων οἰκίαν συνῆλθον ἦν δ ὁοἶκος ἐν ᾧ ταῦτα δράσειν ἔμελλον οἷονεἰκὸς ὑπέρημος καὶ σκοτώδης ἔλαθεν οὖναὐτοὺς οἰκέτης ὄνομα Οὐινδίκιος ἔνδονἀποκρύψας ἑαυτόν οὐ κατ ἐπιβουλὴν ἢπροαίσθησίν τινα τοῦ μέλλοντος ἀλλ ἔν-

81

ἄξιον σπουδῆς ἀλλὰ παίζων ἔοικε προ-σχρήσασθαι καὶ παράγων ἑαυτὸν ἐν τῷσχολάζειν ὕστερον δὲ καὶ γνώμας ἐνέτεινεφιλοσόφους καὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ συ-γκατέπλεκε τοῖς ποιήμασιν οὐχ ἱστορίαςἕνεκεν καὶ μνήμης ἀλλ ἀπολογισμούς τετῶν πεπραγμένων ἔχοντα καὶ προτροπὰςἐνιαχοῦ καὶ νουθεσίας καὶ ἐπιπλήξεις πρὸςτοὺς Ἀθηναίους ἔνιοι δέ φασιν ὅτι καὶτοὺς νόμους ἐπεχείρησεν ἐντείνας εἰς ἔποςἐξενεγκεῖν καὶ διαμνημονεύουσι τὴν ἀρχὴνοὕτως ἔχουσανπρῶτα μὲν εὐχώμεσθα Διὶ Κρονίδῃ βασι-λῆϊθεσμοῖς τοῖσδε τύχην ἀγαθὴν καὶ κῦδοςὀπάσσαιφιλοσοφίας δὲ τοῦ ἠθικοῦ μάλιστα τὸ πολι-τικόν ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν σοφῶνἠγάπησεν ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ἁπλοῦς ἐστιλίαν καὶ ἀρχαῖος ὡς δῆλον ἐκ τούτωνἐκ νεφέλης πέλεται χιόνος μένος ἠδὲ χα-

8

Σόλωνα θαυμάζειν ὅτι γάμου καὶ παιδοποιίίας τὸ παράπαν ἠμέληκε καὶ τὸν Θαλῆντότε μὲν σιωπῆσαι διαλιπόντα δ ὀλίγαςἡμέρας ἄνδρα παρασκευάσαι ξένον ἀρτίωςἥκειν φάσκοντα δεκαταῖον ἐξ Ἀθηνῶν πυ-θομένου δὲ τοῦ Σόλωνος εἰ δή τι καινὸν ἐνταῖς Ἀθήναις δεδιδαγμένον ἃ χρὴ λέγειντὸν ἄνθρωπον ldquoοὐδένrdquo εἰπεῖν ldquoἕτερον εἰμὴ νὴ Δία νεανίσκου τινὸς ἦν ἐκφορὰ καὶπροὔπεμπεν ἡ πόλις ἦν γὰρ υἱός ὡς ἔφα-σαν ἀνδρὸς ἐνδόξου καὶ πρωτεύοντος ἀρε-τῇ τῶν πολιτῶν οὐ παρῆν δέ ἀλλ ἀποδη-μεῖν ἔφασαν αὐτὸν ἤδη πολὺν χρόνονrdquo ldquoὡςδυστυχὴς ἐκεῖνοςrdquo φάναι τὸν Σόλωναldquoτίνα δὲ ὠνόμαζον αὐτόνrdquo ldquoἤκουσαrdquoφάναι ldquoτοὔνομαrdquo τὸν ἄνθρωπον ldquoἀλλ οὐμνημονεύω πλὴν ὅτι πολὺς λόγος ἦν αὐτοῦσοφίας καὶ δικαιοσύνηςrdquo οὕτω δὴ καθἑκάστην ἀπόκρισιν τῷ φόβῳ προσαγόμε-νον τὸν Σόλωνα καὶ τέλος ἤδη συντεταραγ-μένον αὐτὸν ὑποβάλλειν τοὔνομα τῷ ξένῳ

13

δον ὢν ἔτυχε καὶ προσιοῦσιν αὐτοῖς μετὰσπουδῆς ὀφθῆναι φοβηθείς ὑπέστη λάρνα-κα κενὴν πρὸ αὑτοῦ ποιησάμενος ὥστεκαὶ τῶν πραττομένων θεατὴς γενέσθαι καὶτῶν βουλευμάτων ἐπήκοος ἔδοξε δ αὐτοῖςτοὺς ὑπάτους ἀναιρεῖν καὶ ταῦτα δηλού-σας γράψαντες ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ταρκύ-νιον ἔδοσαν τοῖς πρέσβεσιmiddot καὶ γὰρ ᾤκουναὐτόθι τῶν Ἀκυιλλίων ξένοι γεγονότεςκαὶ τότε τῇ συνωμοσίᾳ παρῆσαν ὡς δὲ τα-ῦτα πράξαντες ἀπηλλάγησαν ὑπεξελθὼν ὁΟὐινδίκιος λάθρα χρήσασθαι τοῖς προσπε-σοῦσιν οὐκ εἶχεν ἀλλ ἠπορεῖτο δεινὸν μὲνἡγούμενος ὥσπερ ἦν πρὸς πατέρα Βρο-ῦτον υἱῶν ἐξάγιστα κατηγορεῖν ἢ πρὸς θε-ῖον ἀδελφιδῶν τὸν Κολλατῖνον ἰδιώτην δὲῬωμαίων οὐδένα νομίζων ἐχέγγυον ἀπορ-ρήτων τηλικούτων πᾶν δ αὖ μᾶλλον ἢ δυ-νατὸς ὢν ἡσυχίαν ἄγειν ἐλαυνόμενος δὲτῷ συνειδότι τοῦ πράγματος ὥρμησε πρὸςτὸν Οὐαλέριον μάλιστά πως τοῖς κοινοῖς

82

τὸν βουλόμενον τυραννεῖν κτείναντα δὲφόνου καθαρὸν ἐποίησεν εἰ παράσχοιτοτοῦ ἀδικήματος τοὺς ἐλέγχους ἐπεὶ γὰροὐ δυνατὸν ἐπιχειροῦντα τηλικούτοις λαθε-ῖν ἅπαντας οὐκ ἀδύνατον δὲ τὸ μὴ λα-θόντα τοῦ κριθῆναι φθάσαι κρείττονα γε-νόμενον ἣν ἀναιρεῖ τὸ ἀδίκημα κρίσιν προ-λαβεῖν ἔδωκε τῷ δυναμένῳ κατὰ τοῦ ἀδι-κοῦντοςἘπῃνέθη δὲ καὶ διὰ τὸν ταμιευτικὸννόμον ἐπεὶ γὰρ ἔδει χρήματα πρὸς τὸνπόλεμον εἰσενεγκεῖν ἀπὸ τῶν οὐσιῶν τοὺςπολίτας οὔτ αὐτὸς ἅψασθαι τῆς οἰκονομί-ας οὔτε τοὺς φίλους ἐᾶσαι βουλόμενοςοὔθ ὅλως εἰς οἶκον ἰδιώτου παρελθεῖν δη-μόσια χρήματα ταμιεῖον μὲν ἀπέδειξε τὸντοῦ Κρόνου ναόν ᾧ μέχρι νῦν χρώμενοιδιατελοῦσι ταμίας δὲ τῷ δήμῳ δύο τῶννέων ἔδωκεν ἀποδεῖξαιmiddot καὶ ἀπεδείχθησανοἱ πρῶτοι Πούπλιος Οὐετούριος καὶ Μι-νούκιος Μᾶρκος καὶ χρήματα συνήχθη

99

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

2

καὶ γένηται τὸ πλοῖον ὑποχείριον οὕτωδὴ τούτων πραττομένων ὑπαχθέντες οἱΜεγαρεῖς τῇ ὄψει καὶ προσμίξαντες ἐγγύςἐξεπήδων ὡς ἐπὶ γυναῖκας ἁμιλλώμενοιπρὸς ἀλλήλους ὥστε μηδένα διαφυγεῖνἀλλὰ πάντας ἀπολέσθαι καὶ τὴν νῆσον ἐπι-πλεύσαντας εὐθὺς ἔχειν τοὺς Ἀθηναίους[9] ἄλλοι δέ φασιν οὐ τοῦτον τὸν τρόπονγενέσθαι τὴν κατάληψιν ἀλλὰ πρῶτον μὲναὐτῷ τὸν ἐν Δελφοῖς θεὸν χρῆσαιἀρχηγοὺς χώρας θυσίαις ἥρωας ἐνοίκουςἵλασο τοὺς κόλποις Ἀσωπιὰς ἀμφικαλύ-πτειοἳ φθίμενοι δέρκονται ἐς ἠέλιον δύνοντατὸν δὲ Σόλωνα διαπλεύσαντα νυκτὸς εἰςτὴν νῆσον ἐντεμεῖν σφάγια Περιφήμῳ καὶΚυχρεῖ τοῖς ἥρωσιν εἶτα παρὰ τῶν Ἀθη-ναίων ἐθελοντὰς λαβεῖν πεντακοσίους δόγ-ματος γενομένου τούτους ἄν κατασχῶσιτὴν νῆσον κυρίους εἶναι τοῦ πολιτεύματοςἀναχθέντα δὲ συχναῖς ἁλιάσιν ἅμα τριακο-

19

κὸς ὄχλος καὶ μάλιστα τοῖς πλουσίοιςἀχθόμενος ὥστε χρῆσθαι μὲν ἔτι τοῖςνόμοις τὴν πόλιν ἤδη δὲ πράγματα νεώτε-ρα προσδοκᾶν καὶ ποθεῖν ἅπαντας ἑτέρανκατάστασιν οὐκ ἴσον ἐλπίζοντας ἀλλὰπλέον ἕξειν ἐν τῇ μεταβολῇ καὶ κρατήσεινπαντάπασι τῶν διαφερομένων οὕτω δὲτῶν πραγμάτων ἐχόντων ὁ Σόλων παραγε-νόμενος εἰς τὰς Ἀθήνας αἰδῶ μὲν εἶχε καὶτιμὴν παρὰ πᾶσιν ἐν δὲ κοινῷ λέγειν καὶπράσσειν ὁμοίως οὐκ ἔτ ἦν δυνατὸς οὐδὲπρόθυμος ὑπὸ γήρως ἀλλ ἐντυγχάνωνἰδίᾳ τοῖς προεστῶσι τῶν στάσεων ἀνδράσινἐπειρᾶτο διαλύειν καὶ συναρμόττειν μάλι-στα τοῦ Πεισιστράτου προσέχειν δοκο-ῦντος αὐτῷ καὶ γὰρ αἱμύλον τι καὶ προ-σφιλὲς εἶχεν ἐν τῷ διαλέγεσθαι καὶ βοηθη-τικὸς ἦν τοῖς πένησι καὶ πρὸς τὰς ἔχθραςἐπιεικὴς καὶ μέτριος ἃ δὲ φύσει μὴ προ-σῆν αὐτῷ καὶ ταῦτα μιμούμενος ἐπιστεύε-το μᾶλλον τῶν ἐχόντων ὡς εὐλαβὴς καὶ

66

ΠΟΠΛΙΚΟΛΑΣ

[1] Τοιούτῳ δὲ γενομένῳ τῷ Σόλωνι τὸνΠοπλικόλαν παραβάλλομεν ᾧ τοῦτο μὲνὕστερον ὁ Ῥωμαίων δῆμος ἐξεῦρεν ἐπὶτιμῇ τοὔνομα πρὸ τοῦ δὲ Πόπλιος Οὐα-λέριος ἐκαλεῖτο Οὐαλερίου δοκῶν ἀπόγο-νος εἶναι τῶν παλαιῶν ἀνδρὸς αἰτιωτάτουγενομένου Ῥωμαίους καὶ Σαβίνους ἐκ πο-λεμίων ἕνα γενέσθαι δῆμονmiddot ὁ γὰρ μάλιστατοὺς βασιλεῖς εἰς ταὐτὸ πείσας συνελθεῖνκαὶ διαλλάξας ἐκεῖνός ἐστι τούτῳ δὴ κατὰγένος προσήκων ὁ Οὐαλέριος ὥς φασι βα-σιλευομένης μὲν ἔτι τῆς Ῥώμης ἐπιφανὴςἦν διὰ λόγον καὶ πλοῦτον ὧν τῷ μὲν ὀρ-

75

αὖθις ἥπτοντο τοῦ πολέμου προστησάμε-νοι τὸν Σόλωνατὰ μὲν οὖν δημώδη τῶν λεγομένων τοιαῦτἐστίν ὅτι πλεύσας ἐπὶ Κωλιάδα μετὰ τοῦΠεισιστράτου καὶ καταλαβὼν αὐτόθιπάσας τὰς γυναῖκας τῇ Δήμητρι τὴνπάτριον θυσίαν ἐπιτελούσας ἔπεμψεν ἄν-δρα πιστὸν εἰς Σαλαμῖνα προσποιούμενοναὐτόμολον εἶναι κελεύοντα τοὺς Μεγαρε-ῖς εἰ βούλονται τῶν Ἀθηναίων τὰς πρώταςλαβεῖν γυναῖκας ἐπὶ Κωλιάδα μετ αὐτοῦπλεῖν τὴν ταχίστην ὡς δὲ πεισθέντες οἱΜεγαρεῖς ἄνδρας ἐξέπεμψαν ἐν τῷ πλοίῳκαὶ κατεῖδεν ὁ Σόλων τὸ πλοῖον ἐλαυνόμε-νον ἀπὸ τῆς νήσου τὰς μὲν γυναῖκας ἐκπο-δὼν ἀπελθεῖν ἐκέλευσε τῶν δὲ νεωτέρωντοὺς μηδέπω γενειῶντας ἐνδύμασι καὶ μί-τραις καὶ ὑποδήμασι τοῖς ἐκείνων σκευα-σαμένους καὶ λαβόντας ἐγχειρίδια κρυπτὰπαίζειν καὶ χορεύειν προσέταξε πρὸς τῇθαλάσσῃ μέχρις ἂν ἀποβῶσιν οἱ πολέμιοι

18

ΣΟΛΩΝ

[1] δίδυμος ὁ γραμματικὸς ἐν τῇ περὶ τῶνἀξόνων τῶν Σόλωνος ἀντιγραφῇ πρὸςἈσκληπιάδην Φιλοκλέους τινὸς τέθεικελέξιν ἐν ᾗ τὸν Σόλωνα πατρὸς Εὐφορίωνοςἀποφαίνει παρὰ τὴν τῶν ἄλλων δόξαν ὅσοιμέμνηνται Σόλωνος Ἐξηκεστίδου γὰραὐτὸν ἅπαντες ὁμαλῶς γεγονέναι λέγουσινἀνδρὸς οὐσίᾳ μέν ὥς φασι καὶ δυνάμειμέσου τῶν πολιτῶν οἰκίας δὲ πρώτηςκατὰ γένος ἦν γὰρ Κοδρίδης ἀνέκαθεντὴν δὲ μητέρα τοῦ Σόλωνος Ἡρακλείδης ὁΠοντικὸς ἱστορεῖ τῆς Πεισιστράτου μη-τρὸς ἀνεψιὰν γενέσθαι καὶ φιλία τὸπρῶτον ἦν αὐτοῖς πολλὴ μὲν διὰ τὴν συγ-γένειαν πολλὴ δὲ διὰ τὴν εὐφυίαν ὥραν

3

Ὀλυμπιεῖον οὕτως ἡ Πλάτωνος σοφία τὸνἈτλαντικὸν ἐν πολλοῖς καλοῖς μόνον ἔργονἀτελὲς ἔσχηκενἐπεβίωσε δ οὖν ὁ Σόλων ἀρξαμένου τοῦΠεισιστράτου τυραννεῖν ὡς μὲν Ἡρακλεί-δης ὁ Ποντικὸς ἱστορεῖ συχνὸν χρόνον ὡςδὲ Φανίας ὁ Ἐρέσιος ἐλάττονα δυοῖνἐτῶν ἐπὶ Κωμίου μὲν γὰρ ἤρξατο τυραννε-ῖν Πεισιστρατος ἐφ Ἡγεστράτου δὲΣόλωνά φησιν ὁ Φανίας ἀποθανεῖν τοῦμετὰ Κωμίαν ἄρξαντος ἡ δὲ διασπορὰ κα-τακαυθέντος αὐτοῦ τῆς τέφρας περὶ τὴνΣαλαμινίων νῆσον ἔστι μὲν διὰ τὴν ἀτοπί-αν ἀπίθανος παντάπασι καὶ μυθώδης ἀνα-γέγραπται δ ὑπό τε ἄλλων ἀνδρῶν ἀξιο-λόγων καὶ Ἀριστοτέλους τοῦ φιλοσόφου

74

κόσμιος ἀνὴρ καὶ μάλιστα δὴ τὸ ἴσον ἀγα-πῶν καὶ δυσχεραίνων εἴ τις τὰ παρόντακινοίη καὶ νεωτέρων ὀρέγοιτο τούτοις γὰρἐξηπάτα τοὺς πολλούς ὁ δὲ Σόλων ταχὺτὸ ἦθος ἐφώρασεν αὐτοῦ καὶ τὴν ἐπιβουλὴνπρῶτος ἐγκατεῖδεν οὐ μὴν ἐμίσησεν ἀλλἐπειρᾶτο πραύνειν νουθετεῖν καὶ πρὸςαὐτὸν ἔλεγε καὶ πρὸς ἑτέρους ὡς εἴ τιςἐξέλοι τὸ φιλόπρωτον αὐτοῦ τῆς ψυχῆς καὶτὴν ἐπιθυμίαν ἰάσαιτο τῆς τυραννίδος οὐκἔστιν ἄλλος εὐφυέστερος πρὸς ἀρετὴν οὐδὲβελτίων πολίτηςἀρχομένων δὲ τῶν περὶ Θέσπιν ἤδη τὴντραγῳδίαν κινεῖν καὶ διὰ τὴν καινότητατοὺς πολλοὺς ἄγοντος τοῦ πράγματοςοὔπω δ εἰς ἅμιλλαν ἐναγώνιον ἐξηγμένουφύσει φιλήκοος ὢν καὶ φιλομαθὴς ὁΣόλων ἔτι μᾶλλον ἐν γήρᾳ σχολῇ καὶ παι-διᾷ καὶ νὴ Δία πότοις καὶ μουσικῇ παρα-πέμπων ἑαυτόν ἐθεάσατο τὸν Θέσπιναὐτὸν ὑποκρινόμενον ὥσπερ ἔθος ἦν τοῖς

67

ὡς ἔνιοί φασιν ἐρωτικῶς τὸν Πεισίστρα-τον ἀσπαζομένου τοῦ Σόλωνος ὅθεν ὕστε-ρον ὡς ἔοικεν εἰς διαφορὰν αὐτῶν ἐν τῇπολιτείᾳ καταστάντων οὐδὲν ἤνεγκεν ἡἔχθρα σκληρὸν οὐδ ἄγριον πάθος ἀλλὰπαρέμεινεν ἐκεῖνα τὰ δίκαια ταῖς ψυχαῖςκαὶ παρεφύλαξετυφόμενα Δίου πυρὸς ἔτι ζῶσαν φλόγατὴν ἐρωτικὴν μνήμην καὶ χάριν ὅτι δὲπρὸς τοὺς καλοὺς οὐκ ἦν ἐχυρὸς ὁ Σόλωνοὐδ Ἔρωτι θαῤῥαλέος ldquoἀνταναστῆναι πύ-κτης ὅπως ἐς χεῖραςrdquo ἔκ τε τῶν ποιη-μάτων αὐτοῦ λαβεῖν ἔστι καὶ νόμον ἔγρα-ψε διαγορεύοντα δοῦλον μὴ ξηραλοιφεῖνμηδὲ παιδεραστεῖν εἰς τὴν τῶν καλῶν με-ρίδα καὶ σεμνῶν ἐπιτηδευμάτων τιθέμενοςτὸ πρᾶγμα καὶ τρόπον τινὰ τοὺς ἀξίουςπροκαλούμενος ὧν τοὺς ἀναξίους ἀπήλαυ-νε λέγεται δὲ καὶ Πεισίστρατος ἐραστὴςΧάρμου γενέσθαι καὶ τὸ ἄγαλμα τοῦἜρωτος ἐν Ἀκαδημείᾳ καθιερῶσαι ὅπου

4

φέρων τὴν ἀδοξίαν ὁ Σόλων καὶ τῶν νέωνὁρῶν πολλοὺς δεομένους ἀρχῆς ἐπὶ τὸνπὸλεμον αὐτοὺς δὲ μὴ θαῤῥοῦντας ἄρξα-σθαι διὰ τὸν νόμον ἐσκήψατο μὲν ἔκστα-σιν τῶν λογισμῶν καὶ λόγος εἰς τὴν πόλινἐκ τῆς οἰκίας διεδόθη παρακινητικῶς ἔχειναὐτόν ἐλεγεῖα δὲ κρύφα συνθεὶς καὶ μελε-τήσας ὥστε λέγειν ἀπὸ στόματος ἐξεπή-δησεν εἰς τὴν ἀγορὰν ἄφνω πιλίδιον περι-θέμενος ὄχλου δὲ πολλοῦ συνδραμόντοςἀναβὰς ἐπὶ τὸν τοῦ κήρυκος λίθον ἐν ᾠδῇδιεξῆλθε τὴν ἐλεγείαν ἧς ἐστιν ἀρχήαὐτὸς κῆρυξ ἦλθον ἀφ ἱμερτῆς Σαλαμῖνοςκόσμον ἐπέων ᾠδὴν ἀντ ἀγορῆς θέμενοςτοῦτο τὸ ποίημα Σαλαμὶς ἐπιγέγραπταικαὶ στίχων ἑκατόν ἐστι χαριέντως πάνυπεποιημένον τότε δὲ ᾀσθέντος αὐτοῦ καὶτῶν φίλων τοῦ Σόλωνος ἀρξαμένων ἐπαινε-ῖν μάλιστα δὲ τοῦ Πεισιστράτου τοῖς πολί-ταις ἐγκελευομένου καὶ παρορμῶντος πει-σθῆναι τῷ λέγοντι λύσαντες τὸν νόμον

17

παλαιοῖς μετὰ δὲ τὴν θέαν προσαγορεύσαςαὐτὸν ἠρώτησεν εἰ τοσούτων ἐναντίον οὐκαἰσχύνεται τηλικαῦτα ψευδόμενος φήσα-ντος δὲ τοῦ Θέσπιδος μὴ δεινὸν εἶναι τὸμετὰ παιδιᾶς λέγειν τὰ τοιαῦτα καὶ πράσ-σειν σφόδρα τῇ βακτηρίᾳ τὴν γῆν ὁ Σόλωνπατάξας ldquoταχὺ μέντοι τὴν παιδιάνrdquo ἔφηldquoταύτην ἐπαινοῦντες οὕτω καὶ τιμῶντεςεὑρήσομεν ἐν τοῖς συμβολαίοιςrdquo[30] ἐπεὶ δὲ κατατρώσας αὐτὸς ἑαυτὸν ὁΠεισίστρατος ἧκεν εἰς ἀγορὰν ἐπὶ ζεύγουςκομιζόμενος καὶ παρώξυνε τὸν δῆμον ὡςδιὰ τὴν πολιτείαν ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ἐπιβε-βουλευμένος καὶ πολλοὺς εἶχεν ἀγανακτο-ῦντας καὶ βοῶντας προσελθὼν ἐγγὺς ὁΣόλων καὶ παραστάς ldquoοὐ καλῶςrdquo εἶπενldquoὦ παῖ Ἱπποκράτους ὑποκρίνῃ τὸν Ὁμη-ρικὸν Ὀδυσσέα ταῦτα γὰρ ποιεῖς τοὺς πο-λίτας παρακρουόμενος οἷς ἐκεῖνος τοὺς πο-λεμίους ἐξηπάτησεν αἰκισάμενος ἑαυτόνrdquoἐκ τούτου τὸ μὲν πλῆθος ἦν ἕτοιμον ὑπερ-

68

ἀσχολίαν ὡς Πλάτων φησίν ἀλλὰ μᾶλλονὑπὸ γήρως φοβηθεὶς τὸ μέγεθος τῆς γρα-φῆς ἐπεὶ σχολῆς γε περιουσίαν αὐτοῦ μη-νύουσιν αἱ τοιαῦται φωναίγηράσκω δ αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςκαίἔργα δὲ Κυπρογενοῦς νῦν μοι φίλα καὶ Διο-νύσουκαὶ Μουσέων ἃ τίθησ ἀνδράσιν εὐφροσύ-νας[32] ὡς δὲ χώρας καλῆς ἔδαφος ὁ Πλάτωνἔρημον αὐτῷ δέ πως κατὰ συγγένειανπροσῆκον ἐξεργάσασθαι καὶ διακοσμῆσαιφιλοτιμούμενος τὴν Ἀτλαντικὴν ὑπόθεσινπρόθυρα μὲν μεγάλα καὶ περιβόλους καὶαὐλὰς τῇ ἀρχῇ περιέθηκεν οἷα λόγος οὐδε-ὶς ἄλλος ἔσχεν οὐδὲ μῦθος οὐδὲ ποίησιςὀψὲ δὲ ἀρξάμενος προκατέλυσε τοῦ ἔργουτὸν βίον ὅσῳ μᾶλλον εὐφραίνει τὰ γεγραμ-μένα τοσούτῳ μᾶλλον τοῖς ἀπολειφθεῖσινἀνιάσας ὡς γὰρ ἡ πόλις τῶν Ἀθηναίων τὸ

73

ἀποβαλόντες οὐδὲν ἔπαθον δεινὸν οὐδἐποίησαν αἰσχρόν ἀλλὰ καὶ χρώμενοι τῷλοιπῷ βίῳ κατὰ λόγον διετέλεσαν ἀσθέ-νεια γάρ οὐκ εὔνοια λύπας ἀπεράντουςἐπάγεται καὶ φόβους ἀνθρώποις ἀνασκή-τοις ὑπὸ λόγου πρὸς τύχην οἷς οὐδἀπόλαυσις ἐγγίνεται τοῦ ποθουμένου πα-ρόντος τοῦ μέλλοντος ὠδῖνας ἀεὶ καὶτρόμους καὶ ἀγῶνας εἰ στερήσονται πα-ρέχοντος αὐτοῖς δεῖ δὲ μήτε πενίᾳ πρὸςχρημάτων πεφράχθαι στέρησιν μήτε ἀφι-λίᾳ πρὸς φίλων ἀποβολὴν μήτ ἀπαιδίᾳπρὸς τέκνων θάνατον ἀλλὰ τῷ λογισμῷπρὸς πάντα καὶ ταῦτα μέν ὡς ἐν τῷ πα-ρόντι πλείονα τῶν ἱκανῶν[8] ἐπεὶ δὲ μακρόν τινα καὶ δυσχερῆ πόλε-μον οἱ ἐν ἄστει περὶ τῆς Σαλαμινίων νήσουΜεγαρεῦσι πολεμοῦντες ἐξέκαμον καὶνόμον ἔθεντο μήτε γράψαι τινὰ μήτ εἰπεῖναὖθις ὡς χρὴ τὴν πόλιν ἀντιποιεῖσθαι τῆςΣαλαμῖνος ἢ θανάτῳ ζημιοῦσθαι βαρέως

16

τὸ πῦρ ἀνάπτουσιν οἱ τὴν ἱερὰν λαμπάδαδιαθέοντες[2] ὁ δ οὖν Σόλων τὴν οὐσίαν τοῦ πατρὸςἐλαττώσαντος εἰς φιλανθρωπίας τινάς ὥςφησιν Ἕρμιππος καὶ χάριτας οὐκ ἂν ἀπο-ρήσας τῶν βουλομένων ἐπαρκεῖν αἰδούμε-νος δὲ λαμβάνειν παρ ἑτέρων ἐξ οἰκίας γε-γονὼς εἰθισμένης ἑτέροις βοηθεῖν ὥρμησενέος ὢν ἔτι πρὸς ἐμπορίαν καίτοι φασὶνἔνιοι πολυπειρίας ἕνεκα μᾶλλον καὶ ἱστορί-ας ἢ χρηματισμοῦ πλανηθῆναι τὸν Σόλω-να σοφίας μὲν γὰρ ἦν ὁμολογουμένως ἐρα-στής ὅς γε καὶ πρεσβύτερος ὢν ἔλεγε ldquoγη-ράσκειν αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςrdquo πλο-ῦτον δ οὐκ ἐθαύμαζεν ἀλλὰ καί φησινὁμοίως πλουτεῖν ᾧ τεπολὺς ἄργυρός ἐστικαὶ χρυσὸς καὶ γῆς πυροφόρου πεδίαἵπποι θ ἡμίονοί τε καὶ ᾧ μόνα ταῦταπάρεστιγαστρί τε καὶ πλευρῇ καὶ ποσὶν ἁβρὰ παθε-

5

εἶναι καὶ πολλὰ τῶν πρασσομένων ἐπαινε-ῖν καὶ γὰρ ἐφύλαττε τοὺς πλείστουςνόμους τοῦ Σόλωνος ἐμμένων πρῶτοςαὐτὸς καὶ τοὺς φίλους ἀναγκάζων ὅς γεκαὶ φόνου προσκληθεὶς εἰς Ἀρειον πάγονἤδη τυραννῶν ἀπήντησε κοσμίως ἀπολο-γησόμενος ὁ δὲ κατήγορος οὐχ ὑπήκουσεκαὶ νόμους αὐτὸς ἑτέρους ἔγραψεν ὧν ἐστικαὶ ὁ τοὺς πηρωθέντας ἐν πολέμῳ δημοσίᾳτρέφεσθαι κελεύων τοῦτο δέ φησιν Ἡρα-κλείδης καὶ πρότερον ἐπὶ Θερσίππῳ πη-ρωθέντι τοῦ Σόλωνος ψηφισαμένου μιμή-σασθαι τὸν Πεισίστρατον ὡς δὲ Θεόφρα-στος ἱστόρηκε καὶ τὸν τῆς ἀργίας νόμονοὐ Σόλων ἔθηκεν ἀλλὰ Πεισίστρατος ᾧτήν τε χώραν ἐνεργοτέραν καὶ τὴν πόλινἠρεμαιοτέραν ἐποίησενὁ δὲ Σόλων ἁψάμενος μεγάλης τῆς περὶτὸν Ἀτλαντικὸν λόγον ἢ μῦθον πραγματεί-ας ὃν διήκουσε τῶν περὶ Σάϊν λογίων προ-σήκοντα τοῖς Ἀθηναίοις ἐξέκαμεν οὐ δι

72

μαχεῖν τοῦ Πεισιστράτου καὶ συνῆλθεν εἰςἐκκλησίαν ὁ δῆμος Ἀρίστωνος δὲ γράψα-ντος ὅπως δοθῶσι πεντήκοντα κορυνη-φόροι τῷ Πεισιστράτῳ φυλακὴ τοῦ σώμα-τος ἀντεῖπεν ὁ Σόλων ἀναστὰς καὶ πολλὰδιεξῆλθεν ὅμοια τούτοις οἷς διὰ τῶν ποιη-μάτων γέγραφενεἰς γὰρ γλῶσσαν ὁρᾶτε καὶ εἰς ἔπη αἱμύλοιἀνδρόςὑμῶν δ εἷς μὲν ἕκαστος ἀλώπεκος ἴχνεσιβαίνεισύμπασιν δ ὑμῖν χαῦνος ἔνεστι νόοςὁρῶν δὲ τοὺς μὲν πένητας ὡρμημένους χα-ρίζεσθαι τῷ Πεισιστράτῳ καὶ θορυβο-ῦντας τοὺς δὲ πλουσίους ἀποδιδράσκονταςκαὶ ἀποδειλιῶντας ἀπῆλθεν εἰπὼν ὅτι τῶνμέν ἐστι σοφώτερος τῶν δὲ ἀνδρειότεροςσοφώτερος μὲν τῶν μὴ συνιέντων τὸ πρατ-τόμενον ἀνδρειότερος δὲ τῶν συνιέντωνμέν ἐναντιοῦσθαι δὲ τῇ τυραννίδι φοβου-μένων τὸ δὲ ψήφισμα κυρώσας ὁ δῆμος

69

ῖνπαιδός τ ἠδὲ γυναικός ἐπὴν καὶ ταῦτ ἀφί-κηταιἥβη σὺν δ ὥρη γίνεται ἁρμοδίαἀλλ ἑτέρωθι λέγειχρήματα δ ἱμείρω μὲν ἔχειν ἀδίκως δὲ πε-πᾶσθαιοὐκ ἐθέλω πάντως ὕστερον ἦλθε δίκηκωλύει δὲ οὐδὲν τὸν ἀγαθὸν καὶ πολιτικὸνἄνδρα μήτε τῶν περιττῶν τὴν κτῆσιν ἐνσπουδῇ τίθεσθαι μήτε τῆς χρείας τῶν ἀνα-γκαίων καὶ ἱκανῶν καταφρονεῖν ἐν δὲ τοῖςτότε χρόνοις καθ Ἡσίοδον ἔργον οὐδὲνἦν ὄνειδος οὐδὲ τέχνη διαφορὰν ἔφερενἐμπορία δὲ καὶ δόξαν εἶχεν οἰκειουμένη τὰβαρβαρικὰ καὶ προξενοῦσα φιλίας βασι-λέων καὶ πραγμάτων ἐμπείρους ποιοῦσαπολλῶν ἔνιοι δὲ καὶ πόλεων οἰκισταὶ γε-γόνασι μεγάλων ὡς καὶ ΜασσαλίαςΠρῶτις ὑπὸ Κελτῶν τῶν περὶ τὸν Ῥοδανὸνἀγαπηθείς καὶ Θαλῆν δέ φασιν ἐμπορίᾳ

6

καὶ πατρίδος ἀλλὰ καὶ παῖδα θετὸν ἔσχεποιησάμενος αὐτὸς τὸν τῆς ἀδελφῆς ὥςφασι Κύβισθον ἐχούσης γάρ τι τῆς ψυχῆςἀγαπητικὸν ἐν ἑαυτῇ καὶ πεφυκυίαςὥσπερ αἰσθάνεσθαι καὶ διανοεῖσθαι καὶμνημονεύειν οὕτω καὶ φιλεῖν ἐνδύεταί τιτούτῳ καὶ προσφύεται τῶν ἐκτὸς οἷς οἰκε-ῖον οὐδέν ἐστιν καὶ καθάπερ οἶκον ἢχώραν γνησίων ἔρημον διαδόχων τὸ φι-λόστοργον ἀλλότριοι καὶ νόθοι παῖδες ἢ θε-ράποντες εἰσοικισάμενοι καὶ καταλαβόντεςἅμα τῷ φιλεῖν τὸ φροντίζειν καὶ δεδιέναιπερὶ αὐτῶν ἐνεποίησαν ὥστ ἴδοις ἂν ἀν-θρώπους στεῤῥοτέρα τῇ φύσει περὶ γάμουκαὶ γενέσεως παίδων διαλεγομένους εἶτατοὺς αὐτοὺς ἐπὶ παισὶν οἰκοτρίβων ἢ θρέμ-μασι παλλακῶν νοσοῦσι καὶ θνήσκουσι πα-ρατεινομένους πόθῳ καὶ φωνὰς ἀγεννεῖςἀφιέντας ἔνιοι δὲ καὶ κυνῶν θανάτῳ καὶἵππων αἰσχρῶς καὶ ἀβιώτως ὑπὸ λύπηςδιετέθησαν ἀλλ ἕτεροί γε παῖδας ἀγαθοὺς

15

οὐδὲ περὶ τοῦ πλήθους ἔτι τῶν κορυνη-φόρων διεμικρολογεῖτο πρὸς τὸν Πεισί-στρατον ἀλλ ὅσους ἐβούλετο τρέφοντακαὶ συνάγοντα φανερῶς περιεώρα μέχριτὴν ἀκρόπολιν κατέσχεγενομένου δὲ τούτου καὶ τῆς πόλεως συ-νταραχθείσης ὁ μὲν Μεγακλῆς εὐθὺς ἔφυ-γε μετὰ τῶν ἄλλων Ἀλκμαιωνιδῶν ὁ δὲΣόλων ἤδη μὲν ἦν σφόδρα γέρων καὶ τοὺςβοηθοῦντας οὐκ εἶχεν ὅμως δὲ προῆλθενεἰς ἀγορὰν καὶ διελέχθη πρὸς τοὺς πολί-τας τὰ μὲν κακίζων τὴν ἀβουλίαν αὐτῶνκαὶ μαλακίαν τὰ δὲ παροξύνων ἔτι καὶ πα-ρακαλῶν μὴ προέσθαι τὴν ἐλευθερίαν ὅτεκαὶ τὸ μνημονευόμενον εἶπεν ὡς πρώηνμὲν ἦν εὐμαρέστερον αὐτοῖς τὸ κωλῦσαιτὴν τυραννίδα συνισταμένην νῦν δὲ μεῖζόνἐστι καὶ λαμπρότερον ἐκκόψαι καὶ ἀνελεῖνσυνεστῶσαν ἤδη καὶ πεφυκυῖαν οὐδενὸς δὲπροσέχοντος αὐτῷ διὰ τὸν φόβον ἀπῆλθενεἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἑαυτοῦ καὶ λαβὼν τὰ

70

ὅπλα καὶ πρὸ τῶν θυρῶν θέμενος εἰς τὸνστενωπόν ldquoἐμοὶ μένrdquo εἶπεν ldquoὡς δυνατὸνἦν βεβοήθηται τῇ πατρίδι καὶ τοῖς νόμοιςrdquoκαὶ τὸ λοιπὸν ἡσυχίαν ἦγε καὶ τῶν φίλωνφεύγειν παραινούντων οὐ προσεῖχεν ἀλλὰποιήματα γράφων ὠνείδιζε τοῖς Ἀθηναί-οιςεἰ δὲ πεπόνθατε λυγρὰ δι ὑμετέρην κα-κότηταμή τι θεοῖς τούτων μῆνιν ἐπαμφέρετεαὐτοὶ γὰρ τούτους ηὐξήσατε ῥύματαδόντεςκαὶ διὰ ταῦτα κακὴν ἔσχετε δουλοσύνην[31] ἐπὶ τούτοις δὲ πολλῶν νουθετούντωναὐτὸν ὡς ἀποθανούμενον ὑπὸ τοῦ τυράν-νου καὶ πυνθανομένων τίνι πιστεύωνοὕτως ἀπονοεῖται ldquoτῷ γήρᾳrdquo εἶπεν οὐμὴν ἀλλ ὁ Πεισίστρατος ἐγκρατὴς γενόμε-νος τῶν πραγμάτων οὕτως ἐξεθεράπευσετὸν Σόλωνα τιμῶν καὶ φιλοφρονούμενοςκαὶ μεταπεμπόμενος ὥστε καὶ σύμβουλον

71

πυνθανόμενον μὴ Σόλωνος ὁ τεθνηκὼς υἱὸςὠνομάζετο φήσαντος δὲ τοῦ ἀνθρώπουτὸν μὲν ὁρμῆσαι παίειν τὴν κεφαλὴν καὶτἆλλα ποιεῖν καὶ λέγειν ἃ συμβαίνει τοῖς περιπαθοῦσι τὸν δὲ Θαλῆν ἐπιλαβόμενοναὐτοῦ καὶ γελάσαντα ldquoταῦτά τοιrdquo φάναιldquoὦ Σόλων ἐμὲ γάμου παιδοποιίας ἀφί-στησιν ἃ καὶ σὲ κατερείπει τὸν ἐῤῥωμε-νέστατον ἀλλὰ θάῤῥει τῶν λόγων ἕνεκατούτων οὐ γάρ εἰσιν ἀληθεῖςrdquo ταῦτα μὲνοὖν Ἕρμιππος ἱστορεῖν φησι Πάταικον ὃςἔφασκε τὴν Αἰσώπου ψυχὴν ἔχειν[7] ἄτοπος δὲ καὶ ἀγεννὴς ὁ τῷ φόβῳ τῆςἀποβολῆς τὴν κτῆσιν ὧν χρὴ προϊέμενοςοὕτω γὰρ ἄν τις οὐ πλοῦτον οὐ δόξαν οὐσοφίαν ἀγαπήσειε παραγενομένην δεδιὼςστέρεσθαι καὶ γὰρ ἀρετήν ἧς κτῆμα με-ῖζον οὐδὲν οὐδ ἥδιον ἐξισταμένην ὑπὸνόσων καὶ φαρμάκων ὁρῶμεν αὐτῷ τεΘαλῇ μὴ γήμαντι πλέον οὐδὲν εἰς ἀφοβίανεἰ μὴ καὶ φίλων κτῆσιν ἔφυγε καὶ οἰκείων

14

χρήσασθαι καὶ Ἱπποκράτην τὸν μαθηματι-κόν καὶ Πλάτωνι τῆς ἀποδημίας ἐφόδιονἐλαίου τινὸς ἐν Αἰγύπτῳ διάθεσιν γε-νέσθαι[3] τὸ δ οὖν εὐδάπανον τῷ Σόλωνι καὶὑγρὸν πρὸς τὴν δίαιταν καὶ τὸ φορτικώτε-ρον ἢ φιλοσοφώτερον ἐν τοῖς ποιήμασι δια-λέγεσθαι περὶ τῶν ἡδονῶν τὸν ἐμπορικὸνοἴονται βίον προστετρῖφθαι πολλοὺς γὰρἔχοντα κινδύνους καὶ μεγάλους ἀνταπαιτε-ῖν πάλιν εὐπαθείας τινὰς καὶ ἀπολαύσειςὅτι δ αὑτὸν ἐν τῇ τῶν πενήτων μερίδι μᾶλ-λον ἢ τῇ τῶν πλουσίων ἔταττε δῆλόν ἐστινἐκ τούτωνπολλοὶ γὰρ πλουτεῦσι κακοί ἀγαθοὶ δὲπένονταιἀλλ ἡμεῖς αὐτοῖς οὐ διαμειψόμεθατῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπε-δον αἰείχρήματα δ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχειτῇ δὲ ποιήσει κατ ἀρχὰς μὲν εἰς οὐδὲν

7

πολλάmiddot τρισκαίδεκα γὰρ ἀπεγράψαντο μυ-ριάδες ὀρφανοῖς παισὶ καὶ χήραις γυναιξὶνἀνεθείσης τῆς εἰσφορᾶςΤαῦτα δὲ διοικήσας ἀπέδειξεν ἑαυτῷ συ-νάρχοντα τὸν Λουκρητίας πατέρα Λουκρή-τιον ᾧ τῆς ἡγεμονικωτέρας ἐξιστάμενοςὄντι πρεσβυτέρῳ τάξεως παρέδωκε τοὺςκαλουμένους φάσκηςmiddot καὶ τοῦτο διέμεινενεἰς ἡμᾶς τὸ πρεσβεῖον ἀπ ἐκείνου τοῖς γε-ραιτέροις φυλαττόμενον ἐπεὶ δ ὀλίγαιςἡμέραις ὕστερον ἐτελεύτησεν ὁ Λουκρή-τιος πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γενομένων ᾑρέθηΜᾶρκος Ὁράτιος καὶ συνῆρχε τῷ Ποπλι-κόλᾳ τὸν ὑπολειπόμενον χρόνον τοῦ ἐνιαυ-τοῦ[13] Ταρκυνίου δὲ Ῥωμαίοις δεύτερονπόλεμον ἐν Τυρρηνίᾳ κινοῦντος μέγα ση-μεῖον λέγεται γενέσθαι βασιλεύων γὰρ ἔτικαὶ τὸν νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸς ἔχων ὁΤαρκύνιος ὅσον οὔπω συντετελεσμένονεἴτε μαντείας γενομένης εἴτ αὐτῷ δόξαν

100

νέσθαι καὶ καταμείξαντας ἑαυτοὺς εἰςγένος μέγα τὸ Ταρκυνίων καὶ βασιλικὰςἐλπίδας ἀπαλλαγῆναι τῆς τοῦ πατρὸςἀβελτερίας καὶ χαλεπότητοςmiddot χαλεπότηταμὲν τὸ ἀπαραίτητον αὐτοῦ πρὸς τοὺς πονη-ροὺς λέγοντεςmiddot τῇ δ ἀβελτερίᾳ προσποιή-ματι καὶ παρακαλύμματι πολὺν χρόνον ὡςἔοικε χρησάμενος ἀσφαλείας ἕνεκα πρὸςτοὺς τυράννους οὐδ ὕστερον ἔφυγεν αὐτῆςτὴν ἐπωνυμίαν[4] Ὡς οὖν συνεπείσθη τὰ μειράκια καὶτοῖς Ἀκυιλλίοις εἰς λόγους ἦλθεν ὅρκονὀμόσαι μέγαν ἔδοξε πᾶσι καὶ δεινόν ἀν-θρώπου σφαγέντος ἐπισπείσαντας αἷμα καὶτῶν σπλάγχνων θιγόντας ἐπὶ τούτοις εἰςτὴν Ἀκυιλλίων οἰκίαν συνῆλθον ἦν δ ὁοἶκος ἐν ᾧ ταῦτα δράσειν ἔμελλον οἷονεἰκὸς ὑπέρημος καὶ σκοτώδης ἔλαθεν οὖναὐτοὺς οἰκέτης ὄνομα Οὐινδίκιος ἔνδονἀποκρύψας ἑαυτόν οὐ κατ ἐπιβουλὴν ἢπροαίσθησίν τινα τοῦ μέλλοντος ἀλλ ἔν-

