PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DEPARTAMENTO DE FÍSICA E … · relacione os principios en vigor coa...

I.E.S. ESPIÑEIRA

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DO

DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA

CURSO 2015-2016

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DO DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA DO I.E.S. ESPIÑEIRA

2

INDICE

1.- INTRODUCIÓN 4 2.- FÍSICA E QUÍMICA 3º E.S.O. 2.1.- AS COMPETENCIAS CLAVE 6 2.2.- OBXECTIVOS 7 2.3.- CONTIDOS,COMPETENCIAS CRAVE, ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

9

2.4.- PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN 35 2.5.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO 35 3.- FÍSICA E QUÍMICA 4º E.S.O. 3.1.- AS COMPETENCIAS BÁSICAS 36 3.2.- OBXECTIVOS 42 3.3.- CONTIDOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN 43 3.4.- MÍNIMOS ESIXIBLES 61 3.5.- PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN 63 3.6.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO 63 4.- ALUMNADO COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 3º DA E.S.O. PENDENTE 64 5.- AVALIACIÓN INICIAL 64 6.- METODOLOXÍA 64 7.- RECURSOS DIDÁCTICOS 66 8.- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE 66 9.- ELEMENTOS TRANSVERSAIS 67 10.- ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES E COMPLEMENTARIAS 67 11.- CONSTANCIA DE INFORMACIÓN AO ALUMNADO 67 12.- FÍSICA E QUÍMICA 1º BACHARELATO 12.1.- AS COMPETENCIAS CLAVE 67 12.2.- OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO 68 12.3.- SECUENCIACIÓN DE CONTIDOS 12.3.1.- XERALIDADES 70 12.3.2.- SECUENCIÓN E PROGRAMACIÓN POR UNIDADES 71 12.4.- METODOLOXÍA 78 12.5.- MEDIDAS PARA A INCLUSIÓN E A ATENCIÓN DA DIVERSIDADE 81 12.6.- RECURSOS DIDÁCTICOS 82 12.7.- INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN 82 12.8.- MÍNIMOS ESIXIBLES 82 12.9.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN 84 13.- QUÍMICA 2º BACHARELATO 13.1.- INTRODUCIÓN 85 13.2.- OBXECTIVOS DA ETAPA 86 13.3.- OBXECTIVOS DA MATERIA 87 13.4.- ACREDITACIÓN DE COÑECEMENTOS PREVIOS 87 13.5.- CONTIDOS 88 13.6.- ACTITUDES, VALORES E NORMAS 89 13.7.- CRITERIOS DE AVALIACIÓN 90 13.8.- MÍNIMOS ESIXIBLES 90 13.9.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN 91 14.- FÍSICA 2º BACHARELATO 14.1.- INTRODUCIÓN 92 14.2.- OBXECTIVOS DA ETAPA 93 14.3.- OBXECTIVOS DA MATERIA 94 14.4.- ACREDITACIÓN DE COÑECEMENTOS PREVIOS 94 14.5.- CONTIDOS 95 14.6.-ACTITUDES, VALORES E NORMAS 96


3

14.7.- CRITERIOS DE AVALIACIÓN 96 14.8.- MÍNIMOS ESIXIBLES 97 14.9.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN 98 15.- CONTIDOS TRANSVERSAIS 99 16.- PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN 100 17.- ALUMNADO COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 1º DE BACH. PENDENTE 100 18.- ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES 100 19.- REVISIÓN DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA 101


4

1.- INTRODUCCIÓN O ensino da Física e a Química xoga un papel central no desenvolvemento intelectual dos alumnos, e comparte co resto das disciplinas a responsabilidade de promover neles a adquisición das competencias necesarias para que poidan integrarse na sociedade de forma activa, participando no desenvolvemento económico e social ao que está ligada a capacidade científica, tecnolóxica e innovadora da propia sociedade. Para que estas expectativas se concreten, o ensino desta materia debe incentivar unha aprendizaxe contextualizado que relacione os principios en vigor coa evolución histórica do coñecemento científico; que estableza a relación entre ciencia, tecnoloxía e sociedade; que potencie a argumentación verbal, a capacidade de establecer relacións cuantitativas e espaciais, así como a de resolver problemas con precisión e rigor. No segundo ciclo de ESO, esta materia ten un carácter esencialmente formal, e está enfocada a dotar ao alumno de capacidades específicas asociadas a esta disciplina. O primeiro bloque de contidos, común a todos os niveis, está centrado en desenvolver as capacidades inherentes ao traballo científico, partindo da observación e experimentación como base do coñecemento. Os contidos propios do bloque desenvólvense de forma transversal ao longo da etapa, utilizando a elaboración de hipótese, a toma e presentación de datos e a experimentación como pasos imprescindibles para a resolución de problemas. A materia e os seus cambios son tratados nos bloques segundo e terceiro, respectivamente, abordando os distintos aspectos de forma secuencial. Introdúcese secuencialmente o concepto moderno do átomo, a ligazón química e a nomenclatura dos compostos químicos, así como o concepto de mol e o cálculo estequiométrico; así mesmo, iníciase unha aproximación á química dos compostos do carbono incluíndo unha descrición dos grupos funcionais. Os bloques 4 e 5 dedícanse ao estudo da Física, desde a perspectiva do movemento, das forzas e da enerxía. No segundo ciclo, realízase unha aproximación máis formalista aos conceptos movemento, materia, enerxía, o que permite cuantificalos e afrontar a resolución de problemas numéricos.

En relación ao bacharelato etapa ha de cumprir diferentes finalidades educativas, que non son outras que as de proporcionarlles aos alumnos formación, madurez intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia, así como para acceder á educación superior (estudos universitarios e de formación profesional de grao superior, entre outros). De acordo con estes obxectivos, o Bacharelato organízase baixo os principios de unidade e diversidade, é dicir, dota ao alumno dunha formación intelectual xeral e dunha preparación específica na modalidade que estea cursando (a través das materias comúns, de modalidade —como esta— e optativas), e nas que a labor orientadora é fundamental para lograr eses obxectivos. En consecuencia, a educación en coñecementos específicos desta materia ha de incorporar tamén o ensino nos valores dunha sociedade democrática, libre, tolerante, plural, etc., unha das finalidades expresas do sistema educativo, tal e como se pon de manifesto nos obxectivos desta etapa educativa e nos específicos desta materia. Neste sentido, o currículo de Bacharelato ha de contribuír á formación dunha cidadanía do século XXI informada e crítica, e por iso debe incluír aspectos de formación cultural e científica. A materia de Física e Química, e en xeral todas as de carácter científico, debe destacar o seu carácter empírico e predominantemente experimental, á vez que a súa importancia como construción teórica e de modelos, tal e como poñen de manifesto os seus obxectivos curriculares. Ha de favorecer, en consecuencia, a familiarización do alumno coa natureza e coas bases conceptuais da ciencia e da tecnoloxía, coas características da investigación científica e coa súa aplicación á resolución de problemas concretos (método científico), e mostrar os usos aplicados destas ciencias e as súas consecuencias sociais, cada vez maiores. É difícil imaxinar o mundo actual sen contar coas implicacións que o coñecemento da mecánica, a electricidade ou a electrónica, por exemplo, supuxo e está supondo; ou sen contar con medicamentos, abonos para o campo, colorantes ou plásticos. Por iso, a Física e a Química aparecen como materias fundamentais da cultura do noso tempo que contribúen á formación integral dos cidadáns, igual que as de carácter humanístico (o uso correcto da linguaxe científica, por exemplo, é unha faceta máis desa formación integral). Unha educación que integre a cultura humanística e a científica, unha maior presenza da ciencia nos medios de comunicación, así como


