MAILAKETA-PROBA

Izen-abizenak: Aurrematrikula zenbakia: Egingo duen maila:

2

3

4

5

6

7

ENTZUMENA

HOMO ERECTUS ERECTUS

1.- Zer da Homo erectus erectus ? a) Idazleak berak sortutako kontzeptua. b) Ikertzaileek oraintsu aurkitutako gizaki-mota bat. c) Garaipen handi bat. 2.- Zein da definizioa? a) Tximinoaren antzeko subespezie hominidoa da. b) Sagardotegian ugari dabilen jende-mota bat da. c) Sagardotegietan jarri duten elementu hominidoa da. 3.- Norekin pareka daiteke? a) Gizarte zibilizatuetako exekutibo batzuekin. b) New York-eko broker delako behartsuarekin. c) Tokioko goi mailako administrazio arduradunekin. 4.- Nor zen Udarregi? a) Abeslari bat. b) Sagardotegi baten izena. c) Bertsolari bat. 5.- Noiztik dator sagardotegietan zutik jateko ohitura? a) Gipuzkoan betidanik. b) Mito hutsa da. c) Euskal administrazioek bultzatu dutenetik. 6.- Zergatik aipatzen ditu erromatarrak? a) Sagardoa gustatzen zitzaielako. b) Jatea eta edatea gogoko zutelako. c) Konparazio bat egin nahi duelako. 7.- Homo erectus erectusaren figura hau a) gaitzetsi egiten du idazleak. b) gogoko du idazleak. c) erdibidekoa da idazlearentzat.

8

8.- Txuleta a) aberatsen lau katuk baino ez dute jan izan gure gizartean. b) beti egon izan da presente gure gizartean. c) orain dela gutxi arte aberatsen janaria izan da. 9.- Sagardotegietako txuleta famatuak a) kanpotik ekarriak izateaz kexatzen da idazlea. b) bertoko-bertokoak dira, zalantzarik gabe. c) kalitate ezin hobekoak dira. 10.- Zer da txuletismoa? a) Gure gizartearen isla hutsa. b) XX. mendearen hasieran sortutako kontzeptua. c) Txirrita bertsolariak asmatutako filosofia. 11.- Ahal duanak dauka a) Txomin Agirre idazlearen Garoa eleberriko pasadizo bateko esaldia da. b) anorexiakoei ondo datorkien esaera zaharra da. c) esaera zaharra da. 12.- Napoleon a) erakargarria zitzaien emakumeei. b) nahiko potoloa zen. c) eredugarria zen orduko gizakiarentzat. 13.- Txotx kontzeptua a) Moisesen denboretakoa da, adituen ustez. b) Neolitikoarekin parekatzen du idazleak. c) gure egunetakoa da, ez antzinakoa. 14.- Gau-egunak dagoz lehengoak a) Bizkaiko esamoldea da. b) bizitzan gauza askok irauten dutela adierazteko erabiltzen da.

c) gure gizartean gauza guzti-guztiak desagertu egiten direla adierazteko erabiltzen da.

15.- Indaba pinttarraua a) indaba motarik hedatuena da gaur egun gure artean. b) kolore bakarreko indaba-mota bat da. c) euskal gastronomiaren beste mito bat da.

9

IRAKURMENA

Stonehenge

CRISTOPHER CHIPPINDALE

Arkeologo ingelesa, Antiquity nazioarteko aldizkariaren erredaktorea, eta Cambridgeko Unibertsitateko Antropologiako Museoaren arduraduna.

Stonehenge Europa osoko histor iaurreko lekur ik ezagunena da. Egiptoko piramideak eta Txinako Harresi Handiarekin batera, mundu osoan ezaguna den arkeologiazko aztarren apurretakoa da. Zer du, ordea, Stonehengek ospe hor i izateko?