81

ἄξιον σπουδῆς ἀλλὰ παίζων ἔοικε προ-σχρήσασθαι καὶ παράγων ἑαυτὸν ἐν τῷσχολάζειν ὕστερον δὲ καὶ γνώμας ἐνέτεινεφιλοσόφους καὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ συ-γκατέπλεκε τοῖς ποιήμασιν οὐχ ἱστορίαςἕνεκεν καὶ μνήμης ἀλλ ἀπολογισμούς τετῶν πεπραγμένων ἔχοντα καὶ προτροπὰςἐνιαχοῦ καὶ νουθεσίας καὶ ἐπιπλήξεις πρὸςτοὺς Ἀθηναίους ἔνιοι δέ φασιν ὅτι καὶτοὺς νόμους ἐπεχείρησεν ἐντείνας εἰς ἔποςἐξενεγκεῖν καὶ διαμνημονεύουσι τὴν ἀρχὴνοὕτως ἔχουσανπρῶτα μὲν εὐχώμεσθα Διὶ Κρονίδῃ βασι-λῆϊθεσμοῖς τοῖσδε τύχην ἀγαθὴν καὶ κῦδοςὀπάσσαιφιλοσοφίας δὲ τοῦ ἠθικοῦ μάλιστα τὸ πολι-τικόν ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν σοφῶνἠγάπησεν ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ἁπλοῦς ἐστιλίαν καὶ ἀρχαῖος ὡς δῆλον ἐκ τούτωνἐκ νεφέλης πέλεται χιόνος μένος ἠδὲ χα-

8

Σόλωνα θαυμάζειν ὅτι γάμου καὶ παιδοποιίίας τὸ παράπαν ἠμέληκε καὶ τὸν Θαλῆντότε μὲν σιωπῆσαι διαλιπόντα δ ὀλίγαςἡμέρας ἄνδρα παρασκευάσαι ξένον ἀρτίωςἥκειν φάσκοντα δεκαταῖον ἐξ Ἀθηνῶν πυ-θομένου δὲ τοῦ Σόλωνος εἰ δή τι καινὸν ἐνταῖς Ἀθήναις δεδιδαγμένον ἃ χρὴ λέγειντὸν ἄνθρωπον ldquoοὐδένrdquo εἰπεῖν ldquoἕτερον εἰμὴ νὴ Δία νεανίσκου τινὸς ἦν ἐκφορὰ καὶπροὔπεμπεν ἡ πόλις ἦν γὰρ υἱός ὡς ἔφα-σαν ἀνδρὸς ἐνδόξου καὶ πρωτεύοντος ἀρε-τῇ τῶν πολιτῶν οὐ παρῆν δέ ἀλλ ἀποδη-μεῖν ἔφασαν αὐτὸν ἤδη πολὺν χρόνονrdquo ldquoὡςδυστυχὴς ἐκεῖνοςrdquo φάναι τὸν Σόλωναldquoτίνα δὲ ὠνόμαζον αὐτόνrdquo ldquoἤκουσαrdquoφάναι ldquoτοὔνομαrdquo τὸν ἄνθρωπον ldquoἀλλ οὐμνημονεύω πλὴν ὅτι πολὺς λόγος ἦν αὐτοῦσοφίας καὶ δικαιοσύνηςrdquo οὕτω δὴ καθἑκάστην ἀπόκρισιν τῷ φόβῳ προσαγόμε-νον τὸν Σόλωνα καὶ τέλος ἤδη συντεταραγ-μένον αὐτὸν ὑποβάλλειν τοὔνομα τῷ ξένῳ

13

δον ὢν ἔτυχε καὶ προσιοῦσιν αὐτοῖς μετὰσπουδῆς ὀφθῆναι φοβηθείς ὑπέστη λάρνα-κα κενὴν πρὸ αὑτοῦ ποιησάμενος ὥστεκαὶ τῶν πραττομένων θεατὴς γενέσθαι καὶτῶν βουλευμάτων ἐπήκοος ἔδοξε δ αὐτοῖςτοὺς ὑπάτους ἀναιρεῖν καὶ ταῦτα δηλού-σας γράψαντες ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ταρκύ-νιον ἔδοσαν τοῖς πρέσβεσιmiddot καὶ γὰρ ᾤκουναὐτόθι τῶν Ἀκυιλλίων ξένοι γεγονότεςκαὶ τότε τῇ συνωμοσίᾳ παρῆσαν ὡς δὲ τα-ῦτα πράξαντες ἀπηλλάγησαν ὑπεξελθὼν ὁΟὐινδίκιος λάθρα χρήσασθαι τοῖς προσπε-σοῦσιν οὐκ εἶχεν ἀλλ ἠπορεῖτο δεινὸν μὲνἡγούμενος ὥσπερ ἦν πρὸς πατέρα Βρο-ῦτον υἱῶν ἐξάγιστα κατηγορεῖν ἢ πρὸς θε-ῖον ἀδελφιδῶν τὸν Κολλατῖνον ἰδιώτην δὲῬωμαίων οὐδένα νομίζων ἐχέγγυον ἀπορ-ρήτων τηλικούτων πᾶν δ αὖ μᾶλλον ἢ δυ-νατὸς ὢν ἡσυχίαν ἄγειν ἐλαυνόμενος δὲτῷ συνειδότι τοῦ πράγματος ὥρμησε πρὸςτὸν Οὐαλέριον μάλιστά πως τοῖς κοινοῖς

82

τὸν βουλόμενον τυραννεῖν κτείναντα δὲφόνου καθαρὸν ἐποίησεν εἰ παράσχοιτοτοῦ ἀδικήματος τοὺς ἐλέγχους ἐπεὶ γὰροὐ δυνατὸν ἐπιχειροῦντα τηλικούτοις λαθε-ῖν ἅπαντας οὐκ ἀδύνατον δὲ τὸ μὴ λα-θόντα τοῦ κριθῆναι φθάσαι κρείττονα γε-νόμενον ἣν ἀναιρεῖ τὸ ἀδίκημα κρίσιν προ-λαβεῖν ἔδωκε τῷ δυναμένῳ κατὰ τοῦ ἀδι-κοῦντοςἘπῃνέθη δὲ καὶ διὰ τὸν ταμιευτικὸννόμον ἐπεὶ γὰρ ἔδει χρήματα πρὸς τὸνπόλεμον εἰσενεγκεῖν ἀπὸ τῶν οὐσιῶν τοὺςπολίτας οὔτ αὐτὸς ἅψασθαι τῆς οἰκονομί-ας οὔτε τοὺς φίλους ἐᾶσαι βουλόμενοςοὔθ ὅλως εἰς οἶκον ἰδιώτου παρελθεῖν δη-μόσια χρήματα ταμιεῖον μὲν ἀπέδειξε τὸντοῦ Κρόνου ναόν ᾧ μέχρι νῦν χρώμενοιδιατελοῦσι ταμίας δὲ τῷ δήμῳ δύο τῶννέων ἔδωκεν ἀποδεῖξαιmiddot καὶ ἀπεδείχθησανοἱ πρῶτοι Πούπλιος Οὐετούριος καὶ Μι-νούκιος Μᾶρκος καὶ χρήματα συνήχθη

99

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

αὖθις ἥπτοντο τοῦ πολέμου προστησάμε-νοι τὸν Σόλωνατὰ μὲν οὖν δημώδη τῶν λεγομένων τοιαῦτἐστίν ὅτι πλεύσας ἐπὶ Κωλιάδα μετὰ τοῦΠεισιστράτου καὶ καταλαβὼν αὐτόθιπάσας τὰς γυναῖκας τῇ Δήμητρι τὴνπάτριον θυσίαν ἐπιτελούσας ἔπεμψεν ἄν-δρα πιστὸν εἰς Σαλαμῖνα προσποιούμενοναὐτόμολον εἶναι κελεύοντα τοὺς Μεγαρε-ῖς εἰ βούλονται τῶν Ἀθηναίων τὰς πρώταςλαβεῖν γυναῖκας ἐπὶ Κωλιάδα μετ αὐτοῦπλεῖν τὴν ταχίστην ὡς δὲ πεισθέντες οἱΜεγαρεῖς ἄνδρας ἐξέπεμψαν ἐν τῷ πλοίῳκαὶ κατεῖδεν ὁ Σόλων τὸ πλοῖον ἐλαυνόμε-νον ἀπὸ τῆς νήσου τὰς μὲν γυναῖκας ἐκπο-δὼν ἀπελθεῖν ἐκέλευσε τῶν δὲ νεωτέρωντοὺς μηδέπω γενειῶντας ἐνδύμασι καὶ μί-τραις καὶ ὑποδήμασι τοῖς ἐκείνων σκευα-σαμένους καὶ λαβόντας ἐγχειρίδια κρυπτὰπαίζειν καὶ χορεύειν προσέταξε πρὸς τῇθαλάσσῃ μέχρις ἂν ἀποβῶσιν οἱ πολέμιοι

18

ΣΟΛΩΝ

[1] δίδυμος ὁ γραμματικὸς ἐν τῇ περὶ τῶνἀξόνων τῶν Σόλωνος ἀντιγραφῇ πρὸςἈσκληπιάδην Φιλοκλέους τινὸς τέθεικελέξιν ἐν ᾗ τὸν Σόλωνα πατρὸς Εὐφορίωνοςἀποφαίνει παρὰ τὴν τῶν ἄλλων δόξαν ὅσοιμέμνηνται Σόλωνος Ἐξηκεστίδου γὰραὐτὸν ἅπαντες ὁμαλῶς γεγονέναι λέγουσινἀνδρὸς οὐσίᾳ μέν ὥς φασι καὶ δυνάμειμέσου τῶν πολιτῶν οἰκίας δὲ πρώτηςκατὰ γένος ἦν γὰρ Κοδρίδης ἀνέκαθεντὴν δὲ μητέρα τοῦ Σόλωνος Ἡρακλείδης ὁΠοντικὸς ἱστορεῖ τῆς Πεισιστράτου μη-τρὸς ἀνεψιὰν γενέσθαι καὶ φιλία τὸπρῶτον ἦν αὐτοῖς πολλὴ μὲν διὰ τὴν συγ-γένειαν πολλὴ δὲ διὰ τὴν εὐφυίαν ὥραν

3

Ὀλυμπιεῖον οὕτως ἡ Πλάτωνος σοφία τὸνἈτλαντικὸν ἐν πολλοῖς καλοῖς μόνον ἔργονἀτελὲς ἔσχηκενἐπεβίωσε δ οὖν ὁ Σόλων ἀρξαμένου τοῦΠεισιστράτου τυραννεῖν ὡς μὲν Ἡρακλεί-δης ὁ Ποντικὸς ἱστορεῖ συχνὸν χρόνον ὡςδὲ Φανίας ὁ Ἐρέσιος ἐλάττονα δυοῖνἐτῶν ἐπὶ Κωμίου μὲν γὰρ ἤρξατο τυραννε-ῖν Πεισιστρατος ἐφ Ἡγεστράτου δὲΣόλωνά φησιν ὁ Φανίας ἀποθανεῖν τοῦμετὰ Κωμίαν ἄρξαντος ἡ δὲ διασπορὰ κα-τακαυθέντος αὐτοῦ τῆς τέφρας περὶ τὴνΣαλαμινίων νῆσον ἔστι μὲν διὰ τὴν ἀτοπί-αν ἀπίθανος παντάπασι καὶ μυθώδης ἀνα-γέγραπται δ ὑπό τε ἄλλων ἀνδρῶν ἀξιο-λόγων καὶ Ἀριστοτέλους τοῦ φιλοσόφου

74

κόσμιος ἀνὴρ καὶ μάλιστα δὴ τὸ ἴσον ἀγα-πῶν καὶ δυσχεραίνων εἴ τις τὰ παρόντακινοίη καὶ νεωτέρων ὀρέγοιτο τούτοις γὰρἐξηπάτα τοὺς πολλούς ὁ δὲ Σόλων ταχὺτὸ ἦθος ἐφώρασεν αὐτοῦ καὶ τὴν ἐπιβουλὴνπρῶτος ἐγκατεῖδεν οὐ μὴν ἐμίσησεν ἀλλἐπειρᾶτο πραύνειν νουθετεῖν καὶ πρὸςαὐτὸν ἔλεγε καὶ πρὸς ἑτέρους ὡς εἴ τιςἐξέλοι τὸ φιλόπρωτον αὐτοῦ τῆς ψυχῆς καὶτὴν ἐπιθυμίαν ἰάσαιτο τῆς τυραννίδος οὐκἔστιν ἄλλος εὐφυέστερος πρὸς ἀρετὴν οὐδὲβελτίων πολίτηςἀρχομένων δὲ τῶν περὶ Θέσπιν ἤδη τὴντραγῳδίαν κινεῖν καὶ διὰ τὴν καινότητατοὺς πολλοὺς ἄγοντος τοῦ πράγματοςοὔπω δ εἰς ἅμιλλαν ἐναγώνιον ἐξηγμένουφύσει φιλήκοος ὢν καὶ φιλομαθὴς ὁΣόλων ἔτι μᾶλλον ἐν γήρᾳ σχολῇ καὶ παι-διᾷ καὶ νὴ Δία πότοις καὶ μουσικῇ παρα-πέμπων ἑαυτόν ἐθεάσατο τὸν Θέσπιναὐτὸν ὑποκρινόμενον ὥσπερ ἔθος ἦν τοῖς

67

ὡς ἔνιοί φασιν ἐρωτικῶς τὸν Πεισίστρα-τον ἀσπαζομένου τοῦ Σόλωνος ὅθεν ὕστε-ρον ὡς ἔοικεν εἰς διαφορὰν αὐτῶν ἐν τῇπολιτείᾳ καταστάντων οὐδὲν ἤνεγκεν ἡἔχθρα σκληρὸν οὐδ ἄγριον πάθος ἀλλὰπαρέμεινεν ἐκεῖνα τὰ δίκαια ταῖς ψυχαῖςκαὶ παρεφύλαξετυφόμενα Δίου πυρὸς ἔτι ζῶσαν φλόγατὴν ἐρωτικὴν μνήμην καὶ χάριν ὅτι δὲπρὸς τοὺς καλοὺς οὐκ ἦν ἐχυρὸς ὁ Σόλωνοὐδ Ἔρωτι θαῤῥαλέος ldquoἀνταναστῆναι πύ-κτης ὅπως ἐς χεῖραςrdquo ἔκ τε τῶν ποιη-μάτων αὐτοῦ λαβεῖν ἔστι καὶ νόμον ἔγρα-ψε διαγορεύοντα δοῦλον μὴ ξηραλοιφεῖνμηδὲ παιδεραστεῖν εἰς τὴν τῶν καλῶν με-ρίδα καὶ σεμνῶν ἐπιτηδευμάτων τιθέμενοςτὸ πρᾶγμα καὶ τρόπον τινὰ τοὺς ἀξίουςπροκαλούμενος ὧν τοὺς ἀναξίους ἀπήλαυ-νε λέγεται δὲ καὶ Πεισίστρατος ἐραστὴςΧάρμου γενέσθαι καὶ τὸ ἄγαλμα τοῦἜρωτος ἐν Ἀκαδημείᾳ καθιερῶσαι ὅπου

4

φέρων τὴν ἀδοξίαν ὁ Σόλων καὶ τῶν νέωνὁρῶν πολλοὺς δεομένους ἀρχῆς ἐπὶ τὸνπὸλεμον αὐτοὺς δὲ μὴ θαῤῥοῦντας ἄρξα-σθαι διὰ τὸν νόμον ἐσκήψατο μὲν ἔκστα-σιν τῶν λογισμῶν καὶ λόγος εἰς τὴν πόλινἐκ τῆς οἰκίας διεδόθη παρακινητικῶς ἔχειναὐτόν ἐλεγεῖα δὲ κρύφα συνθεὶς καὶ μελε-τήσας ὥστε λέγειν ἀπὸ στόματος ἐξεπή-δησεν εἰς τὴν ἀγορὰν ἄφνω πιλίδιον περι-θέμενος ὄχλου δὲ πολλοῦ συνδραμόντοςἀναβὰς ἐπὶ τὸν τοῦ κήρυκος λίθον ἐν ᾠδῇδιεξῆλθε τὴν ἐλεγείαν ἧς ἐστιν ἀρχήαὐτὸς κῆρυξ ἦλθον ἀφ ἱμερτῆς Σαλαμῖνοςκόσμον ἐπέων ᾠδὴν ἀντ ἀγορῆς θέμενοςτοῦτο τὸ ποίημα Σαλαμὶς ἐπιγέγραπταικαὶ στίχων ἑκατόν ἐστι χαριέντως πάνυπεποιημένον τότε δὲ ᾀσθέντος αὐτοῦ καὶτῶν φίλων τοῦ Σόλωνος ἀρξαμένων ἐπαινε-ῖν μάλιστα δὲ τοῦ Πεισιστράτου τοῖς πολί-ταις ἐγκελευομένου καὶ παρορμῶντος πει-σθῆναι τῷ λέγοντι λύσαντες τὸν νόμον

17

παλαιοῖς μετὰ δὲ τὴν θέαν προσαγορεύσαςαὐτὸν ἠρώτησεν εἰ τοσούτων ἐναντίον οὐκαἰσχύνεται τηλικαῦτα ψευδόμενος φήσα-ντος δὲ τοῦ Θέσπιδος μὴ δεινὸν εἶναι τὸμετὰ παιδιᾶς λέγειν τὰ τοιαῦτα καὶ πράσ-σειν σφόδρα τῇ βακτηρίᾳ τὴν γῆν ὁ Σόλωνπατάξας ldquoταχὺ μέντοι τὴν παιδιάνrdquo ἔφηldquoταύτην ἐπαινοῦντες οὕτω καὶ τιμῶντεςεὑρήσομεν ἐν τοῖς συμβολαίοιςrdquo[30] ἐπεὶ δὲ κατατρώσας αὐτὸς ἑαυτὸν ὁΠεισίστρατος ἧκεν εἰς ἀγορὰν ἐπὶ ζεύγουςκομιζόμενος καὶ παρώξυνε τὸν δῆμον ὡςδιὰ τὴν πολιτείαν ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ἐπιβε-βουλευμένος καὶ πολλοὺς εἶχεν ἀγανακτο-ῦντας καὶ βοῶντας προσελθὼν ἐγγὺς ὁΣόλων καὶ παραστάς ldquoοὐ καλῶςrdquo εἶπενldquoὦ παῖ Ἱπποκράτους ὑποκρίνῃ τὸν Ὁμη-ρικὸν Ὀδυσσέα ταῦτα γὰρ ποιεῖς τοὺς πο-λίτας παρακρουόμενος οἷς ἐκεῖνος τοὺς πο-λεμίους ἐξηπάτησεν αἰκισάμενος ἑαυτόνrdquoἐκ τούτου τὸ μὲν πλῆθος ἦν ἕτοιμον ὑπερ-

68

ἀσχολίαν ὡς Πλάτων φησίν ἀλλὰ μᾶλλονὑπὸ γήρως φοβηθεὶς τὸ μέγεθος τῆς γρα-φῆς ἐπεὶ σχολῆς γε περιουσίαν αὐτοῦ μη-νύουσιν αἱ τοιαῦται φωναίγηράσκω δ αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςκαίἔργα δὲ Κυπρογενοῦς νῦν μοι φίλα καὶ Διο-νύσουκαὶ Μουσέων ἃ τίθησ ἀνδράσιν εὐφροσύ-νας[32] ὡς δὲ χώρας καλῆς ἔδαφος ὁ Πλάτωνἔρημον αὐτῷ δέ πως κατὰ συγγένειανπροσῆκον ἐξεργάσασθαι καὶ διακοσμῆσαιφιλοτιμούμενος τὴν Ἀτλαντικὴν ὑπόθεσινπρόθυρα μὲν μεγάλα καὶ περιβόλους καὶαὐλὰς τῇ ἀρχῇ περιέθηκεν οἷα λόγος οὐδε-ὶς ἄλλος ἔσχεν οὐδὲ μῦθος οὐδὲ ποίησιςὀψὲ δὲ ἀρξάμενος προκατέλυσε τοῦ ἔργουτὸν βίον ὅσῳ μᾶλλον εὐφραίνει τὰ γεγραμ-μένα τοσούτῳ μᾶλλον τοῖς ἀπολειφθεῖσινἀνιάσας ὡς γὰρ ἡ πόλις τῶν Ἀθηναίων τὸ

73

ἀποβαλόντες οὐδὲν ἔπαθον δεινὸν οὐδἐποίησαν αἰσχρόν ἀλλὰ καὶ χρώμενοι τῷλοιπῷ βίῳ κατὰ λόγον διετέλεσαν ἀσθέ-νεια γάρ οὐκ εὔνοια λύπας ἀπεράντουςἐπάγεται καὶ φόβους ἀνθρώποις ἀνασκή-τοις ὑπὸ λόγου πρὸς τύχην οἷς οὐδἀπόλαυσις ἐγγίνεται τοῦ ποθουμένου πα-ρόντος τοῦ μέλλοντος ὠδῖνας ἀεὶ καὶτρόμους καὶ ἀγῶνας εἰ στερήσονται πα-ρέχοντος αὐτοῖς δεῖ δὲ μήτε πενίᾳ πρὸςχρημάτων πεφράχθαι στέρησιν μήτε ἀφι-λίᾳ πρὸς φίλων ἀποβολὴν μήτ ἀπαιδίᾳπρὸς τέκνων θάνατον ἀλλὰ τῷ λογισμῷπρὸς πάντα καὶ ταῦτα μέν ὡς ἐν τῷ πα-ρόντι πλείονα τῶν ἱκανῶν[8] ἐπεὶ δὲ μακρόν τινα καὶ δυσχερῆ πόλε-μον οἱ ἐν ἄστει περὶ τῆς Σαλαμινίων νήσουΜεγαρεῦσι πολεμοῦντες ἐξέκαμον καὶνόμον ἔθεντο μήτε γράψαι τινὰ μήτ εἰπεῖναὖθις ὡς χρὴ τὴν πόλιν ἀντιποιεῖσθαι τῆςΣαλαμῖνος ἢ θανάτῳ ζημιοῦσθαι βαρέως

16

τὸ πῦρ ἀνάπτουσιν οἱ τὴν ἱερὰν λαμπάδαδιαθέοντες[2] ὁ δ οὖν Σόλων τὴν οὐσίαν τοῦ πατρὸςἐλαττώσαντος εἰς φιλανθρωπίας τινάς ὥςφησιν Ἕρμιππος καὶ χάριτας οὐκ ἂν ἀπο-ρήσας τῶν βουλομένων ἐπαρκεῖν αἰδούμε-νος δὲ λαμβάνειν παρ ἑτέρων ἐξ οἰκίας γε-γονὼς εἰθισμένης ἑτέροις βοηθεῖν ὥρμησενέος ὢν ἔτι πρὸς ἐμπορίαν καίτοι φασὶνἔνιοι πολυπειρίας ἕνεκα μᾶλλον καὶ ἱστορί-ας ἢ χρηματισμοῦ πλανηθῆναι τὸν Σόλω-να σοφίας μὲν γὰρ ἦν ὁμολογουμένως ἐρα-στής ὅς γε καὶ πρεσβύτερος ὢν ἔλεγε ldquoγη-ράσκειν αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςrdquo πλο-ῦτον δ οὐκ ἐθαύμαζεν ἀλλὰ καί φησινὁμοίως πλουτεῖν ᾧ τεπολὺς ἄργυρός ἐστικαὶ χρυσὸς καὶ γῆς πυροφόρου πεδίαἵπποι θ ἡμίονοί τε καὶ ᾧ μόνα ταῦταπάρεστιγαστρί τε καὶ πλευρῇ καὶ ποσὶν ἁβρὰ παθε-

5

εἶναι καὶ πολλὰ τῶν πρασσομένων ἐπαινε-ῖν καὶ γὰρ ἐφύλαττε τοὺς πλείστουςνόμους τοῦ Σόλωνος ἐμμένων πρῶτοςαὐτὸς καὶ τοὺς φίλους ἀναγκάζων ὅς γεκαὶ φόνου προσκληθεὶς εἰς Ἀρειον πάγονἤδη τυραννῶν ἀπήντησε κοσμίως ἀπολο-γησόμενος ὁ δὲ κατήγορος οὐχ ὑπήκουσεκαὶ νόμους αὐτὸς ἑτέρους ἔγραψεν ὧν ἐστικαὶ ὁ τοὺς πηρωθέντας ἐν πολέμῳ δημοσίᾳτρέφεσθαι κελεύων τοῦτο δέ φησιν Ἡρα-κλείδης καὶ πρότερον ἐπὶ Θερσίππῳ πη-ρωθέντι τοῦ Σόλωνος ψηφισαμένου μιμή-σασθαι τὸν Πεισίστρατον ὡς δὲ Θεόφρα-στος ἱστόρηκε καὶ τὸν τῆς ἀργίας νόμονοὐ Σόλων ἔθηκεν ἀλλὰ Πεισίστρατος ᾧτήν τε χώραν ἐνεργοτέραν καὶ τὴν πόλινἠρεμαιοτέραν ἐποίησενὁ δὲ Σόλων ἁψάμενος μεγάλης τῆς περὶτὸν Ἀτλαντικὸν λόγον ἢ μῦθον πραγματεί-ας ὃν διήκουσε τῶν περὶ Σάϊν λογίων προ-σήκοντα τοῖς Ἀθηναίοις ἐξέκαμεν οὐ δι

72

μαχεῖν τοῦ Πεισιστράτου καὶ συνῆλθεν εἰςἐκκλησίαν ὁ δῆμος Ἀρίστωνος δὲ γράψα-ντος ὅπως δοθῶσι πεντήκοντα κορυνη-φόροι τῷ Πεισιστράτῳ φυλακὴ τοῦ σώμα-τος ἀντεῖπεν ὁ Σόλων ἀναστὰς καὶ πολλὰδιεξῆλθεν ὅμοια τούτοις οἷς διὰ τῶν ποιη-μάτων γέγραφενεἰς γὰρ γλῶσσαν ὁρᾶτε καὶ εἰς ἔπη αἱμύλοιἀνδρόςὑμῶν δ εἷς μὲν ἕκαστος ἀλώπεκος ἴχνεσιβαίνεισύμπασιν δ ὑμῖν χαῦνος ἔνεστι νόοςὁρῶν δὲ τοὺς μὲν πένητας ὡρμημένους χα-ρίζεσθαι τῷ Πεισιστράτῳ καὶ θορυβο-ῦντας τοὺς δὲ πλουσίους ἀποδιδράσκονταςκαὶ ἀποδειλιῶντας ἀπῆλθεν εἰπὼν ὅτι τῶνμέν ἐστι σοφώτερος τῶν δὲ ἀνδρειότεροςσοφώτερος μὲν τῶν μὴ συνιέντων τὸ πρατ-τόμενον ἀνδρειότερος δὲ τῶν συνιέντωνμέν ἐναντιοῦσθαι δὲ τῇ τυραννίδι φοβου-μένων τὸ δὲ ψήφισμα κυρώσας ὁ δῆμος

69

ῖνπαιδός τ ἠδὲ γυναικός ἐπὴν καὶ ταῦτ ἀφί-κηταιἥβη σὺν δ ὥρη γίνεται ἁρμοδίαἀλλ ἑτέρωθι λέγειχρήματα δ ἱμείρω μὲν ἔχειν ἀδίκως δὲ πε-πᾶσθαιοὐκ ἐθέλω πάντως ὕστερον ἦλθε δίκηκωλύει δὲ οὐδὲν τὸν ἀγαθὸν καὶ πολιτικὸνἄνδρα μήτε τῶν περιττῶν τὴν κτῆσιν ἐνσπουδῇ τίθεσθαι μήτε τῆς χρείας τῶν ἀνα-γκαίων καὶ ἱκανῶν καταφρονεῖν ἐν δὲ τοῖςτότε χρόνοις καθ Ἡσίοδον ἔργον οὐδὲνἦν ὄνειδος οὐδὲ τέχνη διαφορὰν ἔφερενἐμπορία δὲ καὶ δόξαν εἶχεν οἰκειουμένη τὰβαρβαρικὰ καὶ προξενοῦσα φιλίας βασι-λέων καὶ πραγμάτων ἐμπείρους ποιοῦσαπολλῶν ἔνιοι δὲ καὶ πόλεων οἰκισταὶ γε-γόνασι μεγάλων ὡς καὶ ΜασσαλίαςΠρῶτις ὑπὸ Κελτῶν τῶν περὶ τὸν Ῥοδανὸνἀγαπηθείς καὶ Θαλῆν δέ φασιν ἐμπορίᾳ

6

καὶ πατρίδος ἀλλὰ καὶ παῖδα θετὸν ἔσχεποιησάμενος αὐτὸς τὸν τῆς ἀδελφῆς ὥςφασι Κύβισθον ἐχούσης γάρ τι τῆς ψυχῆςἀγαπητικὸν ἐν ἑαυτῇ καὶ πεφυκυίαςὥσπερ αἰσθάνεσθαι καὶ διανοεῖσθαι καὶμνημονεύειν οὕτω καὶ φιλεῖν ἐνδύεταί τιτούτῳ καὶ προσφύεται τῶν ἐκτὸς οἷς οἰκε-ῖον οὐδέν ἐστιν καὶ καθάπερ οἶκον ἢχώραν γνησίων ἔρημον διαδόχων τὸ φι-λόστοργον ἀλλότριοι καὶ νόθοι παῖδες ἢ θε-ράποντες εἰσοικισάμενοι καὶ καταλαβόντεςἅμα τῷ φιλεῖν τὸ φροντίζειν καὶ δεδιέναιπερὶ αὐτῶν ἐνεποίησαν ὥστ ἴδοις ἂν ἀν-θρώπους στεῤῥοτέρα τῇ φύσει περὶ γάμουκαὶ γενέσεως παίδων διαλεγομένους εἶτατοὺς αὐτοὺς ἐπὶ παισὶν οἰκοτρίβων ἢ θρέμ-μασι παλλακῶν νοσοῦσι καὶ θνήσκουσι πα-ρατεινομένους πόθῳ καὶ φωνὰς ἀγεννεῖςἀφιέντας ἔνιοι δὲ καὶ κυνῶν θανάτῳ καὶἵππων αἰσχρῶς καὶ ἀβιώτως ὑπὸ λύπηςδιετέθησαν ἀλλ ἕτεροί γε παῖδας ἀγαθοὺς

15

οὐδὲ περὶ τοῦ πλήθους ἔτι τῶν κορυνη-φόρων διεμικρολογεῖτο πρὸς τὸν Πεισί-στρατον ἀλλ ὅσους ἐβούλετο τρέφοντακαὶ συνάγοντα φανερῶς περιεώρα μέχριτὴν ἀκρόπολιν κατέσχεγενομένου δὲ τούτου καὶ τῆς πόλεως συ-νταραχθείσης ὁ μὲν Μεγακλῆς εὐθὺς ἔφυ-γε μετὰ τῶν ἄλλων Ἀλκμαιωνιδῶν ὁ δὲΣόλων ἤδη μὲν ἦν σφόδρα γέρων καὶ τοὺςβοηθοῦντας οὐκ εἶχεν ὅμως δὲ προῆλθενεἰς ἀγορὰν καὶ διελέχθη πρὸς τοὺς πολί-τας τὰ μὲν κακίζων τὴν ἀβουλίαν αὐτῶνκαὶ μαλακίαν τὰ δὲ παροξύνων ἔτι καὶ πα-ρακαλῶν μὴ προέσθαι τὴν ἐλευθερίαν ὅτεκαὶ τὸ μνημονευόμενον εἶπεν ὡς πρώηνμὲν ἦν εὐμαρέστερον αὐτοῖς τὸ κωλῦσαιτὴν τυραννίδα συνισταμένην νῦν δὲ μεῖζόνἐστι καὶ λαμπρότερον ἐκκόψαι καὶ ἀνελεῖνσυνεστῶσαν ἤδη καὶ πεφυκυῖαν οὐδενὸς δὲπροσέχοντος αὐτῷ διὰ τὸν φόβον ἀπῆλθενεἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἑαυτοῦ καὶ λαβὼν τὰ

70

ὅπλα καὶ πρὸ τῶν θυρῶν θέμενος εἰς τὸνστενωπόν ldquoἐμοὶ μένrdquo εἶπεν ldquoὡς δυνατὸνἦν βεβοήθηται τῇ πατρίδι καὶ τοῖς νόμοιςrdquoκαὶ τὸ λοιπὸν ἡσυχίαν ἦγε καὶ τῶν φίλωνφεύγειν παραινούντων οὐ προσεῖχεν ἀλλὰποιήματα γράφων ὠνείδιζε τοῖς Ἀθηναί-οιςεἰ δὲ πεπόνθατε λυγρὰ δι ὑμετέρην κα-κότηταμή τι θεοῖς τούτων μῆνιν ἐπαμφέρετεαὐτοὶ γὰρ τούτους ηὐξήσατε ῥύματαδόντεςκαὶ διὰ ταῦτα κακὴν ἔσχετε δουλοσύνην[31] ἐπὶ τούτοις δὲ πολλῶν νουθετούντωναὐτὸν ὡς ἀποθανούμενον ὑπὸ τοῦ τυράν-νου καὶ πυνθανομένων τίνι πιστεύωνοὕτως ἀπονοεῖται ldquoτῷ γήρᾳrdquo εἶπεν οὐμὴν ἀλλ ὁ Πεισίστρατος ἐγκρατὴς γενόμε-νος τῶν πραγμάτων οὕτως ἐξεθεράπευσετὸν Σόλωνα τιμῶν καὶ φιλοφρονούμενοςκαὶ μεταπεμπόμενος ὥστε καὶ σύμβουλον

71

πυνθανόμενον μὴ Σόλωνος ὁ τεθνηκὼς υἱὸςὠνομάζετο φήσαντος δὲ τοῦ ἀνθρώπουτὸν μὲν ὁρμῆσαι παίειν τὴν κεφαλὴν καὶτἆλλα ποιεῖν καὶ λέγειν ἃ συμβαίνει τοῖς περιπαθοῦσι τὸν δὲ Θαλῆν ἐπιλαβόμενοναὐτοῦ καὶ γελάσαντα ldquoταῦτά τοιrdquo φάναιldquoὦ Σόλων ἐμὲ γάμου παιδοποιίας ἀφί-στησιν ἃ καὶ σὲ κατερείπει τὸν ἐῤῥωμε-νέστατον ἀλλὰ θάῤῥει τῶν λόγων ἕνεκατούτων οὐ γάρ εἰσιν ἀληθεῖςrdquo ταῦτα μὲνοὖν Ἕρμιππος ἱστορεῖν φησι Πάταικον ὃςἔφασκε τὴν Αἰσώπου ψυχὴν ἔχειν[7] ἄτοπος δὲ καὶ ἀγεννὴς ὁ τῷ φόβῳ τῆςἀποβολῆς τὴν κτῆσιν ὧν χρὴ προϊέμενοςοὕτω γὰρ ἄν τις οὐ πλοῦτον οὐ δόξαν οὐσοφίαν ἀγαπήσειε παραγενομένην δεδιὼςστέρεσθαι καὶ γὰρ ἀρετήν ἧς κτῆμα με-ῖζον οὐδὲν οὐδ ἥδιον ἐξισταμένην ὑπὸνόσων καὶ φαρμάκων ὁρῶμεν αὐτῷ τεΘαλῇ μὴ γήμαντι πλέον οὐδὲν εἰς ἀφοβίανεἰ μὴ καὶ φίλων κτῆσιν ἔφυγε καὶ οἰκείων

14

χρήσασθαι καὶ Ἱπποκράτην τὸν μαθηματι-κόν καὶ Πλάτωνι τῆς ἀποδημίας ἐφόδιονἐλαίου τινὸς ἐν Αἰγύπτῳ διάθεσιν γε-νέσθαι[3] τὸ δ οὖν εὐδάπανον τῷ Σόλωνι καὶὑγρὸν πρὸς τὴν δίαιταν καὶ τὸ φορτικώτε-ρον ἢ φιλοσοφώτερον ἐν τοῖς ποιήμασι δια-λέγεσθαι περὶ τῶν ἡδονῶν τὸν ἐμπορικὸνοἴονται βίον προστετρῖφθαι πολλοὺς γὰρἔχοντα κινδύνους καὶ μεγάλους ἀνταπαιτε-ῖν πάλιν εὐπαθείας τινὰς καὶ ἀπολαύσειςὅτι δ αὑτὸν ἐν τῇ τῶν πενήτων μερίδι μᾶλ-λον ἢ τῇ τῶν πλουσίων ἔταττε δῆλόν ἐστινἐκ τούτωνπολλοὶ γὰρ πλουτεῦσι κακοί ἀγαθοὶ δὲπένονταιἀλλ ἡμεῖς αὐτοῖς οὐ διαμειψόμεθατῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπε-δον αἰείχρήματα δ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχειτῇ δὲ ποιήσει κατ ἀρχὰς μὲν εἰς οὐδὲν

7

πολλάmiddot τρισκαίδεκα γὰρ ἀπεγράψαντο μυ-ριάδες ὀρφανοῖς παισὶ καὶ χήραις γυναιξὶνἀνεθείσης τῆς εἰσφορᾶςΤαῦτα δὲ διοικήσας ἀπέδειξεν ἑαυτῷ συ-νάρχοντα τὸν Λουκρητίας πατέρα Λουκρή-τιον ᾧ τῆς ἡγεμονικωτέρας ἐξιστάμενοςὄντι πρεσβυτέρῳ τάξεως παρέδωκε τοὺςκαλουμένους φάσκηςmiddot καὶ τοῦτο διέμεινενεἰς ἡμᾶς τὸ πρεσβεῖον ἀπ ἐκείνου τοῖς γε-ραιτέροις φυλαττόμενον ἐπεὶ δ ὀλίγαιςἡμέραις ὕστερον ἐτελεύτησεν ὁ Λουκρή-τιος πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γενομένων ᾑρέθηΜᾶρκος Ὁράτιος καὶ συνῆρχε τῷ Ποπλι-κόλᾳ τὸν ὑπολειπόμενον χρόνον τοῦ ἐνιαυ-τοῦ[13] Ταρκυνίου δὲ Ῥωμαίοις δεύτερονπόλεμον ἐν Τυρρηνίᾳ κινοῦντος μέγα ση-μεῖον λέγεται γενέσθαι βασιλεύων γὰρ ἔτικαὶ τὸν νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸς ἔχων ὁΤαρκύνιος ὅσον οὔπω συντετελεσμένονεἴτε μαντείας γενομένης εἴτ αὐτῷ δόξαν

100

νέσθαι καὶ καταμείξαντας ἑαυτοὺς εἰςγένος μέγα τὸ Ταρκυνίων καὶ βασιλικὰςἐλπίδας ἀπαλλαγῆναι τῆς τοῦ πατρὸςἀβελτερίας καὶ χαλεπότητοςmiddot χαλεπότηταμὲν τὸ ἀπαραίτητον αὐτοῦ πρὸς τοὺς πονη-ροὺς λέγοντεςmiddot τῇ δ ἀβελτερίᾳ προσποιή-ματι καὶ παρακαλύμματι πολὺν χρόνον ὡςἔοικε χρησάμενος ἀσφαλείας ἕνεκα πρὸςτοὺς τυράννους οὐδ ὕστερον ἔφυγεν αὐτῆςτὴν ἐπωνυμίαν[4] Ὡς οὖν συνεπείσθη τὰ μειράκια καὶτοῖς Ἀκυιλλίοις εἰς λόγους ἦλθεν ὅρκονὀμόσαι μέγαν ἔδοξε πᾶσι καὶ δεινόν ἀν-θρώπου σφαγέντος ἐπισπείσαντας αἷμα καὶτῶν σπλάγχνων θιγόντας ἐπὶ τούτοις εἰςτὴν Ἀκυιλλίων οἰκίαν συνῆλθον ἦν δ ὁοἶκος ἐν ᾧ ταῦτα δράσειν ἔμελλον οἷονεἰκὸς ὑπέρημος καὶ σκοτώδης ἔλαθεν οὖναὐτοὺς οἰκέτης ὄνομα Οὐινδίκιος ἔνδονἀποκρύψας ἑαυτόν οὐ κατ ἐπιβουλὴν ἢπροαίσθησίν τινα τοῦ μέλλοντος ἀλλ ἔν-

81

ἄξιον σπουδῆς ἀλλὰ παίζων ἔοικε προ-σχρήσασθαι καὶ παράγων ἑαυτὸν ἐν τῷσχολάζειν ὕστερον δὲ καὶ γνώμας ἐνέτεινεφιλοσόφους καὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ συ-γκατέπλεκε τοῖς ποιήμασιν οὐχ ἱστορίαςἕνεκεν καὶ μνήμης ἀλλ ἀπολογισμούς τετῶν πεπραγμένων ἔχοντα καὶ προτροπὰςἐνιαχοῦ καὶ νουθεσίας καὶ ἐπιπλήξεις πρὸςτοὺς Ἀθηναίους ἔνιοι δέ φασιν ὅτι καὶτοὺς νόμους ἐπεχείρησεν ἐντείνας εἰς ἔποςἐξενεγκεῖν καὶ διαμνημονεύουσι τὴν ἀρχὴνοὕτως ἔχουσανπρῶτα μὲν εὐχώμεσθα Διὶ Κρονίδῃ βασι-λῆϊθεσμοῖς τοῖσδε τύχην ἀγαθὴν καὶ κῦδοςὀπάσσαιφιλοσοφίας δὲ τοῦ ἠθικοῦ μάλιστα τὸ πολι-τικόν ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν σοφῶνἠγάπησεν ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ἁπλοῦς ἐστιλίαν καὶ ἀρχαῖος ὡς δῆλον ἐκ τούτωνἐκ νεφέλης πέλεται χιόνος μένος ἠδὲ χα-

8

Σόλωνα θαυμάζειν ὅτι γάμου καὶ παιδοποιίίας τὸ παράπαν ἠμέληκε καὶ τὸν Θαλῆντότε μὲν σιωπῆσαι διαλιπόντα δ ὀλίγαςἡμέρας ἄνδρα παρασκευάσαι ξένον ἀρτίωςἥκειν φάσκοντα δεκαταῖον ἐξ Ἀθηνῶν πυ-θομένου δὲ τοῦ Σόλωνος εἰ δή τι καινὸν ἐνταῖς Ἀθήναις δεδιδαγμένον ἃ χρὴ λέγειντὸν ἄνθρωπον ldquoοὐδένrdquo εἰπεῖν ldquoἕτερον εἰμὴ νὴ Δία νεανίσκου τινὸς ἦν ἐκφορὰ καὶπροὔπεμπεν ἡ πόλις ἦν γὰρ υἱός ὡς ἔφα-σαν ἀνδρὸς ἐνδόξου καὶ πρωτεύοντος ἀρε-τῇ τῶν πολιτῶν οὐ παρῆν δέ ἀλλ ἀποδη-μεῖν ἔφασαν αὐτὸν ἤδη πολὺν χρόνονrdquo ldquoὡςδυστυχὴς ἐκεῖνοςrdquo φάναι τὸν Σόλωναldquoτίνα δὲ ὠνόμαζον αὐτόνrdquo ldquoἤκουσαrdquoφάναι ldquoτοὔνομαrdquo τὸν ἄνθρωπον ldquoἀλλ οὐμνημονεύω πλὴν ὅτι πολὺς λόγος ἦν αὐτοῦσοφίας καὶ δικαιοσύνηςrdquo οὕτω δὴ καθἑκάστην ἀπόκρισιν τῷ φόβῳ προσαγόμε-νον τὸν Σόλωνα καὶ τέλος ἤδη συντεταραγ-μένον αὐτὸν ὑποβάλλειν τοὔνομα τῷ ξένῳ

13

δον ὢν ἔτυχε καὶ προσιοῦσιν αὐτοῖς μετὰσπουδῆς ὀφθῆναι φοβηθείς ὑπέστη λάρνα-κα κενὴν πρὸ αὑτοῦ ποιησάμενος ὥστεκαὶ τῶν πραττομένων θεατὴς γενέσθαι καὶτῶν βουλευμάτων ἐπήκοος ἔδοξε δ αὐτοῖςτοὺς ὑπάτους ἀναιρεῖν καὶ ταῦτα δηλού-σας γράψαντες ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ταρκύ-νιον ἔδοσαν τοῖς πρέσβεσιmiddot καὶ γὰρ ᾤκουναὐτόθι τῶν Ἀκυιλλίων ξένοι γεγονότεςκαὶ τότε τῇ συνωμοσίᾳ παρῆσαν ὡς δὲ τα-ῦτα πράξαντες ἀπηλλάγησαν ὑπεξελθὼν ὁΟὐινδίκιος λάθρα χρήσασθαι τοῖς προσπε-σοῦσιν οὐκ εἶχεν ἀλλ ἠπορεῖτο δεινὸν μὲνἡγούμενος ὥσπερ ἦν πρὸς πατέρα Βρο-ῦτον υἱῶν ἐξάγιστα κατηγορεῖν ἢ πρὸς θε-ῖον ἀδελφιδῶν τὸν Κολλατῖνον ἰδιώτην δὲῬωμαίων οὐδένα νομίζων ἐχέγγυον ἀπορ-ρήτων τηλικούτων πᾶν δ αὖ μᾶλλον ἢ δυ-νατὸς ὢν ἡσυχίαν ἄγειν ἐλαυνόμενος δὲτῷ συνειδότι τοῦ πράγματος ὥρμησε πρὸςτὸν Οὐαλέριον μάλιστά πως τοῖς κοινοῖς