5

a participación activa dos investigadores na divulgación dos coñecementos, fanse cada día máis necesarias. Ademais de ser unha etapa educativa terminal en si mesma, tamén ten un carácter propedéutico: o seu currículo debe incluír os diferentes tipos de contidos que permitan abordar con éxito os estudos posteriores, dado que a Física e a Química forman parte de moitos estudos universitarios de carácter científico e técnico e son necesarias para un amplo abano de ciclos formativos da Formación Profesional de grao superior, e para iso están os seus conceptos, leis, teorías e modelos máis importantes. Se a inclusión de contidos relativos a procedementos implica que os alumnos se familiaricen coas características do traballo científico e sexan capaces de aplicalas á resolución de problemas e aos traballos prácticos, os relativos a actitudes supoñen o coñecemento das interaccións das ciencias físico-químicas coa técnica, a sociedade e o medio ambiente. Todos estes aspectos deben aparecer dentro do marco teórico-práctico de estudo e non como actividades complementarias.

A aproximación aos fenómenos naturais e ás causas e o desenvolvemento dalgúns dos grandes problemas que aburan á sociedade contemporánea, como son as cuestións derivadas da degradación ambiental e o desenvolvemento tecnolóxico, o papel dos medios de comunicación e a súa repercusión no consumo e nos estilos de vida, etc., permitirán a potenciación dunha serie de valores que faciliten a integración do alumno nunha sociedade democrática, responsable e tolerante. Algúns destes contidos, aínda que desde unha perspectiva distinta pero complementaria, serán desenvolvidos tamén neste curso na materia de Ciencias para o mundo contemporáneo. Como criterio metodolóxico básico, habemos de resaltar que en Bacharelato ten que se facilitar e de impulsar o traballo autónomo do alumno e, simultaneamente, estimular as súas capacidades para o traballo en equipo, potenciar as técnicas de indagación e investigación (documental e experimental, é dicir, aprendizaxe por descubrimento e no laboratorio) e as aplicacións e transferencias do aprendido á vida real, servíndose para todo iso das posibilidades que brindan as tecnoloxías da información e a comunicación. Non debemos esquecer que esta materia adquire todo o seu sentido cando lle é de utilidade ao alumno para entender o mundo (non só o científico) e a complexa e cambiante sociedade na que vive, aínda que en moitos momentos non dispoña de respostas axeitadas para iso, como tampouco as ten sempre a ciencia, en estado de construción e de revisión —é importante que o alumno coñeza as controversias históricas que houbo entre os diferentes modelos e teorías—. O mesmo criterio rexe para as actividades e os textos suxeridos e para a gran cantidade de material gráfico que se empregou nos materiais curriculares, de modo que a mensaxe é de extremada claridade expositiva, sen caer na simplificación, e todo concepto científico é explicado e aclarado, sen considerar que nada é sabido previamente polo alumno, independentemente de que durante os cursos anteriores (3º e 4º da ESO), e coas súas características propias, teña estudado algúns destes contidos e se familiarizado coas técnicas de investigación científica (e que continuará no 2º curso de Bacharelato con, polo menos, as materias de Física e de Química ). Os contidos de Química xiran ao redor de dous eixos: profúndase na teoría atómico-molecular —e na estrutura do átomo para tratar a semellanza entre as distintas familias de elementos, os enlaces e as transformacións químicas— e no estudo da química do carbono —para comprender a importancia das primeiras sínteses de substancias orgánicas—, contidos que foron desenvolvidos en cursos anteriores. Nos de Física, os contidos estrutúranse ao redor da mecánica —profúndase no estudo do movemento para mostrar o xurdimento da ciencia moderna, e incorpóranse os conceptos de traballo e enerxía para o estudo dos cambios— e da electricidade —para un maior coñecemento da estrutura da materia e do papel da enerxía eléctrica na sociedade actual—. Ademais, hai outros contidos que se engloban baixo a denominación de comúns, que deben familiarizar aos alumnos coas estratexias básicas da actividade científica, e cuxo desenvolvemento debe embeber transversalmente os contidos da Física e da Química.


6

2.- FÍSICA E QUÍMICA 3º E.S.O. 2.1.- COMPETENCIAS CLAVE Denominamos competencias as capacidades para aplicar de xeito integrado os contidos propios de cada ensinanza e etapa educativa, co fin de lograr a realización adecuada de actividades e a resolución eficaz de problemas complexos.

As competencias clave do currículo serán as seguintes:

• Comunicación lingüística (CCL). • Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCCT). • Competencia dixital (CD). • Aprender a aprender (CAA). • Competencias sociais e cívicas (CSC). • Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE). • Conciencia e expresións culturais (CCEC).

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA PARA A ADQUISICIÓN DAS COMPETENCIAS. O ensino da Física e a Química contribúe co resto das materias á adquisición das competencias necesarias por parte dos alumnos para alcanzar un pleno desenvolvemento persoal e a integración activa na sociedade. O perfil competencial da materia destaca a súa extensa contribución ao desenvolvemento da competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. Competencia en comunicación lingüística Ao longo do desenvolvemento da materia, os alumnos enfrontaranse á procura, interpretación, organización e selección de información, contribuíndo así á adquisición da competencia en comunicación lingüística. A información preséntase de diferentes formas e require distintos procedementos para a súa comprensión. Por outra banda, o alumno desenvolverá a capacidade de transmitir a información, datos e ideas sobre o mundo no que vive empregando unha terminoloxía específica e argumentando con rigor, precisión e orde adecuado na elaboración do discurso científico en base aos coñecementos que vaia adquirindo. Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía A maior parte dos contidos da materia de Física e Química teñen unha incidencia directa na adquisición das competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. A Física e a Química como disciplinas científicas baséanse na observación e interpretación do mundo físico e na interacción responsable co medio natural. Na aprendizaxe destas disciplinas empregaranse métodos propios da racionalidade científica e as destrezas tecnolóxicas. A competencia matemática está intimamente asociada aos aprendizaxes da área, xa que implica a capacidade de aplicar o razoamento matemático e empregar ferramentas matemáticas para describir, interpretar, predicir e representar distintos fenómenos no seu contexto. Competencia dixital A adquisición da competencia dixital prodúcese tamén desde as disciplinas científicas xa que implica o uso creativo e crítico das tecnoloxías da comunicación. Os recursos dixitais resultan especialmente útiles na elaboración de traballos científicos con procura, selección, procesamento e presentación da información de diferentes formas: verbal, numérica, simbólica ou gráfica e o seu uso polos alumnos para este fin resulta especialmente motivador pois aproxima o seu traballo ao que actualmente realiza un científico. Competencia de aprender a aprender Esta competencia é fundamental para a aprendizaxe que o alumno ha de ser capaz de afrontar ao longo da vida. Caracterízase pola habilidade para iniciar, organizar e persistir na aprendizaxe e require coñecer e controlar os propios procesos de aprendizaxe. As estruturas metodolóxicas que o alumno adquire a través do método científico han de servirlle por unha banda a discriminar e estruturar as informacións que recibe na súa vida diaria ou noutras contornas académicas. Doutra banda un alumno capaz de recoñecer o proceso construtivo do coñecemento científico e o seu brillante desenvolvemento nas últimas décadas, será un alumno máis motivado, máis aberto a novos ámbitos de coñecemento, e máis ambicioso na procura deses ámbitos. Competencia sociais e cívicas