Stonehenge Londrest ik 120 ki lometro ingurura, Ingalaterra hego-mendebaleko tupa-harr izko muinoetan, soro eta belaze artean dagoen eraikuntza megal i t iko bat da. Monumentuak hasieran z i tuen harr ien erdiak inguru galdu egin di tu, zubiak egi teko eramanda edo etxeak egi teko landuta; baina bal i teke monumentu hor i inoiz ez burutu izana ere. Gaur egun, lurret ik begiratzen bazaio, sekulako harr i handi mordo bat da, harr i askotan oraindik ere tresna arrastoak ager i dire lar ik . Batzuk zut ik daude, sei metroko al tuera hartuz; beste batzuk, tx ik ixeagoak, zubi eginez, zut ikoen gainean; beste batzuk puskatuta edo lurrean erdi estal i r ik . Airet ik begiratzen bazaio, berr iz, barreiatuta dauden harr i b loke hor iek guzt iek jatorr iz i rudi geometr iko aski s inple bat eratzen zutela ikusten da, b i z irkulu eta ferra i rudiko kurba batzuk, batez ere.

Eraikuntza osoa berrehun harr i tara ez da ir is ten eta leku tx ik ia hartzen du: hogeita hamar metro diametro inguru duen z irkulu erdiko azalera. Harr i b loke hor iek, ordea, bakoi tzak hainbat tona di tuenez, z irrara eragi ten dute. Babestur ik egon diren lekuan oraindik ere ager ian di tuzte harr iak landu eta gaur duten i txura emateraino leuntzeko erabi l i z iren tresnen arrastoak; ager ian egon diren alderdietan, berr iz , berrogei mendetan harr ia zar tatu eta janez Ingalaterrako egurald iak egindako lana ikusten zaie.

Stonehengen ez dago harresir ik ez arkur ik . Pi lare bakoitza monol i to bana da,

tupa-harr izko zoruan f inkatur ik. Pi lare hor iek monol i to etzanez daude elkarrekin kateatuta eta hor iek ald i berean mingain zein koska s is tema baten bi tar tez daude euts i ta.

Stonehenge eraik i zutenez, ezer ez dakigu, esateko. Karbono 14 bi tar tez egi ten den datatzearen arabera —Europako histor iaurreko gertakar i handiak zehaztasun handiz datatzeko bal io izan duen s istema beraren arabera, a legia—, monumentu hor i orain dela lau mi la ur tekoa da ia guzt ia; zat i batzuk, ordea, mende batzuk lehenagokoak edo geroagokoak dira. Data hor i Erromako inper ioa Gal iaraino hedatu baino askoz lehenagokoa denez, gauza ziurra da Bri ta in iako i r letako antzinako biztanleek eraik ia dela Stonehenge, eta ez kontinentet ik i r i ts i tako inbaditzai leek. Lehenengo biztanle hor iek eraik iak dira, halaber, Br i ta in iako i r letan zehar barreiatur ik dauden ehunka zutarr i -z irkuluak ere, baina hor ien ar tean ez dago beste bat Stonehengekoa bezain konplexurik , ezta hangoak besteko arretaz landutako harr iz egin ikor ik ere. Beste alde batet ik , Europako ipar-ekialdeko i tsas bazter guzt ian, Stonehengeko garai bereko beste herr i batzuek ere eraik i z i tuzten harr i b lokezko tumuluak, tenpluak eta i larak, denak batera megal i to dei tuak (grekot ik, megas —handi— eta l i thos —harr i—).

Nola eraik i zen Stonehenge? Berrogeita hamarreko hamarkadan, Stonehengeko harr i b loke batzuk zeuden lekut ik mugi tu eta zegokien lekuan jarr i nahi izan z irenean, Erresuma Batuan zegoen garabi mugigarr i r ik indartsuena erabi l i behar izan zen. Stonhenge jaso zutenek, berr iz , euren eskuak, harr izko lanabesak, zuhaitz enborrak eta adarrak bester ik ez zuten. Bal i teke sokak ere izatea —larru hedez eginak—, harr iak

10

arrastaka garraiatu ahal izateko. Edozelan ere, harr i puska haiek euren lekuraino eraman ahal izateko, azalera leundu ar te mai lukatzeko, harr iak elkarrekin kateatzeko mihiak eta koskak jan ahal izateko, eta azkenik, tupa-harr izko maldaz edo zurezko ranpaz harr iak beren lekuan kokatu ahal izateko, ehunka pertsona beharko z iren seguruenik lanean denbora luzez.