82

τὸν βουλόμενον τυραννεῖν κτείναντα δὲφόνου καθαρὸν ἐποίησεν εἰ παράσχοιτοτοῦ ἀδικήματος τοὺς ἐλέγχους ἐπεὶ γὰροὐ δυνατὸν ἐπιχειροῦντα τηλικούτοις λαθε-ῖν ἅπαντας οὐκ ἀδύνατον δὲ τὸ μὴ λα-θόντα τοῦ κριθῆναι φθάσαι κρείττονα γε-νόμενον ἣν ἀναιρεῖ τὸ ἀδίκημα κρίσιν προ-λαβεῖν ἔδωκε τῷ δυναμένῳ κατὰ τοῦ ἀδι-κοῦντοςἘπῃνέθη δὲ καὶ διὰ τὸν ταμιευτικὸννόμον ἐπεὶ γὰρ ἔδει χρήματα πρὸς τὸνπόλεμον εἰσενεγκεῖν ἀπὸ τῶν οὐσιῶν τοὺςπολίτας οὔτ αὐτὸς ἅψασθαι τῆς οἰκονομί-ας οὔτε τοὺς φίλους ἐᾶσαι βουλόμενοςοὔθ ὅλως εἰς οἶκον ἰδιώτου παρελθεῖν δη-μόσια χρήματα ταμιεῖον μὲν ἀπέδειξε τὸντοῦ Κρόνου ναόν ᾧ μέχρι νῦν χρώμενοιδιατελοῦσι ταμίας δὲ τῷ δήμῳ δύο τῶννέων ἔδωκεν ἀποδεῖξαιmiddot καὶ ἀπεδείχθησανοἱ πρῶτοι Πούπλιος Οὐετούριος καὶ Μι-νούκιος Μᾶρκος καὶ χρήματα συνήχθη

99

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ὡς ἔνιοί φασιν ἐρωτικῶς τὸν Πεισίστρα-τον ἀσπαζομένου τοῦ Σόλωνος ὅθεν ὕστε-ρον ὡς ἔοικεν εἰς διαφορὰν αὐτῶν ἐν τῇπολιτείᾳ καταστάντων οὐδὲν ἤνεγκεν ἡἔχθρα σκληρὸν οὐδ ἄγριον πάθος ἀλλὰπαρέμεινεν ἐκεῖνα τὰ δίκαια ταῖς ψυχαῖςκαὶ παρεφύλαξετυφόμενα Δίου πυρὸς ἔτι ζῶσαν φλόγατὴν ἐρωτικὴν μνήμην καὶ χάριν ὅτι δὲπρὸς τοὺς καλοὺς οὐκ ἦν ἐχυρὸς ὁ Σόλωνοὐδ Ἔρωτι θαῤῥαλέος ldquoἀνταναστῆναι πύ-κτης ὅπως ἐς χεῖραςrdquo ἔκ τε τῶν ποιη-μάτων αὐτοῦ λαβεῖν ἔστι καὶ νόμον ἔγρα-ψε διαγορεύοντα δοῦλον μὴ ξηραλοιφεῖνμηδὲ παιδεραστεῖν εἰς τὴν τῶν καλῶν με-ρίδα καὶ σεμνῶν ἐπιτηδευμάτων τιθέμενοςτὸ πρᾶγμα καὶ τρόπον τινὰ τοὺς ἀξίουςπροκαλούμενος ὧν τοὺς ἀναξίους ἀπήλαυ-νε λέγεται δὲ καὶ Πεισίστρατος ἐραστὴςΧάρμου γενέσθαι καὶ τὸ ἄγαλμα τοῦἜρωτος ἐν Ἀκαδημείᾳ καθιερῶσαι ὅπου

4

φέρων τὴν ἀδοξίαν ὁ Σόλων καὶ τῶν νέωνὁρῶν πολλοὺς δεομένους ἀρχῆς ἐπὶ τὸνπὸλεμον αὐτοὺς δὲ μὴ θαῤῥοῦντας ἄρξα-σθαι διὰ τὸν νόμον ἐσκήψατο μὲν ἔκστα-σιν τῶν λογισμῶν καὶ λόγος εἰς τὴν πόλινἐκ τῆς οἰκίας διεδόθη παρακινητικῶς ἔχειναὐτόν ἐλεγεῖα δὲ κρύφα συνθεὶς καὶ μελε-τήσας ὥστε λέγειν ἀπὸ στόματος ἐξεπή-δησεν εἰς τὴν ἀγορὰν ἄφνω πιλίδιον περι-θέμενος ὄχλου δὲ πολλοῦ συνδραμόντοςἀναβὰς ἐπὶ τὸν τοῦ κήρυκος λίθον ἐν ᾠδῇδιεξῆλθε τὴν ἐλεγείαν ἧς ἐστιν ἀρχήαὐτὸς κῆρυξ ἦλθον ἀφ ἱμερτῆς Σαλαμῖνοςκόσμον ἐπέων ᾠδὴν ἀντ ἀγορῆς θέμενοςτοῦτο τὸ ποίημα Σαλαμὶς ἐπιγέγραπταικαὶ στίχων ἑκατόν ἐστι χαριέντως πάνυπεποιημένον τότε δὲ ᾀσθέντος αὐτοῦ καὶτῶν φίλων τοῦ Σόλωνος ἀρξαμένων ἐπαινε-ῖν μάλιστα δὲ τοῦ Πεισιστράτου τοῖς πολί-ταις ἐγκελευομένου καὶ παρορμῶντος πει-σθῆναι τῷ λέγοντι λύσαντες τὸν νόμον

17

παλαιοῖς μετὰ δὲ τὴν θέαν προσαγορεύσαςαὐτὸν ἠρώτησεν εἰ τοσούτων ἐναντίον οὐκαἰσχύνεται τηλικαῦτα ψευδόμενος φήσα-ντος δὲ τοῦ Θέσπιδος μὴ δεινὸν εἶναι τὸμετὰ παιδιᾶς λέγειν τὰ τοιαῦτα καὶ πράσ-σειν σφόδρα τῇ βακτηρίᾳ τὴν γῆν ὁ Σόλωνπατάξας ldquoταχὺ μέντοι τὴν παιδιάνrdquo ἔφηldquoταύτην ἐπαινοῦντες οὕτω καὶ τιμῶντεςεὑρήσομεν ἐν τοῖς συμβολαίοιςrdquo[30] ἐπεὶ δὲ κατατρώσας αὐτὸς ἑαυτὸν ὁΠεισίστρατος ἧκεν εἰς ἀγορὰν ἐπὶ ζεύγουςκομιζόμενος καὶ παρώξυνε τὸν δῆμον ὡςδιὰ τὴν πολιτείαν ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ἐπιβε-βουλευμένος καὶ πολλοὺς εἶχεν ἀγανακτο-ῦντας καὶ βοῶντας προσελθὼν ἐγγὺς ὁΣόλων καὶ παραστάς ldquoοὐ καλῶςrdquo εἶπενldquoὦ παῖ Ἱπποκράτους ὑποκρίνῃ τὸν Ὁμη-ρικὸν Ὀδυσσέα ταῦτα γὰρ ποιεῖς τοὺς πο-λίτας παρακρουόμενος οἷς ἐκεῖνος τοὺς πο-λεμίους ἐξηπάτησεν αἰκισάμενος ἑαυτόνrdquoἐκ τούτου τὸ μὲν πλῆθος ἦν ἕτοιμον ὑπερ-

68

ἀσχολίαν ὡς Πλάτων φησίν ἀλλὰ μᾶλλονὑπὸ γήρως φοβηθεὶς τὸ μέγεθος τῆς γρα-φῆς ἐπεὶ σχολῆς γε περιουσίαν αὐτοῦ μη-νύουσιν αἱ τοιαῦται φωναίγηράσκω δ αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςκαίἔργα δὲ Κυπρογενοῦς νῦν μοι φίλα καὶ Διο-νύσουκαὶ Μουσέων ἃ τίθησ ἀνδράσιν εὐφροσύ-νας[32] ὡς δὲ χώρας καλῆς ἔδαφος ὁ Πλάτωνἔρημον αὐτῷ δέ πως κατὰ συγγένειανπροσῆκον ἐξεργάσασθαι καὶ διακοσμῆσαιφιλοτιμούμενος τὴν Ἀτλαντικὴν ὑπόθεσινπρόθυρα μὲν μεγάλα καὶ περιβόλους καὶαὐλὰς τῇ ἀρχῇ περιέθηκεν οἷα λόγος οὐδε-ὶς ἄλλος ἔσχεν οὐδὲ μῦθος οὐδὲ ποίησιςὀψὲ δὲ ἀρξάμενος προκατέλυσε τοῦ ἔργουτὸν βίον ὅσῳ μᾶλλον εὐφραίνει τὰ γεγραμ-μένα τοσούτῳ μᾶλλον τοῖς ἀπολειφθεῖσινἀνιάσας ὡς γὰρ ἡ πόλις τῶν Ἀθηναίων τὸ

73

ἀποβαλόντες οὐδὲν ἔπαθον δεινὸν οὐδἐποίησαν αἰσχρόν ἀλλὰ καὶ χρώμενοι τῷλοιπῷ βίῳ κατὰ λόγον διετέλεσαν ἀσθέ-νεια γάρ οὐκ εὔνοια λύπας ἀπεράντουςἐπάγεται καὶ φόβους ἀνθρώποις ἀνασκή-τοις ὑπὸ λόγου πρὸς τύχην οἷς οὐδἀπόλαυσις ἐγγίνεται τοῦ ποθουμένου πα-ρόντος τοῦ μέλλοντος ὠδῖνας ἀεὶ καὶτρόμους καὶ ἀγῶνας εἰ στερήσονται πα-ρέχοντος αὐτοῖς δεῖ δὲ μήτε πενίᾳ πρὸςχρημάτων πεφράχθαι στέρησιν μήτε ἀφι-λίᾳ πρὸς φίλων ἀποβολὴν μήτ ἀπαιδίᾳπρὸς τέκνων θάνατον ἀλλὰ τῷ λογισμῷπρὸς πάντα καὶ ταῦτα μέν ὡς ἐν τῷ πα-ρόντι πλείονα τῶν ἱκανῶν[8] ἐπεὶ δὲ μακρόν τινα καὶ δυσχερῆ πόλε-μον οἱ ἐν ἄστει περὶ τῆς Σαλαμινίων νήσουΜεγαρεῦσι πολεμοῦντες ἐξέκαμον καὶνόμον ἔθεντο μήτε γράψαι τινὰ μήτ εἰπεῖναὖθις ὡς χρὴ τὴν πόλιν ἀντιποιεῖσθαι τῆςΣαλαμῖνος ἢ θανάτῳ ζημιοῦσθαι βαρέως

16

τὸ πῦρ ἀνάπτουσιν οἱ τὴν ἱερὰν λαμπάδαδιαθέοντες[2] ὁ δ οὖν Σόλων τὴν οὐσίαν τοῦ πατρὸςἐλαττώσαντος εἰς φιλανθρωπίας τινάς ὥςφησιν Ἕρμιππος καὶ χάριτας οὐκ ἂν ἀπο-ρήσας τῶν βουλομένων ἐπαρκεῖν αἰδούμε-νος δὲ λαμβάνειν παρ ἑτέρων ἐξ οἰκίας γε-γονὼς εἰθισμένης ἑτέροις βοηθεῖν ὥρμησενέος ὢν ἔτι πρὸς ἐμπορίαν καίτοι φασὶνἔνιοι πολυπειρίας ἕνεκα μᾶλλον καὶ ἱστορί-ας ἢ χρηματισμοῦ πλανηθῆναι τὸν Σόλω-να σοφίας μὲν γὰρ ἦν ὁμολογουμένως ἐρα-στής ὅς γε καὶ πρεσβύτερος ὢν ἔλεγε ldquoγη-ράσκειν αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςrdquo πλο-ῦτον δ οὐκ ἐθαύμαζεν ἀλλὰ καί φησινὁμοίως πλουτεῖν ᾧ τεπολὺς ἄργυρός ἐστικαὶ χρυσὸς καὶ γῆς πυροφόρου πεδίαἵπποι θ ἡμίονοί τε καὶ ᾧ μόνα ταῦταπάρεστιγαστρί τε καὶ πλευρῇ καὶ ποσὶν ἁβρὰ παθε-

5

εἶναι καὶ πολλὰ τῶν πρασσομένων ἐπαινε-ῖν καὶ γὰρ ἐφύλαττε τοὺς πλείστουςνόμους τοῦ Σόλωνος ἐμμένων πρῶτοςαὐτὸς καὶ τοὺς φίλους ἀναγκάζων ὅς γεκαὶ φόνου προσκληθεὶς εἰς Ἀρειον πάγονἤδη τυραννῶν ἀπήντησε κοσμίως ἀπολο-γησόμενος ὁ δὲ κατήγορος οὐχ ὑπήκουσεκαὶ νόμους αὐτὸς ἑτέρους ἔγραψεν ὧν ἐστικαὶ ὁ τοὺς πηρωθέντας ἐν πολέμῳ δημοσίᾳτρέφεσθαι κελεύων τοῦτο δέ φησιν Ἡρα-κλείδης καὶ πρότερον ἐπὶ Θερσίππῳ πη-ρωθέντι τοῦ Σόλωνος ψηφισαμένου μιμή-σασθαι τὸν Πεισίστρατον ὡς δὲ Θεόφρα-στος ἱστόρηκε καὶ τὸν τῆς ἀργίας νόμονοὐ Σόλων ἔθηκεν ἀλλὰ Πεισίστρατος ᾧτήν τε χώραν ἐνεργοτέραν καὶ τὴν πόλινἠρεμαιοτέραν ἐποίησενὁ δὲ Σόλων ἁψάμενος μεγάλης τῆς περὶτὸν Ἀτλαντικὸν λόγον ἢ μῦθον πραγματεί-ας ὃν διήκουσε τῶν περὶ Σάϊν λογίων προ-σήκοντα τοῖς Ἀθηναίοις ἐξέκαμεν οὐ δι

72

μαχεῖν τοῦ Πεισιστράτου καὶ συνῆλθεν εἰςἐκκλησίαν ὁ δῆμος Ἀρίστωνος δὲ γράψα-ντος ὅπως δοθῶσι πεντήκοντα κορυνη-φόροι τῷ Πεισιστράτῳ φυλακὴ τοῦ σώμα-τος ἀντεῖπεν ὁ Σόλων ἀναστὰς καὶ πολλὰδιεξῆλθεν ὅμοια τούτοις οἷς διὰ τῶν ποιη-μάτων γέγραφενεἰς γὰρ γλῶσσαν ὁρᾶτε καὶ εἰς ἔπη αἱμύλοιἀνδρόςὑμῶν δ εἷς μὲν ἕκαστος ἀλώπεκος ἴχνεσιβαίνεισύμπασιν δ ὑμῖν χαῦνος ἔνεστι νόοςὁρῶν δὲ τοὺς μὲν πένητας ὡρμημένους χα-ρίζεσθαι τῷ Πεισιστράτῳ καὶ θορυβο-ῦντας τοὺς δὲ πλουσίους ἀποδιδράσκονταςκαὶ ἀποδειλιῶντας ἀπῆλθεν εἰπὼν ὅτι τῶνμέν ἐστι σοφώτερος τῶν δὲ ἀνδρειότεροςσοφώτερος μὲν τῶν μὴ συνιέντων τὸ πρατ-τόμενον ἀνδρειότερος δὲ τῶν συνιέντωνμέν ἐναντιοῦσθαι δὲ τῇ τυραννίδι φοβου-μένων τὸ δὲ ψήφισμα κυρώσας ὁ δῆμος

69

ῖνπαιδός τ ἠδὲ γυναικός ἐπὴν καὶ ταῦτ ἀφί-κηταιἥβη σὺν δ ὥρη γίνεται ἁρμοδίαἀλλ ἑτέρωθι λέγειχρήματα δ ἱμείρω μὲν ἔχειν ἀδίκως δὲ πε-πᾶσθαιοὐκ ἐθέλω πάντως ὕστερον ἦλθε δίκηκωλύει δὲ οὐδὲν τὸν ἀγαθὸν καὶ πολιτικὸνἄνδρα μήτε τῶν περιττῶν τὴν κτῆσιν ἐνσπουδῇ τίθεσθαι μήτε τῆς χρείας τῶν ἀνα-γκαίων καὶ ἱκανῶν καταφρονεῖν ἐν δὲ τοῖςτότε χρόνοις καθ Ἡσίοδον ἔργον οὐδὲνἦν ὄνειδος οὐδὲ τέχνη διαφορὰν ἔφερενἐμπορία δὲ καὶ δόξαν εἶχεν οἰκειουμένη τὰβαρβαρικὰ καὶ προξενοῦσα φιλίας βασι-λέων καὶ πραγμάτων ἐμπείρους ποιοῦσαπολλῶν ἔνιοι δὲ καὶ πόλεων οἰκισταὶ γε-γόνασι μεγάλων ὡς καὶ ΜασσαλίαςΠρῶτις ὑπὸ Κελτῶν τῶν περὶ τὸν Ῥοδανὸνἀγαπηθείς καὶ Θαλῆν δέ φασιν ἐμπορίᾳ

6

καὶ πατρίδος ἀλλὰ καὶ παῖδα θετὸν ἔσχεποιησάμενος αὐτὸς τὸν τῆς ἀδελφῆς ὥςφασι Κύβισθον ἐχούσης γάρ τι τῆς ψυχῆςἀγαπητικὸν ἐν ἑαυτῇ καὶ πεφυκυίαςὥσπερ αἰσθάνεσθαι καὶ διανοεῖσθαι καὶμνημονεύειν οὕτω καὶ φιλεῖν ἐνδύεταί τιτούτῳ καὶ προσφύεται τῶν ἐκτὸς οἷς οἰκε-ῖον οὐδέν ἐστιν καὶ καθάπερ οἶκον ἢχώραν γνησίων ἔρημον διαδόχων τὸ φι-λόστοργον ἀλλότριοι καὶ νόθοι παῖδες ἢ θε-ράποντες εἰσοικισάμενοι καὶ καταλαβόντεςἅμα τῷ φιλεῖν τὸ φροντίζειν καὶ δεδιέναιπερὶ αὐτῶν ἐνεποίησαν ὥστ ἴδοις ἂν ἀν-θρώπους στεῤῥοτέρα τῇ φύσει περὶ γάμουκαὶ γενέσεως παίδων διαλεγομένους εἶτατοὺς αὐτοὺς ἐπὶ παισὶν οἰκοτρίβων ἢ θρέμ-μασι παλλακῶν νοσοῦσι καὶ θνήσκουσι πα-ρατεινομένους πόθῳ καὶ φωνὰς ἀγεννεῖςἀφιέντας ἔνιοι δὲ καὶ κυνῶν θανάτῳ καὶἵππων αἰσχρῶς καὶ ἀβιώτως ὑπὸ λύπηςδιετέθησαν ἀλλ ἕτεροί γε παῖδας ἀγαθοὺς

15

οὐδὲ περὶ τοῦ πλήθους ἔτι τῶν κορυνη-φόρων διεμικρολογεῖτο πρὸς τὸν Πεισί-στρατον ἀλλ ὅσους ἐβούλετο τρέφοντακαὶ συνάγοντα φανερῶς περιεώρα μέχριτὴν ἀκρόπολιν κατέσχεγενομένου δὲ τούτου καὶ τῆς πόλεως συ-νταραχθείσης ὁ μὲν Μεγακλῆς εὐθὺς ἔφυ-γε μετὰ τῶν ἄλλων Ἀλκμαιωνιδῶν ὁ δὲΣόλων ἤδη μὲν ἦν σφόδρα γέρων καὶ τοὺςβοηθοῦντας οὐκ εἶχεν ὅμως δὲ προῆλθενεἰς ἀγορὰν καὶ διελέχθη πρὸς τοὺς πολί-τας τὰ μὲν κακίζων τὴν ἀβουλίαν αὐτῶνκαὶ μαλακίαν τὰ δὲ παροξύνων ἔτι καὶ πα-ρακαλῶν μὴ προέσθαι τὴν ἐλευθερίαν ὅτεκαὶ τὸ μνημονευόμενον εἶπεν ὡς πρώηνμὲν ἦν εὐμαρέστερον αὐτοῖς τὸ κωλῦσαιτὴν τυραννίδα συνισταμένην νῦν δὲ μεῖζόνἐστι καὶ λαμπρότερον ἐκκόψαι καὶ ἀνελεῖνσυνεστῶσαν ἤδη καὶ πεφυκυῖαν οὐδενὸς δὲπροσέχοντος αὐτῷ διὰ τὸν φόβον ἀπῆλθενεἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἑαυτοῦ καὶ λαβὼν τὰ

70

ὅπλα καὶ πρὸ τῶν θυρῶν θέμενος εἰς τὸνστενωπόν ldquoἐμοὶ μένrdquo εἶπεν ldquoὡς δυνατὸνἦν βεβοήθηται τῇ πατρίδι καὶ τοῖς νόμοιςrdquoκαὶ τὸ λοιπὸν ἡσυχίαν ἦγε καὶ τῶν φίλωνφεύγειν παραινούντων οὐ προσεῖχεν ἀλλὰποιήματα γράφων ὠνείδιζε τοῖς Ἀθηναί-οιςεἰ δὲ πεπόνθατε λυγρὰ δι ὑμετέρην κα-κότηταμή τι θεοῖς τούτων μῆνιν ἐπαμφέρετεαὐτοὶ γὰρ τούτους ηὐξήσατε ῥύματαδόντεςκαὶ διὰ ταῦτα κακὴν ἔσχετε δουλοσύνην[31] ἐπὶ τούτοις δὲ πολλῶν νουθετούντωναὐτὸν ὡς ἀποθανούμενον ὑπὸ τοῦ τυράν-νου καὶ πυνθανομένων τίνι πιστεύωνοὕτως ἀπονοεῖται ldquoτῷ γήρᾳrdquo εἶπεν οὐμὴν ἀλλ ὁ Πεισίστρατος ἐγκρατὴς γενόμε-νος τῶν πραγμάτων οὕτως ἐξεθεράπευσετὸν Σόλωνα τιμῶν καὶ φιλοφρονούμενοςκαὶ μεταπεμπόμενος ὥστε καὶ σύμβουλον

71

πυνθανόμενον μὴ Σόλωνος ὁ τεθνηκὼς υἱὸςὠνομάζετο φήσαντος δὲ τοῦ ἀνθρώπουτὸν μὲν ὁρμῆσαι παίειν τὴν κεφαλὴν καὶτἆλλα ποιεῖν καὶ λέγειν ἃ συμβαίνει τοῖς περιπαθοῦσι τὸν δὲ Θαλῆν ἐπιλαβόμενοναὐτοῦ καὶ γελάσαντα ldquoταῦτά τοιrdquo φάναιldquoὦ Σόλων ἐμὲ γάμου παιδοποιίας ἀφί-στησιν ἃ καὶ σὲ κατερείπει τὸν ἐῤῥωμε-νέστατον ἀλλὰ θάῤῥει τῶν λόγων ἕνεκατούτων οὐ γάρ εἰσιν ἀληθεῖςrdquo ταῦτα μὲνοὖν Ἕρμιππος ἱστορεῖν φησι Πάταικον ὃςἔφασκε τὴν Αἰσώπου ψυχὴν ἔχειν[7] ἄτοπος δὲ καὶ ἀγεννὴς ὁ τῷ φόβῳ τῆςἀποβολῆς τὴν κτῆσιν ὧν χρὴ προϊέμενοςοὕτω γὰρ ἄν τις οὐ πλοῦτον οὐ δόξαν οὐσοφίαν ἀγαπήσειε παραγενομένην δεδιὼςστέρεσθαι καὶ γὰρ ἀρετήν ἧς κτῆμα με-ῖζον οὐδὲν οὐδ ἥδιον ἐξισταμένην ὑπὸνόσων καὶ φαρμάκων ὁρῶμεν αὐτῷ τεΘαλῇ μὴ γήμαντι πλέον οὐδὲν εἰς ἀφοβίανεἰ μὴ καὶ φίλων κτῆσιν ἔφυγε καὶ οἰκείων

14

χρήσασθαι καὶ Ἱπποκράτην τὸν μαθηματι-κόν καὶ Πλάτωνι τῆς ἀποδημίας ἐφόδιονἐλαίου τινὸς ἐν Αἰγύπτῳ διάθεσιν γε-νέσθαι[3] τὸ δ οὖν εὐδάπανον τῷ Σόλωνι καὶὑγρὸν πρὸς τὴν δίαιταν καὶ τὸ φορτικώτε-ρον ἢ φιλοσοφώτερον ἐν τοῖς ποιήμασι δια-λέγεσθαι περὶ τῶν ἡδονῶν τὸν ἐμπορικὸνοἴονται βίον προστετρῖφθαι πολλοὺς γὰρἔχοντα κινδύνους καὶ μεγάλους ἀνταπαιτε-ῖν πάλιν εὐπαθείας τινὰς καὶ ἀπολαύσειςὅτι δ αὑτὸν ἐν τῇ τῶν πενήτων μερίδι μᾶλ-λον ἢ τῇ τῶν πλουσίων ἔταττε δῆλόν ἐστινἐκ τούτωνπολλοὶ γὰρ πλουτεῦσι κακοί ἀγαθοὶ δὲπένονταιἀλλ ἡμεῖς αὐτοῖς οὐ διαμειψόμεθατῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπε-δον αἰείχρήματα δ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχειτῇ δὲ ποιήσει κατ ἀρχὰς μὲν εἰς οὐδὲν

7

πολλάmiddot τρισκαίδεκα γὰρ ἀπεγράψαντο μυ-ριάδες ὀρφανοῖς παισὶ καὶ χήραις γυναιξὶνἀνεθείσης τῆς εἰσφορᾶςΤαῦτα δὲ διοικήσας ἀπέδειξεν ἑαυτῷ συ-νάρχοντα τὸν Λουκρητίας πατέρα Λουκρή-τιον ᾧ τῆς ἡγεμονικωτέρας ἐξιστάμενοςὄντι πρεσβυτέρῳ τάξεως παρέδωκε τοὺςκαλουμένους φάσκηςmiddot καὶ τοῦτο διέμεινενεἰς ἡμᾶς τὸ πρεσβεῖον ἀπ ἐκείνου τοῖς γε-ραιτέροις φυλαττόμενον ἐπεὶ δ ὀλίγαιςἡμέραις ὕστερον ἐτελεύτησεν ὁ Λουκρή-τιος πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γενομένων ᾑρέθηΜᾶρκος Ὁράτιος καὶ συνῆρχε τῷ Ποπλι-κόλᾳ τὸν ὑπολειπόμενον χρόνον τοῦ ἐνιαυ-τοῦ[13] Ταρκυνίου δὲ Ῥωμαίοις δεύτερονπόλεμον ἐν Τυρρηνίᾳ κινοῦντος μέγα ση-μεῖον λέγεται γενέσθαι βασιλεύων γὰρ ἔτικαὶ τὸν νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸς ἔχων ὁΤαρκύνιος ὅσον οὔπω συντετελεσμένονεἴτε μαντείας γενομένης εἴτ αὐτῷ δόξαν

100

νέσθαι καὶ καταμείξαντας ἑαυτοὺς εἰςγένος μέγα τὸ Ταρκυνίων καὶ βασιλικὰςἐλπίδας ἀπαλλαγῆναι τῆς τοῦ πατρὸςἀβελτερίας καὶ χαλεπότητοςmiddot χαλεπότηταμὲν τὸ ἀπαραίτητον αὐτοῦ πρὸς τοὺς πονη-ροὺς λέγοντεςmiddot τῇ δ ἀβελτερίᾳ προσποιή-ματι καὶ παρακαλύμματι πολὺν χρόνον ὡςἔοικε χρησάμενος ἀσφαλείας ἕνεκα πρὸςτοὺς τυράννους οὐδ ὕστερον ἔφυγεν αὐτῆςτὴν ἐπωνυμίαν[4] Ὡς οὖν συνεπείσθη τὰ μειράκια καὶτοῖς Ἀκυιλλίοις εἰς λόγους ἦλθεν ὅρκονὀμόσαι μέγαν ἔδοξε πᾶσι καὶ δεινόν ἀν-θρώπου σφαγέντος ἐπισπείσαντας αἷμα καὶτῶν σπλάγχνων θιγόντας ἐπὶ τούτοις εἰςτὴν Ἀκυιλλίων οἰκίαν συνῆλθον ἦν δ ὁοἶκος ἐν ᾧ ταῦτα δράσειν ἔμελλον οἷονεἰκὸς ὑπέρημος καὶ σκοτώδης ἔλαθεν οὖναὐτοὺς οἰκέτης ὄνομα Οὐινδίκιος ἔνδονἀποκρύψας ἑαυτόν οὐ κατ ἐπιβουλὴν ἢπροαίσθησίν τινα τοῦ μέλλοντος ἀλλ ἔν-

81

ἄξιον σπουδῆς ἀλλὰ παίζων ἔοικε προ-σχρήσασθαι καὶ παράγων ἑαυτὸν ἐν τῷσχολάζειν ὕστερον δὲ καὶ γνώμας ἐνέτεινεφιλοσόφους καὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ συ-γκατέπλεκε τοῖς ποιήμασιν οὐχ ἱστορίαςἕνεκεν καὶ μνήμης ἀλλ ἀπολογισμούς τετῶν πεπραγμένων ἔχοντα καὶ προτροπὰςἐνιαχοῦ καὶ νουθεσίας καὶ ἐπιπλήξεις πρὸςτοὺς Ἀθηναίους ἔνιοι δέ φασιν ὅτι καὶτοὺς νόμους ἐπεχείρησεν ἐντείνας εἰς ἔποςἐξενεγκεῖν καὶ διαμνημονεύουσι τὴν ἀρχὴνοὕτως ἔχουσανπρῶτα μὲν εὐχώμεσθα Διὶ Κρονίδῃ βασι-λῆϊθεσμοῖς τοῖσδε τύχην ἀγαθὴν καὶ κῦδοςὀπάσσαιφιλοσοφίας δὲ τοῦ ἠθικοῦ μάλιστα τὸ πολι-τικόν ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν σοφῶνἠγάπησεν ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ἁπλοῦς ἐστιλίαν καὶ ἀρχαῖος ὡς δῆλον ἐκ τούτωνἐκ νεφέλης πέλεται χιόνος μένος ἠδὲ χα-

8

Σόλωνα θαυμάζειν ὅτι γάμου καὶ παιδοποιίίας τὸ παράπαν ἠμέληκε καὶ τὸν Θαλῆντότε μὲν σιωπῆσαι διαλιπόντα δ ὀλίγαςἡμέρας ἄνδρα παρασκευάσαι ξένον ἀρτίωςἥκειν φάσκοντα δεκαταῖον ἐξ Ἀθηνῶν πυ-θομένου δὲ τοῦ Σόλωνος εἰ δή τι καινὸν ἐνταῖς Ἀθήναις δεδιδαγμένον ἃ χρὴ λέγειντὸν ἄνθρωπον ldquoοὐδένrdquo εἰπεῖν ldquoἕτερον εἰμὴ νὴ Δία νεανίσκου τινὸς ἦν ἐκφορὰ καὶπροὔπεμπεν ἡ πόλις ἦν γὰρ υἱός ὡς ἔφα-σαν ἀνδρὸς ἐνδόξου καὶ πρωτεύοντος ἀρε-τῇ τῶν πολιτῶν οὐ παρῆν δέ ἀλλ ἀποδη-μεῖν ἔφασαν αὐτὸν ἤδη πολὺν χρόνονrdquo ldquoὡςδυστυχὴς ἐκεῖνοςrdquo φάναι τὸν Σόλωναldquoτίνα δὲ ὠνόμαζον αὐτόνrdquo ldquoἤκουσαrdquoφάναι ldquoτοὔνομαrdquo τὸν ἄνθρωπον ldquoἀλλ οὐμνημονεύω πλὴν ὅτι πολὺς λόγος ἦν αὐτοῦσοφίας καὶ δικαιοσύνηςrdquo οὕτω δὴ καθἑκάστην ἀπόκρισιν τῷ φόβῳ προσαγόμε-νον τὸν Σόλωνα καὶ τέλος ἤδη συντεταραγ-μένον αὐτὸν ὑποβάλλειν τοὔνομα τῷ ξένῳ

13

δον ὢν ἔτυχε καὶ προσιοῦσιν αὐτοῖς μετὰσπουδῆς ὀφθῆναι φοβηθείς ὑπέστη λάρνα-κα κενὴν πρὸ αὑτοῦ ποιησάμενος ὥστεκαὶ τῶν πραττομένων θεατὴς γενέσθαι καὶτῶν βουλευμάτων ἐπήκοος ἔδοξε δ αὐτοῖςτοὺς ὑπάτους ἀναιρεῖν καὶ ταῦτα δηλού-σας γράψαντες ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ταρκύ-νιον ἔδοσαν τοῖς πρέσβεσιmiddot καὶ γὰρ ᾤκουναὐτόθι τῶν Ἀκυιλλίων ξένοι γεγονότεςκαὶ τότε τῇ συνωμοσίᾳ παρῆσαν ὡς δὲ τα-ῦτα πράξαντες ἀπηλλάγησαν ὑπεξελθὼν ὁΟὐινδίκιος λάθρα χρήσασθαι τοῖς προσπε-σοῦσιν οὐκ εἶχεν ἀλλ ἠπορεῖτο δεινὸν μὲνἡγούμενος ὥσπερ ἦν πρὸς πατέρα Βρο-ῦτον υἱῶν ἐξάγιστα κατηγορεῖν ἢ πρὸς θε-ῖον ἀδελφιδῶν τὸν Κολλατῖνον ἰδιώτην δὲῬωμαίων οὐδένα νομίζων ἐχέγγυον ἀπορ-ρήτων τηλικούτων πᾶν δ αὖ μᾶλλον ἢ δυ-νατὸς ὢν ἡσυχίαν ἄγειν ἐλαυνόμενος δὲτῷ συνειδότι τοῦ πράγματος ὥρμησε πρὸςτὸν Οὐαλέριον μάλιστά πως τοῖς κοινοῖς

82

τὸν βουλόμενον τυραννεῖν κτείναντα δὲφόνου καθαρὸν ἐποίησεν εἰ παράσχοιτοτοῦ ἀδικήματος τοὺς ἐλέγχους ἐπεὶ γὰροὐ δυνατὸν ἐπιχειροῦντα τηλικούτοις λαθε-ῖν ἅπαντας οὐκ ἀδύνατον δὲ τὸ μὴ λα-θόντα τοῦ κριθῆναι φθάσαι κρείττονα γε-νόμενον ἣν ἀναιρεῖ τὸ ἀδίκημα κρίσιν προ-λαβεῖν ἔδωκε τῷ δυναμένῳ κατὰ τοῦ ἀδι-κοῦντοςἘπῃνέθη δὲ καὶ διὰ τὸν ταμιευτικὸννόμον ἐπεὶ γὰρ ἔδει χρήματα πρὸς τὸνπόλεμον εἰσενεγκεῖν ἀπὸ τῶν οὐσιῶν τοὺςπολίτας οὔτ αὐτὸς ἅψασθαι τῆς οἰκονομί-ας οὔτε τοὺς φίλους ἐᾶσαι βουλόμενοςοὔθ ὅλως εἰς οἶκον ἰδιώτου παρελθεῖν δη-μόσια χρήματα ταμιεῖον μὲν ἀπέδειξε τὸντοῦ Κρόνου ναόν ᾧ μέχρι νῦν χρώμενοιδιατελοῦσι ταμίας δὲ τῷ δήμῳ δύο τῶννέων ἔδωκεν ἀποδεῖξαιmiddot καὶ ἀπεδείχθησανοἱ πρῶτοι Πούπλιος Οὐετούριος καὶ Μι-νούκιος Μᾶρκος καὶ χρήματα συνήχθη

99

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ἀποβαλόντες οὐδὲν ἔπαθον δεινὸν οὐδἐποίησαν αἰσχρόν ἀλλὰ καὶ χρώμενοι τῷλοιπῷ βίῳ κατὰ λόγον διετέλεσαν ἀσθέ-νεια γάρ οὐκ εὔνοια λύπας ἀπεράντουςἐπάγεται καὶ φόβους ἀνθρώποις ἀνασκή-τοις ὑπὸ λόγου πρὸς τύχην οἷς οὐδἀπόλαυσις ἐγγίνεται τοῦ ποθουμένου πα-ρόντος τοῦ μέλλοντος ὠδῖνας ἀεὶ καὶτρόμους καὶ ἀγῶνας εἰ στερήσονται πα-ρέχοντος αὐτοῖς δεῖ δὲ μήτε πενίᾳ πρὸςχρημάτων πεφράχθαι στέρησιν μήτε ἀφι-λίᾳ πρὸς φίλων ἀποβολὴν μήτ ἀπαιδίᾳπρὸς τέκνων θάνατον ἀλλὰ τῷ λογισμῷπρὸς πάντα καὶ ταῦτα μέν ὡς ἐν τῷ πα-ρόντι πλείονα τῶν ἱκανῶν[8] ἐπεὶ δὲ μακρόν τινα καὶ δυσχερῆ πόλε-μον οἱ ἐν ἄστει περὶ τῆς Σαλαμινίων νήσουΜεγαρεῦσι πολεμοῦντες ἐξέκαμον καὶνόμον ἔθεντο μήτε γράψαι τινὰ μήτ εἰπεῖναὖθις ὡς χρὴ τὴν πόλιν ἀντιποιεῖσθαι τῆςΣαλαμῖνος ἢ θανάτῳ ζημιοῦσθαι βαρέως

16

τὸ πῦρ ἀνάπτουσιν οἱ τὴν ἱερὰν λαμπάδαδιαθέοντες[2] ὁ δ οὖν Σόλων τὴν οὐσίαν τοῦ πατρὸςἐλαττώσαντος εἰς φιλανθρωπίας τινάς ὥςφησιν Ἕρμιππος καὶ χάριτας οὐκ ἂν ἀπο-ρήσας τῶν βουλομένων ἐπαρκεῖν αἰδούμε-νος δὲ λαμβάνειν παρ ἑτέρων ἐξ οἰκίας γε-γονὼς εἰθισμένης ἑτέροις βοηθεῖν ὥρμησενέος ὢν ἔτι πρὸς ἐμπορίαν καίτοι φασὶνἔνιοι πολυπειρίας ἕνεκα μᾶλλον καὶ ἱστορί-ας ἢ χρηματισμοῦ πλανηθῆναι τὸν Σόλω-να σοφίας μὲν γὰρ ἦν ὁμολογουμένως ἐρα-στής ὅς γε καὶ πρεσβύτερος ὢν ἔλεγε ldquoγη-ράσκειν αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενοςrdquo πλο-ῦτον δ οὐκ ἐθαύμαζεν ἀλλὰ καί φησινὁμοίως πλουτεῖν ᾧ τεπολὺς ἄργυρός ἐστικαὶ χρυσὸς καὶ γῆς πυροφόρου πεδίαἵπποι θ ἡμίονοί τε καὶ ᾧ μόνα ταῦταπάρεστιγαστρί τε καὶ πλευρῇ καὶ ποσὶν ἁβρὰ παθε-

5

εἶναι καὶ πολλὰ τῶν πρασσομένων ἐπαινε-ῖν καὶ γὰρ ἐφύλαττε τοὺς πλείστουςνόμους τοῦ Σόλωνος ἐμμένων πρῶτοςαὐτὸς καὶ τοὺς φίλους ἀναγκάζων ὅς γεκαὶ φόνου προσκληθεὶς εἰς Ἀρειον πάγονἤδη τυραννῶν ἀπήντησε κοσμίως ἀπολο-γησόμενος ὁ δὲ κατήγορος οὐχ ὑπήκουσεκαὶ νόμους αὐτὸς ἑτέρους ἔγραψεν ὧν ἐστικαὶ ὁ τοὺς πηρωθέντας ἐν πολέμῳ δημοσίᾳτρέφεσθαι κελεύων τοῦτο δέ φησιν Ἡρα-κλείδης καὶ πρότερον ἐπὶ Θερσίππῳ πη-ρωθέντι τοῦ Σόλωνος ψηφισαμένου μιμή-σασθαι τὸν Πεισίστρατον ὡς δὲ Θεόφρα-στος ἱστόρηκε καὶ τὸν τῆς ἀργίας νόμονοὐ Σόλων ἔθηκεν ἀλλὰ Πεισίστρατος ᾧτήν τε χώραν ἐνεργοτέραν καὶ τὴν πόλινἠρεμαιοτέραν ἐποίησενὁ δὲ Σόλων ἁψάμενος μεγάλης τῆς περὶτὸν Ἀτλαντικὸν λόγον ἢ μῦθον πραγματεί-ας ὃν διήκουσε τῶν περὶ Σάϊν λογίων προ-σήκοντα τοῖς Ἀθηναίοις ἐξέκαμεν οὐ δι

72

μαχεῖν τοῦ Πεισιστράτου καὶ συνῆλθεν εἰςἐκκλησίαν ὁ δῆμος Ἀρίστωνος δὲ γράψα-ντος ὅπως δοθῶσι πεντήκοντα κορυνη-φόροι τῷ Πεισιστράτῳ φυλακὴ τοῦ σώμα-τος ἀντεῖπεν ὁ Σόλων ἀναστὰς καὶ πολλὰδιεξῆλθεν ὅμοια τούτοις οἷς διὰ τῶν ποιη-μάτων γέγραφενεἰς γὰρ γλῶσσαν ὁρᾶτε καὶ εἰς ἔπη αἱμύλοιἀνδρόςὑμῶν δ εἷς μὲν ἕκαστος ἀλώπεκος ἴχνεσιβαίνεισύμπασιν δ ὑμῖν χαῦνος ἔνεστι νόοςὁρῶν δὲ τοὺς μὲν πένητας ὡρμημένους χα-ρίζεσθαι τῷ Πεισιστράτῳ καὶ θορυβο-ῦντας τοὺς δὲ πλουσίους ἀποδιδράσκονταςκαὶ ἀποδειλιῶντας ἀπῆλθεν εἰπὼν ὅτι τῶνμέν ἐστι σοφώτερος τῶν δὲ ἀνδρειότεροςσοφώτερος μὲν τῶν μὴ συνιέντων τὸ πρατ-τόμενον ἀνδρειότερος δὲ τῶν συνιέντωνμέν ἐναντιοῦσθαι δὲ τῇ τυραννίδι φοβου-μένων τὸ δὲ ψήφισμα κυρώσας ὁ δῆμος

69

ῖνπαιδός τ ἠδὲ γυναικός ἐπὴν καὶ ταῦτ ἀφί-κηταιἥβη σὺν δ ὥρη γίνεται ἁρμοδίαἀλλ ἑτέρωθι λέγειχρήματα δ ἱμείρω μὲν ἔχειν ἀδίκως δὲ πε-πᾶσθαιοὐκ ἐθέλω πάντως ὕστερον ἦλθε δίκηκωλύει δὲ οὐδὲν τὸν ἀγαθὸν καὶ πολιτικὸνἄνδρα μήτε τῶν περιττῶν τὴν κτῆσιν ἐνσπουδῇ τίθεσθαι μήτε τῆς χρείας τῶν ἀνα-γκαίων καὶ ἱκανῶν καταφρονεῖν ἐν δὲ τοῖςτότε χρόνοις καθ Ἡσίοδον ἔργον οὐδὲνἦν ὄνειδος οὐδὲ τέχνη διαφορὰν ἔφερενἐμπορία δὲ καὶ δόξαν εἶχεν οἰκειουμένη τὰβαρβαρικὰ καὶ προξενοῦσα φιλίας βασι-λέων καὶ πραγμάτων ἐμπείρους ποιοῦσαπολλῶν ἔνιοι δὲ καὶ πόλεων οἰκισταὶ γε-γόνασι μεγάλων ὡς καὶ ΜασσαλίαςΠρῶτις ὑπὸ Κελτῶν τῶν περὶ τὸν Ῥοδανὸνἀγαπηθείς καὶ Θαλῆν δέ φασιν ἐμπορίᾳ

6

καὶ πατρίδος ἀλλὰ καὶ παῖδα θετὸν ἔσχεποιησάμενος αὐτὸς τὸν τῆς ἀδελφῆς ὥςφασι Κύβισθον ἐχούσης γάρ τι τῆς ψυχῆςἀγαπητικὸν ἐν ἑαυτῇ καὶ πεφυκυίαςὥσπερ αἰσθάνεσθαι καὶ διανοεῖσθαι καὶμνημονεύειν οὕτω καὶ φιλεῖν ἐνδύεταί τιτούτῳ καὶ προσφύεται τῶν ἐκτὸς οἷς οἰκε-ῖον οὐδέν ἐστιν καὶ καθάπερ οἶκον ἢχώραν γνησίων ἔρημον διαδόχων τὸ φι-λόστοργον ἀλλότριοι καὶ νόθοι παῖδες ἢ θε-ράποντες εἰσοικισάμενοι καὶ καταλαβόντεςἅμα τῷ φιλεῖν τὸ φροντίζειν καὶ δεδιέναιπερὶ αὐτῶν ἐνεποίησαν ὥστ ἴδοις ἂν ἀν-θρώπους στεῤῥοτέρα τῇ φύσει περὶ γάμουκαὶ γενέσεως παίδων διαλεγομένους εἶτατοὺς αὐτοὺς ἐπὶ παισὶν οἰκοτρίβων ἢ θρέμ-μασι παλλακῶν νοσοῦσι καὶ θνήσκουσι πα-ρατεινομένους πόθῳ καὶ φωνὰς ἀγεννεῖςἀφιέντας ἔνιοι δὲ καὶ κυνῶν θανάτῳ καὶἵππων αἰσχρῶς καὶ ἀβιώτως ὑπὸ λύπηςδιετέθησαν ἀλλ ἕτεροί γε παῖδας ἀγαθοὺς