7

A Física e a Química contribúen a desenvolver as competencias sociais e cívicas preparando a futuros cidadáns dunha sociedade democrática dotándolles desde o traballo científico de actitudes, destrezas e valores como a obxectividade nas súas apreciacións, o rigor nos seus razoamentos e a capacidade de argumentar con coherencia. Todo iso permitiralles participar activamente na toma de decisións sociais, así como afrontar a resolución de problemas e conflitos de maneira racional e reflexiva, desde a tolerancia e o respecto. A cultura científica dotará aos alumnos da capacidade de analizar as implicacións positivas e negativas que o avance científico e tecnolóxico ten na sociedade e o medio ambiente; deste xeito, poderán contribuír ao desenvolvemento socioeconómico e o benestar social promovendo a procura de solucións para minimizar os prexuízos inherentes ao devandito desenvolvemento. Competencia de sentido de iniciativa e espírito emprendedor O traballo nesta materia contribuirá á adquisición desta competencia naquelas situacións nas que sexa necesario tomar decisións desde un pensamento e espírito crítico. Desta forma, desenvolverán capacidades, destrezas e habilidades, tales como a creatividade e a imaxinación, para elixir, organizar e xestionar os seus coñecementos na consecución dun obxectivo como a elaboración dun proxecto de investigación, o deseño dunha actividade experimental ou un traballo en grupo. Competencia de conciencia e expresións culturais. Os coñecementos que os alumnos adquiren na materia de Física e Química permítenlles valorar as manifestacións culturais vinculadas ao ámbito tecnolóxico. No caso da Comunidade Autónoma Galega, os alumnos poderán entender, por exemplo, a evolución das explotacións mineiras , a tradición hidroeléctrica dos nosos ríos ou o deseño das múltiples ferramentas de labranza que podemos ver en museos etnológicos. Anteriormente indicabamos cales son as sete competencias clave que recolle o noso sistema educativo, competencias que pola súa propia formulación son, inevitablemente, moi xenéricas. Se queremos que sirvan como referente para a acción educativa e para demostrar a competencia real do/a alumno/a, debemos concretalas moito máis, desagregalas, sempre en relación cos demais elementos do currículo. 2.2.- OBXECTIVOS A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas

as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no

respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades

entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e

nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de

calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.


8

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o

sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar,

tomar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e

na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da literatura.

i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada.

l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e

das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo.

m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora.

n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas,

utilizando diversos medios de expresión e representación.

ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e

artístico de Galicia, participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación con outras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusófona.

OBXECTIVOS DA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA A finalidade do ensino da Física e Química no Ensino Secundario Obrigatorio é conseguir que os alumnos ao concluír os seus estudos sexan capaces de:

Obj.FQ.1. Coñecer e entender o método científico de maneira que poidan aplicar os seus procedementos á resolución de problemas sinxelos, formulando hipóteses, deseñando experimentos ou estratexias de resolución, analizando os resultados e elaborando conclusións argumentadas razonadamente.


9

Obj.FQ.2. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando a terminoloxía científica de maneira apropiada, clara, precisa e coherente tanto na contorna académica como na súa vida cotiá. Obj.FQ.3. Aplicar procedementos científicos para argumentar, discutir, contrastar e razoar informacións e mensaxes cotiáns relacionados coa Física e a Química aplicando o pensamento crítico e con actitudes propias da ciencia como rigor, precisión, obxectividade, reflexión, etc. Obj.FQ.4. Interpretar modelos representativos usados en ciencia como diagramas, gráficas, táboas e expresións matemáticas básicas e empregalos na análise de problemas. Obj.FQ.5. Obter e saber seleccionar, segundo a súa orixe, información sobre temas científicos utilizando fontes diversas, incluídas as tecnoloxías da información e comunicación e empregar a información obtida para argumentar e elaborar traballos individuais ou en grupo sobre temas relacionados coa Física e coa Química, adoptando unha actitude crítica ante diferentes informacións para valorar a súa obxectividade científica. Obj.FQ.6. Aplicar os fundamentos científicos e metodolóxicos propios da materia para explicar os procesos físicos e químicos básicos que caracterizan o funcionamento da natureza. Obj.FQ.7. Coñecer e analizar as aplicacións responsables da Física e a Química na sociedade para satisfacer as necesidades humanas e fomentar o desenvolvemento das sociedades mediante os avances tecnocientíficos, valorando o impacto que teñen no medio ambiente, a saúde e o consumo e por tanto, as súas implicacións éticas, económicas e sociais na Comunidade Autónoma Galega e en España, promovendo actitudes responsables para alcanzar un desenvolvemento sustentable. Obj.FQ.8. Utilizar os coñecementos adquiridos na Física e a Química para comprender o valor do patrimonio natural e tecnolóxico de Galicia e a necesidade da súa conservación e mellora. Obj.FQ.9. Entender o progreso científico como un proceso en continua revisión, apreciando os grandes debates e as revolucións científicas que sucederon no pasado; sendo expectantes e críticos respecto das que sucederán no futuro.

2.3.- CONTIDOS, COMPETENCIAS CLAVE, ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

A seguir, desenvólvese integramente a programación de cada unha das unidades didácticas en que foron organizados e secuenciados os contidos deste curso. En cada unha delas indícanse os seus correspondentes obxectivos didácticos, contidos (conceptos, procedementos e actitudes), contidos transversais, criterios de avaliación e competencias básicas asociadas aos criterios de avaliación.

UNIDADE 1 - AS MAGNITUDES E A SÚA MEDIDA. O TRABALLO CIENTÍFICO OBXECTIVOS

1. Entender que a ciencia é un vasto conxunto de coñecementos do medio que nos rodea, construído coa achega de moitos homes e mulleres ao longo dos séculos e que está en continua revisión e progresión.

2. Coñecer o método científico, as súas fases principais e valorar a súa importancia como método de traballo sistemático das ciencias

3. Construír e interpretar gráficas sinxelas a partir de datos experimentais. 4. Entender a fórmula como a expresión matemática dunha lei científica e adquirir un

manexo básico da mesma para realizar cálculos. 5. Asimilar o concepto de magnitude en relación coa medida e coñecer as magnitudes

fundamentais e derivadas. 6. Entender en que consiste a medida e a necesidade de contar cunha unidade de


10

referencia. 7. Coñecer o Sistema Internacional de Unidades e as táboas de múltiplos e submúltiplos

para realizar conversións de unidades fundamentais e derivadas. 8. Saber que é a precisión dun aparello de medida e aplicar os criterios básicos para

expresar o resultado dunha medida de acordo con dita precisión, utilizando as cifras significativas adecuadas e o redondeo.

9. Coñecer os conceptos de incerteza na medida e erro relativo e a forma de calculalos a partir dos datos.

10. Familiarizarse co laboratorio como lugar de traballo do científico e coas súas normas de seguridade.

11. Identificar e saber a utilidade do material e os aparellos máis sinxelos dun laboratorio de Química.

12. Potenciar o autoaprendizaje, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión lingüística dos conceptos traballados.