Eta hor i dena zertarako? Stonehenge eraik i ahal izateko behar izan z iren

ikaragarr izko ahalegin guzt iak eta ardura bera nahikoa eta soberako froga dira eraikuntza hark zelako garrantz ia zuen neurtzeko: ez in zuen biz i lekua izan ( inoiz ez da sabair ik izan han), ez i tx i tura, ezta gotor lekua ere. Helburu prakt ikor ik ez du izan. Izpir i tuzko eginkizuna zuen, zalantzar ik gabe: leku sakratua zen, tenplua.

Mendeetan zehar Stonehenge bere zentzua galduz joan zen. Eraik i zenet ik b i mi la ur tera, Br i ta in ia Handiaz mintzatzen diren idazle erromatarretat ik batek berak ere ez du aipatzen, eta zenik ere ahaztu egin zen azkenean. Stonehenge hi tza Erdi Arokoa da, Erdi Aroan berr i ro p iz tu bai tzen megal i toekiko interesa. Stonehenge zein kul tu modutarako erabi l tzen zen eta leku hor i zergat ik hautatu zen jak i teko inolako zuzeneko lekukotasunik ez dugu, beraz.

Hala eta guzt iz ere, aztarren arkeologikoak kontu handiz azter tuz gero, zenbait ondor io atera dai teke. Lehenik eta behin, eraikuntza multzo hor i asmatu eta eraik i tzeko erabi l i tako kontuak eta zehaztasunak bertan obra maisu bat —gaur egun ark i tektoa dei tuko genukeena— izan zela erakusten dute. Bigarrenik, hain eraikuntza luze-zabala burutzeko, seguru i raupen hutsezko ekonomian barreiatur ik b iz i z i ren nekazar i komunitate askoren aldet ik ahalegin handiak beharko z ire la. Hirugarrenik, Stonehengeko barrut iak hartzen duen eremua oso txik ia da, eta hirurehunen bat pertsona hartuko l i tuzke gehienera ere, seguruenik eraikuntza lanetan parte hartutakoak baino gutxiago, a legia. Horregat ik , esan dai teke ezinbestez ekartzen duela gogora horrek guzt iak er l i j io eraikuntzen egi tura k las ikoa, kanpoan jende guzt iarentzat l ibre zen leku batekin eta barruan apaizentzat eta prakt ika sekretuenetarako gordea zen “santutegi” batekin. Beste alde batet ik , Stonehengeko barne zirkuluak, kanpoko mundut ik aparte bereizten duten pi lareekin, Europako Erdi Aroko katedraletako korua dakar gogora.

Beste aztarren bat: Stonehengeko planoa hegomendebalde- iparrekia lde ardatzaren arabera dago simetr ian moldatua. Iparrekialdeko sarrerat ik b ide baten aztarrena geratu da terrenoan, landetan barrena zentzu horretan berorretan barruratzen delar ik ; ardatz hor i bat dator udako solst iz ioan (ekainaren 21ean), urtearen egunik luzeenean, goizeko lehenengo eguzkiak duen zentzuarekin. Badirudi beste monumentu megal i t iko batzuk ere pr intz ip io horren berorren arabera pentsatu izan z ire la; Newgrange-n, adib idez, I r landa mendebaldean, Stonehenge baino zertxobait lehenagokoa den aztarnategian, neguko solst iz ioan, ur teko egunik laburrenean, eguzkiak eratzen duen ardatzaren arabera daude lerrokatuta megal i toak. Ondor ioa ezinbestekoa da, d irudienez: eguzkiaren tenplua zen Stonehenge.