15

οὐδὲ περὶ τοῦ πλήθους ἔτι τῶν κορυνη-φόρων διεμικρολογεῖτο πρὸς τὸν Πεισί-στρατον ἀλλ ὅσους ἐβούλετο τρέφοντακαὶ συνάγοντα φανερῶς περιεώρα μέχριτὴν ἀκρόπολιν κατέσχεγενομένου δὲ τούτου καὶ τῆς πόλεως συ-νταραχθείσης ὁ μὲν Μεγακλῆς εὐθὺς ἔφυ-γε μετὰ τῶν ἄλλων Ἀλκμαιωνιδῶν ὁ δὲΣόλων ἤδη μὲν ἦν σφόδρα γέρων καὶ τοὺςβοηθοῦντας οὐκ εἶχεν ὅμως δὲ προῆλθενεἰς ἀγορὰν καὶ διελέχθη πρὸς τοὺς πολί-τας τὰ μὲν κακίζων τὴν ἀβουλίαν αὐτῶνκαὶ μαλακίαν τὰ δὲ παροξύνων ἔτι καὶ πα-ρακαλῶν μὴ προέσθαι τὴν ἐλευθερίαν ὅτεκαὶ τὸ μνημονευόμενον εἶπεν ὡς πρώηνμὲν ἦν εὐμαρέστερον αὐτοῖς τὸ κωλῦσαιτὴν τυραννίδα συνισταμένην νῦν δὲ μεῖζόνἐστι καὶ λαμπρότερον ἐκκόψαι καὶ ἀνελεῖνσυνεστῶσαν ἤδη καὶ πεφυκυῖαν οὐδενὸς δὲπροσέχοντος αὐτῷ διὰ τὸν φόβον ἀπῆλθενεἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἑαυτοῦ καὶ λαβὼν τὰ

70

ὅπλα καὶ πρὸ τῶν θυρῶν θέμενος εἰς τὸνστενωπόν ldquoἐμοὶ μένrdquo εἶπεν ldquoὡς δυνατὸνἦν βεβοήθηται τῇ πατρίδι καὶ τοῖς νόμοιςrdquoκαὶ τὸ λοιπὸν ἡσυχίαν ἦγε καὶ τῶν φίλωνφεύγειν παραινούντων οὐ προσεῖχεν ἀλλὰποιήματα γράφων ὠνείδιζε τοῖς Ἀθηναί-οιςεἰ δὲ πεπόνθατε λυγρὰ δι ὑμετέρην κα-κότηταμή τι θεοῖς τούτων μῆνιν ἐπαμφέρετεαὐτοὶ γὰρ τούτους ηὐξήσατε ῥύματαδόντεςκαὶ διὰ ταῦτα κακὴν ἔσχετε δουλοσύνην[31] ἐπὶ τούτοις δὲ πολλῶν νουθετούντωναὐτὸν ὡς ἀποθανούμενον ὑπὸ τοῦ τυράν-νου καὶ πυνθανομένων τίνι πιστεύωνοὕτως ἀπονοεῖται ldquoτῷ γήρᾳrdquo εἶπεν οὐμὴν ἀλλ ὁ Πεισίστρατος ἐγκρατὴς γενόμε-νος τῶν πραγμάτων οὕτως ἐξεθεράπευσετὸν Σόλωνα τιμῶν καὶ φιλοφρονούμενοςκαὶ μεταπεμπόμενος ὥστε καὶ σύμβουλον

71

πυνθανόμενον μὴ Σόλωνος ὁ τεθνηκὼς υἱὸςὠνομάζετο φήσαντος δὲ τοῦ ἀνθρώπουτὸν μὲν ὁρμῆσαι παίειν τὴν κεφαλὴν καὶτἆλλα ποιεῖν καὶ λέγειν ἃ συμβαίνει τοῖς περιπαθοῦσι τὸν δὲ Θαλῆν ἐπιλαβόμενοναὐτοῦ καὶ γελάσαντα ldquoταῦτά τοιrdquo φάναιldquoὦ Σόλων ἐμὲ γάμου παιδοποιίας ἀφί-στησιν ἃ καὶ σὲ κατερείπει τὸν ἐῤῥωμε-νέστατον ἀλλὰ θάῤῥει τῶν λόγων ἕνεκατούτων οὐ γάρ εἰσιν ἀληθεῖςrdquo ταῦτα μὲνοὖν Ἕρμιππος ἱστορεῖν φησι Πάταικον ὃςἔφασκε τὴν Αἰσώπου ψυχὴν ἔχειν[7] ἄτοπος δὲ καὶ ἀγεννὴς ὁ τῷ φόβῳ τῆςἀποβολῆς τὴν κτῆσιν ὧν χρὴ προϊέμενοςοὕτω γὰρ ἄν τις οὐ πλοῦτον οὐ δόξαν οὐσοφίαν ἀγαπήσειε παραγενομένην δεδιὼςστέρεσθαι καὶ γὰρ ἀρετήν ἧς κτῆμα με-ῖζον οὐδὲν οὐδ ἥδιον ἐξισταμένην ὑπὸνόσων καὶ φαρμάκων ὁρῶμεν αὐτῷ τεΘαλῇ μὴ γήμαντι πλέον οὐδὲν εἰς ἀφοβίανεἰ μὴ καὶ φίλων κτῆσιν ἔφυγε καὶ οἰκείων

14

χρήσασθαι καὶ Ἱπποκράτην τὸν μαθηματι-κόν καὶ Πλάτωνι τῆς ἀποδημίας ἐφόδιονἐλαίου τινὸς ἐν Αἰγύπτῳ διάθεσιν γε-νέσθαι[3] τὸ δ οὖν εὐδάπανον τῷ Σόλωνι καὶὑγρὸν πρὸς τὴν δίαιταν καὶ τὸ φορτικώτε-ρον ἢ φιλοσοφώτερον ἐν τοῖς ποιήμασι δια-λέγεσθαι περὶ τῶν ἡδονῶν τὸν ἐμπορικὸνοἴονται βίον προστετρῖφθαι πολλοὺς γὰρἔχοντα κινδύνους καὶ μεγάλους ἀνταπαιτε-ῖν πάλιν εὐπαθείας τινὰς καὶ ἀπολαύσειςὅτι δ αὑτὸν ἐν τῇ τῶν πενήτων μερίδι μᾶλ-λον ἢ τῇ τῶν πλουσίων ἔταττε δῆλόν ἐστινἐκ τούτωνπολλοὶ γὰρ πλουτεῦσι κακοί ἀγαθοὶ δὲπένονταιἀλλ ἡμεῖς αὐτοῖς οὐ διαμειψόμεθατῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπε-δον αἰείχρήματα δ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχειτῇ δὲ ποιήσει κατ ἀρχὰς μὲν εἰς οὐδὲν

7

πολλάmiddot τρισκαίδεκα γὰρ ἀπεγράψαντο μυ-ριάδες ὀρφανοῖς παισὶ καὶ χήραις γυναιξὶνἀνεθείσης τῆς εἰσφορᾶςΤαῦτα δὲ διοικήσας ἀπέδειξεν ἑαυτῷ συ-νάρχοντα τὸν Λουκρητίας πατέρα Λουκρή-τιον ᾧ τῆς ἡγεμονικωτέρας ἐξιστάμενοςὄντι πρεσβυτέρῳ τάξεως παρέδωκε τοὺςκαλουμένους φάσκηςmiddot καὶ τοῦτο διέμεινενεἰς ἡμᾶς τὸ πρεσβεῖον ἀπ ἐκείνου τοῖς γε-ραιτέροις φυλαττόμενον ἐπεὶ δ ὀλίγαιςἡμέραις ὕστερον ἐτελεύτησεν ὁ Λουκρή-τιος πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γενομένων ᾑρέθηΜᾶρκος Ὁράτιος καὶ συνῆρχε τῷ Ποπλι-κόλᾳ τὸν ὑπολειπόμενον χρόνον τοῦ ἐνιαυ-τοῦ[13] Ταρκυνίου δὲ Ῥωμαίοις δεύτερονπόλεμον ἐν Τυρρηνίᾳ κινοῦντος μέγα ση-μεῖον λέγεται γενέσθαι βασιλεύων γὰρ ἔτικαὶ τὸν νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸς ἔχων ὁΤαρκύνιος ὅσον οὔπω συντετελεσμένονεἴτε μαντείας γενομένης εἴτ αὐτῷ δόξαν

100

νέσθαι καὶ καταμείξαντας ἑαυτοὺς εἰςγένος μέγα τὸ Ταρκυνίων καὶ βασιλικὰςἐλπίδας ἀπαλλαγῆναι τῆς τοῦ πατρὸςἀβελτερίας καὶ χαλεπότητοςmiddot χαλεπότηταμὲν τὸ ἀπαραίτητον αὐτοῦ πρὸς τοὺς πονη-ροὺς λέγοντεςmiddot τῇ δ ἀβελτερίᾳ προσποιή-ματι καὶ παρακαλύμματι πολὺν χρόνον ὡςἔοικε χρησάμενος ἀσφαλείας ἕνεκα πρὸςτοὺς τυράννους οὐδ ὕστερον ἔφυγεν αὐτῆςτὴν ἐπωνυμίαν[4] Ὡς οὖν συνεπείσθη τὰ μειράκια καὶτοῖς Ἀκυιλλίοις εἰς λόγους ἦλθεν ὅρκονὀμόσαι μέγαν ἔδοξε πᾶσι καὶ δεινόν ἀν-θρώπου σφαγέντος ἐπισπείσαντας αἷμα καὶτῶν σπλάγχνων θιγόντας ἐπὶ τούτοις εἰςτὴν Ἀκυιλλίων οἰκίαν συνῆλθον ἦν δ ὁοἶκος ἐν ᾧ ταῦτα δράσειν ἔμελλον οἷονεἰκὸς ὑπέρημος καὶ σκοτώδης ἔλαθεν οὖναὐτοὺς οἰκέτης ὄνομα Οὐινδίκιος ἔνδονἀποκρύψας ἑαυτόν οὐ κατ ἐπιβουλὴν ἢπροαίσθησίν τινα τοῦ μέλλοντος ἀλλ ἔν-

81

ἄξιον σπουδῆς ἀλλὰ παίζων ἔοικε προ-σχρήσασθαι καὶ παράγων ἑαυτὸν ἐν τῷσχολάζειν ὕστερον δὲ καὶ γνώμας ἐνέτεινεφιλοσόφους καὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ συ-γκατέπλεκε τοῖς ποιήμασιν οὐχ ἱστορίαςἕνεκεν καὶ μνήμης ἀλλ ἀπολογισμούς τετῶν πεπραγμένων ἔχοντα καὶ προτροπὰςἐνιαχοῦ καὶ νουθεσίας καὶ ἐπιπλήξεις πρὸςτοὺς Ἀθηναίους ἔνιοι δέ φασιν ὅτι καὶτοὺς νόμους ἐπεχείρησεν ἐντείνας εἰς ἔποςἐξενεγκεῖν καὶ διαμνημονεύουσι τὴν ἀρχὴνοὕτως ἔχουσανπρῶτα μὲν εὐχώμεσθα Διὶ Κρονίδῃ βασι-λῆϊθεσμοῖς τοῖσδε τύχην ἀγαθὴν καὶ κῦδοςὀπάσσαιφιλοσοφίας δὲ τοῦ ἠθικοῦ μάλιστα τὸ πολι-τικόν ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν σοφῶνἠγάπησεν ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ἁπλοῦς ἐστιλίαν καὶ ἀρχαῖος ὡς δῆλον ἐκ τούτωνἐκ νεφέλης πέλεται χιόνος μένος ἠδὲ χα-

8

Σόλωνα θαυμάζειν ὅτι γάμου καὶ παιδοποιίίας τὸ παράπαν ἠμέληκε καὶ τὸν Θαλῆντότε μὲν σιωπῆσαι διαλιπόντα δ ὀλίγαςἡμέρας ἄνδρα παρασκευάσαι ξένον ἀρτίωςἥκειν φάσκοντα δεκαταῖον ἐξ Ἀθηνῶν πυ-θομένου δὲ τοῦ Σόλωνος εἰ δή τι καινὸν ἐνταῖς Ἀθήναις δεδιδαγμένον ἃ χρὴ λέγειντὸν ἄνθρωπον ldquoοὐδένrdquo εἰπεῖν ldquoἕτερον εἰμὴ νὴ Δία νεανίσκου τινὸς ἦν ἐκφορὰ καὶπροὔπεμπεν ἡ πόλις ἦν γὰρ υἱός ὡς ἔφα-σαν ἀνδρὸς ἐνδόξου καὶ πρωτεύοντος ἀρε-τῇ τῶν πολιτῶν οὐ παρῆν δέ ἀλλ ἀποδη-μεῖν ἔφασαν αὐτὸν ἤδη πολὺν χρόνονrdquo ldquoὡςδυστυχὴς ἐκεῖνοςrdquo φάναι τὸν Σόλωναldquoτίνα δὲ ὠνόμαζον αὐτόνrdquo ldquoἤκουσαrdquoφάναι ldquoτοὔνομαrdquo τὸν ἄνθρωπον ldquoἀλλ οὐμνημονεύω πλὴν ὅτι πολὺς λόγος ἦν αὐτοῦσοφίας καὶ δικαιοσύνηςrdquo οὕτω δὴ καθἑκάστην ἀπόκρισιν τῷ φόβῳ προσαγόμε-νον τὸν Σόλωνα καὶ τέλος ἤδη συντεταραγ-μένον αὐτὸν ὑποβάλλειν τοὔνομα τῷ ξένῳ

13

δον ὢν ἔτυχε καὶ προσιοῦσιν αὐτοῖς μετὰσπουδῆς ὀφθῆναι φοβηθείς ὑπέστη λάρνα-κα κενὴν πρὸ αὑτοῦ ποιησάμενος ὥστεκαὶ τῶν πραττομένων θεατὴς γενέσθαι καὶτῶν βουλευμάτων ἐπήκοος ἔδοξε δ αὐτοῖςτοὺς ὑπάτους ἀναιρεῖν καὶ ταῦτα δηλού-σας γράψαντες ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ταρκύ-νιον ἔδοσαν τοῖς πρέσβεσιmiddot καὶ γὰρ ᾤκουναὐτόθι τῶν Ἀκυιλλίων ξένοι γεγονότεςκαὶ τότε τῇ συνωμοσίᾳ παρῆσαν ὡς δὲ τα-ῦτα πράξαντες ἀπηλλάγησαν ὑπεξελθὼν ὁΟὐινδίκιος λάθρα χρήσασθαι τοῖς προσπε-σοῦσιν οὐκ εἶχεν ἀλλ ἠπορεῖτο δεινὸν μὲνἡγούμενος ὥσπερ ἦν πρὸς πατέρα Βρο-ῦτον υἱῶν ἐξάγιστα κατηγορεῖν ἢ πρὸς θε-ῖον ἀδελφιδῶν τὸν Κολλατῖνον ἰδιώτην δὲῬωμαίων οὐδένα νομίζων ἐχέγγυον ἀπορ-ρήτων τηλικούτων πᾶν δ αὖ μᾶλλον ἢ δυ-νατὸς ὢν ἡσυχίαν ἄγειν ἐλαυνόμενος δὲτῷ συνειδότι τοῦ πράγματος ὥρμησε πρὸςτὸν Οὐαλέριον μάλιστά πως τοῖς κοινοῖς

82

τὸν βουλόμενον τυραννεῖν κτείναντα δὲφόνου καθαρὸν ἐποίησεν εἰ παράσχοιτοτοῦ ἀδικήματος τοὺς ἐλέγχους ἐπεὶ γὰροὐ δυνατὸν ἐπιχειροῦντα τηλικούτοις λαθε-ῖν ἅπαντας οὐκ ἀδύνατον δὲ τὸ μὴ λα-θόντα τοῦ κριθῆναι φθάσαι κρείττονα γε-νόμενον ἣν ἀναιρεῖ τὸ ἀδίκημα κρίσιν προ-λαβεῖν ἔδωκε τῷ δυναμένῳ κατὰ τοῦ ἀδι-κοῦντοςἘπῃνέθη δὲ καὶ διὰ τὸν ταμιευτικὸννόμον ἐπεὶ γὰρ ἔδει χρήματα πρὸς τὸνπόλεμον εἰσενεγκεῖν ἀπὸ τῶν οὐσιῶν τοὺςπολίτας οὔτ αὐτὸς ἅψασθαι τῆς οἰκονομί-ας οὔτε τοὺς φίλους ἐᾶσαι βουλόμενοςοὔθ ὅλως εἰς οἶκον ἰδιώτου παρελθεῖν δη-μόσια χρήματα ταμιεῖον μὲν ἀπέδειξε τὸντοῦ Κρόνου ναόν ᾧ μέχρι νῦν χρώμενοιδιατελοῦσι ταμίας δὲ τῷ δήμῳ δύο τῶννέων ἔδωκεν ἀποδεῖξαιmiddot καὶ ἀπεδείχθησανοἱ πρῶτοι Πούπλιος Οὐετούριος καὶ Μι-νούκιος Μᾶρκος καὶ χρήματα συνήχθη

99

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ῖνπαιδός τ ἠδὲ γυναικός ἐπὴν καὶ ταῦτ ἀφί-κηταιἥβη σὺν δ ὥρη γίνεται ἁρμοδίαἀλλ ἑτέρωθι λέγειχρήματα δ ἱμείρω μὲν ἔχειν ἀδίκως δὲ πε-πᾶσθαιοὐκ ἐθέλω πάντως ὕστερον ἦλθε δίκηκωλύει δὲ οὐδὲν τὸν ἀγαθὸν καὶ πολιτικὸνἄνδρα μήτε τῶν περιττῶν τὴν κτῆσιν ἐνσπουδῇ τίθεσθαι μήτε τῆς χρείας τῶν ἀνα-γκαίων καὶ ἱκανῶν καταφρονεῖν ἐν δὲ τοῖςτότε χρόνοις καθ Ἡσίοδον ἔργον οὐδὲνἦν ὄνειδος οὐδὲ τέχνη διαφορὰν ἔφερενἐμπορία δὲ καὶ δόξαν εἶχεν οἰκειουμένη τὰβαρβαρικὰ καὶ προξενοῦσα φιλίας βασι-λέων καὶ πραγμάτων ἐμπείρους ποιοῦσαπολλῶν ἔνιοι δὲ καὶ πόλεων οἰκισταὶ γε-γόνασι μεγάλων ὡς καὶ ΜασσαλίαςΠρῶτις ὑπὸ Κελτῶν τῶν περὶ τὸν Ῥοδανὸνἀγαπηθείς καὶ Θαλῆν δέ φασιν ἐμπορίᾳ

6

καὶ πατρίδος ἀλλὰ καὶ παῖδα θετὸν ἔσχεποιησάμενος αὐτὸς τὸν τῆς ἀδελφῆς ὥςφασι Κύβισθον ἐχούσης γάρ τι τῆς ψυχῆςἀγαπητικὸν ἐν ἑαυτῇ καὶ πεφυκυίαςὥσπερ αἰσθάνεσθαι καὶ διανοεῖσθαι καὶμνημονεύειν οὕτω καὶ φιλεῖν ἐνδύεταί τιτούτῳ καὶ προσφύεται τῶν ἐκτὸς οἷς οἰκε-ῖον οὐδέν ἐστιν καὶ καθάπερ οἶκον ἢχώραν γνησίων ἔρημον διαδόχων τὸ φι-λόστοργον ἀλλότριοι καὶ νόθοι παῖδες ἢ θε-ράποντες εἰσοικισάμενοι καὶ καταλαβόντεςἅμα τῷ φιλεῖν τὸ φροντίζειν καὶ δεδιέναιπερὶ αὐτῶν ἐνεποίησαν ὥστ ἴδοις ἂν ἀν-θρώπους στεῤῥοτέρα τῇ φύσει περὶ γάμουκαὶ γενέσεως παίδων διαλεγομένους εἶτατοὺς αὐτοὺς ἐπὶ παισὶν οἰκοτρίβων ἢ θρέμ-μασι παλλακῶν νοσοῦσι καὶ θνήσκουσι πα-ρατεινομένους πόθῳ καὶ φωνὰς ἀγεννεῖςἀφιέντας ἔνιοι δὲ καὶ κυνῶν θανάτῳ καὶἵππων αἰσχρῶς καὶ ἀβιώτως ὑπὸ λύπηςδιετέθησαν ἀλλ ἕτεροί γε παῖδας ἀγαθοὺς

15

οὐδὲ περὶ τοῦ πλήθους ἔτι τῶν κορυνη-φόρων διεμικρολογεῖτο πρὸς τὸν Πεισί-στρατον ἀλλ ὅσους ἐβούλετο τρέφοντακαὶ συνάγοντα φανερῶς περιεώρα μέχριτὴν ἀκρόπολιν κατέσχεγενομένου δὲ τούτου καὶ τῆς πόλεως συ-νταραχθείσης ὁ μὲν Μεγακλῆς εὐθὺς ἔφυ-γε μετὰ τῶν ἄλλων Ἀλκμαιωνιδῶν ὁ δὲΣόλων ἤδη μὲν ἦν σφόδρα γέρων καὶ τοὺςβοηθοῦντας οὐκ εἶχεν ὅμως δὲ προῆλθενεἰς ἀγορὰν καὶ διελέχθη πρὸς τοὺς πολί-τας τὰ μὲν κακίζων τὴν ἀβουλίαν αὐτῶνκαὶ μαλακίαν τὰ δὲ παροξύνων ἔτι καὶ πα-ρακαλῶν μὴ προέσθαι τὴν ἐλευθερίαν ὅτεκαὶ τὸ μνημονευόμενον εἶπεν ὡς πρώηνμὲν ἦν εὐμαρέστερον αὐτοῖς τὸ κωλῦσαιτὴν τυραννίδα συνισταμένην νῦν δὲ μεῖζόνἐστι καὶ λαμπρότερον ἐκκόψαι καὶ ἀνελεῖνσυνεστῶσαν ἤδη καὶ πεφυκυῖαν οὐδενὸς δὲπροσέχοντος αὐτῷ διὰ τὸν φόβον ἀπῆλθενεἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἑαυτοῦ καὶ λαβὼν τὰ

70

ὅπλα καὶ πρὸ τῶν θυρῶν θέμενος εἰς τὸνστενωπόν ldquoἐμοὶ μένrdquo εἶπεν ldquoὡς δυνατὸνἦν βεβοήθηται τῇ πατρίδι καὶ τοῖς νόμοιςrdquoκαὶ τὸ λοιπὸν ἡσυχίαν ἦγε καὶ τῶν φίλωνφεύγειν παραινούντων οὐ προσεῖχεν ἀλλὰποιήματα γράφων ὠνείδιζε τοῖς Ἀθηναί-οιςεἰ δὲ πεπόνθατε λυγρὰ δι ὑμετέρην κα-κότηταμή τι θεοῖς τούτων μῆνιν ἐπαμφέρετεαὐτοὶ γὰρ τούτους ηὐξήσατε ῥύματαδόντεςκαὶ διὰ ταῦτα κακὴν ἔσχετε δουλοσύνην[31] ἐπὶ τούτοις δὲ πολλῶν νουθετούντωναὐτὸν ὡς ἀποθανούμενον ὑπὸ τοῦ τυράν-νου καὶ πυνθανομένων τίνι πιστεύωνοὕτως ἀπονοεῖται ldquoτῷ γήρᾳrdquo εἶπεν οὐμὴν ἀλλ ὁ Πεισίστρατος ἐγκρατὴς γενόμε-νος τῶν πραγμάτων οὕτως ἐξεθεράπευσετὸν Σόλωνα τιμῶν καὶ φιλοφρονούμενοςκαὶ μεταπεμπόμενος ὥστε καὶ σύμβουλον

71

πυνθανόμενον μὴ Σόλωνος ὁ τεθνηκὼς υἱὸςὠνομάζετο φήσαντος δὲ τοῦ ἀνθρώπουτὸν μὲν ὁρμῆσαι παίειν τὴν κεφαλὴν καὶτἆλλα ποιεῖν καὶ λέγειν ἃ συμβαίνει τοῖς περιπαθοῦσι τὸν δὲ Θαλῆν ἐπιλαβόμενοναὐτοῦ καὶ γελάσαντα ldquoταῦτά τοιrdquo φάναιldquoὦ Σόλων ἐμὲ γάμου παιδοποιίας ἀφί-στησιν ἃ καὶ σὲ κατερείπει τὸν ἐῤῥωμε-νέστατον ἀλλὰ θάῤῥει τῶν λόγων ἕνεκατούτων οὐ γάρ εἰσιν ἀληθεῖςrdquo ταῦτα μὲνοὖν Ἕρμιππος ἱστορεῖν φησι Πάταικον ὃςἔφασκε τὴν Αἰσώπου ψυχὴν ἔχειν[7] ἄτοπος δὲ καὶ ἀγεννὴς ὁ τῷ φόβῳ τῆςἀποβολῆς τὴν κτῆσιν ὧν χρὴ προϊέμενοςοὕτω γὰρ ἄν τις οὐ πλοῦτον οὐ δόξαν οὐσοφίαν ἀγαπήσειε παραγενομένην δεδιὼςστέρεσθαι καὶ γὰρ ἀρετήν ἧς κτῆμα με-ῖζον οὐδὲν οὐδ ἥδιον ἐξισταμένην ὑπὸνόσων καὶ φαρμάκων ὁρῶμεν αὐτῷ τεΘαλῇ μὴ γήμαντι πλέον οὐδὲν εἰς ἀφοβίανεἰ μὴ καὶ φίλων κτῆσιν ἔφυγε καὶ οἰκείων

14

χρήσασθαι καὶ Ἱπποκράτην τὸν μαθηματι-κόν καὶ Πλάτωνι τῆς ἀποδημίας ἐφόδιονἐλαίου τινὸς ἐν Αἰγύπτῳ διάθεσιν γε-νέσθαι[3] τὸ δ οὖν εὐδάπανον τῷ Σόλωνι καὶὑγρὸν πρὸς τὴν δίαιταν καὶ τὸ φορτικώτε-ρον ἢ φιλοσοφώτερον ἐν τοῖς ποιήμασι δια-λέγεσθαι περὶ τῶν ἡδονῶν τὸν ἐμπορικὸνοἴονται βίον προστετρῖφθαι πολλοὺς γὰρἔχοντα κινδύνους καὶ μεγάλους ἀνταπαιτε-ῖν πάλιν εὐπαθείας τινὰς καὶ ἀπολαύσειςὅτι δ αὑτὸν ἐν τῇ τῶν πενήτων μερίδι μᾶλ-λον ἢ τῇ τῶν πλουσίων ἔταττε δῆλόν ἐστινἐκ τούτωνπολλοὶ γὰρ πλουτεῦσι κακοί ἀγαθοὶ δὲπένονταιἀλλ ἡμεῖς αὐτοῖς οὐ διαμειψόμεθατῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπε-δον αἰείχρήματα δ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχειτῇ δὲ ποιήσει κατ ἀρχὰς μὲν εἰς οὐδὲν

7

πολλάmiddot τρισκαίδεκα γὰρ ἀπεγράψαντο μυ-ριάδες ὀρφανοῖς παισὶ καὶ χήραις γυναιξὶνἀνεθείσης τῆς εἰσφορᾶςΤαῦτα δὲ διοικήσας ἀπέδειξεν ἑαυτῷ συ-νάρχοντα τὸν Λουκρητίας πατέρα Λουκρή-τιον ᾧ τῆς ἡγεμονικωτέρας ἐξιστάμενοςὄντι πρεσβυτέρῳ τάξεως παρέδωκε τοὺςκαλουμένους φάσκηςmiddot καὶ τοῦτο διέμεινενεἰς ἡμᾶς τὸ πρεσβεῖον ἀπ ἐκείνου τοῖς γε-ραιτέροις φυλαττόμενον ἐπεὶ δ ὀλίγαιςἡμέραις ὕστερον ἐτελεύτησεν ὁ Λουκρή-τιος πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γενομένων ᾑρέθηΜᾶρκος Ὁράτιος καὶ συνῆρχε τῷ Ποπλι-κόλᾳ τὸν ὑπολειπόμενον χρόνον τοῦ ἐνιαυ-τοῦ[13] Ταρκυνίου δὲ Ῥωμαίοις δεύτερονπόλεμον ἐν Τυρρηνίᾳ κινοῦντος μέγα ση-μεῖον λέγεται γενέσθαι βασιλεύων γὰρ ἔτικαὶ τὸν νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸς ἔχων ὁΤαρκύνιος ὅσον οὔπω συντετελεσμένονεἴτε μαντείας γενομένης εἴτ αὐτῷ δόξαν

100

νέσθαι καὶ καταμείξαντας ἑαυτοὺς εἰςγένος μέγα τὸ Ταρκυνίων καὶ βασιλικὰςἐλπίδας ἀπαλλαγῆναι τῆς τοῦ πατρὸςἀβελτερίας καὶ χαλεπότητοςmiddot χαλεπότηταμὲν τὸ ἀπαραίτητον αὐτοῦ πρὸς τοὺς πονη-ροὺς λέγοντεςmiddot τῇ δ ἀβελτερίᾳ προσποιή-ματι καὶ παρακαλύμματι πολὺν χρόνον ὡςἔοικε χρησάμενος ἀσφαλείας ἕνεκα πρὸςτοὺς τυράννους οὐδ ὕστερον ἔφυγεν αὐτῆςτὴν ἐπωνυμίαν[4] Ὡς οὖν συνεπείσθη τὰ μειράκια καὶτοῖς Ἀκυιλλίοις εἰς λόγους ἦλθεν ὅρκονὀμόσαι μέγαν ἔδοξε πᾶσι καὶ δεινόν ἀν-θρώπου σφαγέντος ἐπισπείσαντας αἷμα καὶτῶν σπλάγχνων θιγόντας ἐπὶ τούτοις εἰςτὴν Ἀκυιλλίων οἰκίαν συνῆλθον ἦν δ ὁοἶκος ἐν ᾧ ταῦτα δράσειν ἔμελλον οἷονεἰκὸς ὑπέρημος καὶ σκοτώδης ἔλαθεν οὖναὐτοὺς οἰκέτης ὄνομα Οὐινδίκιος ἔνδονἀποκρύψας ἑαυτόν οὐ κατ ἐπιβουλὴν ἢπροαίσθησίν τινα τοῦ μέλλοντος ἀλλ ἔν-

81

ἄξιον σπουδῆς ἀλλὰ παίζων ἔοικε προ-σχρήσασθαι καὶ παράγων ἑαυτὸν ἐν τῷσχολάζειν ὕστερον δὲ καὶ γνώμας ἐνέτεινεφιλοσόφους καὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ συ-γκατέπλεκε τοῖς ποιήμασιν οὐχ ἱστορίαςἕνεκεν καὶ μνήμης ἀλλ ἀπολογισμούς τετῶν πεπραγμένων ἔχοντα καὶ προτροπὰςἐνιαχοῦ καὶ νουθεσίας καὶ ἐπιπλήξεις πρὸςτοὺς Ἀθηναίους ἔνιοι δέ φασιν ὅτι καὶτοὺς νόμους ἐπεχείρησεν ἐντείνας εἰς ἔποςἐξενεγκεῖν καὶ διαμνημονεύουσι τὴν ἀρχὴνοὕτως ἔχουσανπρῶτα μὲν εὐχώμεσθα Διὶ Κρονίδῃ βασι-λῆϊθεσμοῖς τοῖσδε τύχην ἀγαθὴν καὶ κῦδοςὀπάσσαιφιλοσοφίας δὲ τοῦ ἠθικοῦ μάλιστα τὸ πολι-τικόν ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν σοφῶνἠγάπησεν ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ἁπλοῦς ἐστιλίαν καὶ ἀρχαῖος ὡς δῆλον ἐκ τούτωνἐκ νεφέλης πέλεται χιόνος μένος ἠδὲ χα-

8

Σόλωνα θαυμάζειν ὅτι γάμου καὶ παιδοποιίίας τὸ παράπαν ἠμέληκε καὶ τὸν Θαλῆντότε μὲν σιωπῆσαι διαλιπόντα δ ὀλίγαςἡμέρας ἄνδρα παρασκευάσαι ξένον ἀρτίωςἥκειν φάσκοντα δεκαταῖον ἐξ Ἀθηνῶν πυ-θομένου δὲ τοῦ Σόλωνος εἰ δή τι καινὸν ἐνταῖς Ἀθήναις δεδιδαγμένον ἃ χρὴ λέγειντὸν ἄνθρωπον ldquoοὐδένrdquo εἰπεῖν ldquoἕτερον εἰμὴ νὴ Δία νεανίσκου τινὸς ἦν ἐκφορὰ καὶπροὔπεμπεν ἡ πόλις ἦν γὰρ υἱός ὡς ἔφα-σαν ἀνδρὸς ἐνδόξου καὶ πρωτεύοντος ἀρε-τῇ τῶν πολιτῶν οὐ παρῆν δέ ἀλλ ἀποδη-μεῖν ἔφασαν αὐτὸν ἤδη πολὺν χρόνονrdquo ldquoὡςδυστυχὴς ἐκεῖνοςrdquo φάναι τὸν Σόλωναldquoτίνα δὲ ὠνόμαζον αὐτόνrdquo ldquoἤκουσαrdquoφάναι ldquoτοὔνομαrdquo τὸν ἄνθρωπον ldquoἀλλ οὐμνημονεύω πλὴν ὅτι πολὺς λόγος ἦν αὐτοῦσοφίας καὶ δικαιοσύνηςrdquo οὕτω δὴ καθἑκάστην ἀπόκρισιν τῷ φόβῳ προσαγόμε-νον τὸν Σόλωνα καὶ τέλος ἤδη συντεταραγ-μένον αὐτὸν ὑποβάλλειν τοὔνομα τῷ ξένῳ

13

δον ὢν ἔτυχε καὶ προσιοῦσιν αὐτοῖς μετὰσπουδῆς ὀφθῆναι φοβηθείς ὑπέστη λάρνα-κα κενὴν πρὸ αὑτοῦ ποιησάμενος ὥστεκαὶ τῶν πραττομένων θεατὴς γενέσθαι καὶτῶν βουλευμάτων ἐπήκοος ἔδοξε δ αὐτοῖςτοὺς ὑπάτους ἀναιρεῖν καὶ ταῦτα δηλού-σας γράψαντες ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ταρκύ-νιον ἔδοσαν τοῖς πρέσβεσιmiddot καὶ γὰρ ᾤκουναὐτόθι τῶν Ἀκυιλλίων ξένοι γεγονότεςκαὶ τότε τῇ συνωμοσίᾳ παρῆσαν ὡς δὲ τα-ῦτα πράξαντες ἀπηλλάγησαν ὑπεξελθὼν ὁΟὐινδίκιος λάθρα χρήσασθαι τοῖς προσπε-σοῦσιν οὐκ εἶχεν ἀλλ ἠπορεῖτο δεινὸν μὲνἡγούμενος ὥσπερ ἦν πρὸς πατέρα Βρο-ῦτον υἱῶν ἐξάγιστα κατηγορεῖν ἢ πρὸς θε-ῖον ἀδελφιδῶν τὸν Κολλατῖνον ἰδιώτην δὲῬωμαίων οὐδένα νομίζων ἐχέγγυον ἀπορ-ρήτων τηλικούτων πᾶν δ αὖ μᾶλλον ἢ δυ-νατὸς ὢν ἡσυχίαν ἄγειν ἐλαυνόμενος δὲτῷ συνειδότι τοῦ πράγματος ὥρμησε πρὸςτὸν Οὐαλέριον μάλιστά πως τοῖς κοινοῖς

82

τὸν βουλόμενον τυραννεῖν κτείναντα δὲφόνου καθαρὸν ἐποίησεν εἰ παράσχοιτοτοῦ ἀδικήματος τοὺς ἐλέγχους ἐπεὶ γὰροὐ δυνατὸν ἐπιχειροῦντα τηλικούτοις λαθε-ῖν ἅπαντας οὐκ ἀδύνατον δὲ τὸ μὴ λα-θόντα τοῦ κριθῆναι φθάσαι κρείττονα γε-νόμενον ἣν ἀναιρεῖ τὸ ἀδίκημα κρίσιν προ-λαβεῖν ἔδωκε τῷ δυναμένῳ κατὰ τοῦ ἀδι-κοῦντοςἘπῃνέθη δὲ καὶ διὰ τὸν ταμιευτικὸννόμον ἐπεὶ γὰρ ἔδει χρήματα πρὸς τὸνπόλεμον εἰσενεγκεῖν ἀπὸ τῶν οὐσιῶν τοὺςπολίτας οὔτ αὐτὸς ἅψασθαι τῆς οἰκονομί-ας οὔτε τοὺς φίλους ἐᾶσαι βουλόμενοςοὔθ ὅλως εἰς οἶκον ἰδιώτου παρελθεῖν δη-μόσια χρήματα ταμιεῖον μὲν ἀπέδειξε τὸντοῦ Κρόνου ναόν ᾧ μέχρι νῦν χρώμενοιδιατελοῦσι ταμίας δὲ τῷ δήμῳ δύο τῶννέων ἔδωκεν ἀποδεῖξαιmiddot καὶ ἀπεδείχθησανοἱ πρῶτοι Πούπλιος Οὐετούριος καὶ Μι-νούκιος Μᾶρκος καὶ χρήματα συνήχθη

99

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

πυνθανόμενον μὴ Σόλωνος ὁ τεθνηκὼς υἱὸςὠνομάζετο φήσαντος δὲ τοῦ ἀνθρώπουτὸν μὲν ὁρμῆσαι παίειν τὴν κεφαλὴν καὶτἆλλα ποιεῖν καὶ λέγειν ἃ συμβαίνει τοῖς περιπαθοῦσι τὸν δὲ Θαλῆν ἐπιλαβόμενοναὐτοῦ καὶ γελάσαντα ldquoταῦτά τοιrdquo φάναιldquoὦ Σόλων ἐμὲ γάμου παιδοποιίας ἀφί-στησιν ἃ καὶ σὲ κατερείπει τὸν ἐῤῥωμε-νέστατον ἀλλὰ θάῤῥει τῶν λόγων ἕνεκατούτων οὐ γάρ εἰσιν ἀληθεῖςrdquo ταῦτα μὲνοὖν Ἕρμιππος ἱστορεῖν φησι Πάταικον ὃςἔφασκε τὴν Αἰσώπου ψυχὴν ἔχειν[7] ἄτοπος δὲ καὶ ἀγεννὴς ὁ τῷ φόβῳ τῆςἀποβολῆς τὴν κτῆσιν ὧν χρὴ προϊέμενοςοὕτω γὰρ ἄν τις οὐ πλοῦτον οὐ δόξαν οὐσοφίαν ἀγαπήσειε παραγενομένην δεδιὼςστέρεσθαι καὶ γὰρ ἀρετήν ἧς κτῆμα με-ῖζον οὐδὲν οὐδ ἥδιον ἐξισταμένην ὑπὸνόσων καὶ φαρμάκων ὁρῶμεν αὐτῷ τεΘαλῇ μὴ γήμαντι πλέον οὐδὲν εἰς ἀφοβίανεἰ μὴ καὶ φίλων κτῆσιν ἔφυγε καὶ οἰκείων

14

χρήσασθαι καὶ Ἱπποκράτην τὸν μαθηματι-κόν καὶ Πλάτωνι τῆς ἀποδημίας ἐφόδιονἐλαίου τινὸς ἐν Αἰγύπτῳ διάθεσιν γε-νέσθαι[3] τὸ δ οὖν εὐδάπανον τῷ Σόλωνι καὶὑγρὸν πρὸς τὴν δίαιταν καὶ τὸ φορτικώτε-ρον ἢ φιλοσοφώτερον ἐν τοῖς ποιήμασι δια-λέγεσθαι περὶ τῶν ἡδονῶν τὸν ἐμπορικὸνοἴονται βίον προστετρῖφθαι πολλοὺς γὰρἔχοντα κινδύνους καὶ μεγάλους ἀνταπαιτε-ῖν πάλιν εὐπαθείας τινὰς καὶ ἀπολαύσειςὅτι δ αὑτὸν ἐν τῇ τῶν πενήτων μερίδι μᾶλ-λον ἢ τῇ τῶν πλουσίων ἔταττε δῆλόν ἐστινἐκ τούτωνπολλοὶ γὰρ πλουτεῦσι κακοί ἀγαθοὶ δὲπένονταιἀλλ ἡμεῖς αὐτοῖς οὐ διαμειψόμεθατῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπε-δον αἰείχρήματα δ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχειτῇ δὲ ποιήσει κατ ἀρχὰς μὲν εἰς οὐδὲν

7

πολλάmiddot τρισκαίδεκα γὰρ ἀπεγράψαντο μυ-ριάδες ὀρφανοῖς παισὶ καὶ χήραις γυναιξὶνἀνεθείσης τῆς εἰσφορᾶςΤαῦτα δὲ διοικήσας ἀπέδειξεν ἑαυτῷ συ-νάρχοντα τὸν Λουκρητίας πατέρα Λουκρή-τιον ᾧ τῆς ἡγεμονικωτέρας ἐξιστάμενοςὄντι πρεσβυτέρῳ τάξεως παρέδωκε τοὺςκαλουμένους φάσκηςmiddot καὶ τοῦτο διέμεινενεἰς ἡμᾶς τὸ πρεσβεῖον ἀπ ἐκείνου τοῖς γε-ραιτέροις φυλαττόμενον ἐπεὶ δ ὀλίγαιςἡμέραις ὕστερον ἐτελεύτησεν ὁ Λουκρή-τιος πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γενομένων ᾑρέθηΜᾶρκος Ὁράτιος καὶ συνῆρχε τῷ Ποπλι-κόλᾳ τὸν ὑπολειπόμενον χρόνον τοῦ ἐνιαυ-τοῦ[13] Ταρκυνίου δὲ Ῥωμαίοις δεύτερονπόλεμον ἐν Τυρρηνίᾳ κινοῦντος μέγα ση-μεῖον λέγεται γενέσθαι βασιλεύων γὰρ ἔτικαὶ τὸν νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸς ἔχων ὁΤαρκύνιος ὅσον οὔπω συντετελεσμένονεἴτε μαντείας γενομένης εἴτ αὐτῷ δόξαν

100

νέσθαι καὶ καταμείξαντας ἑαυτοὺς εἰςγένος μέγα τὸ Ταρκυνίων καὶ βασιλικὰςἐλπίδας ἀπαλλαγῆναι τῆς τοῦ πατρὸςἀβελτερίας καὶ χαλεπότητοςmiddot χαλεπότηταμὲν τὸ ἀπαραίτητον αὐτοῦ πρὸς τοὺς πονη-ροὺς λέγοντεςmiddot τῇ δ ἀβελτερίᾳ προσποιή-ματι καὶ παρακαλύμματι πολὺν χρόνον ὡςἔοικε χρησάμενος ἀσφαλείας ἕνεκα πρὸςτοὺς τυράννους οὐδ ὕστερον ἔφυγεν αὐτῆςτὴν ἐπωνυμίαν[4] Ὡς οὖν συνεπείσθη τὰ μειράκια καὶτοῖς Ἀκυιλλίοις εἰς λόγους ἦλθεν ὅρκονὀμόσαι μέγαν ἔδοξε πᾶσι καὶ δεινόν ἀν-θρώπου σφαγέντος ἐπισπείσαντας αἷμα καὶτῶν σπλάγχνων θιγόντας ἐπὶ τούτοις εἰςτὴν Ἀκυιλλίων οἰκίαν συνῆλθον ἦν δ ὁοἶκος ἐν ᾧ ταῦτα δράσειν ἔμελλον οἷονεἰκὸς ὑπέρημος καὶ σκοτώδης ἔλαθεν οὖναὐτοὺς οἰκέτης ὄνομα Οὐινδίκιος ἔνδονἀποκρύψας ἑαυτόν οὐ κατ ἐπιβουλὴν ἢπροαίσθησίν τινα τοῦ μέλλοντος ἀλλ ἔν-

81

ἄξιον σπουδῆς ἀλλὰ παίζων ἔοικε προ-σχρήσασθαι καὶ παράγων ἑαυτὸν ἐν τῷσχολάζειν ὕστερον δὲ καὶ γνώμας ἐνέτεινεφιλοσόφους καὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ συ-γκατέπλεκε τοῖς ποιήμασιν οὐχ ἱστορίαςἕνεκεν καὶ μνήμης ἀλλ ἀπολογισμούς τετῶν πεπραγμένων ἔχοντα καὶ προτροπὰςἐνιαχοῦ καὶ νουθεσίας καὶ ἐπιπλήξεις πρὸςτοὺς Ἀθηναίους ἔνιοι δέ φασιν ὅτι καὶτοὺς νόμους ἐπεχείρησεν ἐντείνας εἰς ἔποςἐξενεγκεῖν καὶ διαμνημονεύουσι τὴν ἀρχὴνοὕτως ἔχουσανπρῶτα μὲν εὐχώμεσθα Διὶ Κρονίδῃ βασι-λῆϊθεσμοῖς τοῖσδε τύχην ἀγαθὴν καὶ κῦδοςὀπάσσαιφιλοσοφίας δὲ τοῦ ἠθικοῦ μάλιστα τὸ πολι-τικόν ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν σοφῶνἠγάπησεν ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ἁπλοῦς ἐστιλίαν καὶ ἀρχαῖος ὡς δῆλον ἐκ τούτωνἐκ νεφέλης πέλεται χιόνος μένος ἠδὲ χα-