COMPETENCIAS CLAVE Comunicación lingüística

• Usar con propiedade a terminoloxía relativa ao método científico. • Usar con propiedade a terminoloxía relativa ao laboratorio. • Entender a información transmitida a través dun informe científico. • Localizar, resumir e expresar ideas científicas a partir dun texto. • Argumentar o propio punto de vista nun debate de contido científico.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Manexar os conceptos de magnitude, medida e unidade. • Coñecer o Sistema Internacional de Unidades e utilizalo para realizar conversións de

unidades. • Expresar unha medida ou resultado coa resolución adecuada, usando a notación

científica e acompañándoo coa unidade correspondente. • Calcular a incerteza da medida e o erro relativo dunha medida. • Realizar táboas e construír e interpretar gráficas. • Utilizar o método científico como forma idónea de aproximación á realidade que nos

rodea. • Recoñecer as magnitudes e os procedementos de medida que usamos habitualmente. • Interpretar as etiquetas de advertencia que aparecen en produtos comerciais.

Competencia dixital • Investigar nas fontes bibliográficas e en Internet acerca dos contidos da unidade. • Organizar e expresar a información convenientemente • Realizar actividades interactivas utilizando os contidos desta unidade.

Aprender a aprender • Realizar esquemas e resumos relativos ao método científico, as magnitudes e unidades,

a medida e a expresión de resultados e o laboratorio. • Identificar e manexar a diversidade de respostas posibles ante unha mesma situación. • Traballar en equipo de maneira creativa, produtiva e responsable. • Confrontar ordenada e críticamente coñecementos, informacións e opinións diversas. • Sentido de iniciativa e espírito emprendedor • Desenvolver o espírito crítico e o afán de coñecer. • Estudar e explicar fenómenos cotiáns aplicando o método científico.

CONTIDOS

1. método científico. As fases do método científico: observación, formulación de hipótese, experimentación e elaboración de conclusións. Teorías, leis e modelos. O informe científico.

2. Magnitudes básicas e derivadas. Unidades de medida. 3. Sistema Internacional de Unidades. Múltiplos e submúltiplos. Notación científica e orde

de magnitude. 4. Conversión de unidades básicas e derivadas. 5. A medida e o tratamento dos datos. Resolución dos aparellos de medida. Cifras

significativas. Expresión correcta de resultados. Erros nas medidas. Táboas, gráficas e


11

fórmulas. 6. laboratorio. O material de laboratorio. Normas de seguridade.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Recoñecer e identificar as características do método científico. 2. Coñecer os procedementos científicos para determinar magnitudes. 3. Recoñecer os materiais e instrumentos básicos presentes no laboratorio de Física e no

de Química; coñecer e respectar as normas de seguridade e de eliminación de residuos para a protección do medioambiente.

4. Desenvolver pequenos traballos de investigación nos que se poña en práctica a aplicación do método científico e a utilización das TIC.

ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE AVALIABLES 1.1. Coñece as características do saber científico e que son as ciencias experimentais e

identifica as etapas que o conforman e formula hipóteses para explicar fenómenos físicos da nosa contorna utilizando teorías e modelos científicos.

1.2. Rexistra observacións, datos e resultados de maneira organizada e rigorosa, e comunícaos de forma oral e escrita utilizando esquemas, gráficos, táboas e expresións matemáticas.

2.1. Coñece o concepto de magnitude e tamén os de medida e unidade de medida. 2.2. Establece relacións entre magnitudes e unidades utilizando, preferentemente, o Sistema

Internacional de Unidades e a notación científica para expresar os resultados. 2.3. Coñece que é un instrumento de medida e cales son as súas características principais

(exactitude, precisión e resolución). 2.4. Sabe expresar unha medida adecuadamente e cuantifica a incerteza na medida e o erro

relativo. 3.1. Recoñece e identifica os símbolos máis frecuentes utilizados na etiquetaxe de produtos

químicos e instalacións, interpretando o seu significado. 3.2. Identifica material e instrumentos básicos de laboratorio e coñece a súa forma de

utilización para a realización de experiencias, respectando as normas de seguridade e identificando actitudes e medidas de actuación preventivas.

4.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo aplicando o método científico, e utilizando as TIC para a procura e selección de información e presentación de conclusións.

4.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo. UNIDADE 2 - OS ESTADOS DA MATERIA. A TEORÍA CINÉTICA OBXECTIVOS

1. Coñecer o concepto de materia a través das súas propiedades xerais (masa e volume), así como os conceptos de sistema material, corpo e sustancia.

2. Saber que a materia se presenta en tres estados de agregación (sólido, líquido e gaseoso) e caracterizar cada un deles mediante as súas propiedades.

3. Identificar os cambios de estado e saber que están provocados por quecemento ou arrefriado do sistema material.

4. Coñecer os conceptos de punto de fusión e punto de ebulición e interpretar as gráficas de cambio de estado, poñendo de manifesto a constancia da temperatura durante un cambio de estado.

5. Coñecer os postulados da teoría cinética dos gases e aplicalos para xustificar as propiedades dos gases: forma variable, compresibilidad, difusión e presión e factores que inflúen sobre a mesma.

6. Saber interpretar, con axuda da teoría cinética, as propiedades dos outros estados da materia, así como os cambios de estado.

7. Coñecer os postulados da teoría cinética dos gases e aplicalos para xustificar as propiedades dos gases: forma variable, compresibilidad, difusión e presión e factores que inflúen sobre a mesma.

8. Saber interpretar, con axuda da teoría cinética, as propiedades dos outros estados da


12

materia, así como os cambios de estado. 9. Introducirse no manexo e o significado das leis de Boyle, de Charles, de Gai-Lussac e da

ecuación xeral dos gases. 10. Potenciar o autoaprendizaxe, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de

datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión lingüística dos conceptos traballados.


• Usar con propiedade os termos relacionados coa materia e as súas propiedades, os estados da materia e a teoría cinética.

• Extraer e expresar por escrito as ideas principais dunha lectura científica. • Explicar e fundamentar a opinión propia sobre unha formulación científica dada.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Realizar conversións de unidades de masa, volume, densidade, temperatura e presión. • Interpretar e utilizar as fórmulas da densidade e das leis dos gases. • Construír e interpretar gráficas de cambio de estado ou correspondentes ás leis dos

gases estudadas. • Identificar na contorna os tres estados de agregación da materia, recoñecendo as súas

propiedades. • Coñecer os cambios de estado e enumerar exemplos da vida cotiá. • Utilizar a teoría cinética para explicar fenómenos macroscópicos relacionados cos

estados da materia, o comportamento dos gases e os cambios de estado. • Relacionar os factores que inflúen na presión dun gas co funcionamento de utensilios e

obxectos cotiáns. • Relacionar a presión atmosférica coa meteoroloxía e a predición do tempo.

Competencia dixital

• Investigar nas fontes bibliográficas e en Internet acerca dos contidos da unidade. • Organizar e expresar a información convenientemente.

Aprender a aprender • Realizar esquemas e resumos relativos á materia, as súas propiedades e estados de

agregación, os cambios de estado, a teoría cinética e as leis dos gases. • Sentido de iniciativa e espírito emprendedor • Desenvolver a curiosidade e a visión científica do mundo que nos rodea. • Investigar e propoñer a explicación de fenómenos relacionados coas propiedades da

materia e os seus estados de agregación. CONTIDOS

1. Que é a materia. 2. Os estados da materia. 3. Estudo dos cambios de estado. 4. A teoría cinética. 5. As leis dos gases.


1. Recoñecer as propiedades xerais e características específicas da materia e relacionalas coa súa natureza e as súas aplicacións.

2. Xustificar as propiedades dos diferentes estados de agregación da materia e os seus cambios de estado, a través do modelo cinético-molecular.

3. Establecer as relacións entre as variables das que depende o estado dun gas a partir de representacións gráficas e/ou táboas de resultados obtidos en, experiencias de laboratorio ou simulacións por computador.


ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE AVALIABLES


13

1.1. Coñece as características do saber científico e que son as ciencias experimentais e

identifica as etapas que o conforman e formula hipóteses para explicar fenómenos físicos da nosa contorna utilizando teorías e modelos científicos.

1.2. Describe a determinación experimental do volume e da masa dun sólido e calcula a súa densidade, utilizando correctamente as unidades de medida. Aplica o concepto de densidade en diversas situacións reais.

2.1. Caracteriza os tres estados de agregación polas súas propiedades e xustifica que unha sustancia pode presentarse en distintos estados de agregación dependendo das condicións de presión e temperatura nas que se atope, identificando os cambios de estado que se producen.

2.2. Explica as propiedades dos gases, líquidos e sólidos utilizando o modelo cinético-molecular.

2.3. Describe e interpreta os cambios de estado da materia utilizando o modelo cinético-molecular e aplícao á interpretación de fenómenos cotiáns.

2.4. Deduce a partir das gráficas de quecemento dunha sustancia os seus puntos de fusión e ebulición, e identifícaa utilizando as táboas de datos necesarias.

3.1. Coñece o concepto de presión dun gas confinado e a súa xustificación microscópica. Xustifica o comportamento dos gases en situacións cotiás relacionándoo co modelo cinético-molecular.

3.2. Interpreta gráficas, táboas de resultados e experiencias que relacionan a presión, o volume e a temperatura dun gas utilizando o modelo cinético-molecular e as leis dos gases.


4.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo. UNIDADE 3 - OS SISTEMAS MATERIAIS. SUSTANCIAS PURAS E MESTURAS OBXECTIVOS

1. Coñecer a diversidade da materia e a clasificación dos sistemas materiais de acordo cos seus constituíntes, tanto a nivel macroscópico como microscópico.

2. Diferenciar entre mesturas homoxéneas (disolucións) e heteroxéneas e identificar exemplos dun e outro tipo na contorna cotiá.

3. Caracterizar unha disolución e os seus compoñentes (disolvente e soluto(s)) e recoñecer a súa importancia e ampla presenza mediante exemplos da vida real.

4. Clasificar as disolucións segundo dous criterios: estado de agregación de disolvente e soluto(s) e cantidade relativa de soluto(s) con respecto ao disolvente.

5. Coñecer o concepto de solubilidade e a súa dependencia da temperatura. 6. Saber calcular a concentración dunha disolución como porcentaxe en masa, porcentaxe

en volume e masa por unidade de volume a partir dos datos necesarios e como pode modificarse a concentración mediante un proceso de dilución.

7. Coñecer as técnicas máis sinxelas para a separación dos compoñentes dunha mestura e o fundamento de cada unha delas.

8. Potenciar o autoaprendizaxe, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión lingüística dos conceptos traballados.


• Definir os distintos tipos de sistemas materiais. • Describir con precisión os métodos de separación de mesturas. • Comprender e resumir textos científicos. • Debater sobre as vantaxes e inconvenientes dalgúns avances científicos.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Calcular e interpretar valores de solubilidade e concentración en disolucións.


14

• Construír e interpretar curvas de solubilidade. • Asimilar a clasificación da materia e explicala tanto desde o punto de vista macroscópico

como microscópico. • Identificar os distintos tipos de sistemas materiais na contorna, especialmente as

disolucións. • Coñecer algúns procesos de separación de mesturas tanto no medio natural como na

industria e recoñecer a súa importancia. Competencia dixital


Aprender a aprender • Realizar esquemas e resumos relativos aos sistemas materiais e a súa clasificación, a

separación de mesturas e as disolucións. • Sentido de iniciativa e espírito emprendedor • Desenvolver o interese por entender o mundo en que vivimos desde a perspectiva da

Ciencia. • Indagar na explicación de fenómenos relacionados cos sistemas materiais, a súa

clasificación e a súa separación nos seus compoñentes. CONTIDOS

1. Clasificación da materia. 2. Mesturas homoxéneas e heteroxéneas. 3. As mesturas pódense separar. 4. Disolucións. 5. Solubilidade. 6. Concentración dunha disolución.


1. Identificar sistemas materiais como sustancias puras ou mesturas e valorar a importancia e as aplicacións de mesturas de especial interese.

2. Diferenciar os procesos de separación de mesturas e a utilidade dalgúns procesos na preservación do medio ambiente.

3. Propoñer métodos de separación dos compoñentes dunha mestura. 4. Desenvolver pequenos traballos de investigación nos que se poña en práctica a

aplicación do método científico e a utilización das TIC. ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE AVALIABLES 1.1. Distingue e clasifica sistemas materiais de uso cotián en sustancias puras e mesturas,

especificando neste último caso se se trata de mesturas homoxéneas, heteroxéneas ou coloides e diferenza entre elementos e compostos, no caso dunha sustancia pura, e entre compostos e mesturas, atendendo á composición fixa ou variable.

1.2. Sabe que é unha disolución e clasifica as disolucións segundo os estados de agregación de soluto e disolvente recoñecendo exemplos de disolucións na contorna e identifica o disolvente e o soluto ao analizar a composición de mesturas homoxéneas de especial interese.

1.3. Realiza experiencias sinxelas de preparación de disolucións, describe o procedemento seguido e o material utilizado, determina a concentración e exprésaa en gramos por litro e en porcentaxe en masa e en volume.

1.4. Coñece e manexa os conceptos de solubilidade, de curvas de solubilidade e clasifica as disolucións segundo a cantidade de soluto.

1.5. Calcula a concentración de disolucións a partir de datos de masa, volume de disolvente ou de disolución e interpreta os resultados.

1.6. Coñece que é a dilución e realiza cálculos relativos a este importante proceso. 2.1. Explica a diferenza entre os procesos de separación de mesturas e a aplicación dalgúns

destes procesos en beneficio do medio natural. 3.1. Propón e deseña métodos de separación de mesturas, tanto simples como complexas,

homoxéneas e heteroxéneas, segundo as propiedades características das sustancias


15

que as compoñen, describindo o material de laboratorio adecuado. 4.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo

aplicando o método científico, e utilizando as TIC para a procura e selección de información e presentación de conclusións.

UNIDADE 4 - A ESTRUTURA DA MATERIA. AGRUPACIÓNS DE ÁTOMOS OBXECTIVOS

1. Saber que a materia está composta por átomos. Coñecer os fitos principais no coñecemento científico do átomo (teoría atómica de Dalton, descubrimento das partículas subatómicas, primeiros modelos de Thomson e Rutherford) e recoñecer neles un exemplo de como a aplicación do método científico fai avanzar a ciencia.

2. Coñecer as características das tres partículas subatómicas principais (electróns, protóns e neutróns) e a súa distribución no átomo á luz dos nosos coñecementos actuais.

3. Coñecer a unidade de masa atómica, específica para cuantificar a masa dos átomos, así como o significado de número atómico e de número másico e a súa relación co número de partículas do núcleo atómico.

4. Esbozar a configuración electrónica de átomos pequenos situando os electróns en capas.

5. Saber que son os isótopos e que diferenza aos isótopos dun mesmo elemento químico. 6. Coñecer as diferentes agrupacións de átomos que se dan na natureza e as súas

características máis relevantes e relacionalas coas ligazóns iónico, covalente e metálico.

7. Potenciar o autoaprendizaxe, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión dos conceptos traballados.


• Definir e utilizar con rigor os termos referidos ao átomo e á estrutura microscópica da materia.