Gaur egungo astronomoek, ordea, I largia eta Eguzkiaren mugimenduen arabera harr i bakoitzak duen kokaera azter tur ik , Stonhenge tenplua baino askoz gehiago zela uste dute: zerua azter tu eta ekl ipseak aldez aurret ik i ragartzeko bal io zezakeen behatokia ere ba omen zen. Arkeologoek, berr iz , ez dute horrelakor ik uste, zeren eta ondo baino hobeto daki te megal i to i lara asko dagoela, eta nekez i rudika di tzakete br i tainiarren arbaso haiek astronomoen jantz i zur iez jantz i ta. Nir i neur i dagokidanez, ez nago z iur Stonehengen eguzkiaren kul tur ik egon denik ere, nahiz eta jak inaren gainean egon egunero eguzkia azal tzeak adierazten duen mirar iak berebiz iko garrantzia izan zuela histor iaurreko gizonak zuen mundu ikuskeran. El izak ere ekia ldera begira daude, ordea, eta horrek ez du esan nahi kr istauek eguzkia gurtzen dutenik.

Ez dakigu zer ospatzen zen Stonehengen, ez dakigu hango kul tua komunitate osoarentzat zabal ik zegoen ala banaka batzuentzakoa zen; ez dakigu gurtzai leak izuz ala pozez sartzen z iren han, beren biz i tzak aberasteko sartzen z iren ala her iotzarekin topo egi teko. Ziur tasun mister iozko bat bester ik ez dugu: leku sakratua zen Stonehenge.

1. Stonehenge(k) a) munduko historiaurreko arkeologia-ondarerik bakanenetakoa dugu. b) Europako eraikuntzar ik megal i t ikoena da. c) egin zen-zenean dirau, nahiz eta pasatutako urteak hainbat izan. d) Ingalaterrako zokondorik tx iro eta ar loteenean datza. 2. Eraikuntzari dagokionez, a) berezko harr ien tamaina erdira jai ts i ta dago dagoeneko. b) airet ik so eginez gero, sakabanatua ematen du. c) egundo ez du gizakiak hain lan izugarri r ik burutu. d) goi t ik beheran, aski s inplea dirudi. 3. Eraikuntza dataz zera esan behar, a) ez dagoela zehatz-mehatz jaki terik, z ientziak oraindik ez baitu

horretarako bal iabide egokir ik aurki tu. b) Erroma Gal iara zabaldu baino nahiko atzeragokoa dela. c) bertako bizidunak bertan bizi izan zirenekoa dela. d) Kr isto aurreko 200. gizaldi ingurukoa dela, oro har. 4. Eraikuntza modua a) garabia erabi l iz gauzatu zen. b) hainbat ekaiez burutua izan behar zuen. c) hasieran neketsua izan bazen ere, 50 urte pasatu ondoren dena osotu

ahal izan zuten. d) zai la egin zi tzaien, hedeak erabi l i ezinik aurki tu bai tz iren. 5. Zertarako eraiki ote zuten? a) Horrelakoek ardura handia ematen zietelako ordukoei. b) Zerbaitetarako bai, baina ez defentsa-etxetarako. c) Orduko barne-munduaren ezaugarr i ren bat ondorengoei geratzeko. d) Euren erl i j ioaren adierazgarri tzat. 6. Eraikuntzaren esanahia a) luze eztabaidatutako kontua da, nahiz eta ondoriorik atera ez. b) apaizen egoitza izan l i teke, besteak beste. c) zera baino argiagoa da, hain zuzen ere, arki tekto baten lan maisua. d) Erdialdeko Europako katedralen koruaren adierazgarr i izan daiteke. 7. Norabidea a) eguzkiak moldatzen duen ardatzaren araberakoa da. b) s imetr ikoki f roga daiteke baduela zer ikusir ik eguzkiarenarekin. c) I r landako beste monumentu got iko batenaren antzekoa da. d) lerrokadan doa. 8. Astronomoek hauxe uste dute, a) eguzkiaren ekl ipsea iragartzeko behatokia baino ez zela. b) ez datozela bat arkeologoekin. c) zerua aztertzeko erabi l ia izan ahal zela. d) zur iz jantzia eraiki z i tuztela harr iak. 9. Artikuluaren egilea(k) a) argi dakusa leku sakratua zela Newgrange. b) pozik dago hainbat zientzigizonek emaniko ir i tz iekin. c) badaki eguzkia gurtzeko ez zela erabi l i . d) ezbaian dago eguzkia gurtzeko erabi l i ahal zen ala ez.