8

Σόλωνα θαυμάζειν ὅτι γάμου καὶ παιδοποιίίας τὸ παράπαν ἠμέληκε καὶ τὸν Θαλῆντότε μὲν σιωπῆσαι διαλιπόντα δ ὀλίγαςἡμέρας ἄνδρα παρασκευάσαι ξένον ἀρτίωςἥκειν φάσκοντα δεκαταῖον ἐξ Ἀθηνῶν πυ-θομένου δὲ τοῦ Σόλωνος εἰ δή τι καινὸν ἐνταῖς Ἀθήναις δεδιδαγμένον ἃ χρὴ λέγειντὸν ἄνθρωπον ldquoοὐδένrdquo εἰπεῖν ldquoἕτερον εἰμὴ νὴ Δία νεανίσκου τινὸς ἦν ἐκφορὰ καὶπροὔπεμπεν ἡ πόλις ἦν γὰρ υἱός ὡς ἔφα-σαν ἀνδρὸς ἐνδόξου καὶ πρωτεύοντος ἀρε-τῇ τῶν πολιτῶν οὐ παρῆν δέ ἀλλ ἀποδη-μεῖν ἔφασαν αὐτὸν ἤδη πολὺν χρόνονrdquo ldquoὡςδυστυχὴς ἐκεῖνοςrdquo φάναι τὸν Σόλωναldquoτίνα δὲ ὠνόμαζον αὐτόνrdquo ldquoἤκουσαrdquoφάναι ldquoτοὔνομαrdquo τὸν ἄνθρωπον ldquoἀλλ οὐμνημονεύω πλὴν ὅτι πολὺς λόγος ἦν αὐτοῦσοφίας καὶ δικαιοσύνηςrdquo οὕτω δὴ καθἑκάστην ἀπόκρισιν τῷ φόβῳ προσαγόμε-νον τὸν Σόλωνα καὶ τέλος ἤδη συντεταραγ-μένον αὐτὸν ὑποβάλλειν τοὔνομα τῷ ξένῳ

13

δον ὢν ἔτυχε καὶ προσιοῦσιν αὐτοῖς μετὰσπουδῆς ὀφθῆναι φοβηθείς ὑπέστη λάρνα-κα κενὴν πρὸ αὑτοῦ ποιησάμενος ὥστεκαὶ τῶν πραττομένων θεατὴς γενέσθαι καὶτῶν βουλευμάτων ἐπήκοος ἔδοξε δ αὐτοῖςτοὺς ὑπάτους ἀναιρεῖν καὶ ταῦτα δηλού-σας γράψαντες ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ταρκύ-νιον ἔδοσαν τοῖς πρέσβεσιmiddot καὶ γὰρ ᾤκουναὐτόθι τῶν Ἀκυιλλίων ξένοι γεγονότεςκαὶ τότε τῇ συνωμοσίᾳ παρῆσαν ὡς δὲ τα-ῦτα πράξαντες ἀπηλλάγησαν ὑπεξελθὼν ὁΟὐινδίκιος λάθρα χρήσασθαι τοῖς προσπε-σοῦσιν οὐκ εἶχεν ἀλλ ἠπορεῖτο δεινὸν μὲνἡγούμενος ὥσπερ ἦν πρὸς πατέρα Βρο-ῦτον υἱῶν ἐξάγιστα κατηγορεῖν ἢ πρὸς θε-ῖον ἀδελφιδῶν τὸν Κολλατῖνον ἰδιώτην δὲῬωμαίων οὐδένα νομίζων ἐχέγγυον ἀπορ-ρήτων τηλικούτων πᾶν δ αὖ μᾶλλον ἢ δυ-νατὸς ὢν ἡσυχίαν ἄγειν ἐλαυνόμενος δὲτῷ συνειδότι τοῦ πράγματος ὥρμησε πρὸςτὸν Οὐαλέριον μάλιστά πως τοῖς κοινοῖς

82

τὸν βουλόμενον τυραννεῖν κτείναντα δὲφόνου καθαρὸν ἐποίησεν εἰ παράσχοιτοτοῦ ἀδικήματος τοὺς ἐλέγχους ἐπεὶ γὰροὐ δυνατὸν ἐπιχειροῦντα τηλικούτοις λαθε-ῖν ἅπαντας οὐκ ἀδύνατον δὲ τὸ μὴ λα-θόντα τοῦ κριθῆναι φθάσαι κρείττονα γε-νόμενον ἣν ἀναιρεῖ τὸ ἀδίκημα κρίσιν προ-λαβεῖν ἔδωκε τῷ δυναμένῳ κατὰ τοῦ ἀδι-κοῦντοςἘπῃνέθη δὲ καὶ διὰ τὸν ταμιευτικὸννόμον ἐπεὶ γὰρ ἔδει χρήματα πρὸς τὸνπόλεμον εἰσενεγκεῖν ἀπὸ τῶν οὐσιῶν τοὺςπολίτας οὔτ αὐτὸς ἅψασθαι τῆς οἰκονομί-ας οὔτε τοὺς φίλους ἐᾶσαι βουλόμενοςοὔθ ὅλως εἰς οἶκον ἰδιώτου παρελθεῖν δη-μόσια χρήματα ταμιεῖον μὲν ἀπέδειξε τὸντοῦ Κρόνου ναόν ᾧ μέχρι νῦν χρώμενοιδιατελοῦσι ταμίας δὲ τῷ δήμῳ δύο τῶννέων ἔδωκεν ἀποδεῖξαιmiddot καὶ ἀπεδείχθησανοἱ πρῶτοι Πούπλιος Οὐετούριος καὶ Μι-νούκιος Μᾶρκος καὶ χρήματα συνήχθη

99

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ἄξιον σπουδῆς ἀλλὰ παίζων ἔοικε προ-σχρήσασθαι καὶ παράγων ἑαυτὸν ἐν τῷσχολάζειν ὕστερον δὲ καὶ γνώμας ἐνέτεινεφιλοσόφους καὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ συ-γκατέπλεκε τοῖς ποιήμασιν οὐχ ἱστορίαςἕνεκεν καὶ μνήμης ἀλλ ἀπολογισμούς τετῶν πεπραγμένων ἔχοντα καὶ προτροπὰςἐνιαχοῦ καὶ νουθεσίας καὶ ἐπιπλήξεις πρὸςτοὺς Ἀθηναίους ἔνιοι δέ φασιν ὅτι καὶτοὺς νόμους ἐπεχείρησεν ἐντείνας εἰς ἔποςἐξενεγκεῖν καὶ διαμνημονεύουσι τὴν ἀρχὴνοὕτως ἔχουσανπρῶτα μὲν εὐχώμεσθα Διὶ Κρονίδῃ βασι-λῆϊθεσμοῖς τοῖσδε τύχην ἀγαθὴν καὶ κῦδοςὀπάσσαιφιλοσοφίας δὲ τοῦ ἠθικοῦ μάλιστα τὸ πολι-τικόν ὥσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν σοφῶνἠγάπησεν ἐν δὲ τοῖς φυσικοῖς ἁπλοῦς ἐστιλίαν καὶ ἀρχαῖος ὡς δῆλον ἐκ τούτωνἐκ νεφέλης πέλεται χιόνος μένος ἠδὲ χα-

8

Σόλωνα θαυμάζειν ὅτι γάμου καὶ παιδοποιίίας τὸ παράπαν ἠμέληκε καὶ τὸν Θαλῆντότε μὲν σιωπῆσαι διαλιπόντα δ ὀλίγαςἡμέρας ἄνδρα παρασκευάσαι ξένον ἀρτίωςἥκειν φάσκοντα δεκαταῖον ἐξ Ἀθηνῶν πυ-θομένου δὲ τοῦ Σόλωνος εἰ δή τι καινὸν ἐνταῖς Ἀθήναις δεδιδαγμένον ἃ χρὴ λέγειντὸν ἄνθρωπον ldquoοὐδένrdquo εἰπεῖν ldquoἕτερον εἰμὴ νὴ Δία νεανίσκου τινὸς ἦν ἐκφορὰ καὶπροὔπεμπεν ἡ πόλις ἦν γὰρ υἱός ὡς ἔφα-σαν ἀνδρὸς ἐνδόξου καὶ πρωτεύοντος ἀρε-τῇ τῶν πολιτῶν οὐ παρῆν δέ ἀλλ ἀποδη-μεῖν ἔφασαν αὐτὸν ἤδη πολὺν χρόνονrdquo ldquoὡςδυστυχὴς ἐκεῖνοςrdquo φάναι τὸν Σόλωναldquoτίνα δὲ ὠνόμαζον αὐτόνrdquo ldquoἤκουσαrdquoφάναι ldquoτοὔνομαrdquo τὸν ἄνθρωπον ldquoἀλλ οὐμνημονεύω πλὴν ὅτι πολὺς λόγος ἦν αὐτοῦσοφίας καὶ δικαιοσύνηςrdquo οὕτω δὴ καθἑκάστην ἀπόκρισιν τῷ φόβῳ προσαγόμε-νον τὸν Σόλωνα καὶ τέλος ἤδη συντεταραγ-μένον αὐτὸν ὑποβάλλειν τοὔνομα τῷ ξένῳ

13

δον ὢν ἔτυχε καὶ προσιοῦσιν αὐτοῖς μετὰσπουδῆς ὀφθῆναι φοβηθείς ὑπέστη λάρνα-κα κενὴν πρὸ αὑτοῦ ποιησάμενος ὥστεκαὶ τῶν πραττομένων θεατὴς γενέσθαι καὶτῶν βουλευμάτων ἐπήκοος ἔδοξε δ αὐτοῖςτοὺς ὑπάτους ἀναιρεῖν καὶ ταῦτα δηλού-σας γράψαντες ἐπιστολὰς πρὸς τὸν Ταρκύ-νιον ἔδοσαν τοῖς πρέσβεσιmiddot καὶ γὰρ ᾤκουναὐτόθι τῶν Ἀκυιλλίων ξένοι γεγονότεςκαὶ τότε τῇ συνωμοσίᾳ παρῆσαν ὡς δὲ τα-ῦτα πράξαντες ἀπηλλάγησαν ὑπεξελθὼν ὁΟὐινδίκιος λάθρα χρήσασθαι τοῖς προσπε-σοῦσιν οὐκ εἶχεν ἀλλ ἠπορεῖτο δεινὸν μὲνἡγούμενος ὥσπερ ἦν πρὸς πατέρα Βρο-ῦτον υἱῶν ἐξάγιστα κατηγορεῖν ἢ πρὸς θε-ῖον ἀδελφιδῶν τὸν Κολλατῖνον ἰδιώτην δὲῬωμαίων οὐδένα νομίζων ἐχέγγυον ἀπορ-ρήτων τηλικούτων πᾶν δ αὖ μᾶλλον ἢ δυ-νατὸς ὢν ἡσυχίαν ἄγειν ἐλαυνόμενος δὲτῷ συνειδότι τοῦ πράγματος ὥρμησε πρὸςτὸν Οὐαλέριον μάλιστά πως τοῖς κοινοῖς

82

τὸν βουλόμενον τυραννεῖν κτείναντα δὲφόνου καθαρὸν ἐποίησεν εἰ παράσχοιτοτοῦ ἀδικήματος τοὺς ἐλέγχους ἐπεὶ γὰροὐ δυνατὸν ἐπιχειροῦντα τηλικούτοις λαθε-ῖν ἅπαντας οὐκ ἀδύνατον δὲ τὸ μὴ λα-θόντα τοῦ κριθῆναι φθάσαι κρείττονα γε-νόμενον ἣν ἀναιρεῖ τὸ ἀδίκημα κρίσιν προ-λαβεῖν ἔδωκε τῷ δυναμένῳ κατὰ τοῦ ἀδι-κοῦντοςἘπῃνέθη δὲ καὶ διὰ τὸν ταμιευτικὸννόμον ἐπεὶ γὰρ ἔδει χρήματα πρὸς τὸνπόλεμον εἰσενεγκεῖν ἀπὸ τῶν οὐσιῶν τοὺςπολίτας οὔτ αὐτὸς ἅψασθαι τῆς οἰκονομί-ας οὔτε τοὺς φίλους ἐᾶσαι βουλόμενοςοὔθ ὅλως εἰς οἶκον ἰδιώτου παρελθεῖν δη-μόσια χρήματα ταμιεῖον μὲν ἀπέδειξε τὸντοῦ Κρόνου ναόν ᾧ μέχρι νῦν χρώμενοιδιατελοῦσι ταμίας δὲ τῷ δήμῳ δύο τῶννέων ἔδωκεν ἀποδεῖξαιmiddot καὶ ἀπεδείχθησανοἱ πρῶτοι Πούπλιος Οὐετούριος καὶ Μι-νούκιος Μᾶρκος καὶ χρήματα συνήχθη

99

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

συνταττόμενον τοὺς νόμους τὸν οὖν Ἀνά-χαρσιν πυθόμενον καταγελᾶν τῆς πραγμα-τείας τοῦ Σόλωνος οἰομένου γράμμασινἐφέξειν τὰς ἀδικίας καὶ πλεονεξίας τῶν πο-λιτῶν ἃ μηδὲν τῶν ἀραχνίων διαφέρεινἀλλ ὡς ἐκεῖνα τοὺς μὲν ἀσθενεῖς καὶ λε-πτοὺς τῶν ἁλισκομένων καθέξειν ὑπὸ δὲτῶν δυνατῶν καὶ πλουσίων διαῤῥαγήσε-σθαι τὸν δὲ Σόλωνα πρὸς ταῦτά φασινεἰπεῖν ὅτι καὶ συνθήκας ἄνθρωποι φυλάτ-τουσιν ἃς οὐδετέρῳ λυσιτελές ἐστι παρα-βαίνειν τῶν θεμένων καὶ τοὺς νόμουςαὐτὸς οὕτως ἁρμόζεται τοῖς πολίταις ὥστεπᾶσι τοῦ παρανομεῖν βέλτιον ἐπιδεῖξαι τὸδικαιοπραγεῖν ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὡς Ἀνά-χαρσις εἴκαζεν ἀπέβη μᾶλλον ἢ κατ ἐλπί-δα τοῦ Σόλωνος ἔφη δὲ κἀκεῖνο θαυμάζεινὁ Ἀνάχαρσις ἐκκλησίᾳ παραγενόμενος ὅτιλέγουσι μὲν οἱ σοφοὶ παρ Ἕλλησι κρίνου-σι δὲ οἱ ἀμαθεῖς[6] πρὸς Θαλῆν δ εἰς Μίλητον ἐλθόντα τὸν

12

λάζηςβροντὴ δ ἐκ λαμπρᾶς γίνεται ἀστεροπῆςἐξ ἀνέμων δὲ θάλασσα ταράσσεται ἢν δέτις αὐτὴνμὴ κινῇ πάντων ἐστὶ δικαιοτάτηκαὶ ὅλως ἔοικεν ἡ Θάλεω μόνου σοφίατότε περαιτέρω τῆς χρείας ἐξικέσθαι τῇθεωρίᾳ τοῖς δὲ ἄλλοις ἀπὸ τῆς πολιτικῆςἀρετῆς τοὔνομα τῆς σοφίας ὑπῆρξε[4] γενέσθαι δὲ μετ ἀλλήλων ἔν τε Δελφοῖςὁμοῦ λέγονται καὶ πάλιν ἐν Κορίνθῳ Πε-ριάνδρου σύλλογόν τινα κοινὸν αὐτῶν καὶσυμπόσιον κατασκευάσαντος ἔτι δὲ μᾶλ-λον εἰς ἀξίωμα καὶ δόξαν αὐτοὺς κατέστη-σεν ἡ τοῦ τρίποδος περίοδος καὶ διὰπάντων ἀνακύκλησις καὶ ἀνθύπειξις μετεὐμενείας φιλοτίμου γενομένη Κῴων γάρὥς φασι καταγόντων σαγήνην καὶ ξένωνἐκ Μιλήτου πριαμένων τὸν βόλον οὔπωφανερὸν ὄντα χρυσοῦς ἐφάνη τρίπους ἑλ-κόμενος ὃν λέγουσιν Ἑλένην πλέουσαν ἐκ

9

σθαι τῶν ἐργασιῶν ἐποίησεν ἅπαντας ὁ δὲγραφεὶς κατὰ τῶν ἀπειθούντων τοῖςὑπάτοις οὐχ ἧττον ἔδοξε δημοτικὸς εἶναικαὶ πρὸς τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ δυνατῶνγεγράφθαι ζημίαν γὰρ ἀπειθείας ἔταξεβοῶν πέντε καὶ δυεῖν προβάτων ἀξίαν ἦνδὲ τιμὴ προβάτου μὲν ὀβολοὶ δέκα βοὸς δἑκατόν οὔπω νομίσματι χρωμένων πολλῷτότε Ῥωμαίων ἀλλὰ προβατείαις καὶ κτη-νοτροφίαις εὐθενούντων διὸ καὶ τὰς οὐσί-ας ἄχρι νῦν ἀπὸ τῶν προβάτων πεκούλιακαλοῦσι καὶ τῶν νομισμάτων τοῖς παλαιο-τάτοις βοῦν ἐνεχάραττον ἢ πρόβατον ἢσῦν ἐτίθεντο δὲ παισὶν αὑτῶν Συίλλουςκαὶ Βουβούλκους καὶ Καπραρίους ὀνόματακαὶ Πορκίους κάπρας μὲν τὰς αἶγας πόρ-κους δὲ τοὺς χοίρους ὀνομάζοντες[12] Οὕτω δὲ περὶ ταῦτα δημοτικὸς γε-νόμενος νομοθέτης καὶ μέτριος ἐν τῷ με-τρίῳ τὴν τιμωρίαν ὑπερέτεινεν ἔγραψεγὰρ νόμον ἄνευ κρίσεως κτείνειν διδόντα

98

καὶ φιλανθρώποις ἐπαχθεὶς τοῦ ἀνδρός ὅτιπᾶσιν εὐπρόσοδος ἦν τοῖς δεομένοις καὶτὴν οἰκίαν ἀνεῳγμένην ἀεὶ παρεῖχε καὶλόγον οὐδενὸς οὐδὲ χρείαν ἀπερρίπτει τῶνταπεινῶν[5] Ὡς οὖν ἀνέβη πρὸς αὐτὸν ὁ Οὐινδίκιοςκαὶ κατεῖπε πάντα Μάρκου τε τοῦ ἀδελ-φοῦ παρόντος αὐτῷ μόνου καὶ τῆς γυναι-κός ἐκπλαγεὶς καὶ δείσας ὁ Οὐαλέριοςοὐκέτι προήκατο τὸν ἄνθρωπον ἀλλὰ κα-τακλείσας εἰς τι οἴκημα καὶ φύλακα τὴνἑαυτοῦ γυναῖκα ταῖς θύραις ἐπιστήσας τὸνμὲν ἀδελφὸν ἐκέλευσε τὴν βασιλικὴν ἔπαυ-λιν περισχόντα τὰ γράμματα λαβεῖν ἂν δυ-νατὸν ᾖ καὶ τοὺς οἰκέτας παραφυλάττεινmiddotαὐτὸς δέ πελατῶν τε πολλῶν καὶ φίλωνἀεὶ περὶ αὐτὸν ὄντων καὶ θεραπείας συ-χνῆς ἐβάδιζε πρὸς τὴν οἰκίαν τῶν Ἀκυιλ-λίων οὐκ ἔνδον ὄντων διὸ μηδενὸς ἂνπροσδοκήσαντος ὠσάμενος διὰ θυρῶν ἐπι-τυγχάνει τοῖς γράμμασι κειμένοις ὅπου

83

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

Τροίας αὐτόθι καθεῖναι χρησμοῦ τινος ἀνα-μνησθεῖσαν παλαιοῦ γενομένης δὲ τοῖςξένοις πρῶτον ἀντιλογίας πρὸς τοὺς ἁλιέαςπερὶ τοῦ τρίποδος εἶτα τῶν πόλεων ἀναδε-ξαμένων τὴν διαφορὰν ἄχρι πολέμου προ-ελθοῦσαν ἀνεῖλεν ἀμφοτέροις ἡ Πυθία τῷσοφωτάτῳ τὸν τρίποδα ἀποδοῦναι καὶπρῶτον μὲν ἀπεστάλη πρὸς Θαλῆν εἰς Μί-λητον ἑκουσίως τῶν Κῴων ἑνὶ δωρου-μένων ἐκείνῳ περὶ οὗ πρὸς ἅπαντας ὁμοῦΜιλησίους ἐπολέμησαν Θάλεω δὲ Βίαντασοφώτερον ἀποφαίνοντος αὑτοῦ πρὸς ἐκε-ῖνον ἧκεν ἀπ ἐκείνου δ αὖθις ἀπεστάληπρὸς ἄλλον ὡς σοφώτερον εἶτα περιϊὼνκαὶ ἀναπεμπόμενος οὕτως ἐπὶ Θαλῆν τὸδεύτερον ἀφίκετο καὶ τέλος εἰς Θήβας ἐκΜιλήτου κομισθεὶς τῷ Ἰσμηνίῳ ἈπόλλωνικαθιερώθηΘεόφραστος δέ φησι πρῶτον μὲν εἰς Πρι-ήνην Βίαντι τὸν τρίποδα πεμφθῆναι δεύτε-ρον δ εἰς Μίλητον Θαλῇ Βίαντος ἀποπέμ-

10

ψαντος οὕτω δὲ διὰ πάντων πάλιν εἰς Βία-ντα περιελθεῖν τέλος δὲ εἰς Δελφοὺς ἀπο-σταλῆναι ταῦτα μὲν οὖν ὑπὸ πλειόνων τε-θρύληται πλὴν ὅτι τὸ δῶρον ἀντὶ τοῦ τρί-ποδος οἱ μὲν φιάλην ὑπὸ Κροίσου πεμφθε-ῖσαν οἱ δὲ ποτήριον Βαθυκλέους ἀπολι-πόντος εἶναι λέγουσιν[5] ἰδίᾳ δ Ἀναχάρσεώς τε πρὸς Σόλωνακαὶ πάλιν Θάλεω συνουσίαν τινὰ καὶλόγους ἀναγράφουσι τοιούτους Ἀνάχαρσινμὲν εἰς Ἀθήνας φασὶν ἐπὶ τὴν Σόλωνοςοἰκίαν ἐλθόντα κόπτειν καὶ λέγειν ὡςξένος ὢν ἀφῖκται φιλίαν ποιησόμενος καὶξενίαν πρὸς αὐτόν ἀποκριναμένου δὲ τοῦΣόλωνος ὡς οἴκοι βέλτιόν ἐστι ποιεῖσθαιφιλίας ldquoοὐκοῦνrdquo φάναι τὸν Ἀνάχαρσινldquoαὐτὸς ὢν οἴκοι σὺ ποίησαι φιλίαν καὶ ξε-νίαν πρὸς ἡμᾶςrdquo οὕτω δὴ θαυμάσαντα τὴνἀγχίνοιαν τοῦ ἀνδρὸς τὸν Σόλωνα δέξασθαιφιλοφρόνως καὶ χρόνον τινὰ κατασχεῖνπαρ αὑτῷ ἤδη τὰ δημόσια πράττοντα καὶ

11

κατέλυον οἱ πρέσβεις ταῦτα δ αὐτοῦπράττοντος οἱ Ἀκυίλλιοι δρόμῳ προσε-φέροντο καὶ περὶ τὰς θύρας συμμείξαντεςἐζήτουν ἀφελέσθαι τὰς ἐπιστολάςmiddot οἱ δἠμύνοντο καὶ τὰ ἱμάτια περιβαλόντεςαὐτῶν τοῖς τραχήλοις ὑπὸ βίας καὶ μόλιςὠθούμενοι καὶ ὠθοῦντες διὰ τῶν στενω-πῶν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐνέβαλον τὰ δ αὐτὰκαὶ περὶ τὴν ἔπαυλιν ἅμα τὴν βασιλικὴνἐγίνετο τοῦ Μάρκου γραμμάτων ἑτέρωνἐν τοῖς σκεύεσι κομιζομένων ἐπιλαμβανο-μένου καὶ τῶν βασιλικῶν ὅσους δυνατὸς ἦνἕλκοντος εἰς τὴν ἀγοράν[6] Ἐπεὶ δὲ τὸν θόρυβον κατέπαυσαν οἱὕπατοι καὶ τοῦ Οὐαλερίου κελεύσαντος ἐκτῆς οἰκίας ὁ Οὐινδίκιος προήχθη καὶ γε-νομένης κατηγορίας ἀνεγνώσθη τὰ γράμ-ματα καὶ πρὸς οὐδὲν ἐτόλμησαν ἀντειπεῖνοἱ ἄνδρες ἦν μὲν κατήφεια καὶ σιωπὴ τῶνἄλλων ὀλίγοι δὲ βουλόμενοι τῷ Βρούτῳχαρίζεσθαι φυγῆς ἐμέμνηντο καί τι καὶ

84

ἱστοροῦντες[11] Ὑπατείαν μὲν γὰρ ἔδωκε μετιέναι καὶπαραγγέλλειν τοῖς βουλομένοιςmiddot πρὸ δὲ τῆςκαταστάσεως τοῦ συνάρχοντος οὐκ εἰδὼςτὸν γενησόμενον ἀλλὰ δεδιὼς ἀντίπραξινὑπὸ φθόνου τινὸς ἢ ἀγνοίας ἐχρήσατο τῇμοναρχίᾳ πρὸς τὰ κάλλιστα καὶ μέγιστατῶν πολιτευμάτων πρῶτον μὲν γὰρ ἀνε-πλήρωσε τὴν βουλὴν ὀλιγανδροῦσανmiddot ἐτε-θνήκεσαν γὰρ οἱ μὲν ὑπὸ Ταρκυνίου πρότε-ρον οἱ δ ἔναγχος ἐν τῇ μάχῃ τοὺς δ ἐγ-γραφέντας ὑπ αὐτοῦ λέγουσιν ἑκατὸν καὶἑξήκοντα τέσσαρας γενέσθαι μετὰ δὲ τα-ῦτα νόμους ἔγραψεν ὧν μάλιστα μὲν ἰσχυ-ροὺς ἐποίησε τοὺς πολλοὺς ὁ τὸν δῆμονἀπὸ τῶν ὑπάτων τῷ φεύγοντι δίκην ἐπικα-λεῖσθαι διδούςmiddot δεύτερος ὁ τοὺς ἀρχὴν ἀνα-λαβόντας ἣν ὁ δῆμος οὐκ ἔδωκεν ἀπο-θνῄσκειν κελεύωνmiddot τρίτος δὲ μετὰ τούτουςὃς ἐβοήθησε τοῖς πένησιν ᾧ τὰ τέλη τῶνπολιτῶν ἀφεῖλε καὶ προθυμότερον ἅπτε-

97

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

δὲ καὶ τοὺς νόμους ἀσαφέστερον γράψαςκαὶ πολλὰς ἀντιλήψεις ἔχοντας αὐξῆσαιτὴν τῶν δικαστηρίων ἰσχύν μὴ δυναμένουςγὰρ ὑπὸ τῶν νόμων διαλυθῆναι περὶ ὧνδιεφέροντο συνέβαινεν ἀεὶ δεῖσθαι δικα-στῶν καὶ πᾶν ἄγειν ἀμφισβήτημα πρὸςἐκείνους τρόπον τινὰ τῶν νόμων κυρίουςὄντας ἐπισημαίνεται δ αὐτὸς αὑτῷ τὴνἀξίωσιν οὕτωςδήμῳ μὲν γὰρ ἔδωκα τόσον κράτος ὅσσονἀπαρκεῖτιμῆς οὔτ ἀφελὼν οὔτ ἐπορεξάμενοςοἳ δ εἶχον δύναμιν καὶ χρήμασιν ἦσαν ἀγη-τοίκαὶ τοῖς ἐφρασάμην μηδὲν ἀεικὲς ἔχεινἔστην δ ἀμφιβαλὼν κρατερὸν σάκος ἀμφο-τέροισινικᾶν δ οὐκ εἴασ οὐδετέρους ἀδίκωςἔτι μέντοι μᾶλλον οἰόμενος δεῖν ἐπαρκεῖντῇ τῶν πολλῶν ἀσθενείᾳ παντὶ λαβεῖν δί-κην ὑπὲρ τοῦ κακῶς πεπονθότος ἔδωκε

40

Σκιράδιον ἐκ γῆς προσφερομένοις πλησίονδὲ τοῦ Ἐνυαλίου τὸ ἱερόν ἐστιν ἱδρυσα-μένου Σόλωνος ἐνίκησε γὰρ τοὺς Μεγα-ρέας καὶ ὅσοι μὴ διεφθάρησαν ἐν τῇ μάχῃπάντας ὑποσπόνδους ἀφῆκεν[10] οὐ μὴν ἀλλὰ τῶν Μεγαρέων ἐπιμε-νόντων πολλὰ κακὰ καὶ δρῶντες ἐν τῷ πο-λέμῳ καὶ πάσχοντες ἐποιήσαντο Λακεδαι-μονίους διαλλακτὰς καὶ δικαστάς οἱ μὲνοὖν πολλοὶ τῷ Σόλωνι συναγωνίσασθαιλέγουσι τὴν Ὁμήρου δόξαν ἐμβαλόνταγὰρ αὐτὸν ἔπος εἰς νεῶν κατάλογον ἐπὶ τῆςδίκης ἀναγνῶναιΑἴας δ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκανῆαςστῆσε δ ἄγων ἵν Ἀθηναίων ἵσταντοφάλαγγεςαὐτοὶ δ Ἀθηναῖοι ταῦτα μὲν οἴονται φλυα-ρίαν εἶναι τὸν δὲ Σόλωνά φασιν ἀποδεῖξαιτοῖς δικασταῖς ὅτι Φιλαῖος καὶ ΕὐρυσάκηςΑἴαντος υἱοί Ἀθήνησι πολιτείας μεταλα-

21

σκεύασεν οἰκίαν ἐκείνης μετριωτέρανὅπου νῦν ἱερόν ἐστιν Οὐίκας Πότας ὀνομα-ζόμενον βουλόμενος δὲ μὴ μόνον ἑαυτόνἀλλὰ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀντὶ φοβερᾶς χειροήθηκαὶ προσφιλῆ ποιεῖν τοῖς πολλοῖς τούς τεπελέκεις ἀπέλυσε τῶν ῥάβδων αὐτάς τετὰς ῥάβδους εἰς ἐκκλησίαν παριὼν ὑφῆκετῷ δήμῳ καὶ κατέκλινε μέγα ποιῶν τὸπρόσχημα τῆς δημοκρατίας καὶ τοῦτομέχρι νῦν διαφυλάττουσιν οἱ ἄρχοντεςἐλάνθανε δὲ τοὺς πολλοὺς οὐχ ἑαυτὸν ὡςᾤοντο ποιῶν ταπεινόν ἀλλὰ τὸν φθόνον τῇμετριότητι ταύτῃ καθαιρῶν καὶ κολούωνἑαυτῷ δὲ προστιθεὶς τοσοῦτον μέγεθος δυ-νάμεως ὅσον ἀφαιρεῖν ἐδόκει τῆς ἐξουσί-ας ὑποδυομένου μεθ ἡδονῆς αὐτῷ τοῦ δή-μου καὶ φέροντος ἑκουσίως ὥστε καὶ Πο-πλικόλαν ἀνηγόρευσεν αὐτόνmiddot σημαίνει δὲτοὔνομα δημοκηδῆmiddot καὶ τοῦτο μᾶλλονἴσχυσε τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων ᾧ καὶ ἡμε-ῖς χρησόμεθα τὸν λοιπὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς

96

Κολλατῖνος αὐτοῖς ἐλπίδος ἐπιεικοῦς ἐνεδί-δου δεδακρυμένος καὶ Οὐαλέριος σιωπῶνὁ δὲ Βροῦτος ὀνομαστὶ τῶν υἱῶν ἑκάτερονπροσειπών ἄγ ὦ Τίτε εἶπεν ἄγ ὦ Τι-βέριε τί οὐκ ἀπολογεῖσθε πρὸς τὴν κατη-γορίαν ὡς δ οὐδὲν ἀπεκρίναντο τρὶς ἐρω-τηθέντες οὕτως πρὸς τοὺς ὑπηρέτας ἀπο-στρέψας τὸ πρόσωπον ὑμέτερον εἶπενἤδη τὸ λοιπὸν ἔργον οἱ δ εὐθὺς συλλα-βόντες τοὺς νεανίσκους περιερρήγνυον τὰἱμάτια τὰς χεῖρας ἀπῆγον ὀπίσω ῥάβδοιςκατέξαινον τὰ σώματα τῶν μὲν ἄλλων οὐδυναμένων προσορᾶν οὐδὲ καρτερούντωνἐκεῖνον δὲ λέγεται μήτε τὰς ὄψεις ἀπαγα-γεῖν ἀλλαχόσε μήτ οἴκτῳ τι τρέψαι τῆςπερὶ τὸ πρόσωπον ὀργῆς καὶ βαρύτητοςἀλλὰ δεινὸν ἐνορᾶν κολαζομένοις τοῖς παι-σίν ἄχρι οὗ κατατείναντες αὐτοὺς ἐπὶ το-ὔδαφος πελέκει τὰς κεφαλὰς ἀπέκοψανοὕτω δὲ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τῷ συνάρχοντιποιησάμενος ᾤχετ ἐξαναστάς ἔργον εἰρ-

85

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

βόντες παρέδοσαν τὴν νῆσον αὐτοῖς καὶκατῴκησαν ὁ μὲν ἐν Βραυρῶνι τῆς Ἀττι-κῆς ὁ δὲ ἐν Μελίτῃ καὶ δῆμον ἐπώνυμονΦιλαίου τῶν Φιλαϊδῶν ἔχουσιν ὅθεν ἦνΠεισίστρατος ἔτι δὲ μᾶλλον ἐξελέγξαιτοὺς Μεγαρέας βουλόμενον ἰσχυρίσασθαιπερὶ τῶν νεκρῶν ὡς οὐχ ὃν τρόπον ἐκεῖνοιθάπτουσι κεκηδευμένων ἀλλ ὃν αὐτοίθάπτουσι δὲ Μεγαπεῖς πρὸς ἕω τοὺς νε-κροὺς στρέφοντες Ἀθηναῖοι δὲ πρὸςἑσπέραν Ἡρέας δὲ ὁ Μεγαρεὺς ἐνιστάμε-νος λέγει καὶ Μεγαρεῖς πρὸς ἑσπέραν τε-τραμμένα τὰ σώματα τῶν νεκρῶν τιθέναικαὶ μεῖζον ἔτι τούτου μίαν ἕκαστον Ἀθη-ναίων ἔχειν θήκην Μεγαρέων δὲ καὶ τρεῖςκαὶ τέσσαρας ἐν μιᾷ κεῖσθαι τῷ μέντοιΣόλωνι καὶ Πυθικούς τινας βοηθῆσαιλέγουσι χρησμούς ἐν οἷς ὁ θεὸς Ἰαονίαντὴν Σαλαμῖνα προσηγόρευσε ταύτην τὴνδίκην ἐδίκασαν Σπαρτιατῶν πέντε ἄνδρεςΚριτολαίδας Ἀμομφάρετος Ὑψηχίδας

22

ἁπάσας ὥσπερ ἦσαν τοῖς εὐπόροις ἀπολι-πεῖν βουλόμενος τὴν δ ἄλλην μῖξαι πολι-τείαν ἧς ὁ δῆμος οὐ μετεῖχεν ἔλαβε τὰ τι-μήματα τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μὲν ἐν ξη-ροῖς ὁμοῦ καὶ ὑγροῖς μέτρα πεντακόσιαποιοῦντας πρώτους ἔταξε καὶ πεντακοσιο-μεδίμνους προσηγόρευσε δευτέρους δὲτοὺς ἵππον τρέφειν δυναμένους ἢ μέτραποιεῖν τριακόσια καὶ τούτους ἱππάδα τε-λοῦντας ἐκάλουν ζευγῖται δ οἱ τοῦ τρίτουτιμήματος ὠνομάσθησαν οἷς μέτρον ἦνσυναμφοτέρων διακοσίων οἱ δὲ λοιποὶπάντες ἐκαλοῦντο θῆτες οἷς οὐδεμίαν ἄρ-χειν ἔδωκεν ἀρχήν ἀλλὰ τῷ συνεκκλη-σιάζειν καὶ δικάζειν μόνον μετεῖχον τῆςπολιτείας ὃ κατ ἀρχὰς μὲν οὐδέν ὕστερονδὲ παμμέγεθες ἐφάνη τὰ γὰρ πλεῖστα τῶνδιαφόρων ἐνέπιπτεν εἰς τοὺς δικαστάς καὶγὰρ ὅσα ταῖς ἀρχαῖς ἔταξε κρίνειν ὁμοίωςκαὶ περὶ ἐκείνων εἰς τὸ δικαστήριονἐφέσεις ἔδωκε τοῖς βουλομένοις λέγεται

39

γασμένος οὔτ ἐπαινεῖν βουλομένοις ἀξίωςοὔτε ψέγειν ἐφικτόν ἢ γὰρ ἀρετῆς ὕψος εἰςἀπάθειαν ἐξέστησεν ltαὐτοῦgt τὴν ψυχήν ἢπάθους μέγεθος εἰς ἀναλγησίανοὐδέτερονδὲ μικρὸν οὐδ ἀνθρώπινον ἀλλ ἢ θεῖον ἢθηριῶδες δίκαιον δὲ τῇ δόξῃ τοῦ ἀνδρὸςτὴν κρίσιν ἕπεσθαι μᾶλλον ἢ τὴν ἀρετὴνἀσθενείᾳ τοῦ κρίνοντος ἀπιστεῖσθαι Ῥω-μαῖοι γὰρ οὐ τοσοῦτον ἔργον οἴονται Ῥω-μύλου γενέσθαι τῆς πόλεως τὴν ἵδρυσινὅσον Βρούτου τὴν κτίσιν τῆς πολιτείας καὶκατάστασιν[7] Ὡς δ οὖν ἀπῆλθεν ἐξ ἀγορᾶς τότε πο-λὺν μὲν χρόνον ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκηκαὶ σιωπὴ πάντας ἐπὶ τοῖς διαπεπραγ-μένοιςmiddot πρὸς δὲ τὴν τοῦ Κολλατίνου μαλα-κίαν καὶ μέλλησιν ἀνεθάρρησαν οἱ Ἀκυίλ-λιοι καὶ χρόνον ἠξίουν λαβόντες ἀπολογή-σασθαι καὶ τὸν Οὐινδίκιον αὐτοῖς ἀποδο-θῆναι δοῦλον ὄντα καὶ μὴ παρὰ τοῖς κα-τηόροις γ εἶναι βουλομένου δὲ ταῦτα συγ-

86

πελάσαι καὶ χαλεπὴν ἔξωθεν ὥστε κατα-βαίνοντος αὐτοῦ τὸ σχῆμα μετέωρον εἶναικαὶ βασιλικὸν τῆς προπομπῆς τὸν ὄγκονὅσον οὖν ἐν ἀρχῇ καὶ πράγμασι μεγάλοιςἀγαθὸν ἦν ἔχειν ὦτα παρρησίαν ἀντὶ κολα-κείας προσιέμενα καὶ λόγους ἀληθεῖς ἔδει-ξεν ἀκούσας γὰρ ὅτι τοῖς πολλοῖς ἁμαρ-τάνειν ἐδόκει τῶν φίλων διεξιόντων οὐκἐφιλονίκησεν οὐδ ἠγανάκτησεν ἀλλὰ ταχὺπολλοὺς συναγαγὼν τεχνίτας ἔτι νυκτὸςοὔσης κατέβαλε τὴν οἰκίαν καὶ κατέσκα-ψεν εἰς ἔδαφος πᾶσαν ὥστε μεθ ἡμέραντοὺς Ῥωμαίους ὁρῶντας καὶ συνιστα-μένους τοῦ μὲν ἀνδρὸς ἀγαπᾶν καὶ θαυ-μάζειν τὴν μεγαλοφροσύνην ἄχθεσθαι δὲτῆς οἰκίας καὶ ποθεῖν τὸ μέγεθος καὶ τὸκάλλος ὥσπερ ἀνθρώπου διὰ φθόνον οὐ δι-καίως καταλελυμένης τοῦ δ ἄρχοντοςὥσπερ ἀνεστίου παρ ἑτέροις οἰκοῦντοςἐδέχοντο γὰρ οἱ φίλοι τὸν Οὐαλέριον ἄχριοὗ τόπον ἔδωκεν ὁ δῆμος αὐτῷ καὶ κατε-

95

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

λάς καὶ τίμημα τούτων ἑκάστου καὶ ἀριθ-μὸν καὶ καιρὸν ὁρίσαι λύοντα καὶ φυλάτ-τοντα τῶν ὑπαρχόντων καὶ καθεστώτων ὅτι δοκοίη[17] πρῶτον μὲν οὖν τοὺς Δράκοντοςνόμους ἀνεῖλε πλὴν τῶν φονικῶν ἅπανταςδιὰ τὴν χαλεπότητα καὶ τὸ μέγεθος τῶνἐπιτιμίων μία γὰρ ὀλίγου δεῖν ἅπασιν ὥρι-στο τοῖς ἁμαρτάνουσι ζημία θάνατος ὥστεκαὶ τοὺς ἀργίας ἁλόντας ἀποθνήσκειν καὶτοὺς λάχανα κλέψαντας ἢ ὀπώραν ὁμοίωςκολάζεσθαι τοῖς ἱεροσύλοις καὶ ἀνδρο-φόνοις διὸ Δημάδης ὕστερον εὐδοκίμησενεἰπὼν ὅτι δι αἵματος οὐ διὰ μέλανος τοὺςνόμους ὁ Δράκων ἔγραψεν αὐτὸς δ ἐκε-ῖνος ὥς φασιν ἐρωτώμενος διὰ τί τοῖςπλείστοις ἀδικήμασι ζημίαν ἔταξε θάνα-τον ἀπεκρίνατο τὰ μὲν μικρὰ ταύτης ἄξιανομίζειν τοῖς δὲ μεγάλοις οὐκ ἔχειν μείζο-να[18] δεύτερον δὲ Σόλων τὰς μὲν ἀρχὰς

38

Ἀναξίλας Κλεομένης[11] ἤδη μὲν οὖν καὶ ἀπὸ τούτων ἔνδοξοςἦν ὁ Σόλων καὶ μέγας ἐθαυμάσθη δὲ καὶδιεβοήθη μᾶλλον ἐν τοῖς Ἕλλησιν εἰπὼνὑπὲρ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Δελφοῖς ὡς χρὴβοηθεῖν καὶ μὴ περιορᾶν Κιῤῥαίους ὑβρίζο-ντας εἰς τὸ μαντεῖον ἀλλὰ προσαμύνεινὑπὲρ τοῦ θεοῦ Δελφοῖς πεισθέντες γὰρ ὑπἐκείνου πρὸς τὸν πόλεμον ὥρμησαν οἱ Ἀμ-φικτύονες ὡς ἄλλοι τε μαρτυροῦσι καὶἈριστοτέλης ἐν τῇ τῶν Πυθιονικῶν ἀνα-γραφῇ Σόλωνι τὴν γνώμην ἀνατιθείς οὐμέντοι στρατηγὸς ἐπὶ τοῦτον ἀπεδείχθητὸν πόλεμον ὡς λέγειν φησὶν ἝρμιπποςΕὐάνθη τὸν Σάμιον οὔτε γὰρ Αἰσχίνης ὁῥήτωρ τοῦτ εἴρηκεν ἔν τε τοῖς Δελφῶνὑπομνήμασιν Ἀλκμαίων οὐ Σόλων Ἀθη-ναίων στρατηγὸς ἀναγέγραπται[12] τὸ δὲ Κυλώνειον ἄγος ἤδη μὲν ἐκ πολ-λοῦ διετάραττε τὴν πόλιν ἐξ οὗ τοὺς συνω-μότας τοῦ Κύλωνος ἱκετεύοντας τὴν θεὸν

23

ἐκεῖνος γενέσθαι πρεσβύτερος εἴγε μὴ καὶτοῦτο Σόλωνός ἐστιν ὡς Ἀναξιμένης ὁ ῥή-τωρ ἱστόρηκεν[10] Ἀλλὰ δι ἐκεῖνα μᾶλλον ἤχθοντο τῷΟὐαλερίῳ καὶ προσέκρουον ὅτι Βροῦτοςμέν ὃν πατέρα τῆς ἐλευθερίας ἐνόμιζεν ὁδῆμος οὐκ ἠξίωσε μόνος ἄρχειν ἀλλὰ καὶπρῶτον αὑτῷ συνάρχοντα προσείλετο καὶδεύτερονmiddot οὑτοσὶ δ ἔφασαν εἰς ἑαυτὸνἅπαντα συνενεγκάμενος οὐκ ἔστι τῆςΒρούτου κληρονόμος ὑπατείας μηδὲν αὐτῷπροσηκούσης ἀλλὰ τῆς Ταρκυνίου τυραν-νίδος καίτοι τί δεῖ λόγῳ μὲν Βροῦτονἐγκωμιάζειν ἔργῳ δὲ μιμεῖσθαι Ταρκύ-νιον ὑπὸ ῥάβδοις ὁμοῦ πάσαις καὶ πελέκε-σι κατιόντα μόνον ἐξ οἰκίας τοσαύτης τὸμέγεθος ὅσην οὐ καθεῖλε τὴν τοῦ βασι-λέως καὶ γὰρ ὄντως ὁ Οὐαλέριος ᾤκειτραγικώτερον ὑπὲρ τὴν καλουμένην Οὐελί-αν οἰκίαν ἐπικρεμαμένην τῇ ἀγορᾷ καὶ κα-θορῶσαν ἐξ ὕψους ἅπαντα δυσπρόσοδον δὲ