• Extraer e resumir por escrito as ideas principais de textos científicos diversos. • Debater sobre a importancia da investigación científica sobre a natureza da materia.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Coñecer e usar a equivalencia entre o quilogramo e a unidade de masa atómica. • Aplicar os conceptos de número atómico e número másico. • Calcular a masa atómica media dun elemento. • Coñecer os modelos que se sucederon para explicar a estrutura do átomo e a visión

actual que se ten sobre el. • Tomar como exemplo de aplicación do método científico a sucesión de modelos sobre o

átomo e destacar a contribución das melloras tecnolóxicas ao coñecemento da estrutura da materia.

• Coñecer as distintas agrupacións de átomos e as características das sustancias a que dan lugar, recoñecéndoas na contorna cotiá.

• Saber que son os isótopos e que aplicacións atopan en ámbitos da vida diaria. • Coñecer o fenómeno da radioactividade e algunhas das súas aplicacións máis

importantes. Competencia dixital


Aprender a aprender • Realizar esquemas e resumos sobre a estrutura da materia, o átomo, os isótopos, as

agrupacións de átomos e a radioactividade. Competencias sociais e cívicas

• Recoñecer a relevancia da radioactividade como avance científico con múltiples aplicacións en campos como a produción de enerxía eléctrica e o Medicamento e tamén as problemáticas que expón.


16

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor • Potenciar o uso de estratexias científicas para explicar fenómenos observados a partir do

mundo microscópico. CONTIDOS

1. A teoría atómica de Dalton. 2. átomo por dentro. Partículas subatómicas. 3. Os primeiros modelos. Thomson e Rutherford. 4. modelo de Bohr. O átomo na actualidade. 5. Caracterización dos átomos. 6. Isótopos. 7. Agrupacións de átomos.


1. Recoñecer que os modelos atómicos son instrumentos interpretativos das distintas teorías e a necesidade da súa utilización para a interpretación e comprensión da estrutura interna da materia.

2. Analizar a utilidade científica e tecnolóxica dos isótopos radioactivos. 3. Coñecer como se unen os átomos para formar estruturas máis complexas e explicar as

propiedades das agrupacións resultantes. 4. Desenvolver pequenos traballos de investigación nos que se poña en práctica a

aplicación do método científico e a utilización das TIC. ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE AVALIABLES 1.1. Coñece a teoría atómica de Dalton e os seus precedentes. 1.2. Coñece os primeiros modelos atómicos de Thomson e Rutherford, tamén o modelo

actual de capas electrónicas na cortiza atómica e representa o átomo, a partir do número atómico e o número másico, utilizando o modelo planetario.

1.3. Sabe como e cando se descubriron e describe as características (carga e masa) das partículas subatómicas básicas e a súa localización no átomo.

1.4. Relaciona a notación ZAX co número atómico e o número másico, determinando o número de cada un dos tipos de partículas subatómicas básicas nun átomo neutro. Relaciona o número atómico co tipo de elemento químico.

1.5. Coñece o concepto de masa atómica e a súa unidade de medida (unidade de masa atómica) e relaciónao razoadamente co número másico, así como o concepto de configuración electrónica e é capaz de distribuír en capas os electróns de átomos lixeiros.

2.1. Explica en que consiste un isótopo e comenta aplicacións dos isótopos radioactivos, a problemática dos residuos orixinados e as solucións para a xestión dos mesmos.

2.2. Coñece o significado da masa atómica media dun elemento químico e o seu cálculo. 3.1. Coñece e explica o proceso de formación dun ion a partir do átomo correspondente,

utilizando a notación adecuada para a súa representación, distinguindo entre cationes e anións, e sabe que existen ións poliatómicos.

3.2. Explica como algúns átomos tenden a agruparse para formar moléculas interpretando este feito en sustancias de uso frecuente.

3.3. Coñece os tres tipos de ligazóns químicas, as súas características e as propiedades das sustancias a que dan lugar.


4.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo. UNIDADE 5 - ELEMENTOS E COMPOSTOS. A TÁBOA PERIÓDICA


17

OBXECTIVOS

1. Coñecer a lei periódica e a súa xustificación en termos da configuración electrónica dos átomos.

2. Comprender a táboa periódica e a información que contén. 3. Distinguir entre metais e non metais desde un punto de vista macroscópico. 4. Saber as características dalgúns grupos significativos da táboa periódica. 5. Coñecer o concepto de elemento químico e o criterio para decidir se unha sustancia é ou

non un elemento. 6. Coñecer o concepto de composto químico. Comprender o significado das fórmulas e

interpretar unha fórmula dada. 7. Coñecer o concepto de mol como unidade para a medida da cantidade de materia.

Saber que é a masa molecular e a masa molar dun composto e establecer a distinción entre ambas.

8. Saber formular e/ou nomear compostos binarios, como óxidos, hidruros e salgues binarias, e ternarios, como oxoácidos, hidróxidos e oxisales, seguindo as recomendacións máis recentes da IUPAC.



• Usar con propiedade a terminoloxía referida aos elementos, os compostos e a táboa periódica.

• Comprender e expresar por escrito as ideas fundamentais dun texto científico. • Explicar e/ou debater sobre cuestións científicas relacionadas cos contidos da unidade.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Interpretar cuantitativamente unha fórmula química e obter a partir dela a masa

molecular. • Realizar cálculos con moles, masa e número de moléculas. • Saber que todo o que nos rodea está formado por elementos químicos, como tales ou

combinados entre si formando compostos, que se ordenan segundo as súas propiedades na táboa periódica.

• Distinguir as propiedades dos metais na contorna. • Coñecer o feito de que existen millóns de compostos químicos, cada un dos cales está

representado por unha fórmula e un nome. • Coñecer a abundancia relativa dos elementos químicos no universo, no medio terrestre e

nos seres vivos. Competencia dixital


Aprender a aprender • Realizar esquemas e resumos sobre os elementos, a táboa periódica, os compostos, as

fórmulas, o mol e os elementos na natureza. Sentido de iniciativa e espírito emprendedor

• Desenvolver o interese polos elementos e compostos químicos. • Buscar a explicación de fenómenos relacionados cos elementos químicos e as súas

combinacións. CONTIDOS

1. Os elementos químicos. 2. A clasificación dos elementos químicos. 3. A táboa periódica dos elementos. 4. Os compostos químicos. Fórmulas 5. A masa molecular. 6. concepto de mol.


18


1. Recoñecer que os modelos atómicos son instrumentos interpretativos das distintas teorías e a necesidade da súa utilización para a interpretación e comprensión da estrutura interna da materia.

2. Analizar a utilidade científica e tecnolóxica dos isótopos radioactivos. 3. Coñecer como se unen os átomos para formar estruturas máis complexas e explicar as

propiedades das agrupacións resultantes. 4. Desenvolver pequenos traballos de investigación nos que se poña en práctica a

aplicación do método científico e a utilización das TIC. ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE AVALIABLES 1.1. Coñece a teoría atómica de Dalton e os seus precedentes. 1.2. Coñece os primeiros modelos atómicos de Thomson e Rutherford, tamén o modelo

actual de capas electrónicas na cortiza atómica e representa o átomo, a partir do número atómico e o número másico, utilizando o modelo planetario.

1.3. Sabe como e cando se descubriron e describe as características (carga e masa) das partículas subatómicas básicas e a súa localización no átomo.

1.4. Relaciona a notación ZAX co número atómico e o número másico, determinando o número de cada un dos tipos de partículas subatómicas básicas nun átomo neutro. Relaciona o número atómico co tipo de elemento químico.