12

13

IDAZMENA

Aukeratu ondoko egoeretatik bat, eta idatzi 300 hitz inguruko testua,

ahalik eta zuzenen, egokien eta jatorren.

Jarri izenburua ere.

1. Laugarren mailako ikastaroa

Pozik zaude. Izan ere, 4. mailako ikastaroko lehen eguna izan duzu eta lehen inpresioa,

behintzat, ona izan da.

Idatzi gutun bat zeure azken euskara-irakasleari; atzerrian bizi baita. Hain zuzen, berak

animatu zintuen matrikula egitera, eta jakin-minez egongo da. Azaldu nolako lagunekin

(ikasle eta irakasle) egin duzun topo lehen egunean, eman lehen saioaren berri eta

adierazi zein helburu zuten egindako jarduerek.

2. Irakasleak direla-eta

Ikasturte berria hasi da, eta irakasleen inguruan zeresan ugari sortu ohi da. Iritziak mota

guztietakoak izaten dira, gainera.

Jakin berri duzu zuk izandako irakaslerik onena hil zela duela bi hilabete. Hori dela-eta,

zure herrian (hirian, auzoan, eskolan) argitaratzen den aldizkarian artikulu bat idaztea

erabaki duzu, azalduz nolakoa zen, harekin bizi izandako pasadizoren bat eta, batez

ere, zergatik uste duzun bera izan dela zeuk izandako irakaslerik onena.

3. Etorkinak direla-eta

Zeresan ugari sortzen ari da, azken urte hauetan, etorkinen arazoa. Eta iritziak, mota

guztietakoak entzuten dira.

Zure herrian (hirian, auzoan) ere, bada arazo hori. Eta, aldizkari bat ateratzen denez

bertan, zuregana jo dute aldizkariko arduradunek iritzi-artikulu bat eskatuz. Ea nola

ikusten dituzun gauzak: zer arazo dauden, nola konpon daitezkeen... Gauzak arin

samar idazteko ere esan dizute. Ez dadila astuna izan eta, ahal baduzu, pasadizoren

bat ere tartekatzeko.

14

AHOZKOA

Presta ezazu zure taldeko ikaskideen aurrean ikastaroaren lehen

egunean egin beharko duzun zeure buruaren aurkezpenerako

zirriborroa. Zirriborro horretan oinarrituko zara testua ikasgelan zuzenean

sortzeko (klasera joan ezin bazara, graba ezazu ordenagailuan MP3

formatuan, eta bidal iezaiozu irakasleari).

Testuaren iraupena 10 bat minutukoa izango da, eta ahalik eta zuzenen,

egokien eta jatorren egitea duzu helburu; horrez gain, baldintza bat jarri

nahi dizugu: tarteka-marteka barre eragin behar duzu.

Zirriborrorako atala

15

TESTA

1 A B C D 2 A B C D 3 A B C D 4 A B C D 5 A B C D 6 A B C D 7 A B C D 8 A B C D 9 A B C D 10 A B C D 11 A B C D 12 A B C D 13 A B C D 14 A B C D 15 A B C D

ENTZUMENA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

IRAKURMENA

1 2 3 4 5 6 7 8 9

16

IDAZLANA

17

18