94

χωρεῖν καὶ διαλύοντος ἐπὶ τούτοις τὴν ἐκ-κλησίαν ὁ Οὐαλέριος οὔτε τὸν ἄνθρωπονοἷός τ ἦν ἀφεῖναι τῷ περὶ αὐτὸν ὄχλῳ κα-ταμεμειγμένον οὔτε τὸν δῆμον εἴα προέμε-νον τοὺς προδότας ἀπελθεῖν τέλος δὲ τοῖςσώμασιν ἐπιβαλὼν τὰς χεῖρας ἐπεκαλεῖτοτὸν Βροῦτον καὶ τὸν Κολλατῖνον ἐβόα δει-νὰ ποιεῖν εἰ τῷ συνάρχοντι παιδοφονίαςἀνάγκην προστριψάμενος αὐτὸς οἴεταιδεῖν καταχαρίζεσθαι ταῖς γυναιξὶ τοὺςπροδότας καὶ πολεμίους τῆς πατρίδοςἀγανακτοῦντος δὲ τοῦ ὑπάτου καὶ κελεύο-ντος ἀπάγεσθαι τὸν Οὐινδίκιον οἱ μὲνὑπηρέται διωσάμενοι τὸν ὄχλον ἥπτοντοτοῦ ἀνθρώπου καὶ τοὺς ἀφαιρουμένους ἔτυ-πτον οἱ δὲ φίλοι τοῦ Οὐαλερίου προέστη-σαν ἀμυνόμενοι καὶ ὁ δῆμος ἐβόα κελεύωνπαρεῖναι τὸν Βροῦτον ἧκεν οὖν αὖθις ὑπο-στρέψας καὶ γενομένης αὐτῷ σιωπῆςεἶπεν ὅτι τοῖς μὲν υἱοῖς αὐτὸς ἀποχρῶν ἦνδικαστής περὶ δὲ τῶν ἄλλων τοῖς πολίταις

87

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

Μεγακλῆς ὁ ἄρχων ἐπὶ δίκῃ κατελθεῖνἔπεισεν ἐξάψαντας δὲ τοῦ ἕδους κρόκηνκλωστὴν καὶ ταύτης ἐχομένους ὡς ἐγένο-ντο περὶ τὰς σεμνὰς θεὰς καταβαίνοντεςαὐτομάτως τῆς κρόκης ῥαγείσης ὥρμησεσυλλαμβάνειν ὁ Μεγακλῆς καὶ οἱ συνάρχο-ντες ὡς τῆς θεοῦ τὴν ἱκεσίαν ἀπολεγο-μένης καὶ τοὺς μὲν ἔξω κατέλευσαν οἱ δὲτοῖς βωμοῖς προσφυγόντες ἀπεσφάγησανμόνοι δ ἀφείθησαν οἱ τὰς γυναῖκας αὐτῶνἱκετεύσαντες ἐκ τούτου δὲ κληθέντες ἐνα-γεῖς ἐμισοῦντο καὶ τῶν Κυλωνείων οἱ πε-ριγενόμενοι πάλιν ἦσαν ἰσχυροί καὶ στα-σιάζοντες ἀεὶ διετέλουν πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦΜεγακλέους ἐν δὲ τῷ τότε χρόνῳ τῆςστάσεως ἀκμὴν λαβούσης μάλιστα καὶ τοῦδήμου διαστάντος ἤδη δόξαν ἔχων ὁΣόλων παρῆλθεν εἰς μέσον ἅμα τοῖς ἀρί-στοις τῶν Ἀθηναίων καὶ δεόμενος καὶ δι-δάσκων ἔπεισε τοὺς ἐναγεῖς λεγομένους δί-κην ὑποσχεῖν καὶ κριθῆναι τριακοσίων ἀρι-

24

τεία δημοτικὸς ὢν καὶ μέσος ἐνδεέστερονδὲ τῆς ὑπαρχούσης δυνάμεως οὐδὲν ἔπα-ξεν ὁρμώμενος ἐκ μόνου τοῦ βούλεσθαικαὶ πιστεύειν αὐτῷ τοὺς πολίτας ὅτι δοὖν προσέκρουσε τοῖς πλείστοις ἕτεραπροσδοκήσασιν αὐτὸς εἴρηκε περὶ αὐτῶνὡςχαῦνα μὲν τότ ἐφράσαντο νῦν δέ μοι χο-λούμενοιλοξὸν ὀφθαλμοῖς ὁρῶσι πάντες ὥστε δήϊονκαίτοι φησὶν ὡς εἴ τις ἄλλος ἔσχε τὴναὐτὴν δύναμινοὐκ ἂν κατέσχε δῆμον οὐδ ἐπαύσατοπρὶν ἀνταράξας πῖαρ ἐξεῖλεν γάλαταχὺ μέντοι τοῦ συμφέροντος αἰσθόμενοικαὶ τὰς ἰδίας αὑτῶν μέμψεις ἀφέντες ἔθυ-σάν τε κοινῇ σεισάχθειαν τὴν θυσίαν ὀνο-μάσαντες καὶ τὸν Σόλωνα τῆς πολιτείαςδιορθωτὴν καὶ νομοθέτην ἀπέδειξαν οὐ τὰμέν τὰ δ οὐχί πάντα δ ὁμαλῶς ἐπιτρέψα-ντες ἀρχάς ἐκκλησίας δικαστήρια βου-

37

ἐλευθέροις οὖσι ψῆφον δίδωσιmiddot λεγέτω δ ὁβουλόμενος καὶ πειθέτω τὸν δῆμον οὐκέτιμέντοι λόγων ἐδέησεν ἀλλὰ τῆς ψήφου δο-θείσης πάσαις ἁλόντες ἐπελεκίσθησαν ὁδὲ Κολλατῖνος ἦν μὲν ὡς ἔοικεν ἐν ὑποψίᾳτινὶ καὶ διὰ συγγένειαν τῶν βασιλέωνἤχθοντο δ αὐτοῦ καὶ τῷ δευτέρῳ τῶν ὀνο-μάτων ἀφοσιούμενοι τὸν Ταρκύνιον ὡς δὲκαὶ ταῦτα συνέβη παντάπασι προσκρού-σας ἀφῆκε τὴν ἀρχὴν ἑκὼν καὶ τῆς πόλεωςὑπεξῆλθεν οὕτω δὴ πάλιν ἀρχαιρεσιῶν γε-νομένων ὕπατος ἀπεδείχθη λαμπρῶς ὁΟὐαλέριος ἀξίαν ἀπολαβὼν τῆς προθυμί-ας χάρινmiddot ἧς οἰόμενός τι δεῖν ἀπολαῦσαιτὸν Οὐινδίκιον ἐψηφίσατο πρῶτον ἀπε-λεύθερον ἐκεῖνον ἐν τῇ Ῥώμῃ γενέσθαι πο-λίτην καὶ φέρειν ψῆφον ᾗ βούλοιτο φρα-τρίᾳ προσνεμηθέντα τοῖς δ ἄλλοις ἀπελευ-θέροις ὀψὲ καὶ μετὰ πολὺν χρόνον ἐξουσίανψήφου δημαγωγῶν ἔδωκεν Ἄππιος ἡ δὲπαντελὴς ἀπελευθέρωσις ἄχρι νῦν οὐινδί-

88

ῖοι καὶ τἆλλα διήρπασαν οἱ δὲ νεκροὶ δια-ριθμηθέντες εὑρέθησαν τριακόσιοι μὲν ἐπὶχιλίοις καὶ μυρίοις οἱ τῶν πολεμίων οἱ δὲῬωμαίων παρ ἕνα τοσοῦτοι ταύτην τὴνμάχην λέγουσι γενέσθαι πρὸ μιᾶς καλαν-δῶν Μαρτίων ἐθριάμβευσε δ ἀπ αὐτῆςΟὐαλέριος εἰσελάσας τεθρίππῳ πρῶτοςὑπάτων καὶ τὸ πρᾶγμα σεμνὴν καὶ μεγα-λοπρεπῆ παρέσχεν ὄψιν οὐκ ἐπίφθονονοὐδ ἀνιάσασαν ὡς ἔνιοι λέγουσι τοὺςὁρῶνταςmiddot οὐ γὰρ ἂν ἔσχε ζῆλον τοσοῦτονοὐδὲ φιλοτιμίαν εἰς ἔτη πάμπολλα δια-μένουσαν ἀπεδέξαντο δὲ τοῦ Οὐαλερίουκαὶ τὰς εἰς τὸν συνάρχοντα τιμάς αἷς ἐκ-κομιζόμενον καὶ θαπτόμενον ἐκόσμησεκαὶ λόγον ἐπ αὐτῷ διεξῆλθεν ἐπιτάφιονὃς οὕτως ὑπὸ Ῥωμαίων ἠγαπήθη καὶ το-σαύτην ἔσχε χάριν ὥστε πᾶσι τοῖς ἀγαθο-ῖς καὶ μεγάλοις ὑπάρχειν ἐξ ἐκείνου τελευ-τήσασιν ὑπὸ τῶν ἀρίστων ἐγκωμιάζεσθαιλέγεται δὲ καὶ τῶν Ἑλληνικῶν ἐπιταφίων

93

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

εὑρέθη δανείζων καὶ ταῦτα πρῶτος ἀφῆκεκατὰ τὸν νόμον ἔνιοι δὲ πεντεκαίδεκαλέγουσιν ὧν καὶ Πολύζηλος ὁ Ῥόδιόςἐστι τοὺς μέντοι φίλους αὐτοῦ χρεωκοπί-δας καλοῦντες διετέλεσαν[16] ἤρεσε δ οὐδετέροις ἀλλ ἐλύπησε καὶτοὺς πλουσίους ἀνελὼν τὰ συμβόλαια καὶμᾶλλον ἔτι τοὺς πένητας ὅτι γῆς ἀναδα-σμὸν οὐκ ἐποίησεν ἐλπίσασιν αὐτοῖς οὐδὲπαντάπασιν ὥσπερ ὁ Λυκοῦργος ὁμαλοὺςτοῖς βίοις καὶ ἴσους κατέστησεν ἀλλ ἐκε-ῖνος μὲν ἑνδέκατος ὢν ἀφ Ἡρακλέους καὶβεβασιλευκὼς ἔτη πολλὰ τῆς Λακεδαίμο-νος ἀξίωμα μέγα καὶ φίλους καὶ δύναμινοἷς ἔγνω καλῶς περὶ τῆς πολιτείας ὑπηρε-τοῦσαν εἶχε καὶ βίᾳ μᾶλλον ἢ πειθοῖ χρη-σάμενος ὥστε καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἐκκο-πῆναι κατειργάσατο τὸ μέγιστον εἰς σω-τηρίαν πόλεως καὶ ὁμόνοιαν μηδένα πένη-τα μηδὲ πλούσιον εἶναι τῶν πολιτῶνσόλων δὲ τούτου μὲν οὐκ ἐφίκετο τῇ πολι-

36

στίνδην δικαζόντων Μύρωνος δὲ τοῦ Φλυ-έως κατηγοροῦντος ἑάλωσαν οἱ ἄνδρες καὶμετέστησαν οἱ ζῶντες τῶν δ ἀποθα-νόντων τοὺς νεκροὺς ἀνορύξαντες ἐξέῤῥι-ψαν ὑπὲρ τοὺς ὅρους ταύταις δὲ ταῖς ταρα-χαῖς καὶ Μεγαρέων συνεπιθεμένων ἀπέβα-λόν τε Νίσαιαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Σαλαμῖνοςἐξέπεσον αὖθις καὶ φόβοι τινὲς ἐκ δεισι-δαιμονίας ἅμα καὶ φάσματα κατεῖχε τὴνπόλιν οἵ τε μάντεις ἄγη καὶ μιασμοὺς δεο-μένους καθαρμῶν προφαίνεσθαι διὰ τῶν ἱε-ρῶν ἠγόρευονοὕτω δὴ μετάπεμπτος αὐτοῖς ἧκεν ἐκ Κρή-της Ἐπιμενίδης ὁ Φαίστιος ὃν ἕβδομον ἐντοῖς σοφοῖς καταριθμοῦσιν ἔνιοι τῶν οὐπροσιεμένων τὸν Περίανδρον ἐδόκει δέ τιςεἶναι θεοφιλὴς καὶ σοφὸς περὶ τὰ θεῖα τὴνἐνθουσιαστικὴν καὶ τελεστικὴν σοφίαν διὸκαὶ παῖδα νύμφης ὄνομα Βάλτης καὶ Κού-ρητα νέον αὐτὸν οἱ τότε ἄνθρωποι προση-γόρευον ἐλθὼν δὲ καὶ τῷ Σόλωνι χρη-

25

λέριος οὐκ εἰδὼς τὸ τῆς μάχης πέραςἀλλὰ τοὺς στρατιώτας ὁρῶν τοῖς μὲναὑτῶν νεκροῖς ἀθυμοῦντας ἐπαιρομένουςδὲ τοῖς τῶν πολεμίωνmiddot οὕτως ἄκριτος ἦνκαὶ παράλληλος ὑπὸ πλήθους ὁ φόνος οὐμὴν ἀλλ ἑκατέροις ἐγγύθεν ὁρώμενα τὰοἰκεῖα μᾶλλον ἐβεβαίου τὴν ἧτταν ἢ τὴν νί-κην εἰκαζόμενα τὰ τῶν πολεμίων ἐπελθού-σης δὲ νυκτὸς οἵαν εἰκὸς οὕτω μεμαχη-μένοις καὶ γενομένων ἐν ἡσυχίᾳ τῶν στρα-τοπέδων λέγουσι σεισθῆναι τὸ ἄλσος ἐκδ αὐτοῦ φωνὴν ἐκπεσεῖν μεγάλην φράζου-σαν ὡς ἑνὶ πλείους ἐν τῇ μάχῃ τεθνήκασιΤυρρηνῶν ἢ Ῥωμαίων ἦν δ ἄρα θεῖόν τιτὸ φθεγξάμενον εὐθὺς [τε] γὰρ ὑπ αὐτοῦτοῖς μὲν ἀλαλάξαι παρέστη μέγα καὶ θαρ-σαλέον οἱ δὲ Τυρρηνοὶ περίφοβοι γενόμε-νοι καὶ συνταραχθέντες ἐξέπεσον τοῦ στρα-τοπέδου καὶ διεσπάρησαν οἱ πλεῖστοιτοὺς δὲ καταλειφθέντας ὀλίγῳ πεντακισχι-λίων ἐλάσσους ἐπελθόντες εἷλον οἱ Ῥωμα-

92

κτα λέγεται δι ἐκεῖνον ὥς φασι τὸν Οὐιν-δίκιον[8] Ἐκ τούτου τὰ μὲν χρήματα τῶν βασι-λέων διαρπάσαι τοῖς Ῥωμαίοις ἔδωκαντὴν δ οἰκίαν κατέσκαψαν καὶ τὴν ἔπαυλιντοῦ δ Ἀρείου πεδίου τὸ ἥδιστον ἐκέκτητοΤαρκύνιος καὶ τοῦτο τῷ θεῷ καθιέρωσανἔτυχε δὲ τεθερισμένον ἄρτι καὶ κειμένωνἔτι τῶν δραγμάτων οὐκ ᾤοντο δεῖν ἀλοᾶνοὐδὲ χρῆσθαι διὰ τὴν καθιέρωσιν ἀλλὰσυνδραμόντες ἐφόρουν τὰς ἀμάλλας εἰς τὸνποταμόν ὣς δ αὕτως καὶ τὰ δένδρακόπτοντες ἐνέβαλλον ἀργὸν παντάπασι τὸχωρίον ἀνιέντες τῷ θεῷ καὶ ἄκαρπονὠθουμένων δὲ πολλῶν ἐπ ἀλλήλοις καὶἀθρόων ὑπήγαγεν ὁ ῥοῦς οὐ πολὺν τόπονἀλλ ὅπου τὰ πρῶτα συνενεχθέντα καὶ πε-ριπεσόντα τοῖς στερεοῖς ὑπέστη τῶν ἐπι-φερομένων διέξοδον οὐκ ἐχόντων ἀλλ ἐνι-σχομένων καὶ περιπλεκομένων ἐλάμβανενἡ σύμπηξις ἰσχὺν καὶ ῥίζωσιν αὐξανο-

89

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

σάμενος φίλῳ πολλὰ προσυπειργάσατο καὶπροωδοποίησεν αὐτῷ τῆς νομοθεσίας καὶγὰρ εὐσταλεῖς ἐποίησε τὰς ἱερουργίας καὶπερὶ τὰ πένθη πρᾳοτέρους θυσίας τινὰςεὐθὺς ἀναμίξας πρὸς τὰ κήδη καὶ τὸ σκλη-ρὸν ἀφελὼν καὶ τὸ βαρβαρικὸν ᾧ συνείχο-ντο πρότερον αἱ πλεῖσται γυναῖκες τὸ δὲμέγιστον ἱλασμοῖς τισι καὶ καθαρμοῖς καὶἱδρύσεσι κατοργιάσας καὶ καθοσιώσας τὴνπόλιν ὑπήκοον τοῦ δικαίου καὶ μᾶλλονεὐπειθῆ πρὸς ὁμόνοιαν κατέστησε λέγεταιδὲ τὴν Μουνυχίαν ἰδὼν καὶ καταμαθὼν πο-λὺν χρόνον εἰπεῖν πρὸς τοὺς παρόντας ὡςτυφλόν ἐστι τοῦ μέλλοντος ἄνθρωπος ἐκ-φαγεῖν γὰρ ἂν Ἀθηναίους τοῖς αὑτῶν ὀδο-ῦσιν εἰ προῄδεσαν ὅσα τὴν πόλιν ἀνιάσειτὸ χωρίον ὅμοιον δέ τι καὶ Θαλῆν εἰκάσαιλέγουσι κελεῦσαι γὰρ αὐτὸν ἔν τινι τόπῳτῆς Μιλησίας φαύλῳ καὶ παρορωμένῳ τε-λευτήσαντα θεῖναι προειπὼν ὡς ἀγοράποτε τοῦτο Μιλησίων ἔσται τὸ χωρίον

26

νταςἐλευθέρους φησὶ ποιῆσαιπρᾶγμα δ αὐτῷ συμπεσεῖν λέγεται πάν-των ἀνιαρότατον ἀπὸ τῆς πράξεως ἐκείνηςὡς γὰρ ὥρμησεν ἀνιέναι τὰ χρέα καὶλόγους ἁρμόττοντας ἐζήτει καὶ πρέπουσανἀρχήν ἐκοινώσατο τῶν φίλων οἷς μάλισταπιστεύων καὶ χρώμενος ἐτύγχανε τοῖςπερὶ Κόνωνα καὶ Κλεινίαν καὶ Ἱππόνικονὅτι γῆν μὲν οὐ μέλλει κινεῖν χρεῶν δὲποιεῖν ἀποκοπὰς ἔγνωκεν οἱ δὲ προλα-βόντες εὐθὺς καὶ φθάσαντες ἐδανείσαντοσυχνὸν ἀργύριον παρὰ τῶν πλουσίων καὶμεγάλας συνεωνήσαντο χώρας εἶτα τοῦδόγματος ἐξενεχθέντος τὰ μὲν κτήματακαρπούμενοι τὰ δὲ χρήματα τοῖς δανείσα-σιν οὐκ ἀποδιδόντες εἰς αἰτίαν τὸν Σόλω-να μεγάλην καὶ διαβολήν ὥσπερ οὐ συνα-δικούμενον ἀλλὰ συναδικοῦντα κατέστη-σαν ἀλλὰ τοῦτο μὲν εὐθὺς ἐλύθη τὸ ἔγκλη-μα τοῖς πέντε ταλάντοις τοσαῦτα γὰρ

35

μένην ὑπὸ τοῦ ῥεύματος ἰλύν τε γὰρ ἐπή-γαγε πολλήν ἣ προσισταμένη τροφὴν πα-ρεῖχεν ἅμα καὶ κόλλησιν αἵ τε πληγαὶσάλον οὐκ ἐποίουν ἀλλὰ μαλακῶς πιέζου-σαι συνήλαυνον εἰς ταὐτὸ πάντα καὶ συ-νέπλαττον ὑπὸ δὲ μεγέθους καὶ στάσεωςἕτερον αὑτῷ μέγεθος ἐκτᾶτο καὶ χώρανἀναδεχομένην τὰ πλεῖστα τῶν ὑπὸ τοῦ πο-ταμοῦ καταφρομένων τοῦτο νῦν νῆσόςἐστιν ἱερὰ κατὰ τὴν πόλιν ἔχει δὲ καὶ ναο-ὺς θεῶν καὶ περιπάτους καλεῖται δὲ φωνῇτῇ Λατίνων Μέσον δυεῖν γεφυρῶν ἔνιοι δὲτοῦτο συμπεσεῖν ἱστοροῦσιν οὐχ ὅτε τὸΤαρκυνίου καθιερώθη πεδίον ἀλλὰ χρόνοιςὕστερον ἄλλο χωρίον ὁμοροῦν ἐκείνῳ Ταρ-κυνίας ἀνείσης ἡ δὲ Ταρκυνία παρθένος ἦνἱέρεια μία τῶν Ἑστιάδων ἔσχε δὲ τιμὰςἀντὶ τούτου μεγάλας ἐν αἷς ἦν καὶ τὸ μαρ-τυρίαν αὐτῆς δέχεσθαι μόνης γυναικῶνmiddot τὸδ ἐξεῖναι γαμεῖσθαι ψηφισαμένων οὐ προ-σεδέξατο καὶ ταῦτα μὲν οὕτω γενέσθαι

90

μυθολογοῦσι[9] Ταρκύνιον δὲ τὴν ἐκ προδοσίας ἀπο-γνόντα τῆς ἀρχῆς ἀνάληψιν ἐδέξαντο Τυρ-ρηνοὶ προθύμως καὶ μεγάλῃ δυνάμει κα-τῆγον ἀντεξῆγον δὲ τοὺς Ῥωμαίους οἱὕπατοι καὶ παρέταξαν ἐν χωρίοις ἱεροῖςὧν τὸ μὲν Ὁράτιον ἄλσος τὸ δὲ Ναιούιονλειμῶνα προσαγορεύουσιν ἀρχομένων δαὐτῶν συνάγειν εἰς χεῖρας Ἄρρων ὁ Ταρ-κυνίου παῖς καὶ Βροῦτος ὁ Ῥωμαίων ὕπα-τος οὐ κατὰ τύχην ἀλλήλοις περιπεσόντεςἀλλ ὑπ ἔχθους καὶ ὀργῆς ὁ μὲν ὡς ἐπὶ τύ-ραννον καὶ πολέμιον τῆς πατρίδος ὁ δὲ τῆςφυγῆς ἀμυνόμενος ὥρμησαν ὁμόσε τοῖςἵπποις θυμῷ δὲ μᾶλλον ἢ λογισμῷ προ-σμείξαντες ἠφείδησαν αὑτῶν καὶ συνα-πέθανον ἀλλήλοις οὕτω δὲ δεινοῦ γενο-μένου τοῦ προάγωνος οὐκ ἔσχεν ὁ ἀγὼντέλος ἐπιεικέστερον ἀλλὰ καὶ δράσαντεςἴσα καὶ παθόντες οἱ στρατοὶ διεκρίθησανὑπὸ χειμῶνος ἦν οὖν ἐν ἀπόροις ὁ Οὐα-

91

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ῦτο καὶ τὴν ἅμα τούτῳ γενομένην τῶν τεμέτρων ἐπαύξησιν καὶ τοῦ νομίσματος τι-μήν ἑκατὸν γὰρ ἐποίησε δραχμῶν τὴνμνᾶν πρότερον ἑβδομήκοντα καὶ τριῶνοὖσαν ὥστ ἀριθμῷ μὲν ἴσον δυνάμει δἔλαττον ἀποδιδόντων ὠφελεῖσθαι μὲν τοὺςἐκτίνοντας μεγάλα μηδὲν δὲ βλάπτεσθαιτοὺς κομιζομένους οἱ δὲ πλεῖστοι πάντωνὁμοῦ φασι τῶν συμβολαίων ἀναίρεσιν γε-νέσθαι τὴν σεισάχθειαν καὶ τούτοις συ-νᾴδει μᾶλλον τὰ ποιήματα Σεμνύνεται γὰρΣόλων ἐν τούτοις ὅτι τῆς τε προϋποκει-μένης γῆςὅρους ἀνεῖλε πολλαχῆ πεπηγόταςπρόσθεν δὲ δουλεύουσα νῦν ἐλευθέρακαὶ τῶν ἀγωγίμων πρὸς ἀργύριον γεγο-νότων πολιτῶν τοὺς μὲν ἀνήγαγεν ἀπὸξένηςγλῶσσαν οὐκέτ Ἀττικὴνἱέντας ὡς ἂν πολλαχῆ πλανωμένουςτοὺς δ ἐνθάδ αὐτοῦ δουλίην ἀεικέα ἔχο-

34

Ἐπιμενίδης μὲν οὖν μάλιστα θαυμασθείςκαὶ χρήματα διδόντων πολλὰ καὶ τιμὰς με-γάλας τῶν Ἀθηναίων οὐδὲν ἢ θαλλὸν ἀπὸτῆς ἱερᾶς ἐλαίας αἰτησάμενος καὶ λαβὼνἀπῆλθεν[13] οἱ δ Ἀθηναῖοι τῆς Κυλωνείου πεπαυ-μένης ταραχῆς καὶ μεθεστώτων ὥσπερεἴρηται τῶν ἐναγῶν τὴν παλαιᾶν αὖθιςστάσιν ὑπὲρ τῆς πολιτείας ἐστασίαζονὅσας ἡ χώρα διαφορὰς εἶχεν εἰς τοσαῦταμέρη τῆς πόλεως διαστάσης ἦν γὰρ τὸ μὲντῶν Διακρίων γένος δημοκρατικώτατονὀλιγαρχικώτατον δὲ τὸ τῶν Πεδιέων τρί-τοι δ οἱ Πάραλοι μέσον τινὰ καὶ μεμιγ-μένον αἱρούμενοι πολιτείας τρόπον ἐμπο-δὼν ἦσαν καὶ διεκώλυον τοὺς ἑτέρους κρα-τῆσαι τότε δὲ τῆς τῶν πενήτων πρὸς τοὺςπλουσίους ἀνωμαλίας ὥσπερ ἀκμὴν λαβού-σης παντάπασιν ἐπισφαλῶς ἡ πόλις διέκει-το καὶ μόνως ἂν ἐδόκει καταστῆναι καὶπαύσασθαι ταραττομένη τυραννίδος γενο-

27

γῆς ἔδωκεν αὐτὸν δὲ τῇ βουλῇ προσέγρα-ψεν ἀρχὴν πολιτείας λαμβάνοντα ταύτηνᾗ χρώμενος ἐμφρόνως ἀνέδραμεν εἰς τὸπρῶτον ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἔσχε με-γάλην καὶ γένος οὐδενὸς ἀμαυρότερον ἐνῬώμῃ τὸ Κλαυδίων ἀφ αὑτοῦ κατέλιπε[22] Τὰ δὲ Σαβίνων οὕτω διακριθέντα τῷμετοικισμῷ τῶν ἀνδρῶν οὐκ εἴασαν οἱ δη-μαγωγοῦντες ἀτρεμῆσαι καὶ καταστῆναισχετλιάζοντες εἰ Κλαῦσος ἃ παρὼν οὐκἔπεισε διαπράξεται φυγὰς γενόμενος καὶπολέμιος μὴ δοῦναι δίκην Ῥωμαίους ὧνὑβρίζουσιν ἄραντες οὖν στρατῷ μεγάλῳπερὶ Φειδήνας κατηυλίσαντο καί τιναλόχον θέμενοι πρὸ τῆς Ῥώμης ἐν χωρίοιςσυνηρεφέσι καὶ κοίλοις δισχιλίους ὁπλίταςἔμελλον ἅμ ἡμέρᾳ φανερῶς ἱππεῦσιν ὀλί-γοις λείαν ἐλαύνειν εἴρητο δ αὐτοῖς ὅταντῇ πόλει προσελάσωσιν ὑποφεύγειν ἕωςἐμβάλωσιν εἰς τὴν ἐνέδραν τοὺς πολεμίουςταῦθ ὁ Ποπλικόλας αὐθημερὸν πυθόμενος

120

ἄλλως ἅρμα κατὰ κορυφὴν ἐπιστῆσαι κε-ραμεοῦν ἐξέδωκε Τυρρηνοῖς τισιν ἐξ Οὐηί-ων δημιουργοῖς εἶτ ὀλίγον ὕστερον ἐξέπε-σε τῆς ἀρχῆς τῶν δὲ Τυρρηνῶν διαπεπλα-σμένον τὸ τέθριππον ἐμβαλόντων εἰς κάμι-νον οὐκ ἔπαθεν ἃ προσήκει πάσχειν πηλὸνἐν πυρί πυκνοῦσθαι καὶ συνιζάνειν ἐκτηκο-μένης τῆς ὑγρότητος ἀλλ ἐξέστη καὶ ᾤδη-σε καὶ μέγεθος ἔσχεν ἅμα ῥώμῃ καὶ σκλη-ρότητι τοσοῦτον ὥστε μόλις ἐξαιρεθῆναιτὴν ὀροφὴν ἀποσκευασαμένων τῆς καμίνουκαὶ τῶν τοίχων περιαιρεθέντων ὡς οὖνἐδόκει τοῖς μάντεσι θεῖον εἶναι σημεῖονεὐτυχίας καὶ δυνάμεως παρ οἷς ἔσοιτο τὸτέθριππον ἔγνωσαν οἱ Οὐήιοι μὴ προ-έσθαι τοῖς Ῥωμαίοις ἀπαιτοῦσι καὶ ἀπε-κρίναντο τοῦτο Ταρκυνίοις οὐ τοῖς Ταρκυ-νίους ἐκβαλοῦσι προσήκειν ὀλίγαις δὕστερον ἡμέραις ἦσαν ἵππων ἀγῶνες αὐτο-ῖς καὶ τὰ μὲν ἄλλα θέαν καὶ σπουδὴνltτὴνgt εἰωθυῖαν παρεῖχε τὸ δὲ νικῆσαν

101

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

μένης ἅπας μὲν γὰρ ὁ δῆμος ἦν ὑπόχρεωςτῶν πλουσίων ἢ γὰρ ἐγεώργουν ἐκείνοιςἕκτα τῶν γινομένων τελοῦντες ἑκτημόριοιπροσαγορευόμενοι καὶ θῆτες ἢ χρέα λαμ-βάνοντες ἐπὶ τοῖς σώμασιν ἀγώγιμοι τοῖςδανείζουσιν ἦσαν οἱ μὲν αὐτοῦ δουλεύο-ντες οἱ δ ἐπὶ τὴν ξένην πιπρασκόμενοιπολλοὶ δὲ καὶ παῖδας ἰδίους ἠναγκάζοντοπωλεῖν οὐδεὶς γὰρ νόμος ἐκώλυἐ τὴνπόλιν φεύγειν διὰ τὴν χαλεπότητα τῶν δα-νειστῶν οἱ δὲ πλεῖστοι καὶ ῥωμαλεώτατοισυνίσταντο καὶ παρεκάλουν ἀλλήλους μὴπεριορᾶν ἀλλ ἑλομένους ἕνα προστάτηνἄνδρα πιστὸν ἀφελέσθαι τοὺς ὑπερημέρουςκαὶ τὴν γῆν ἀναδάσασθαι καὶ ὅλως μετα-στῆσαι τὴν πολιτείαν[14] ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονι-μώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνονμάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντακαὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆςἀδικίας μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις

28

ὁμοῦ βίην τε καὶ δίκην συναρμόσαςὅθεν ὕστερον ἐρωτηθεὶς εἰ τοὺς ἀρίστουςἈθηναίοις νόμους ἔγραψεν ldquoὧν ἄνrdquo ἔφηldquoπροσεδέξαντο τοὺς ἀρίστουςrdquoἃ δ οὖ οἱ νεώτεροι τοὺς Ἀθηναίους λέγου-σι τὰς τῶν πραγμάτων δυσχερείας ὀνόμασιχρηστοῖς καὶ φιλανθρώποις ἐπικαλύπτο-ντας ἀστείως ὑποκορίζεσθαι τὰς μὲν πόρ-νας ἑταίρας τοὺς δὲ φόρους συντάξεις φυ-λακὰς δὲ τὰς φρουρὰς τῶν πόλεων οἴκημαδὲ τὸ δεσμωτήριον καλοῦντας πρώτουΣόλωνος ἦν ὡς ἔοικε σόφισμα τὴν τῶνχρεῶν ἀποκοπὴν σεισάχθειαν ὀνομάσα-ντος τοῦτο γὰρ ἐποιήσατο πρῶτον πολί-τευμα γράψας τὰ μὲν ὑπάρχοντα τῶν χρε-ῶν ἀνεῖσθαι πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ἐπὶ τοῖςσώμασι μηδένα δανείζειν καίτοι τινὲςἔγραψαν ὧν ἐστὶν Ἀνδροτίων οὐκ ἀποκο-πῇ χρεῶν ἀλλὰ τόκων μετριότητι κουφι-σθέντας ἀγαπῆσαι τοὺς πένητας καὶ σει-σάχθειαν ὀνομάσαι τὸ φιλανθρώπευμα το-

33

τέθριππον ὁ μὲν ἡνίοχος ἐξήλαυνε τοῦ ἱπ-ποδρόμου σχέδην ἐστεφανωμένος οἱ δ ἵπ-ποι πτοηθέντες ἀπ οὐδεμιᾶς ἐμφανοῦςπροφάσεως ἀλλὰ κατὰ δή τι δαιμόνιον ἢτυχαῖον ἵεντο παντὶ τάχει πρὸς τὴν Ῥω-μαίων πόλιν ἔχοντες τὸν ἡνίοχον ὡς [δ]οὐδὲν ἦν ἔργον αὐτοῦ κατατείνοντος οὐδὲπαρηγοροῦντος ἀλλ ἥρπαστο δόντα τῇῥύμῃ καὶ φερόμενον μέχρι οὗ τῷ Καπιτω-λίῳ προσμείξαντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἐντα-ῦθα περὶ τὴν πύλην ἣν νῦν Ῥατουμέναν κα-λοῦσι γενομένου δὲ τούτου θαυμάσαντεςοἱ Οὐήιοι καὶ φοβηθέντες ἐπέτρεψαν ἀπο-δοῦναι τὸ ἅρμα τοῖς τεχνίταις[14] Τὸν δὲ νεὼν τοῦ Καπιτωλίου Διὸςεὔξατο μὲν ἀναθήσειν Ταρκύνιος ὁ Δημα-ράτου πολεμῶν Σαβίνοις ᾠκοδόμησε δὲΤαρκύνιος ὁ Σούπερβος υἱὸς ὢν ἢ υἱωνὸςτοῦ εὐξαμένου καθιερῶσαι δ οὐκ ἔφθασενἀλλὰ μικρὸν ἀπελείπετο τοῦ τέλος ἔχεινὅτε Ταρκύνιος ἐξέπιπτεν ὡς οὖν ἀπείργα-

102

αὐτοῦ τοιαῦταmiddot σὲ Ποπλικόλας ἄνδραχρηστὸν ὄντα καὶ δίκαιον οὐδενὶ κακῷ δεῖνοἴεται τοὺς σεαυτοῦ πολίτας ἀμύνεσθαικαίπερ ἀδικούμενονmiddot εἰ δὲ βούλοιο σῴζωνσεαυτὸν μεταστῆναι καὶ φυγεῖν τοὺς μισο-ῦντας ὑποδέξεταί σε δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ τῆςτε σῆς ἀρετῆς ἀξίως καὶ τῆς Ῥωμαίων λα-μπρότητος ταῦτα πολλάκις διασκοποῦντιτῷ Κλαύσῳ βέλτιστα τῶν ἀναγκαίων ἐφαί-νετο καὶ τοὺς φίλους συμπαρακαλῶν ἐκεί-νων τε πολλοὺς ὁμοίως συναναπειθόντωνπεντακισχιλίους οἴκους ἀναστήσας μετὰπαίδων καὶ γυναικῶν ὅπερ ἦν ἐν Σαβίνοιςἀθόρυβον μάλιστα καὶ βίου πρᾴου καὶ κα-θεστῶτος οἰκεῖον εἰς Ῥώμην ἦγε προει-δότος τοῦ Ποπλικόλα καὶ δεχομένου φιλο-φρόνως καὶ προθύμως ἐπὶ πᾶσι δικαίοιςτοὺς μὲν γὰρ οἴκους εὐθὺς ἀνέμειξε τῷ πο-λιτεύματι καὶ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳδυεῖν πλέθρων περὶ τὸν Ἀνίωνα ποταμόντῷ δὲ Κλαύσῳ πλέθρα πέντε καὶ εἴκοσι

119

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ἤθελον γάρ κεν κρατήσας πλοῦτον ἄφθο-νον λαβὼνκαὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέρανμίανἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι κἀπιτετρῖφθαιγένος[15] ταῦτα τοὺς πολλοὺς καὶ φαύλους περὶαὐτοῦ πεποίηκε λέγοντας οὐ μὴν ἀπω-σάμενός γε τὴν τυραννίδα τὸν πρᾳότατονἐχρήσατο τρόπον τοῖς πράγμασιν οὐδὲ μα-λακῶς οὐδ ὑπείκων τοῖς δυναμένοις οὐδὲπρὸς ἡδονὴν τῶν ἑλομένων ἔθετο τοὺςνόμους ἀλλ ᾗ μὲν ἄριστον ἦν οὐκ ἐπήγα-γεν ἰατρείαν οὐδὲ καινοτομίαν φοβηθεὶςμὴ συγχέας παντάπασι καὶ ταράξας τὴνπόλιν ἀσθενέστερος γένηται τοῦ κατα-στῆσαι πάλιν καὶ συναρμόσασθαι πρὸς τὸἄριστον ἃ δὲ καὶ λέγων ἤλπιζε πειθο-μένοις καὶ προσάγων ἀνάγκην ὑπομένουσιχρήσασθαι ταῦτ ἔπραττεν ὥς φησιναὐτός

32

ἐνεχόμενον ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθε-ῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς καίτοιΦανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλω-να χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρουςἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως ὑποσχέσθαι κρύ-φα τοῖς μὲν ἀπόροις τὴν νέμησιν τοῖς δὲχρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίωνἀλλ αὐτὸς ὁ Σόλων ὀκνῶν φησι τὸ πρῶτονἅψασθαι τῆς πολιτείας καὶ δεδοικὼς τῶνμὲν τὴν φιλοχρηματίαν τῶν δὲ τὴν ὑπερη-φανίαν ᾑρέθη δὲ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτονὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης δεξα-μένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔποροντῶν πλουσίων ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενή-των λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περι-φερομένη πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσονπόλεμον οὐ ποιεῖ καὶ τοῖς κτηματικοῖςἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι τῶν μὲν ἀξίᾳκαὶ ἀρετῇ τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸἴσον ἕξειν προσδοκώντων ὅθεν ἐπ ἐλπίδοςμεγάλης ἑκατέρων γενομένων οἱ

29

τασκευὴ τῶν πολεμίων καὶ σύστασις ἦνοὖν Ἄππιος Κλαῦσος ἐν Σαβίνοις ἀνὴρχρήμασί τε δυνατὸς καὶ σώματος ῥώμῃπρὸς ἀλκὴν ἐπιφανής ἀρετῆς δὲ δόξῃμάλιστα καὶ λόγου δεινότητι πρωτεύων ὃδὲ πᾶσι συμβαίνει τοῖς μεγάλοις οὐ διέφυ-γε παθεῖν ἀλλ ἐφθονεῖτο καὶ τοῖς φθονο-ῦσιν αἰτίαν παρέσχε καταπαύων τὸν πόλε-μον αὔξειν τὰ Ῥωμαίων ἐπὶ τυραννίδι καὶδουλώσει τῆς πατρίδος αἰσθόμενος δὲτοὺς λόγους τούτους βουλομένῳ τῷ πλήθειλεγομένους καὶ προσκρούοντα τοῖς πολλοῖςκαὶ πολεμοποιοῖς καὶ στρατιωτικοῖς ἑαυ-τόν ἐφοβεῖτο τὴν κρίσιν ἑταιρείαν δὲ καὶδύναμιν φίλων καὶ οἰκείων ἔχων ἀμύνου-σαν περὶ αὑτὸν ἐστασίαζε καὶ τοῦτ ἦν τοῦπολέμου διατριβὴ καὶ μέλλησις τοῖς Σαβί-νοις ταῦτ οὖν ὁ Ποπλικόλας οὐ μόνονεἰδέναι ποιούμενος ἔργον ἀλλὰ καὶ κινεῖνκαὶ συνεξορμᾶν τὴν στάσιν εἶχεν ἄνδραςἐπιτηδείους οἳ τῷ Κλαύσῳ διελέγοντο παρ

118

στο τελέως καὶ τὸν προσήκοντα κόσμονἀπεῖχεν ἦν τῷ Ποπλικόλᾳ φιλοτιμία πρὸςτὴν καθιέρωσιν ἐφθόνουν δὲ πολλοὶ τῶνδυνατῶν καὶ ἤχθοντο ταῖς μὲν ἄλλαις τι-μαῖς ἧττον ἃς νομοθετῶν καὶ στρατηγῶνἐκ προσηκόντων εἶχε ταύτην δ οὖσαν ἀλ-λοτρίαν οὐκ ᾤοντο δεῖν αὐτῷ προσγε-νέσθαι καὶ τὸν Ὁράτιον προετρέποντο καὶπαρώξυνον ἀντιποιεῖσθαι τῆς καθιερώσε-ως γενομένης οὖν τῷ Ποπλικόλᾳ στρατεί-ας ἀναγκαίας ψηφισάμενοι τὸν Ὁράτιονκαθιεροῦν ἀνήγαγον εἰς τὸ Καπιτώλιον ὡςοὐκ ἂν ἐκείνου περιγενόμενοι παρόντοςἔνιοι δέ φασι κλήρῳ τῶν ὑπάτων λαχεῖνἐκεῖνον ἐπὶ τὴν στρατείαν ἄκοντα τοῦτονδ ἐπὶ τὴν καθιέρωσιν ἔξεστι δὲ περὶ τού-των ὅπως ἔσχεν εἰκάζειν τοῖς πραχθεῖσιπερὶ τὴν καθιέρωσιν εἰδοῖς οὖν Σεπτεμβρί-αις -- ὃ συντυγχάνει περὶ τὴν πανσέληνονμάλιστα τοῦ Μεταγειτνιῶνος -- συνηθροι-σμένων ἁπάντων εἰς τὸ Καπιτώλιον ὁ μὲν

103

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι τυ-ραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντεςεὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρα-τῆ γενόμενον πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσουπολιτῶν τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβο-λὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσανοὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρο-νιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν ἔνιοιδέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ ΣόλωνιΠυθοῖ τοιαύτηνἧσο μέσην κατὰ νῆα κυβερνητήριον ἔργονεὐθύνων πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροιμάλιστα δὲ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον εἰ διὰ το-ὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν ὥσπεροὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλεί-αν γενομένην καὶ γεγενημένην πρότερονμὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν νῦν δὲ Μιτυλη-ναίοις Πιττακὸν ᾑρημένοις τύραννοντούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆςαὑτοῦ προαιρέσεως ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺςφίλους εἶπεν ὡς λέγεται καλὸν μὲν εἶναι

30

τὴν τυραννίδα χωρίον οὐκ ἔχειν δὲ ἀπόβα-σιν πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασιγράφωνεἰ δὲ γῆς φησίν ἐφεισάμηνπατρίδος τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχουοὐ καθηψάμην μιάνας καὶ καταισχύναςκλέοςοὐδὲν αἰδεῦμαι πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δο-κέω πάντας ἀνθρώπουςὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίαςμεγάλην δόξαν εἶχεν ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦτὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλε-γον γέγραφεν οὕτωςοὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήειςἀνήρἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος αὐτὸς οὐκ ἐδέξα-τοπεριβαλὼν δ ἄγραν ἀγασθεὶς οὐκ ἐπέσπα-σεν μέγαδίκτυον θυμοῦ θ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀπο-σφαλείς

31

Ὁράτιος σιωπῆς γενομένης τά τ ἄλλαδράσας καὶ τῶν θυρῶν ἁψάμενος ὥσπερἔθος ἐστίν ἐπεφθέγγετο τὰς νενομισμέναςἐπὶ τῇ καθιερώσει φωνάςmiddot ὁ δ ἀδελφὸς τοῦΠοπλικόλα Μᾶρκος ἐκ πολλοῦ παρὰ τὰςθύρας ὑφεστὼς καὶ παραφυλάττων τὸν και-ρόν ὦ ὕπατε εἶπεν ὁ υἱός σου τέθνηκενἐν τῷ στρατοπέδῳ νοσήσας τοῦτο πάνταςἠνίασε τοὺς ἀκούσανταςmiddot ὁ δ Ὁράτιοςοὐδὲν διαταραχθείς ἀλλ ἢ τοσοῦτον μόνονεἰπών ῥίψατε τοίνυν ὅπου βούλεσθε τὸννεκρόν ἐγὼ γὰρ οὐ προσίεμαι τὸ πένθοςἐπέραινε τὴν λοιπὴν καθιέρωσιν ἦν δὲ τὸπροσηγγελμένον οὐκ ἀληθές ἀλλ ὁ Μᾶρ-κος ὡς ἀποστήσων τὸν Ὁράτιον ἐψεύσα-το θαυμαστὸς οὖν ὁ ἀνὴρ τῆς εὐσταθείαςεἴτε τὴν ἀπάτην ἐν καιρῷ βραχεῖ συνεῖδενεἴτε πιστευθεὶς ὁ λόγος οὐκ ἐκίνησεναὐτόν[15] Ἔοικε δὲ καὶ περὶ τὸν δεύτερον ναὸνὁμοία τύχη γενέσθαι τῆς καθιερώσεως τὸν