1.5. Coñece o concepto de masa atómica e a súa unidade de medida (unidade de masa atómica) e relaciónao razoadamente co número másico, así como o concepto de configuración electrónica e é capaz de distribuír en capas os electróns de átomos lixeiros.

2.1. Explica en que consiste un isótopo e comenta aplicacións dos isótopos radioactivos, a problemática dos residuos orixinados e as solucións para a xestión dos mesmos.

2.2. Coñece o significado da masa atómica media dun elemento químico e o seu cálculo. 3.1. Coñece e explica o proceso de formación dun ion a partir do átomo correspondente,

utilizando a notación adecuada para a súa representación, distinguindo entre catións e anións, e sabe que existen ións poliatómicos.

3.2. Explica como algúns átomos tenden a agruparse para formar moléculas interpretando este feito en sustancias de uso frecuente.

3.3. Coñece os tres tipos de ligazóns químicas, as súas características e as propiedades das sustancias a que dan lugar.


4.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo. UNIDADE 6 - AS REACCIÓNS QUÍMICAS. INTRODUCIÓN Á ESTEQUIOMETRÍA OBXECTIVOS

1. Coñecer a diferenza entre os cambios físicos e os cambios químicos e identificalos en situacións da vida cotiá.

2. Saber que é unha reacción química, coñecer a denominación das sustancias que interveñen nela e como pode recoñecerse a través de fenómenos asociados.

3. Comprender o concepto de estequiometría ou proporción entre reactivos e produtos nunha reacción química e expresala en moles, en masa e en volume (cando cumpra). Manexar e interpretar as ecuacións químicas, tanto desde o punto de vista cualitativo como cuantitativo.

4. Recoñecer a importancia das reaccións químicas na nosa contorna e coñecer algunhas das máis destacadas (acedo-base, combustión e fotosínteses).

5. Coñecer o mecanismo microscópico xeneral polo que transcorre unha reacción química, que implica a ruptura de ligazóns dos reactivos e a formación de novas ligazóns para dar os produtos.

6. Coñecer a lei de conservación da masa nos procesos químicos e aplicala en casos reais.


19

7. Coñecer os factores que inflúen sobre a velocidade dunha reacción química e a súa xustificación intuitiva por medio da teoría cinética e do número de choques entre partículas.

8. Coñecer a existencia dos problemas ambientais derivados da actividade humana e relacionalos cos procesos químicos correspondentes, tomando conciencia respecto diso.



• Manexar a terminoloxía relacionada coas reaccións químicas. • Resumir e expresar por escrito as ideas destacadas dun texto científico dado. • Debater sobre a interacción entre a ciencia e a sociedade.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Utilizar a lei de conservación da masa para realizar cálculos en procesos químicos. • Realizar o axuste de ecuacións químicas. • Obter as relacións de estequiometría nunha reacción química e usalas para calcular

cantidades de reactivos ou produtos. • Recoñecer e distinguir os cambios físicos e químicos na contorna. • Comprender o proceso microscópico que ten lugar nunha reacción química. • Identificar os indicadores que poñen de manifesto unha reacción química en exemplos

reais. • Enumerar exemplos de reaccións rápidas e lentas na contorna. • Recoñecer a importancia das reaccións acedo-base, de combustión e de fotosínteses na

natureza e na vida diaria. Competencia dixital


Aprender a aprender • Realizar esquemas e resumos relativos aos procesos físicos e químicos, as

características das reaccións químicas, a lei de conservación da masa, a estequiometría e algunhas reaccións químicas de interese.

Competencias sociais e cívicas • Comprender a importancia dalgunhas reaccións químicas, como a fotosínteses, para a

vida no noso planeta e, por tanto, a necesidade de xestionar de forma sustentable as grandes masas boscosas e as selvas.

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor • Desenvolver a curiosidade acerca dos procesos químicos. • Propoñer a explicación de fenómenos químicos do ámbito cotián.

CONTIDOS

1. Cambios físicos e químicos. 2. As reaccións químicas. 3. Lei de conservación da masa. 4. A ecuación química. 5. Reaccións químicas de interese.


1. Distinguir entre cambios físicos e químicos mediante a realización de experiencias sinxelas que poñan de manifesto se se forman ou non novas sustancias.

2. Caracterizar as reaccións químicas como cambios dunhas sustancias noutras. 3. Describir a nivel molecular o proceso polo cal os reactivos transfórmanse en produtos en

termos da teoría de colisións. 4. Deducir a lei de conservación da masa e recoñecer reactivos e produtos a través de

experiencias sinxelas no laboratorio e/ou de simulacións por computador.


20

5. Comprobar mediante experiencias sinxelas de laboratorio a influencia de determinados factores na velocidade das reaccións químicas.

6. Valorar a importancia da industria química na sociedade e a súa influencia no medio ambiente.


ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE AVALIABLES 1.1. Distingue entre cambios físicos e químicos en accións da vida cotiá en función de que

haxa ou non formación de novas sustancias. 2.1. Sabe que unha reacción química é un cambio químico e identifica cales son os reactivos

e os produtos de reaccións químicas sinxelas interpretando a representación esquemática dunha reacción química (ecuación química axustada).

2.2. Coñece os principais indicadores que acompañan a unha reacción química. 2.3. Obtén, a partir dunha ecuación química axustada, as distintas relacións de

estequiometría posibles, e utilízaas para realizar cálculos de cantidades de reactivos ou produtos.

2.4. Coñece as propiedades químicas identificativas de ácidos e bases, así como a reacción de neutralización.

2.5. Describe as reaccións químicas de combustión e o proceso químico global da fotosínteses.

3.1. Representa e interpreta unha reacción química a partir da teoría atómico-molecular e a teoría de colisións.

4.1. Recoñece cales son os reactivos e os produtos a partir da representación de reaccións químicas sinxelas, e comproba experimentalmente que se cumpre a lei de conservación da masa.

5.1. Coñece o concepto de velocidade de reacción e a importancia desta magnitude, tanto desde o punto de vista biolóxico como tecnolóxico.

5.2. Propón o desenvolvemento dun experimento sinxelo que permita comprobar experimentalmente o efecto da concentración dos reactivos na velocidade de formación dos produtos dunha reacción química, xustificando este efecto en termos da teoría de colisións.

5.3. Coñece os factores dos que depende a velocidade dunha reacción química e xustifica a súa influencia mediante a teoría das colisións e a teoría cinética. Interpreta situacións cotiás nas que a temperatura inflúe significativamente na velocidade da reacción.

6.1. Coñece a orixe e as consecuencias dun problema ambiental de ámbito global, como é a choiva aceda.

6.2. Propón medidas e actitudes, a nivel individual e colectivo, para mitigar os problemas ambientais de importancia global.


7.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo. UNIDADE 7 - ELECTRICIDADE E MAGNETISMO. A CORRENTE ELÉCTRICA OBXECTIVOS

1. Coñecer o fenómeno da electrización, os procedementos para conseguila e a súa explicación microscópica como exceso ou defecto de electróns. Saber que é a carga eléctrica e en que unidade mídese no Sistema Internacional, así como recoñecer os dous tipos de carga que existen.

2. Relacionar a forza eléctrica entre dúas cargas puntuais co valor das cargas, os seus signos e a distancia que as separa e calcular o seu valor mediante a lei de Coulomb.