104

δὴ κατὰ τὸ συγχώρημα τῆς τιμῆς ἀεὶ τοῦδημοσίου προσεπιλαμβάνοι τὰς δ Ἑλληνι-κὰς πρότερον οὕτως ἔχειν ἁπάσας λέγου-σιν ἀπὸ τῶν κωμῳδιῶν λαμβάνοντες ὅτικόπτουσι καὶ ψοφοῦσι τὰς αὑτῶν θύρας ἔν-δοθεν οἱ προϊέναι μέλλοντες ὅπως αἴσθη-σις ἔξω γίνοιτο τοῖς παρερχομένοις ἢ προ-σεστῶσι καὶ μὴ καταλαμβάνοιντο προϊού-σαις ταῖς κλισιάσιν εἰς τὸν στενωπόν[21] Τῷ δ ἑξῆς ἔτει πάλιν ὑπάτευε Ποπλι-κόλας τὸ τέταρτονmiddot ἦν δὲ προσδοκία πο-λέμου Σαβίνων καὶ Λατίνων συνιστα-μένων καί τις ἅμα δεισιδαιμονία τῆς πόλε-ως ἥψατοmiddot πᾶσαι γὰρ αἱ κυοῦσαι τότε γυ-ναῖκες ἐξέβαλλον ἀνάπηρα καὶ τέλος οὐδε-μία γένεσις ἔσχεν ὅθεν ἐκ τῶν Σιβυλλείωνὁ Ποπλικόλας ἱλασάμενος τὸν Ἅιδην καίτινας ἀγῶνας πυθοχρήστους ἀγαγών καὶταῖς ἐλπίσι πρὸς τὸ θεῖον ἡδίονα καταστή-σας τὴν πόλιν ἤδη τοῖς ἀπ ἀνθρώπων φο-βεροῖς προσεῖχε μεγάλη γὰρ ἐφαίνετο κα-

117

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

οὕτω καὶ τοσούτους μάρτυρας ἔχοντα καὶὃ μεῖζόν ἐστι πρέποντα τῷ Σόλωνος ἤθεικαὶ τῆς ἐκείνου μεγαλοφροσύνης καὶ σοφί-ας ἄξιον οὔ μοι δοκῶ προήσεσθαι χρονικο-ῖς τισι λεγομένοις κανόσιν οὓς μυρίοι διορ-θοῦντες ἄχρι σήμερον εἰς οὐδὲν αὑτοῖς ὁμο-λογούμενον δύνανται καταστῆσαι τὰς ἀντι-λογίας τὸν δ οὖν Σόλωνά φασιν εἰς Σάρ-δεις δεηθέντι τῷ Κροίσῳ παραγενόμενονπαθεῖν τι παραπλήσιον ἀνδρὶ χερσαίῳ κα-τιόντι πρῶτον ἐπὶ θάλατταν ἐκεῖνός τεγὰρ ὁρῶν ἄλλον ἐξ ἄλλου ποταμὸν ᾤετοτὴν θάλασσαν εἶναι καὶ τῷ Σόλωνι τὴναὐλὴν διαπορευομένῳ καὶ πολλοὺς ὁρῶντιτῶν βασιλικῶν κεκοσμημένους πολυτελῶςκαὶ σοβοῦντας ἐν ὄχλῳ προπομπῶν καὶ δο-ρυφόρων ἕκαστος ἐδόκει Κροῖσος εἶναιμέχρι πρὸς αὐτὸν ἤχθη πᾶν ὅσον ἐν λίθοιςἐν βαφαῖς ἐσθῆτος ἐν τέχναις χρυσοῦ περὶκόσμον ἐκπρεπὲς ἔχειν ἢ περιττὸν ἢ ζηλω-τὸν ἐδόκει περικείμενον ὡς δὴ θέαμα σε-

60

καὶ γὰρ πληγέντος ἑτέρου καὶ βιασθέντοςἢ βλαβέντος ἐξῆν τῷ δυναμένῳ καὶ βουλο-μένῳ γράφεσθαι τὸν ἀδικοῦντα καὶδιώκειν ὀρθῶς ἐθίζοντος τοῦ νομοθέτουτοὺς πολίτας ὥσπερ ἑνὸς μέρη σώματοςσυναισθάνεσθαι καὶ συναλγεῖν ἀλλήλοιςτούτῳ δὲ τῷ νόμῳ συμφωνοῦντα λόγοναὐτοῦ διαμνημονεύουσιν ἐρωτηθεὶς γάρὡς ἔοικεν ἥτις οἰκεῖται κάλλιστα τῶνπόλεων ldquoἐκείνηrdquo εἶπεν ldquoἐν ᾗ τῶν ἀδικου-μένων οὐχ ἧττον οἱ μὴ ἀδικούμενοι προ-βάλλονται καὶ κολάζουσι τοὺς ἀδικοῦν-ταςrdquo[19] συστησάμενος δὲ τὴν ἐν Ἀρείῳ πάγῳβουλὴν ἐκ τῶν κατ ἐνιαυτὸν ἀρχόντων ἧςδιὰ τὸ ἄρξαι καὶ αὐτὸς μετεῖχεν ἔτι δὁρῶν τὸν δῆμον οἰδοῦντα καὶ θρασυνόμενοντῇ τῶν χρεῶν ἀφέσει δευτέραν προσκα-τένειμε βουλήν ἀπὸ φυλῆς ἑκάστης τετ-τάρων οὐσῶν ἑκατὸν ἄνδρας ἐπιλεξάμε-νος οὓς προβουλεύειν ἔταξε τοῦ δήμου καὶ

41

πῶν παρέδωκε τοῖς Ῥωμαίοις διὸ καὶκαθ ἡμᾶς ἔτι πωλοῦντες τὰ δημόσιαπρῶτα κηρύττουσι τὰ Πορσίννα χρήματατιμὴν τῷ ἀνδρὶ τῆς χάριτος ἀίδιον [ἐν] τῇμνήμῃ διαφυλάττοντες εἱστήκει δὲ καὶχαλκοῦς ἀνδριὰς αὐτοῦ παρὰ τὸ βουλευτή-ριον ἁπλοῦς καὶ ἀρχαϊκὸς τῇ ἐργασίᾳ[20] Μετὰ δὲ ταῦτα Σαβίνων ἐμβαλόντωνεἰς τὴν χώραν ὕπατος μὲν ἀπεδείχθηΜᾶρκος Οὐαλέριος ἀδελφὸς Ποπλικόλακαὶ Ποστούμιος Τούβερτος πραττομένωνδὲ τῶν μεγίστων γνώμῃ καὶ παρουσίᾳ Πο-πλικόλα δυσὶ μάχαις μεγάλαις ὁ Μᾶρκοςἐνίκησεν ὧν ἐν τῇ δευτέρᾳ μηδένα Ῥωμαί-ων ἀποβαλὼν τρισχιλίους ἐπὶ μυρίοις τῶνπολεμίων ἀνεῖλε καὶ γέρας ἔσχεν ἐπὶ τοῖςθριάμβοις οἰκίαν αὐτῷ γενέσθαι δημοσίοιςἀναλώμασιν ἐν Παλατίῳ τῶν δ ἄλλωντότε θυρῶν εἴσω τῆς οἰκίας εἰς τὸ κλισίονἀνοιγομένων ἐκείνης μόνης τῆς οἰκίαςἐποίησαν ἐκτὸς ἀνάγεσθαι τὴν αὔλειον ὡς

116

μὲν γὰρ πρῶτον ὡς εἴρηται Ταρκυνίου κα-τασκευάσαντος Ὁρατίου δὲ καθιερώσα-ντος ἐν τοῖς ἐμφυλίοις πολέμοις πῦρἀπώλεσε τὸν δὲ δεύτερον ἀνέστησε μὲνΣύλλας ἐπεγράφη δὲ τῇ καθιερώσειΚάτουλος Σύλλα προαποθανόντος τούτουδὲ πάλιν ἐν ταῖς κατὰ Οὐιτέλλιον στάσεσιδιαφθαρέντος τὸν τρίτον τῇ πρὸς τὰ ἄλλακἀν τούτῳ χρησάμενος εὐποτμίᾳ Οὐεσπα-σιανὸς ἐξ ἀρχῆς ἄχρι τέλους ἀναγαγὼνἐπεῖδε γενόμενον καὶ φθειρόμενον μετὀλίγον οὐκ ἐπεῖδεν ἀλλὰ τοσοῦτον εὐτυχίᾳΣύλλαν παρῆλθεν ὅσον ἐκεῖνον μὲν τῆςἀφιερώσεως τοῦ ἔργου τοῦτον δὲ τῆς ἀναι-ρέσεως προαποθανεῖν ἅμα γὰρ τῷ τελευ-τῆσαι Οὐεσπασιανὸν ἐνεπρήσθη τὸ Καπι-τώλιον ὁ δὲ τέταρτος οὗτος ὑπὸ Δομετια-νοῦ καὶ συνετελέσθη καὶ καθιερώθη λέγε-ται δὲ Ταρκύνιον εἰς τοὺς θεμελίους ἀνα-λῶσαι λίτρας ἀργυρίου τετρακισμυρίαςτούτου δὲ τοῦ καθ ἡμᾶς τὸν μέγιστον

105

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

μηδὲν ἐᾶν ἀπροβούλευτον εἰς ἐκκλησίανεἰσφέρεσθαι τὴν δ ἄνω βουλὴν ἐπίσκοπονπάντων καὶ φύλακα τῶν νόμων ἐκάθισενοἰόμενος ἐπὶ δυσὶ βουλαῖς ὥσπερ ἀγκύραιςὁρμοῦσαν ἧττον ἐν σάλῳ τὴν πόλιν ἔσεσθαικαὶ μᾶλλον ἀτρεμοῦντα τὸν δῆμον πα-ρέξεινοἱ μὲν οὖν πλεῖστοι τὴν ἐξ Ἀρείου πάγουβουλήν ὥσπερ εἴρηται Σόλωνα συστήσα-σθαί φασι καὶ μαρτυρεῖν αὐτοῖς δοκεῖμάλιστα τὸ μηδαμοῦ τὸν Δράκοντα λέγεινμηδ ὀνομάζειν Ἀρεοπαγίτας ἀλλὰ τοῖςἐφέταις ἀεὶ διαλέγεσθαι περὶ τῶν φονικῶνὁ δὲ τρισκαιδέκατος ἄξων τοῦ Σόλωνοςτὸν ὄγδοον ἔχει τῶν νόμων οὕτως αὐτοῖςὀνόμασι γεγραμμένον ldquoἀτίμων ὅσοι ἄτι-μοι ἦσαν πρὶν ἢ Σόλωνα ἄρξαι ἐπιτίμουςεἶναι πλὴν ὅσοι ἐξ Ἀρείου πάγου ἢ ὅσοι ἐκτῶν ἐφετῶν ἢ ἐκ πρυτανείου καταδικα-σθέντες ὑπὸ τῶν βασιλέων ἐπὶ φόνῳ ἢσφαγαῖσιν ἢ ἐπὶ τυραννίδι ἔφευγον ὅτε ὁ

42

καὶ παρὼν ἐπεμελήθη τοῦ συνοικισμοῦκαὶ συνδιεκόσμησε πρός τε διαγωγὴν ἄρι-στα καὶ πρὸς ἀσφάλειαν ὥστε πολλοὺςμὲν οἰκήτορας τῷ Φιλοκύπρῳ συνελθεῖνζηλῶσαι δὲ τοὺς ἄλλους βασιλέας διὸ καὶτῷ Σόλωνι τιμὴν ἀποδιδοὺς Αἰπεῖαν τὴνπόλιν καλουμένην πρότερον ἀπ ἐκείνουΣόλους προσηγόρευσε καὶ αὐτὸς δὲ μέμνη-ται τοῦ συνοικισμοῦ προσαγορεύσας γὰρἐν ταῖς ἐλεγείαις τὸν Φιλόκυπροννῦν δὲ φησί σὺ μὲν Σολίοισι πολὺνχρόνον ἐνθάδ ἀνάσσωντήνδε πόλιν ναίοις καὶ γένος ὑμέτεροναὐτὰρ ἐμὲ ξὺν νηὶ θοῇ κλεινῆς ἀπὸ νήσουἀσκηθῆ πέμποι Κύπρις ἰοστέφανοςοἰκισμῷ δ ἐπὶ τῷδε χάριν καὶ κῦδοςὀπάζοιἐσθλὸν καὶ νόστον πατρίδ ἐς ἡμετέρην[27] τὴν δὲ πρὸς Κροῖσον ἔντευξιν αὐτοῦδοκοῦσιν ἔνιοι τοῖς χρόνοις ὡς πεπλα-σμένην ἐλέγχειν ἐγὼ δὲ λόγον ἔνδοξον

59

ltἂνgt ἐν Ῥώμῃ τῶν ἰδιωτικῶν πλούτωνἐκλογισθέντα μὴ τελέσαι τὸ τῆς χρυσώσε-ως ἀνάλωμα πλέον ἢ δισχιλίων καὶ μυρί-ων ταλάντων γενόμενον οἱ δὲ κίονες ἐκτοῦ Πεντελῆσιν ἐτμήθησαν λίθου κάλλι-στα τῷ πάχει πρὸς τὸ μῆκος ἔχοντεςmiddot εἴδο-μεν γὰρ αὐτοὺς Ἀθήνησιν ἐν δὲ Ῥώμῃπληγέντες αὖθις καὶ ἀναξεσθέντες οὐ το-σοῦτον ἔσχον γλαφυρίας ὅσον ἀπώλεσανσυμμετρίας τοῦ καλοῦ διάκενοι καὶ λαγα-ροὶ φανέντες ὁ μέντοι θαυμάσας τὴν τοῦΚαπιτωλίου πολυτέλειαν εἰ μίαν εἶδεν ἐνοἰκίᾳ Δομετιανοῦ στοὰν ἢ βασιλικὴν ἢ βα-λανεῖον ἢ παλλακίδων δίαιταν οἷόν ἐστι τὸλεγόμενον Ἐπιχάρμου πρὸς τὸν ἄσωτονmiddotοὐ φιλάνθρωπος τύ γ ἐσσmiddot ἔχεις νόσονmiddotχαίρεις διδούςτοιοῦτον ἄν τι πρὸς Δομετιανὸν εἰπεῖν προ-ήχθηmiddot οὐκ εὐσεβὴς οὐδὲ φιλότιμος τύ γἐσσίmiddot ἔχεις νόσονmiddot χαίρεις κατοικοδομῶνὥσπερ ὁ Μίδας ἐκεῖνος ἅπαντά σοι χρυσᾶ

106

Ῥωμαίους ὡς δὲ τὰς παρθένους κομισθεί-σας ὁ Πορσίννας εἶδεν ἐζήτει τὴν καταρ-ξαμένην τῆς πράξεως καὶ παρακελευσα-μένην ταῖς ἄλλαις ἀκούσας δὲ τὸ ὄνοματῆς Κλοιλίας προσέβλεψεν αὐτὴν ἵλεῳ καὶφαιδρῷ τῷ προσώπῳ καὶ κελεύσας ἵππονἀχθῆναι τῶν βασιλικῶν κεκοσμημένονεὐπρεπῶς ἐδωρήσατο τοῦτο ποιοῦνταιμαρτύριον οἱ μόνην τὴν Κλοιλίαν λέγοντεςἵππῳ διεξελάσαι τὸν ποταμόν οἱ δ οὔ φα-σιν ἀλλὰ τιμῆσαι τὸ ἀνδρῶδες αὐτῆς τὸνΤυρρηνόν ἀνάκειται δὲ τὴν ἱερὰν ὁδὸν πο-ρευομένοις εἰς Παλάτιον ἀνδριὰς αὐτῆςἔφιππος ὅν τινες οὐ τῆς Κλοιλίας ἀλλὰτῆς Οὐαλερίας εἶναι λέγουσινὉ δὲ Πορσίννας διαλλαγεὶς τοῖς Ῥωμαί-οις ἄλλην τε πολλὴν ἑαυτοῦ μεγαλοφροσύ-νην ἐπεδείξατο τῇ πόλει καὶ τὰ ὅπλα τοὺςΤυρρηνοὺς ἀναλαβεῖν κελεύσας ἄλλο δὲμηδέν ἀλλ ἐκλιπεῖν τὸν χάρακα σίτου τεπολλοῦ καὶ χρημάτων γέμοντα παντοδα-

115

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

χρόνῳ τούτῳ καὶ τοῖς νόμοις αὐτοὺς ἔσε-σθαι συνήθεις[26] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετοκαὶ διέτριψεν ὡς αὐτός φησιΝείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθενἀκτῆςχρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸνἩλιουπολίτην Σῶγχιν τὸν Σαίτην λο-γιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων συνεφιλοσόφη-σε παρ ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσαςλόγον ὡς Πλάτων φησίν ἐπεχείρησε διὰποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληναςἔπειτα πλεύσας εἰς Κύπρον ἠγαπήθη δια-φερόντως ὑπὸ Φιλοκύπρου τινὸς τῶν ἐκεῖβασιλέων ὃς εἶχεν οὐ μεγάλην πόλιν ᾠκι-σμένην ὑπὸ Δημοφῶντος τοῦ Θησέωςπερὶ τὸν Κλάριον ποταμὸν ἐν χωρίοις ὀχυ-ροῖς μέν ἄλλως δὲ δυσχερέσι καὶ φαύλοιςκειμένην ἔπεισεν οὖν αὐτὸν ὁ Σόλων ὑπο-κειμένου καλοῦ πεδίου μεταθέντα τὴνπόλιν ἡδίονα καὶ μείζονα κατασκευάσαι

58

θεσμὸς ἐφάνη ὅδεrdquo ταῦτα δὴ πάλιν ὡς πρὸτῆς Σόλωνος ἀρχῆς καὶ νομοθεσίας τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν οὖσαν ἐνδείκνυταιτίνες γὰρ ἦσαν οἱ πρὸ Σόλωνος ἐν Ἀρείῳπάγῳ καταδικασθέντες εἰ πρῶτος Σόλωνἔδωκε τῇ ἐξ Ἀρείου πάγου βουλῇ τὸ κρί-νειν εἰ μὴ νὴ Δία γέγονέ τις ἀσάφεια τοῦγράμματος ἢ ἔκλειψις ὥστε τοὺς ἡλω-κότας ἐπ αἰτίαις αἷς κρίνουσι νῦν οἱ Ἀρεο-παγῖται καὶ ἐφέται καὶ πρυτάνεις ὅτε ὁ θε-σμὸς ἐφάνη ὅδε μένειν ἀτίμους τῶν ἄλ-λων ἐπιτίμων γενομένων ταῦτα μὲν οὖνκαὶ αὐτὸς ἐπισκόπει[20] τῶν δ ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲνμάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμονεἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γε-νόμενον Βούλεται δ ὡς ἔοικε μὴ ἀπαθῶςμηδ ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν ἐνἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συ-ναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλω-πιζόμενον ἀλλ αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ

43

φασι μίαν αὐτῶν ὄνομα Κλοιλίαν ἵππῳ διε-ξελάσαι τὸν πόρον ἐγκελευομένην ταῖς ἄλ-λαις νεούσαις καὶ παραθαρρύνουσαν ἐπεὶδὲ σωθεῖσαι πρὸς τὸν Ποπλικόλαν ἧκονοὐκ ἐθαύμασεν οὐδ ἠγάπησεν ἀλλ ἠνιάθηὅτι Πορσίννα κακίων ἐν πίστει φανεῖταικαὶ τὸ τόλμημα τῶν παρθένων αἰτίαν ἕξεικακούργημα Ῥωμαίων γεγονέναι διὸ καὶσυλλαβὼν αὐτὰς πάλιν ἀπέστειλε πρὸς τὸνΠορσίνναν ταῦτα δ οἱ περὶ τὸν Ταρκύνιονπροαισθόμενοι καὶ καθίσαντες ἐνέδραντοῖς ἄγουσι τὰς παῖδας ἐν τῷ περᾶνἐπέθεντο πλείονες ὄντες ἐκείνων δ ὅμωςἀμυνομένων ἡ Ποπλικόλα θυγάτηρ Οὐα-λερία διὰ μέσων ὁρμήσασα τῶν μαχομένωνἀπέφυγε καὶ τρεῖς τινες οἰκέται συνδιεκ-πεσόντες ἔσῳζον αὐτήν τῶν δ ἄλλων οὐκἀκινδύνως ἀναμεμειγμένων τοῖς μαχο-μένοις αἰσθόμενος Ἄρρουν ὁ Πορσίνναυἱὸς ὀξέως προσεβοήθησε καὶ φυγῆς γενο-μένης τῶν πολεμίων περιεποίησε τοὺς

114

καὶ λίθινα βουλόμενος γενέσθαι ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[16] Ὁ δὲ Ταρκύνιος μετὰ τὴν μεγάληνμάχην ἐν ᾗ καὶ τὸν υἱὸν ἀπώλεσε μονομα-χήσαντα Βρούτῳ καταφυγὼν εἰς τὸ Κλού-σιον ἱκέτευσε Λάραν Πορσίνναν ἄνδρα καὶδύναμιν ἔχοντα μεγίστην τῶν Ἰταλικῶνβασιλέων καὶ δοκοῦντα χρηστὸν εἶναι καὶφιλότιμονmiddot ὁ δ ὑπέσχετο βοηθήσειν καὶπρῶτον μὲν ἔπεμψεν εἰς Ῥώμην κελεύωνδέχεσθαι τὸν Ταρκύνιονmiddot ὡς δ οὐχ ὑπήκου-σαν οἱ Ῥωμαῖοι καταγγείλας αὐτοῖς πόλε-μον καὶ χρόνον ἐν ᾧ καὶ τόπον εἰς ὃν ἔμελ-λεν ἐμβαλεῖν ἀφίκετο μετὰ πολλῆς δυ-νάμεως Ποπλικόλας δ ᾑρέθη μὲν ἀπὼνὕπατος τὸ δεύτερον καὶ σὺν αὐτῷ ΤίτοςΛουκρήτιοςmiddot ἐπανελθὼν δ εἰς Ῥώμην καὶβουλόμενος τῷ φρονήματι πρῶτον ὑπερβα-λέσθαι τὸν Πορσίνναν ἔκτιζε πόλιν Σι-γνουρίαν ἤδη πλησίον ὄντος αὐτοῦ καὶτειχίσας μεγάλοις ἀναλώμασιν ἑπτακοσί-

107

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον συ-γκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν μᾶλλον ἢ περι-μένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων ἄτο-πος δὲ δοκεῖ καὶ γελοῖος ὁ τῇ ἐπικλήρῳ δι-δούς ἂν ὁ κρατῶν καὶ κύριος γεγονὼςκατὰ τὸν νόμον αὐτὸς μὴ δυνατὸς ᾖ πλη-σιάζειν ὑπὸ τῶν ἔγγιστα του ἀνδρὸς ὀπύε-σθαι καὶ τοῦτο δ ὀρθῶς ἔχειν τινές φασιπρὸς τοὺς μὴ δυναμένους συνεῖναι χρη-μάτων δ ἕνεκα λαμβάνοντας ἐπικλήρουςκαὶ τῷ νόμῳ καταβιαζομένους τὴν φύσινὁρῶντες γὰρ ᾧ βούλεται τὴν ἐπίκληρον συ-νοῦσαν ἢ προήσονται τὸν γάμον ἢ μεταἰσχύνης καθέξουσι φιλοπλουτίας καὶὕβρεως δίκην διδόντες εὖ δ ἔχει καὶ τὸ μὴπᾶσιν ἀλλὰ τῶν συγγενῶν τοῦ ἀνδρὸς ᾧβούλεται διαλέγεσθαι τὴν ἐπίκληρον ὅπωςοἰκεῖον ᾖ καὶ μετέχον τοῦ γένους τὸ τι-κτόμενον εἰς τοῦτο δὲ συντελεῖ καὶ τὸ τὴννύμφην τῷ νυμφίῳ συγκαθείργνυσθαι μή-λου κυδωνίου κατατραγοῦσαν καὶ τὸ τρὶς

44

τὴν δ ἐφεξῆς ἡμέραν νουμηνίαν ἐκάλεσετὰς δ ἀπ εἰκάδος οὐ προστιθείς ἀλλἀφαιρῶν καὶ ἀναλύων ὥσπερ τὰ φῶτα τῆςσελήνης ἑώρα μέχρι τριακάδος ἠρίθμησενἐπεὶ δὲ τῶν νόμων εἰσενεχθέντων ἔνιοι τῷΣόλωνι καθ ἑκάστην προσῄεσαν ἡμέρανἐπαινοῦντες ἢ ψέγοντες ἢ συμβουλεύοντεςἐμβάλλειν τοῖς γεγραμμένοις ὅ τι τύχοιενἢ ἀφαιρεῖν πλεῖστοι δ ἦσαν οἱ πυνθανόμε-νοι καὶ ἀνακρίνοντες καὶ κελεύοντες αὐτὸνὅπως ἕκαστον ἔχει καὶ πρὸς ἣν κεῖταιδιάνοιαν ἐπεκδιδάσκειν καὶ σαφηνίζεινὁρῶν ὅτι ταῦτα καὶ τὸ πράττειν ἄτοπονκαὶ τὸ μὴ πράττειν ἐπίφθονον ὅλως δὲ ταῖςἀπορίαις ὑπεκστῆναι βουλόμενος καὶ διαφυ-γεῖν τὸ δυσάρεστον καὶ φιλαίτιον τῶν πολι-τῶν ἔργμασι γὰρ ἐν μεγάλοις πᾶσιν ἁδεῖνχαλεπόν ὡς αὐτὸς εἴρηκἐ πρόσχημα τῆςπλάνης τὴν ναυκληρίαν ποιησάμενοςἐξέπλευσε δεκαετῆ παρὰ τῶν Ἀθηναίωνἀποδημίαν αἰτησάμενος ἤλπιζε γὰρ ἐν τῷ

57

ους ἀποίκους ἀπέστειλεν ὡς ῥᾳδίωςφέρων καὶ ἀδεῶς τὸν πόλεμον οὐ μὴνἀλλὰ προσβολῆς ὀξείας τῷ Ἰανούκλῳ γενο-μένης ἐξεώσθησαν μὲν οἱ φύλακες ὑπὸ τοῦΠορσίννα καὶ φεύγοντες ὀλίγου συνεπε-σπάσαντο τοὺς πολεμίους εἰς τὴν πόλινἔφθη δὲ πρὸ τῶν πυλῶν ἐκβοηθήσας ὁ Πο-πλικόλας καὶ μάχην συνάψας παρὰ τὸν πο-ταμόν ἀντεῖχε πλήθει βιαζομένοις τοῖς πο-λεμίοις ἄχρι οὗ τραύμασι νεανικοῖς περι-πεσὼν ἀπεκομίσθη φοράδην ἐκ τῆς μάχηςτὸ δ αὐτὸ καὶ Λουκρητίου τοῦ συνάρχο-ντος αὐτῷ παθόντος ἀθυμία τοῖς Ῥωμαί-οις ἐνέπεσε καὶ φυγῇ πρὸς τὴν πόλινἔσῳζον ἑαυτούς ὠθουμένων δὲ τῶν πολε-μίων διὰ τῆς ξυλίνης γεφύρας ἐκινδύνευ-σεν ἡ Ῥώμη κατὰ κράτος ἁλῶναι πρῶτοςδὲ Κόκλης Ὁράτιος καὶ σὺν αὐτῷ δύο τῶνἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν Ἑρμίνιος καὶΛάρκιος ἀντέστησαν περὶ τὴν ξυλίνηνγέφυραν ὁ δ Ὁράτιος τὸν Κόκλην ἐπωνύ-

108

σύμμαχος ὢν μεταβάλλεται δυσχεράναςκαὶ καταγνοὺς ὁ Πορσίννας ἅμα δὲ τοῦπαιδὸς Ἄρροντος δεομένου καὶ σπουδάζο-ντος ὑπὲρ τῶν Ῥωμαίων κατελύσατο τὸνπόλεμον ἐξισταμένοις ἧς ἀπετέμοντο τῆςΤυρρηνίδος χώρας καὶ τοὺς αἰχμαλώτουςἀποπέμπουσι κομιζομένοις δὲ τοὺς αὐτο-μόλους ἐπὶ τούτοις ὁμήρους ἔδωκαν ἐξεὐπατριδῶν περιπορφύρους δέκα καὶ παρ-θένους τοσαύτας ὧν ἦν καὶ Ποπλικόλα θυ-γάτηρ Οὐαλερία[19] Πραττομένων δὲ τούτων τοῦ τε Πορ-σίννα πᾶσαν ἤδη τὴν πολεμικὴν ἀνεικότοςπαρασκευὴν διὰ πίστιν αἱ παρθένοι τῶνῬωμαίων κατῆλθον ἐπὶ λουτρόν ἔνθα δὴμηνοειδής τις ὄχθη περιβάλλουσα τὸν πο-ταμὸν ἡσυχίαν μάλιστα καὶ γαλήνην τοῦκύματος παρεῖχεν ὡς δ οὔτε τινὰ φυλα-κὴν ἑώρων οὔτε παριόντας ἄλλως ἢ δια-πλέοντας ὁρμὴν ἔσχον ἀπονήξασθαι πρὸςῥεῦμα πολὺ καὶ δίνας βαθείας ἔνιοι δέ

113

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ἔνιοι δέ φασιν ἰδίως ἐν οἷς ἱερὰ καὶ θυσίαιπεριέχονται κύρβεις ἄξονας δὲ τοὺς ἄλ-λους ὠνομάσθαι κοινὸν μὲν οὖν ὤμνυεν ὅρ-κον ἡ βουλὴ τοὺς Σόλωνος νόμους ἐμπε-δώσειν ἴδιον δ ἕκαστος τῶν θεσμοθετῶνἐν ἀγορᾷ πρὸς τῷ λίθῳ καταφατίζων εἴ τιπαραβαίη τῶν θεσμῶν ἀνδριάντα χρυσοῦνἰσομέτρητον ἀναθήσειν ἐν Δελφοῖςσυνιδὼν δὲ τοῦ μηνὸς τὴν ἀνωμαλίανκαὶτὴν κίνησιν τῆς σελήνης οὔτε δυομένῳ τῷἡλίῳ πάντως οὔτ ἀνίσχοντι συμφερο-μένην ἀλλὰ πολλάκις τῆς αὐτῆς ἡμέραςκαὶ καταλαμβάνουσαν καὶ παρερχομένηντὸν ἥλιον αὐτὴν μὲν ἔταξε ταύτην ἕνην καὶνέαν καλεῖσθαι τὸ μὲν πρὸ συνόδου μόριοναὐτῆς τῷ παυομένῳ μηνί τὸ δὲ λοιπὸν ἤδητῷ ἀρχομένῳ προσήκειν ἡγούμενοςπρῶτος ὡς ἔοικεν ὀρθῶς ἀκούσας Ὁμή-ρου λέγοντοςτοῦ μὲν φθίνοντος μηνός τοῦ δ ἱστα-μένοιο

56

ἑκάστου μηνὸς ἐντυγχάνειν πάντως τῇ ἐπι-κλήρῳ τὸν λαβόντα καὶ γὰρ εἰ μὴ γένοιντοπαῖδες ἀλλὰ τιμή τις ἀνδρὸς αὕτη πρὸςσώφρονα γυναῖκα καὶ φιλοφροσύνη πολλὰτῶν συλλεγομένων ἑκάστοτε δυσχερῶνἀφαιροῦσα καὶ ταῖς διαφοραῖς οὐκ ἐῶσαπαντάπασιν ἀποστραφῆναιτῶν δ ἄλλων γάμων ἀφεῖλε τὰς φερνάςἱμάτια τρία καὶ σκεύη μικροῦ νομίσματοςἄξια κελεύσας ἕτερον δὲ μηδὲν ἐπιφέρε-σθαι τὴν γαμουμένην οὐ γὰρ ἐβούλετο μι-σθοφόρον οὐδ ὤνιον εἶναι τὸν γάμον ἀλλἐπὶ τεκνώσει καὶ χάριτι καὶ φιλότητι γίνε-σθαι τὸν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνοικισμόνὁ μὲν γὰρ Διονύσιος ἀξιούσης τῆς μητρὸςαὐτοῦ δοθῆναί τινι τῶν πολιτῶν πρὸςγάμον ἔφη τοὺς μὲν τῆς πόλεως νόμουςλελυκέναι τυραννῶν τοὺς δὲ τῆς φύσεωςοὐκ εἶναι δυνατὸς βιάζεσθαι γάμους νυμ-φαγωγῶν παρ ἡλικίαν ἐν δὲ ταῖς πόλεσιτὴν ἀταξίαν ταύτην οὐ δοτέον οὐδὲ περιο-

45

θοῦ καὶ φίλου μᾶλλον ἢ πολεμίου Ῥωμαί-οις εἶναι πρέποντος ταῦθ ὁ Πορσίνναςἀκούσας ἐπίστευσε καὶ πρὸς τὰς διαλύσειςἥδιον ἔσχεν οὐ τοσοῦτόν μοι δοκεῖ φόβῳτῶν τριακοσίων ὅσον ἀγασθεὶς καὶ θαυ-μάσας τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἀρετὴν τῶνῬωμαίων τοῦτον τὸν ἄνδρα Μούκιον ὁμοῦτι πάντων καὶ Σκαιόλαν καλούντων Ἀθη-νόδωρος ὁ Σάνδωνος ἐν τῷ πρὸς Ὀκταουί-αν τὴν Καίσαρος ἀδελφὴν καὶ Ὀψίγονονὠνομάσθαι φησίν[18] Ὁ μέντοι Ποπλικόλας αὐτός οὐχοὕτω πολέμιον ὄντα τὸν Πορσίνναν βαρὺνἡγούμενος ὡς ἄξιον πολλοῦ τῇ πόλει φί-λον γενέσθαι καὶ σύμμαχον οὐκ ἔφευγενἐπ αὐτοῦ δίκῃ κριθῆναι πρὸς Ταρκύνιονἀλλ ἐθάρρει καὶ προὐκαλεῖτο πολλάκις ὡςἐξελέγξων κάκιστον ἀνδρῶν καὶ δικαίωςἀφαιρεθέντα τὴν ἀρχήν ἀποκριναμένου δὲτοῦ Ταρκυνίου τραχύτερον οὐδένα ποιε-ῖσθαι δικαστήν ἥκιστα δὲ Πορσίνναν εἰ

112

μιον ἔσχεν ἐν πολέμῳ τῶν ὀμμάτων θάτε-ρον ἐκκοπείςmiddot ὡς δ ἕτεροι λέγουσι διὰ σι-μότητα τῆς ῥινὸς ἐνδεδυκυίας ὥστε μηδὲνεἶναι τὸ διορίζον τὰ ὄμματα καὶ τὰς ὀφρῦςσυγκεχύσθαι Κύκλωπα βουλόμενοι καλεῖναὐτὸν οἱ πολλοὶ τῆς γλώσσης ὀλισθανού-σης ἐκράτησαν ὑπὸ πλήθους εἰς τὸ Κόκληνκαλεῖσθαι οὗτος ἑστὼς πρὸ τῆς γεφύραςἠμύνετο τοὺς πολεμίους ἄχρι οὗ διέκοψανοἱ σὺν αὐτῷ κατόπιν τὴν γέφυραν οὕτω δὲμετὰ τῶν ὅπλων ἀφεὶς ἑαυτὸν εἰς τὸν πο-ταμόν ἀπενήξατο καὶ προσέμειξε τῇπέραν ὄχθῃ δόρατι Τυρρηνικῷ βεβλημένοςτὸν γλουτόν ὁ δὲ Ποπλικόλας τὴν ἀρετὴνθαυμάσας παραυτίκα μὲν εἰσηγήσατο Ῥω-μαίους ἅπαντας ὅσην ἕκαστος ἐν ἡμέρᾳτροφὴν ἀνήλισκε δοῦναι συνεισενε-γκόντας ἔπειτα τῆς χώρας ὅσην αὐτὸς ἐνἡμέρᾳ περιαρόσειεν πρὸς δὲ τούτοιςεἰκόνα χαλκῆν ἀνέστησαν [αὐτῷ] ἐν τῷἱερῷ τοῦ Ἡφαίστου τὴν γενομένην ἐκ τοῦ

109

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

πτέον ἀώρους καὶ ἀχαρίτους ἐπιπλοκὰςκαὶ μηδὲν ἔργον γαμήλιον ἐχούσας μηδὲτέλος ἀλλὰ γέροντι νέαν ἀγομένῳ φαίη τιςἂν ἐμμελὴς ἄρχων ἢ νομοθέτης τὸ πρὸςτὸν Φιλοκτήτηνεὖ γοῦν ὡς γαμεῖν ἔχεις τάλαςκαὶ νέον ἐν δωματίῳ πλουσίας πρεσβύτι-δος ὥσπερ οἱ πέρδικες ἀπὸ συνουσίας πα-χυνόμενον ἐξανευρὼν μετοικίσει πρὸς παρ-θένον νύμφην ἀνδρὸς δεομένην ταῦτα μὲνοὖν περὶ τούτων[21] ἐπαινεῖται δὲ τοῦ Σόλωνος καὶ ὁ κω-λύων νόμος τὸν τεθνηκότα κακῶς ἀγορεύ-ειν καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺςνομίζειν καὶ δίκαιον ἀπέχεσθαι τῶν οὐχὑπαρχόντων καὶ πολιτικὸν ἀφαιρεῖν τῆςἔχθρας τὸ ἀίδιον ζῶντα δὲ κακῶς λέγεινἐκώλυσε πρὸς ἱεροῖς καὶ δικαστηρίοις καὶἀρχείοις καὶ θεωρίας οὔσης ἀγώνων ἤ τρε-ῖς δραχμὰς τῷ ἰδιώτῃ δύο δ ἄλλας ἀποτί-νειν εἰς τὸ δημόσιον ἔταξε τὸ γὰρ μηδα-

46

οὕτως ἀπελαύνοντα τοὺς ἄλλους ὡς κατα-καλούμενον Ἀθήναζε τούτους ἐπὶ βεβαίῳτῷ μεθέξειν τῆς πολιτείας καὶ ἅμα πιστο-ὺς νομίζοντα τοὺς μὲν ἀποβεβληκότας τὴνἑαυτῶν διὰ τὴν ἀνάγκην τοὺς δ ἀπολελοι-πότας διὰ τὴν γνώμην ἴδιον δὲ τοῦ Σόλω-νος καὶ τὸ περὶ τῆς ἐν δημοσίῳ σιτήσεωςὅπερ αὐτὸς παρασιτεῖν κέκληκε τὸν γὰραὐτὸν οὐκ ἐᾷ σιτεῖσθαι πολλάκις ἐὰν δὲ ᾧκαθήκει μὴ βούληται κολάζει τὸ μὲνἡγούμενος πλεονεξίαν τὸ δ ὑπεροψίαν τῶνκοινῶν[25] ἰσχὺν δὲ τοῖς νόμοις πᾶσιν εἰς ἑκατὸνἐνιαυτοὺς ἔδωκε καὶ κατεγράφησαν εἰς ξυ-λίνους ἄξονας ἐν πλαισίοις περιέχουσιστρεφομένους ὧν ἔτι καθ ἡμᾶς ἐν Πρυτα-νείῳ λείψανα μικρὰ διεσώζετο καὶ προση-γορεύθησαν ὡς Ἀριστοτέλης φησί κύρ-βεις καὶ Κρατῖνος ὁ κωμικὸς εἴρηκέ πουπρὸς τοῦ Σόλωνος καὶ Δράκοντος οἷσι νῦνφρύγουσιν ἤδη τὰς κάχρυς τοῖς κύρβεσιν

55

τραύματος χωλότητα τῷ ἀνδρὶ μετὰ τιμῆςπαρηγοροῦντες[17] Ἐπικειμένου δὲ τοῦ Πορσίννα τῇπόλει καὶ λιμὸς ἥπτετο τῶν Ῥωμαίωνκαὶ Τυρρηνῶν ἕτερος στρατὸς αὐτὸς καθαὑτὸν εἰς τὴν χώραν ἐνέβαλε Ποπλικόλαςδὲ τὸ τρίτον ὑπατεύων Πορσίννᾳ μὲνἀτρεμῶν καὶ φυλάττων τὴν πόλιν ᾤετοδεῖν ἀντέχειν τοῖς δὲ Τυρρηνοῖς ἐπεξῆλθεκαὶ συμβαλὼν ἐτρέψατο καὶ πεντακισχιλί-ους αὐτῶν ἀνεῖλεΤὸ δὲ περὶ Μούκιον εἴρηται μὲν ὑπὸ πολ-λῶν καὶ διαφόρως λεκτέον δ ᾗ μάλισταπεπίστευται καὶ ἡμῖν ἦν ἀνὴρ εἰς πᾶσανἀρετὴν ἀγαθός ἐν δὲ τοῖς πολεμικοῖς ἄρι-στος ἐπιβουλεύων δὲ τὸν Πορσίνναν ἀνε-λεῖν παρεισῆλθεν εἰς τὸ στρατόπεδονΤυρρηνίδα φορῶν ἐσθῆτα καὶ φωνῇ χρώμε-νος ὁμοία περιελθὼν δὲ τὸ βῆμα τοῦ βασι-λέως καθεζομένου καὶ σαφῶς μὲν αὐτὸνοὐκ εἰδώς ἐρέσθαι δὲ περὶ αὐτοῦ δεδιώς

110

ὃν ᾠήθη μάλιστα τῶν συγκαθεζομένωνἐκεῖνον εἶναι σπασάμενος τὸ ξίφοςἀπέκτεινεν ἐπὶ τούτῳ δὲ συλληφθεὶς ἀνε-κρίνετο καί τινος ἐσχαρίδος πῦρ ἐχούσηςμέλλοντι τῷ Πορσίννᾳ θύειν κεκομισμένηςὑπερσχὼν τὴν δεξιὰν καιομένης τῆς σαρ-κὸς εἱστήκει πρὸς τὸν Πορσίνναν ἀπο-βλέπων ἰταμῷ καὶ ἀτρέπτῳ τῷ προσώπῳμέχρι οὗ θαυμάσας ἀφῆκεν αὐτὸν καὶ τὸξίφος ἀποδιδοὺς ὤρεξεν ἀπὸ τοῦ βήματοςmiddotὁ δὲ τὴν εὐώνυμον προτείνας ἐδέξατο καὶδιὰ τοῦτό φασιν αὐτῷ γενέσθαι τὸνΣκαιόλαν ἐπίκλησιν ὅπερ ἐστὶ Λαιόν ἔφηδὲ τὸν φόβον τοῦ Πορσίννα νενικηκὼς ἡτ-τᾶσθαι τῆς ἀρετῆς καὶ χάριτι μηνύειν ἃπρὸς ἀνάγκην οὐκ ἂν ἐξηγόρευσε τρια-κόσιοι γὰρ Ῥωμαίων ἔφη τὴν αὐτὴν ἐμοὶγνώμην ἔχοντες ἐν τῷ στρατοπέδῳ σουπλανῶνται καιρὸν ἐπιτηροῦντεςmiddot ἐγὼ δὲκλήρῳ λαχὼν καὶ προεπιχειρήσας οὐκἄχθομαι τῇ τύχῃ διαμαρτὼν ἀνδρὸς ἀγα-

111

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

σίους[24] τῶν δὲ γινομένων διάθεσιν πρὸςξένους ἐλαίου μόνον ἔδωκεν ἄλλα δἐξάγειν ἐκώλυσε καὶ κατὰ τῶν ἐξαγόντωνἀρὰς τὸν ἄρχοντα ποιεῖσθαι προσέταξεν ἢἐκτίνειν αὐτὸν ἑκατὸν δραχμὰς εἰς τὸ δη-μόσιον καὶ πρῶτος ἄξων ἐστὶν ὁ τοῦτονπεριέχων τὸν νόμον οὐκ ἂν οὖν τις ἡγή-σαιτο παντελῶς ἀπιθάνους τοὺς λέγονταςὅτι καὶ σύκων ἐξαγωγὴ τὸ παλαιὸν ἀπείρη-το καὶ τὸ φαίνειν ἐνδεικνύμενον τοὺςἐξάγοντας κληθῆναι συκοφαντεῖν ἔγραψεδὲ καὶ βλάβης τετραπόδων νόμον ἐν ᾧ καὶκύνα δακόντα παραδοῦναι κελεύει κλοιῷτριπήχει δεδεμένον τὸ μὲν ἐνθύμημαχάριεν πρὸς ἀσφάλειανπαρέχει δ ἀπορίαν καὶ ὁ τῶν δημοποιήτωννόμος ὅτι γενέσθαι πολίταις οὐ δίδωσιπλὴν τοῖς φεύγουσιν ἀειφυγίᾳ τὴν ἑαυτῶνἢ πανεστίοις Ἀθήναζε μετοικιζομένοις ἐπὶτέχνῃ τοῦτο δὲ ποιῆσαί φασιν αὐτὸν οὐχ

54

μοῦ κρατεῖν ὀργῆς ἀπαίδευτον καὶ ἀκόλα-στον τὸ δὲ πανταχοῦ χαλεπόν ἐνίοις δὲἀδύνατον δεῖ δὲ πρὸς τὸ δυνατὸν γράφε-σθαι τὸν νόμον εἰ βούλεται χρησίμως ὀλί-γους ἀλλὰ μὴ πολλοὺς ἀχρήστως κο-λάζεινεὐδοκίμησε δὲ κἀν τῷ περὶ διαθηκῶννόμῳ πρότερον γὰρ οὐκ ἐξῆν ἀλλ ἐν τῷγένει τοῦ τεθνηκότος ἔδει τὰ χρήματα καὶτὸν οἶκον καταμένειν ὁ δ ᾧ βούλεταί τιςἐπιτρέψας εἰ μὴ παῖδες εἶεν αὐτῷ δοῦναιτὰ αὑτοῦ φιλίαν τε συγγενείας ἐτίμησεμᾶλλον καὶ χάριν ἀνάγκης καὶ τὰ χρήμα-τα κτήματα τῶν ἐχόντων ἐποίησεν οὐ μὴνἀνέδην γε πάλιν οὐδ ἁπλῶς τὰς δόσειςἐφῆκεν ἀλλ εἰ μὴ νόσων ἕνεκεν ἢ φαρ-μάκων ἢ δεσμῶν ἢ ἀνάγκῃ κατασχεθεὶς ἢγυναικὶ πιθόμενος εὖ πάνυ καὶ προση-κόντως τὸ πεισθῆναι παρὰ τὸ βέλτιστονοὐδὲν ἡγούμενος τοῦ βιασθῆναι διαφέρεινἀλλ εἰς ταὐτὸ τὴν ἀπάτην τῇ ἀνάγκῃ καὶ

47

παρ αὐτομόλων ταχὺ διηρμόσατο πρὸςπάντα καὶ διένειμε τὴν δύναμιν Ποστού-μιος μὲν γὰρ Ἄλβος ὁ γαμβρὸς αὐτοῦ τρι-σχιλίοις ὁπλίταις ἑσπέρας ἔτι προελθὼνκαὶ καταλαβὼν τοὺς ἀκρολόφους ὑφ οἷςἐνήδρευον οἱ Σαβῖνοι παρεφύλαττενmiddot ὁ δὲσυνάρχων Λουκρήτιος ἔχων τὸ κουφότα-τον ἐν τῇ πόλει καὶ νεώτατον ἐτάχθη τοῖςἐλαύνουσι τὴν λείαν ἱππεῦσιν ἐπιχειρεῖναὐτὸς δὲ τὴν ἄλλην ἀναλαβὼν στρατιὰν κύ-κλῳ περιῆλθε τοὺς πολεμίους καὶ κατὰτύχην ὁμίχλης βαθείας ἐπιπεσούσης περὶὄρθρον ἅμα Ποστούμιός τε τοὺς ἐνεδρεύο-ντας ἐμβοήσας ἔβαλεν ἀπὸ τῶν ἄκρων καὶτοῖς προϊππασαμένοις ἐφῆκε τοὺς περὶαὑτὸν ὁ Λουκρήτιος καὶ Ποπλικόλας προ-σέβαλε τοῖς στρατοπέδοις τῶν πολεμίωνπάντη μὲν οὖν ἐκακοῦτο τὰ Σαβίνων καὶδιεφθείρετοmiddot τοὺς δ ἐνταῦθα μηδ ἀμυνο-μένους ἀλλὰ φεύγοντας εὐθὺς ἔκτεινον οἱῬωμαῖοι τῆς ἐλπίδος αὐτοῖς ὀλεθριω-

121

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

τῷ πόνῳ τὴν ἡδονὴν θέμενος ὡς οὐχ ἧτ-τον ἐκστῆσαι λογισμὸν ἀνθρώπου δυνα-μένωνἐπέστησε δὲ καὶ ταῖς ἐξόδοις τῶν γυναι-κῶν καὶ τοῖς πένθεσι καὶ ταῖς ἑορταῖςνόμον ἀπείργοντα τὸ ἄτακτον καὶ ἀκόλα-στον ἐξιέναι μὲν ἱματίων τριῶν μὴ πλέονἔχουσαν κελεύσας μηδὲ βρωτὸν ἢ ποτὸνπλείονος ἢ ὀβολοῦ φερομένην μηδὲ κάνη-τα πηχυαίου μείζονα μηδὲ νύκτωρ πορεύε-σθαι πλὴν ἁμάξῃ κομιζομένην λύχνου προ-φαίνοντος Ἀμυχὰς δὲ κοπτομένων καὶ τὸθρηνεῖν πεποιημένα καὶ τὸ κωκύειν ἄλλονἐν ταφαῖς ἑτέρων ἀφεῖλεν ἐναγίζειν δὲβοῦν οὐκ εἴασεν οὐδὲ συντιθέναι πλέονἱματίων τριῶν οὐδ ἐπ ἀλλότρια μνήματαβαδίζειν χωρὶς ἐκκομιδῆς ὧν τὰ πλεῖστακαὶ τοῖς ἡμετέροις νόμοις ἀπηγόρευταιπρόσκειται δὲ τοῖς ἡμετέροις ζημιοῦσθαιτοὺς τὰ τοιαῦτα ποιοῦντας ὑπὸ τῶν γυναι-κονόμων ὡς ἀνάνδροις καὶ γυναικώδεσι

48

ὅπου μέν ἐστι δημόσιον φρέαρ ἐντὸς ἱππι-κοῦ χρῆσθαι τούτῳ τὸ δ ἱππικὸν διάστη-μα τεσσάρων ἦν σταδίων ὅπου δὲ πλεῖονἀπέχει ζητεῖν ὕδωρ ἴδιον ἐὰν δὲ ὀρύξα-ντες ὀργυιῶν δέκα βάθος παρ ἑαυτοῖς μὴεὕρωσι τότε λαμβάνειν παρὰ τοῦ γείτονοςἑξάχουν ὑδρίαν δὶς ἑκάστης ἡμέρας πληρο-ῦντας ἀπορίᾳ γὰρ ᾤετο δεῖν βοηθεῖν οὐκἀργίαν ἐφοδιάζειν ὥρισε δὲ καὶ φυτειῶνμέτρα μάλ ἐμπείρως τοὺς μὲν ἄλλο τι φυ-τεύοντας ἐν ἀγρῷ πέντε πόδας ἀπέχειν τοῦγείτονος κελεύσας τοὺς δὲ συκῆν ἢ ἐλαίανἐννέα ποῤῥωτέρω γὰρ ἐξικνεῖται ταῦταταῖς ῥίζαις καὶ οὐ πᾶσι γειτνιᾷ τοῖς φυτο-ῖς ἀσινῶς ἀλλὰ καὶ τροφὴν παραιρεῖταικαὶ βλάπτουσαν ἐνίοις ἀποῤῥοὴν ἀφίησιβόθρους δὲ καὶ τάφρους τὸν βουλόμενονἐκέλευσεν ὀρύσσειν ὅσον ἐμβάλλει βάθοςἀφιστάμενον μῆκος τἀλλοτρίου καὶ μελισ-σῶν σμήνη καθιστάμενον ἀπέχειν τῶν ὑφἑτέρου πρότερον ἱδρυμένων πόδας τριακο-

53

τάτης γενομένης σῴζεσθαι γὰρ οἰόμενοιτοὺς ἑτέρους οἱ ἕτεροι τῷ μάχεσθαι καὶμένειν οὐ προσεῖχον ἀλλ οἱ μὲν ἐκ τῶνἐρυμάτων πρὸς τοὺς ἐνεδρεύοντας οὗτοιδὲ πάλιν ὡς ἐκείνους εἰς τὸ στρατόπεδονθέοντες ἐναντίοι φεύγουσιν ἐνέπιπτονπρὸς οὓς ἔφευγον καὶ βοηθείας δεομένοιςοὓς ἤλπιζον αὐτοῖς βοηθήσειν τὸ δὲ μὴπάντας ἀπολέσθαι τότε Σαβίνους ἀλλὰ καὶπεριγενέσθαι τινάς ἡ Φειδηνατῶν πόλιςἐγγὺς οὖσα παρέσχε καὶ μάλιστα τοῖς ἐκτῶν στρατοπέδων ὅθ ἡλίσκετο διεκπί-πτουσιν ὅσοι δὲ Φειδηνῶν διήμαρτον ἢδιεφθάρησαν ἢ ζῶντες ἀπήχθησαν ὑπὸ τῶνλαβόντων[23] Τοῦτο τὸ κατόρθωμα Ῥωμαῖοι καί-περ εἰωθότες ἅπασι τοῖς μεγάλοις ἐπιφημί-ζειν τὸ δαιμόνιον ἑνὸς ἔργον ἡγοῦντο τοῦστρατηγοῦ γεγονέναι καὶ τῶν μεμαχη-μένων ἦν ἀκούειν ὅτι κωφοὺς καὶ τυφλοὺςαὐτοῖς καὶ μόνον οὐ καθείρξας τοὺς πολε-

122 135

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

σαντι πέντε δραχμὰς ἔδωκε λυκιδέα δὲμίαν ὧν φησιν ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος τὸμὲν βοὸς εἶναι τὸ δὲ προβάτου τιμήν ἃςγὰρ ἐν τῷ ἑκκαιδεκάτῳ τῶν ἀξόνων ὁρίζειτιμὰς τῶν ἐκκρίτων ἱερείων εἰκὸς μὲνεἶναι πολλαπλασίας ἄλλως δὲ κἀκεῖναιπρὸς τὰς νῦν εὐτελεῖς εἰσιν ἀρχαῖον δὲτοῖς Ἀθηναίοις τὸ πολεμεῖν τοῖς λύκοιςβελτίονα νέμειν ἢ γεωργεῖν χώραν ἔχουσικαὶ τὰς φυλὰς εἰσὶν οἱ λέγοντες οὐκ ἀπὸτῶν Ἴωνος υἱῶν ἀλλ ἀπὸ τῶν γενῶν εἰςἃ διῃρέθησαν οἱ βίοι τὸ πρῶτον ὠνο-μάσθαι τὸ μὲν μάχιμον Ὁπλίτας τὸ δ ἐρ-γατικὸν Ἐργάδεις δυεῖν δὲ τῶν λοιπῶνΓελέοντας μὲν τοὺς γεωργούς Αἰγικορεῖςδὲ τοὺς ἐπὶ νομαῖς καὶ προβατείαις διατρί-βονταςἐπεὶ δὲ πρὸς ὕδωρ οὔτε ποταμοῖς ἐστιν ἀε-νάοις οὔτε λίμναις τισὶν οὔτ ἀφθόνοις πη-γαῖς ἡ χώρα διαρκής ἀλλ οἱ πλεῖστοιφρέασι ποιητοῖς ἐχρῶντο νόμον ἔγραψεν

52

τοῖς περὶ τὰ πένθη πάθεσι καὶ ἁμαρτήμα-σιν ἐνεχομένους[22] ὁρῶν δὲ τὸ μὲν ἄστυ πιμπλάμενον ἀν-θρώπων ἀεὶ συῤῥεόντων πανταχόθεν ἐπἀδείας εἰς τὴν Ἀττικήν τὰ δὲ πλεῖστα τῆςχώρας ἀγεννῆ καὶ φαῦλα τοὺς δὲ χρω-μένους τῇ θαλάττῃ μηδὲν εἰωθόταςεἰσάγειν τοῖς μηδὲν ἔχουσιν ἀντιδοῦναιπρὸς τὰς τέχνας ἔτρεψε τοὺς πολίτας καὶνόμον ἔγραψεν υἱῷ τρέφειν τὸν πατέρα μὴδιδαξάμενον τέχνην ἐπάναγκες μὴ εἶναιτῷ μὲν γὰρ Λυκούργῳ καὶ πόλιν οἰκοῦντικαθαρὰν ὄχλου ξενικοῦ καὶ χώραν κεκτη-μένῳπολλοῖσι πολλήν δὶς τοσοῖσδε πλείονακατ Εὐριπίδην καὶ τὸ μέγιστον εἱλωτι-κοῦ πλήθους ὃ βέλτιον ἦν μὴ σχολάζεινἀλλὰ τριβόμενον ἀεὶ καὶ πονοῦν ταπεινο-ῦσθαι περικεχυμένου τῇ Λακεδαίμονι κα-λῶς εἶχεν ἀσχολιῶν ἐπιπόνων καὶ βαναύ-σων ἀπαλλάξαντα τοὺς πολίτας συνέχειν

49

134

μίους Ποπλικόλας παρέδωκε χρῆσθαι τοῖςξίφεσιν ἐρρώσθη δὲ καὶ χρήμασιν ὁ δῆμοςἐκ τῶν λαφύρων καὶ τῶν αἰχμαλώτων ὁ δὲΠοπλικόλας τόν τε θρίαμβον ἀγαγὼν καὶτοῖς μετ αὐτὸν ἀποδειχθεῖσιν ὑπάτοις πα-ραδοὺς τὴν πόλιν εὐθὺς ἐτελεύτησεν ὡςἐφικτόν ἐστιν ἀνθρώποις μάλιστα τοῖς νε-νομισμένοις καλοῖς κἀγαθοῖς τὸν ἑαυτοῦβίον ἐκτελειώσας ὁ δὲ δῆμος ὥσπερ οὐδὲνεἰς ζῶντα τῶν ἀξίων πεποιηκώς ἀλλὰπᾶσαν ὀφείλων χάριν ἐψηφίσατο δημοσίᾳταφῆναι τὸ σῶμα καὶ τεταρτημόριον ἕκα-στος ἐπὶ τιμῇ συνεισήνεγκεν αἱ δὲ γυνα-ῖκες ἰδίᾳ πρὸς ἑαυτὰς συμφρονήσασαι διε-πένθησαν ἐνιαυτὸν ὅλον ἐπὶ τῷ ἀνδρὶ πέν-θος ἔντιμον καὶ ζηλωτόν ἐτάφη δέ καὶ το-ῦτο τῶν πολιτῶν ψηφισαμένων ἐντὸςἄστεος παρὰ τὴν καλουμένην Οὐελίανὥστε καὶ γένει παντὶ τῆς ταφῆς μετεῖναινῦν δὲ θάπτεται μὲν οὐδεὶς τῶν ἀπὸγένους κομίσαντες δὲ τὸν νεκρὸν ἐκεῖ κα-

123

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ἐν τοῖς ὅπλοις μίαν τέχνην ταύτην ἐκμαν-θάνοντας καὶ ἀσκοῦντας σόλων δὲ τοῖςπράγμασι τοὺς νόμους μᾶλλον ἢ τὰ πράγ-ματα τοῖς νόμοις προσαρμόζων καὶ τῆςχώρας τὴν φύσιν ὁρῶν τοῖς γεωργοῦσι γλί-σχρως διαρκοῦσαν ἀργὸν δὲ καὶ σχολα-στὴν ὄχλον οὐ δυναμένην τρέφειν ταῖςτέχναις ἀξίωμα περιέθηκε καὶ τὴν ἐξἈρείου πάγου βουλὴν ἔταξεν ἐπισκοπεῖνὅθεν ἕκαστος ἔχει τὰ ἐπιτήδεια καὶ τοὺςἀργοὺς κολάζεινἐκεῖνο δ ἤδη σφοδρότεροντὸ μηδὲ τοῖς ἐξἑταίρας γενομένοις ἐπάναγκες εἶναι τοὺςπατέρας τρέφειν ὡς Ἡρακλείδης ἱστόρη-κεν ὁ Ποντικός ὁ γὰρ ἐν γάμῳ παρορῶντὸ καλὸν οὐ τέκνων ἕνεκα δῆλός ἐστινἀλλ ἡδονῆς ἀγόμενος γυναῖκα τόν τε μι-σθὸν ἀπέχει καὶ παῤῥησίαν αὑτῷ πρὸςτοὺς γενομένους οὐκ ἀπολέλοιπεν οἷς αὐτὸτὸ γενέσθαι πεποίηκεν ὄνειδος[23] ὅλως δὲ πλείστην ἔχειν ἀτοπίαν οἱ

50

περὶ τῶν γυναικῶν νόμοι τῷ Σόλωνι δοκο-ῦσι μοιχὸν μὲν γὰρ ἀνελεῖν τῷ λαβόντιδέδωκεν ἐὰν δ ἁρπάσῃ τις ἐλευθέραν γυ-ναῖκα καὶ βιάσηται ζημίαν ἑκατὸν δραχ-μὰς ἔταξε κἂν προαγωγεύῃ δραχμὰςεἴκοσι πλὴν ὅσαι πεφασμένως πωλοῦνταιλέγων δὴ τὰς ἑταίρας αὗται γὰρ ἐμφανῶςφοιτῶσι πρὸς τοὺς διδόντας ἔτι δ οὔτε θυ-γατέρας πωλεῖν οὔτ ἀδελφὰς δίδωσι πλὴνἂν μὴ λάβῃ παρθένον ἀνδρὶ συγγεγενη-μένην τὸ δ αὐτὸ πρᾶγμα ποτὲ μὲν πικρῶςκαὶ ἀπαραιτήτως κολάζειν ποτὲ δ εὐκό-λως καὶ παίζοντα πρόστιμον ζημίαν τὴντυχοῦσαν ὁρίζοντα ἄλογόν ἐστι πλὴν εἰμὴ σπανίζοντος τότε τοῦ νομίσματος ἐν τῇπόλει μεγάλας ἐποίει τὰς ἀργυρικὰς ζημί-ας τὸ δυσπόριστον εἰς μέν γε τὰ τιμήματατῶν θυσιῶν λογίζεται πρόβατον καὶ δραχ-μὴν ἀντὶ μεδίμνου τῷ δ Ἴσθμια νικήσαντιδραχμὰς ἔταξεν ἑκατὸν δίδοσθαι τῷ δὈλύμπια πεντακοσίας λύκον δὲ τῷ κομί-

51

τατίθενται καὶ δᾷδά τις ἡμμένην λαβὼνὅσον ὑπήνεγκεν εἶτ ἀναιρεῖται μαρτυ-ρόμενος ἔργῳ τὸ ἐξεῖναι φείδεσθαι δὲ τῆςτιμῆς καὶ τὸν νεκρὸν οὕτως ἀποκομίζου-σιν

Σόλωνος και Ποπλικόλα Σύγκρισις

[1] Ἆρ οὖν ἴδιόν τι περὶ ταύτην τὴν σύ-γκρισιν ὑπάρχει καὶ μὴ πάνυ συμβεβηκὸςἑτέρᾳ τῶν ἀναγεγραμμένων τὸν ἕτερον μι-μητὴν γεγονέναι τοῦ ἑτέρου τὸν ἕτερον δὲμάρτυν ὅρα γάρ ἣν Σόλων ἐξήνεγκε περὶεὐδαιμονίας ἀπόφασιν πρὸς Κροῖσον ὡςΠοπλικόλᾳ μᾶλλον ἢ Τέλλῳ προσήκειΤέλλου μὲν γάρ ὃν εἶπε γεγονέναι μακα-ριώτατον δι εὐποτμίαν καὶ ἀρετὴν καὶεὐτεκνίαν οὐδ αὐτὸς ἐν τοῖς ποιήμασιν ὡςἀνδρὸς ἀγαθοῦ λόγον ἔσχεν οὐδὲ παῖδες

124 133

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ξε τοῖς Ῥωμαίοις τὴν ἐλευθερίαν ἔχουσινὑπὲρ ἧς ἐπολέμουν μὴ προέσθαι τὴν εἰρή-νην ἕνεκα χρημάτων ἀλλὰ συνεκβαλεῖνκαὶ ταῦτα τοῖς τυράννοις ἦν δ ἄρα Ταρκυ-νίῳ λόγος μὲν ἐλάχιστος τῶν χρημάτων ἡδ ἀπαίτησις ἅμα πεῖρα τοῦ δήμου καὶ κα-τασκευὴ προδοσίας καὶ ταῦτ ἔπραττον οἱπρέσβεις ὑπομένοντες ἐπὶ τῇ τῶν χρη-μάτων προφάσει τὰ μὲν ἀποδίδοσθαι τὰδὲ φυλάττειν τὰ δ ἀποπέμπειν φάσκοντεςἄχρι οὗ διέφθειραν οἴκους δύο τῶν καλῶνκαὶ ἀγαθῶν νομιζομένων τὸν Ἀκυιλλίωντρεῖς ἔχοντα βουλευτάς καὶ δύο τὸν Οὐι-τελλίων οὗτοι πάντες ἦσαν ἀπὸ μητέρωνἀδελφιδοῖ Κολλατίνου τοῦ ὑπατεύοντοςἰδίᾳ δ Οὐιτελλίοις ἑτέρα πρὸς Βροῦτονοἰκειότης ὑπῆρχεν ἀδελφὴν γὰρ αὐτῶν ὁΒροῦτος εἶχε καὶ παῖδας ἐξ αὐτῆς πλείο-ναςmiddot ὧν δύο τοὺς ἐν ἡλικίᾳ συγγενεῖς ὄνταςἅμα καὶ συνήθεις οἱ Οὐιτέλλιοι προση-γάγοντο καὶ συνέπεισαν ἐν τῇ προδοσίᾳ γε-

80

μνότατον ὀφθείη καὶ ποικιλώτατον ἐπεὶ δὁ Σόλων ἄντικρυς καταστὰς οὔτ ἔπαθενοὐδὲν οὔτ εἶπε πρὸς τὴν ὄψιν ὧν ὁ Κρο-ῖσος προσεδόκησεν ἀλλὰ καὶ δῆλος ἦν τοῖςεὖ φρονοῦσι τῆς ἀπειροκαλίας καὶ μικρο-πρεπείας καταφρονῶν ἐκέλευσεν αὐτῷτούς τε θησαυροὺς ἀνοῖξαι τῶν χρημάτωνκαὶ τὴν ἄλλην ἄγοντας ἐπιδεῖξαι μηδὲν δε-ομένῳ κατασκευὴν καὶ πολυτέλειαν ἤρκειγὰρ αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ τοῦ τρόπου κατανόη-σιν παρασχεῖν ὡς δ οὖν αὖθις ἤχθη γεγο-νὼς ἁπάντων θεατής ἠρώτησεν αὐτὸν ὁΚροῖσος εἴ τινα οἶδεν ἀνθρώπων αὐτοῦ μα-καριώτερον ἀποφηναμένου δὲ τοῦ Σόλω-νος ὅτι οἶδε Τέλλον αὑτοῦ πολίτην καὶ διε-ξελθόντος ὅτι χρηστὸς ἀνὴρ ὁ Τέλλος γε-νόμενος καὶ παῖδας εὐδοκίμους καταλιπὼνκαὶ βίον οὐδενὸς ἐνδεᾶ τῶν ἀναγκαίωνἐτελεύτησεν ἐνδόξως ἀριστεύσας ὑπὲρ τῆςπατρίδος ἤδη μὲν ἀλλόκοτος ἐδόκει εἶναιτῷ Κροίσῳ καὶ ἄγροικος εἰ μὴ πρὸς ἀργύ-

61

ἔσωσε τὴν ἑαυτοῦ βεβαίως ἅπασαν οἷς δἦν μέγα τὴν πόλιν διαφυλάξαι προσεκτή-σατο τὸ τῶν πολιορκούντων στρατόπεδονἐπιτρέψας δὲ τῷ πολεμίῳ δικαστῇ γε-νέσθαι καὶ περιγενόμενος τῇ δίκῃ προ-σέλαβεν ὅσα δόντας ἀγαπητὸν ἦν νικῆσαιmiddotκαὶ γὰρ τὸν πόλεμον ἔλυσε καὶ τὴν παρα-σκευὴν τοῦ πολέμου κατέλιπεν αὐτοῖς διὰπίστιν ἀρετῆς καὶ καλοκαγαθίας ἣν ὁ ἄρ-χων ὑπὲρ ἁπάντων ἐνεποίησεν αὐτῷ

132

οὐδ ἀρχή τις εἰς δόξαν ἦλθενmiddot Ποπλικόλαςδὲ καὶ ζῶν ἐπρώτευσε δυνάμει καὶ δόξῃ διἀρετὴν Ῥωμαίων καὶ τεθνηκότος ἐν τοῖςἐπιφανεστάτοις γένεσι καὶ στέμμασιν ἔτικαὶ καθ ἡμᾶς Ποπλικόλαι καὶ Μεσσάλαικαὶ Οὐαλέριοι δι ἐτῶν ἑξακοσίων τῆςεὐγενείας τὴν δόξαν ἀναφέρουσι καὶ Τέλ-λος μὲν ὑπὸ τῶν πολεμίων ὡς ἀνὴρ ἀγαθὸςἐν τάξει μένων καὶ μαχόμενος κατέστρεψεmiddotΠοπλικόλας δὲ τοὺς μὲν πολεμίους ἀπο-κτείνας ὃ τοῦ πεσεῖν εὐτυχέστερόν ἐστιτὴν δὲ πατρίδα νικῶσαν ἐπιδὼν δι αὑτὸνἄρχοντα καὶ στρατηγοῦντα τιμηθεὶς δὲκαὶ θριαμβεύσας ἔτυχε τῆς ζηλουμένηςὑπὸ Σόλωνος καὶ μακαριζομένης τελευτῆςἔτι τοίνυν οἷς πρὸς Μίμνερμον ἀντειπὼνπερὶ χρόνου ζωῆς ἐπιπεφώνηκε

μηδέ μοι ἄκλαυστος θάνατος μόλοι ἀλλὰφίλοισιποιήσαιμι θανὼν ἄλγεα καὶ στοναχάς

125

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

ριον πολὺ μηδὲ χρυσίον τῆς εὐδαιμονίαςποιεῖται τὴν ἀναμέτρησιν ἀλλὰ δημοτικοῦκαὶ ἰδιώτου βίον καὶ θάνατον ἀνθρώπουμᾶλλον ἢ τοσαύτην ἀγαπῴη δύναμιν καὶἀρχήν οὐ μὴν ἀλλὰ πάλιν ἠρώτησεν αὐτὸνεἰ μετὰ Τέλλον ἄλλον ἔγνωκεν ἀνθρώπωνεὐδαιμονέστερον πάλιν δὲ τοῦ Σόλωνοςεἰπόντος εἰδέναι Κλέοβιν καὶ Βίτωνα φι-λαδέλφους καὶ φιλομήτορας διαφερόντωςἄνδρας οἳ τὴν μητέρα τῶν βοῶν βραδυ-νόντων ὑποδύντες αὐτοὶ τῷ ζυγῷ τῆςἁμάξης ἐκόμισαν πρὸς τὸ τῆς Ἥρας ἱερὸνεὐδαιμονιζομένην ὑπὸ τῶν πολιτῶν καὶχαίρουσαν εἶτα θύσαντες καὶ πιόντες οὐκἔτι μεθ ἡμέραν ἀνέστησαν ἀλλὰ τεθνη-κότες ἀναλγῆ καὶ ἄλυπον ἐπὶ δόξῃ τοσαύ-τῃ θάνατον ὤφθησαν ldquoἡμᾶς δέrdquo εἶπεν ἤδηπρὸς ὀργὴν ὁ Κροῖσος ldquoεἰς οὐδένα τίθηςεὐδαιμόνων ἀριθμὸν ἀνθρώπωνrdquo καὶ ὁΣόλων οὔτε κολακεύειν βουλόμενος αὐτὸνοὔτε περαιτέρω παροξύνειν ldquoἝλλησινrdquo

62

πόλεμον ἀρχὰς καὶ προφάσεις νεωτερι-σμῶν ἐγγενέσθαι[3] Μετὰ δὲ ταῦτα πρέσβεις ἧκον ἕτεροιτῆς τε βασιλείας ἀφίστασθαι καὶ πολεμο-ῦντα παύεσθαι τὸν Ταρκύνιον λέγοντεςἀπαιτεῖν δὲ τὰ χρήματα καὶ τὰς οὐσίαςαὑτῷ καὶ φίλοις καὶ οἰκείοις ἀφ ὧν δια-βιώσονται φεύγοντες ἐπικλωμένων δὲπολλῶν καὶ μάλιστα τοῦ Κολλατίνου συνα-γορεύοντος ἄτρεπτος ὢν ἀνὴρ καὶ τραχὺςὀργὴν ὁ Βροῦτος ἐξέδραμεν εἰς ἀγοράνπροδότην ἀποκαλῶν τὸν συνάρχοντα πο-λέμου καὶ τυραννίδος ἀφορμὰς χαριζόμε-νον οἷς δεινὸν ἦν ὄντως ἐφόδια φυγῆς ψηφί-σασθαι συνελθόντων δὲ τῶν πολιτῶνπρῶτος ἰδιώτης ἀνὴρ εἶπεν ἐν δήμῳ τότεΓάιος Μινούκιος τῷ τε Βρούτῳ διακε-λευόμενος καὶ τοῖς Ῥωμαίοις παραινῶνὁρᾶν ὅπως τὰ χρήματα μετ αὐτῶν ὄνταπολεμοίη πρὸς τοὺς τυράννους μᾶλλον ἢμετ ἐκείνων πρὸς αὐτούς οὐ μὴν ἀλλ ἔδο-

79

εὐδαίμονα τὸν Ποπλικόλαν ἄνδρα ποιεῖ τε-λευτήσας γὰρ οὐ φίλοις οὐδ οἰκείοιςμόνον ἀλλὰ καὶ τῇ πόλει πάσῃ μυριάσιπολλαῖς δάκρυα καὶ πόθον καὶ κατήφειανἐφ αὑτῷ παρέσχενmiddot αἱ γὰρ Ῥωμαίων γυνα-ῖκες ἐπένθησαν αὐτόν ὥσπερ υἱὸν ἢ ἀδελ-φὸν ἢ πατέρα κοινὸν ἀποβαλοῦσαι χρή-ματα δ ἱμείρειν μὲν ἔχειν φησὶν ὁ Σόλωνἀδίκως δὲ πεπᾶσθαι οὐκ ἐθέλειν ὡς δί-κης ἐπιούσηςmiddot Ποπλικόλᾳ δ ὑπῆρχεν οὐμόνον μὴ κακῶς πλουτεῖν ἀλλὰ καὶ καλῶςἀναλίσκειν εὖ ποιοῦντι τοὺς δεομένουςὥστ εἰ σοφώτατος ἁπάντων ὁ Σόλωνεὐδαιμονέστατος ὁ Ποπλικόλας ἃ γὰρεὔξατο τῶν ἀγαθῶν ἐκεῖνος ὡς κάλλιστακαὶ μέγιστα ταῦτα καὶ κτήσασθαι Ποπλι-κόλᾳ καὶ φυλάξαι χρωμένῳ μέχρι τέλουςὑπῆρξεν[2] Οὕτω μὲν ὁ Σόλων κεκόσμηκε τὸν Πο-πλικόλαν τὸν Σόλωνα δ αὖ πάλιν ἐκεῖνοςἐν τῇ πολιτείᾳ παραδειγμάτων κάλλιστον

126

τος γενόμενος οὐ τὰ σώματα μόνον τῶντυράννων ἐξέβαλε τῆς πόλεως ἀλλὰ καὶτὰς ἐλπίδας ἐξέκοψεν οὕτω δὲ τοῖς δεχο-μένοις πράγμασιν ἀγῶνα καὶ θυμὸν καὶἀντίταξιν ἐρρωμένως καὶ ἀτενῶς ἀπαντή-σας ἔτι βέλτιον ἐχρήσατο τοῖς ὁμιλίαςἀπολέμου καὶ πειθοῦς ὑπεικούσης δεο-μένοις ἄνδρα Πορσίνναν ἄμαχον ὄντα καὶφοβερὸν ἐμμελῶς προσαγαγόμενος καὶ με-ταστήσας εἰς φιλίανΚαίτοι φήσει τις ἐνταῦθα τὸν μὲν Σόλωναπροεμένοις ἀναλαβεῖν Ἀθηναίοις Σαλα-μῖνα τὸν δὲ Ποπλικόλαν ἧς ἐκέκτηντοῬωμαῖοι χώρας ἀποστῆναι δεῖ δὲ πρὸςτοὺς ὑποκειμένους καιροὺς τὰς πράξεις θε-ωρεῖν ποικίλος γὰρ ὢν ὁ πολιτικὸς ᾧτρόπῳ τῶν ὄντων ἕκαστον εὔληπτόν ἐστιμεταχειρίσασθαι καὶ μέρους ἀφέσει πολ-λάκις ἔσωσε τὸ πᾶν καὶ μικρῶν ἀποστὰςμειζόνων ἔτυχεν ὥσπερ ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρτότε τῆς μὲν ἀλλοτρίας χώρας ἀποστὰς

131

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

βασιλεῦσιν ἀνατρέψῃ τὰ πράγματα καὶ τὴνπόλιν ἐπισφαλῶς ἔχουσαν ἐπεὶ δὲ καὶπρὸς ἑτέρους τινὰς ὑποψίαν ἔχων ὁ Βρο-ῦτος ἐβούλετο διὰ σφαγίων ὁρκῶσαι τὴνβουλὴν καὶ προεῖπεν ἡμέραν καταβὰςμάλα φαιδρὸς εἰς ἀγορὰν ὁ Οὐαλέριος καὶπρῶτος ὀμόσας μηδὲν ἐνδώσειν μηδ ὑφή-σεσθαι Ταρκυνίοις ἀλλὰ πολεμήσειν κατὰκράτος ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἡδονήν τε τῇβουλῇ καὶ θάρσος ἅμα τοῖς ἄρχουσι πα-ρέσχεν εὐθὺς δὲ καὶ τὰ ἔργα τὸν ὅρκονἐβεβαίου πρέσβεις γὰρ ἧκον ἀπὸ Ταρκυνί-ου γράμματα κομίζοντες ἐπαγωγὰ τοῦ δή-μου καὶ λόγους ἐπιεικεῖς οἷς μάλιστα τοὺςπολλοὺς ᾤοντο διαφθερεῖν λεγομένοιςπαρὰ βασιλέως ἀφεικέναι τὸ φρόνημα καὶμετρίων δεῖσθαι δοκοῦντος τούτους εἰς τὸπλῆθος οἰομένων δεῖν τῶν ὑπάτων προαγα-γεῖν οὐκ εἴασεν ὁ Οὐαλέριος ἀλλ ἐνέστηκαὶ διεκώλυσεν ἀνθρώποις πένησι καὶ βα-ρυνομένοις μᾶλλον τῆς τυραννίδος τὸν

78

εἶπεν ldquoὦ βασιλεῦ Λυδῶν πρός τε τἆλλαμετρίως ἔχειν ὁ θεὸς ἔδωκε καὶ σοφίας τι-νὸς ἀθαρσοῦς ὡς ἔοικε καὶ δημοτικῆς οὐβασιλικῆς οὐδὲ λαμπρᾶς ὑπὸ μετριότητοςἡμῖν μέτεστιν ἣ τύχαις ὁρῶσα παντοδαπα-ῖς χρώμενον ἀεὶ τὸν βίον οὐκ ἐᾷ τοῖς πα-ροῦσιν ἀγαθοῖς μέγα φρονεῖν οὐδὲ θαυ-μάζειν ἀνδρὸς εὐτυχίαν μεταβολῆς χρόνονἔχουσαν ἔπεισι γὰρ ἑκάστῳ ποικίλον ἐξἀδήλου τὸ μέλλον ᾧ δ εἰς τέλος ὁ δαίμωνἔθετο τὴν εὐπραξίαν τοῦτον εὐδαίμονα νο-μίζομεν ὁ δὲ ζῶντος ἔτι καὶ κινδυνεύοντοςἐν τῷ βίῳ μακαρισμός ὥσπερ ἀγωνιζο-μένου κήρυγμα καὶ στέφανος ἐστὶνἀβέβαιος καὶ ἄκυροςrdquo ταῦτ εἰπὼν ὁΣόλων ἀπηλλάττετο λυπήσας μέν οὐ νου-θετήσας δὲ τὸν Κροῖσον[28] ὁ δὲ λογοποιὸς Αἴσωπος ἐτύγχανεγὰρ εἰς Σάρδεις μετάπεμπτος γεγονὼς ὑπὸΚροίσου καὶ τιμώμενος ἠχθέσθη τῷΣόλωνι μηδεμιᾶς τυχόντι φιλανθρωπίας

63

κωλῦσαι προαισθομένῳ Πεισίστρατονὑπῆρξεν ἀλλ ἡττήθη συνισταμένης τῆςτυραννίδοςmiddot οὗτος δὲ βασιλείαν ἰσχύουσανἐκ πολλῶν ἤδη χρόνων καὶ κρατοῦσανἐξέβαλε καὶ κατέλυσεν ἀρετὴν μὲν ἴσηνκαὶ προαίρεσιν ὁμοίαν παρασχόμενοςτύχῃ δὲ καὶ δυνάμει τελεσιουργῷ πρὸς τῇἀρετῇ χρησάμενος[4] Τῶν μέντοι πολεμικῶν Σόλωνι μὲνοὐδὲ τὰ πρὸς Μεγαρεῖς Δαΐμαχος ὁ Πλα-ταιεὺς μεμαρτύρηκεν ὥσπερ ἡμεῖς διελη-λύθαμενmiddot Ποπλικόλας δὲ τοὺς μεγίστουςἀγῶνας αὐτὸς καὶ μαχόμενος καὶ στρατη-γῶν κατώρθωσε καὶ μὴν ἔτι πρὸς τὰς πο-λιτικὰς πράξεις ὁ μὲν ἐν παιδιᾶς τινιτρόπῳ καὶ προσποίημα μανίας ἀναλαβὼνὑπὲρ Σαλαμῖνος ἐρῶν προῆλθενmiddot ὁ δαὐτόθεν ἀναρρίψας τὸν περὶ τῶν μεγίστωνκίνδυνον ἐπανέστη τε Ταρκυνίοις καὶ τὴνπροδοσίαν ἐφώρασε καὶ τοῦ κολασθῆναικαὶ μὴ διαφυγεῖν τοὺς πονηροὺς αἰτιώτα-

130

ἀνδρὶ κοσμοῦντι δημοκρατίαν θέμενοςmiddot τῆςμὲν γὰρ ἀρχῆς τὸν ὄγκον ἀφελών εὐμενῆπᾶσι καὶ ἄλυπον κατέστησε νόμοις δὲπολλοῖς ἐχρήσατο τῶν ἐκείνου καὶ γὰρ ἀρ-χόντων καταστάσεως κυρίους ἐποίησετοὺς πολλούς καὶ τοῖς φεύγουσι δίκην ἐπι-καλεῖσθαι τὸν δῆμον ὥσπερ ὁ Σόλων τοὺςδικαστάς ἔδωκε καὶ βουλὴν μὲν ἑτέρανοὐκ ἐποίησεν ὥσπερ ὁ Σόλων τὴν δ οὖσανηὔξησεν ἀριθμῷ μικροῦ διπλασιάσας ἥ τετῶν ταμιῶν ἐπὶ τοῖς χρήμασι κατάστασιςἐκεῖθεν ἦλθεν ὅπως ὁ ἄρχων μήτ εἰ χρη-στός ἐστιν ἀσχολίαν ἔχῃ πρὸς τὰ μείζωμήτ εἰ φαῦλος ἀφορμὰς τοῦ ἀδικεῖν μᾶλ-λον καὶ τῶν πράξεων καὶ τῶν χρημάτωνκύριος γενόμενοςΤὸ δὲ μισοτύραννον ἐν τῷ Ποπλικόλᾳ σφο-δρότερον εἰ γάρ τις ἐπιχειροίη τυραννεῖνὁ μὲν ἁλόντι τὴν δίκην ἐπιτίθησιν ὁ δὲ καὶπρὸ τῆς κρίσεως ἀνελεῖν δίδωσι σεμνυνο-μένου δὲ τοῦ Σόλωνος ὀρθῶς καὶ δικαίως

127

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129

καὶ προτρέπων αὐτόν ldquoὦ Σόλωνrdquo ἔφηldquoτοῖς βασιλεῦσι δεῖ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἥδισταὁμιλεῖνrdquo καὶ ὁ Σόλων ldquoμὰ Δίrdquo εἶπενldquoἀλλ ὡς ἥκιστα ἢ ὡς ἄρισταrdquoτότε μὲν οὖν ὁ Κροῖσος οὕτω τοῦ Σόλωνοςκατεφρόνησεν ἐπεὶ δὲ Κύρῳ συμβαλὼνἐκρατήθη μάχῃ καὶ τὴν πόλιν ἀπώλεσεκαὶ ζῶν ἁλοὺς αὐτὸς ἔμελλε καταπίμπρα-σθαι καὶ γενομένης πυρᾶς ἀνεβιβάσθη δε-δεμένος θεωμένων Περσῶν ἁπάντων καὶΚύρου παρόντος ἐφ ὅσον ἐξικνεῖτο καὶ δυ-νατὸς ἦν τῇ φωνῇ φθεγξάμενος ἀνεβόησετρίς ldquoὦ Σόλωνrdquo θαυμάσας οὖν ὁ Κῦροςἔπεμψε τοὺς ἐρησομένους ὅστις ἀνθρώπωνἢ θεῶν οὗτός ἐστιν ὁ Σόλων ὃν ἐν τύχαιςἀπόροις μόνον ἀνακαλεῖται καὶ ὁ Κροῖσοςοὐδὲν ἀποκρυψάμενος εἶπεν ὅτι ldquoτῶν παρἝλλησι σοφῶν εἷς οὗτος ἦν ὁ ἀνήρ ὃν ἐγὼμετεπεμψάμην οὐκ ἀκοῦσαί τι βουλόμενοςοὐδὲ μαθεῖν ὧν ἐνδεὴς ἤμην ἀλλ ὡς δήμοι θεατὴς γένοιτο καὶ μάρτυς ἀπίοι τῆς

64

δοκοῦντος ἂν ἀλυπότερον τοῦ δήμου μερι-σθεῖσαν ὑπομεῖναι τὴν ἀρχήν καὶ δύο προ-βαλλομένου καὶ καλοῦντος ἐλπίζων μετὰτὸν Βροῦτον αἱρεθήσεσθαι καὶ συνυπατεύ-σειν διήμαρτεν ᾑρέθη γὰρ ἄκοντι τῷ Βρού-τῳ συνάρχων ἀντὶ τοῦ Οὐαλερίου Ταρκύ-νιος Κολλατῖνος ὁ Λουκρητίας ἀνήρ οὐδὲνἀρετῇ Οὐαλερίου διαφέρων ἀλλ οἱ δυνα-τοί δεδιότες τοὺς βασιλεῖς ἔτι πολλὰ πει-ρῶντας ἔξωθεν καὶ μαλάσσοντας τὴνπόλιν ἐβούλοντο τὸν ἐντονώτατον αὐτοῖςἐχθρὸν ἔχειν στρατηγὸν ὡς οὐχ ὑφησόμε-νον[2] Ἀγανακτῶν οὖν ὁ Οὐαλέριος εἰ μὴ πι-στεύεται πάντα πράττειν ἕνεκα τῆς πατρί-δος ὅτι μηδὲν ἰδίᾳ κακῶς ὑπὸ τῶν τυράν-νων πέπονθε τῆς τε βουλῆς ἀπέστη καὶτὰς συνηγορίας ἀπεῖπε καὶ τὸ πράττειν τὰκοινὰ παντελῶς ἐξέλιπεν ὥστε καὶ λόγοντοῖς πολλοῖς παρασχεῖν καὶ φροντίδα φο-βουμένοις μὴ δι ὀργὴν προσθέμενος τοῖς

77

ὅτι καὶ τῶν πραγμάτων αὐτῷ διδόντων τυ-ραννεῖν καὶ τῶν πολιτῶν οὐκ ἀκουσίως δε-χομένων ἀπεῖπεν οὐχ ἧττον ὑπάρχει κα-λὸν τῷ Ποπλικόλᾳ τὸ λαβόντα τυραννικὴνἀρχὴν ποιῆσαι δημοτικωτέραν καὶ μηδοἷς ἐξῆν ἔχοντα χρήσασθαι καὶ τοῦτο δἔοικε συνιδεῖν πρότερος ὁ Σόλων ὅτιδῆμος

ὧδ ἂν ἄριστα σὺν ἡγεμόνεσσιν ἕποιτομήτε λίην ἀνεθεὶς μήτε πιεζόμενος

[3] Ἴδιον δὲ τοῦ Σόλωνος ἡ τῶν χρεῶνἄνεσις ᾗ μάλιστα τὴν ἐλευθερίαν ἐβεβαίω-σε τοῖς πολίταις οὐδὲν γὰρ ὄφελος νόμωνἰσότητα παρεχόντων ἣν ἀφαιρεῖται τὰχρέα τοὺς πένητας ἀλλ ὅπου μάλισταχρῆσθαι τῇ ἐλευθερίᾳ δοκοῦσι δουλεύουσιμάλιστα τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ δικάζειν καὶἄρχειν καὶ λέγειν ἐπιταττόμενοι καὶ ὑπη-ρετοῦντες τούτου δὲ μεῖζον ὅτι πάσῃ χρε-

128

ῶν ἀποκοπῇ στάσεως ἑπομένης ἐκείνῃμόνῃ καθάπερ φαρμάκῳ παραβόλῳ μένἰσχυρῷ δὲ χρησάμενος εὐκαίρως καὶ τὴνοὖσαν στάσιν ἔλυσε τῇ περὶ αὐτὸν ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῆς τοῦ πράγματος ἀδοξίας καὶδιαβολῆς περιγενόμενοςΤῆς δ ὅλης πολιτείας τῇ μὲν ἀρχῇ λα-μπρότερος ὁ Σόλωνmiddot ἡγήσατο γὰρ καὶ οὐκἠκολούθησε καὶ καθ αὑτόν οὐ μεθἑτέρων ἔπραξε τὰ πλεῖστα καὶ μέγιστατῶν κοινῶν τῷ τέλει δ ἅτερος εὐτυχὴςκαὶ ζηλωτόςmiddot τὴν μὲν γὰρ Σόλωνος πολι-τείαν αὐτὸς ἐπεῖδε Σόλων καταλυθεῖσαν ἡδὲ Ποπλικόλα μέχρι τῶν ἐμφυλίων πο-λέμων διεφύλαξεν ἐν κόσμῳ τὴν πόλιν ὁμὲν γὰρ ἅμα τῷ θέσθαι τοὺς νόμους ἀπολι-πὼν ἐν γράμμασι καὶ ξύλοις ἐρήμους τοῦβοηθοῦντος ᾤχετ ἀπιὼν ἐκ τῶν Ἀθηνῶνὁ δὲ μένων καὶ ἄρχων καὶ πολιτευόμενοςἵδρυσε καὶ κατέστησεν εἰς ἀσφαλὲς τὴν πο-λιτείαν ἔτι δ ἐκείνῳ μὲν οὐδὲ μέλλοντα

129