3. Coñecer o fenómeno da electrización, os procedementos para conseguila e a súa explicación microscópica como exceso ou defecto de electróns. Saber que é a carga eléctrica e en que unidade mídese no Sistema Internacional, así como recoñecer os


21

dous tipos de carga que existen. 4. Coñecer o concepto de campo eléctrico e a súa representación mediante liñas de forza

no caso de campos creados por unha ou dúas cargas puntuais e calcular o valor da súa intensidade nun punto determinado (en campos creados por unha soa carga).

5. Recoñecer o fenómeno do magnetismo e a existencia nun imán de dous polos inseparables.

6. Coñecer o concepto de campo magnético e a súa representación mediante liñas de forza (un só imán).

7. Saber que é a corrente eléctrica e caracterizar os sistemas materiais como condutores ou illantes.

8. Saber que a electricidade e o magnetismo son fenómenos directamente relacionados, de maneira que unha corrente eléctrica produce un campo magnético e un campo magnético variable induce unha corrente eléctrica.

9. Coñecer a forma de xerar corrente eléctrica mediante alternadores e pilas. Distinguir os dous tipos de corrente que se obteñen (alterna e continua).

10. Potenciar o autoaprendizaxe, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión lingüística dos conceptos traballados.


• Utilizar con fluidez os termos básicos propios da electrostática, o magnetismo e o electromagnetismo.

• Comprender e resumir textos científicos. • Explicar e/ou debater sobre cuestións científicas relacionadas cos contidos da unidade.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Relacionar a carga coa diferenza neta entre electróns e protones dun corpo. • Manexar a fórmula da lei de Coulomb e aplicala en cálculos diversos. • Calcular a intensidade do campo eléctrico. • Relacionar o fenómeno da electrización co concepto de carga eléctrica. • Comprender a natureza e a importancia das forzas eléctricas, a través do concepto de

campo eléctrico. • Coñecer que é e como se xera unha corrente eléctrica, os dous tipos de corrente que

hai, os aparellos habituais que usan cada un deses tipos de corrente e distinguir entre condutores e illantes da corrente eléctrica.

• Saber que é un imán e que se entende por magnetismo e coñecer as súas aplicacións máis destacadas no ámbito cotián.

• Coñecer a existencia do magnetismo terrestre, a súa explicación e algunhas das súas aplicacións.

Competencias sociais e cívicas • Tomar conciencia acerca da importancia de colaborar coa preservación de medio

ambiente refugando as baterías usadas da forma adecuada. Aprender a aprender

• Realizar esquemas e resumos sobre a electrización e a carga eléctrica, as forzas eléctricas e o campo eléctrico, os imáns e o campo magnético, a corrente eléctrica, os condutores e os illantes, o electromagnetismo e a súa aplicación na xeración de correntes, a corrente continua e alterna e o magnetismo terrestre.

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor • Desenvolver a curiosidade polos fenómenos relacionados coa electricidade e o

magnetismo, utilizando os coñecementos adquiridos para propoñer explicacións para os devanditos fenómenos.

CONTIDOS

1. Electrización. 2. A carga eléctrica. 3. Forzas eléctricas. Lei de Coulomb. 4. Movemento de cargas. 5. Imáns.


22

6. Electromagnetismo. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Coñecer os tipos de cargas eléctricas, o seu papel na constitución da materia e as características das forzas que se manifestan entre elas.

2. Interpretar fenómenos eléctricos mediante o modelo de carga eléctrica e valorar a importancia da electricidade na vida cotiá.

3. Xustificar cualitativamente fenómenos magnéticos e valorar a contribución do magnetismo no desenvolvemento tecnolóxico.

4. Explicar o fenómeno físico da corrente eléctrica e interpretar o significado das magnitudes intensidade de corrente, diferenza de potencial elas.

5. Comparar os distintos tipos de imáns, analizar o seu comportamento e deducir mediante experiencias as características das forzas magnéticas postas de manifesto, así como a súa relación coa corrente eléctrica.


ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE AVALIABLES 1.1. Coñece o concepto de carga eléctrica como magnitude física, a unidade en que se mide

e os dous tipos de carga que existen. 1.2. Relaciona o fenómeno da electrización coa carga eléctrica e coñece as diferentes formas

de conseguir a electrización dun corpo. 1.3. Explica a relación existente entre as cargas eléctricas e a constitución da materia e

asocia a carga eléctrica dos corpos cun exceso ou defecto de electróns. 1.4. Coñece a existencia das forzas eléctricas de atracción e repulsión entre cargas e

relaciona cualitativamente e cuantitativamente a forza eléctrica que existe entre dous corpos coa súa carga e a distancia que os separa, e establece analogías e diferenzas entre as forzas gravitatoria e eléctrica.

2.1. Coñece o concepto de campo eléctrico creado por unha carga, así como o de liñas de forza do campo. Calcula a intensidade do campo eléctrico creado por unha soa carga.

2.2. Xustifica razonadamente situacións cotiás nas que se poñan de manifesto fenómenos relacionados coa electricidade estática.

3.1. Recoñece fenómenos magnéticos identificando o imán como fonte natural do magnetismo e describe a súa acción sobre distintos tipos de sustancias magnéticas.

3.2. Coñece os polos magnéticos e describe as forzas existentes entre polos do mesmo ou de distinto nome. Sabe a inexistencia dun polo magnético illado.

3.3. Coñece o concepto de campo magnético e debuxa as súas liñas de forza. 3.4. Coñece a existencia do campo magnético terrestre e a situación dos polos magnéticos

en relación cos xeográficos. 3.5. Constrúe, e describe o procedemento seguido pare iso, un compás elemental para

localizar o norte utilizando o campo magnético terrestre. 4.1. Explica a corrente eléctrica como cargas en movemento a través dun condutor e coñece

a condición necesaria para que exista. 4.2. Distingue entre condutores e illantes recoñecendo os principais materiais usados como

tales. 5.1. Coñece o experimento de Oersted e a súa importancia como punto de partida do

Electromagnetismo. Comproba e establece a relación entre o paso de corrente eléctrica e o magnetismo, construíndo un electroimán.

5.2. Coñece o fenómeno da indución electromagnética descrito por Faraday e aplícao para describir o funcionamento xeral dun xerador de corrente, e, en particular, o dunha dinamo e o dun motor.

5.3. Diferenza entre corrente alterna e continua, identificando aparellos e dispositivos que usan unha ou outra na contorna cotiá.


6.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo.


23

UNIDADE 8 - ELECTRICIDADE E MAGNETISMO. A CORRENTE ELÉCTRICA OBXECTIVOS

1. Coñecer as tres magnitudes básicas para o estudo de circuítos eléctricos (intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia), así como as súas respectivas unidades no Sistema Internacional.

2. Coñecer a lei de Ohm, interpretala e aplicala para o cálculo de valores de diferenza de potencial, intensidade ou resistencia en circuítos simples e con resistencias asociadas en serie e en paralelo a partir dos datos necesarios.

3. Saber que é a enerxía e a potencia dun circuíto eléctrico e as unidades en que se miden no Sistema Internacional e calculalas a partir dos valores das magnitudes apropiadas.

4. Coñecer os efectos calorífico, luminoso e químico da corrente eléctrica e algunhas das súas aplicacións tecnolóxicas máis habituais.

5. Coñecer as condicións necesarias para que circule corrente por un circuíto sinxelo e o sentido de dicha corrente.

6. Recoñecer as dúas posibilidades de conexión de elementos nun circuíto. 7. Recoñecer os elementos máis usuais que forman parte dos circuítos eléctricos,

representalos mediante os seus símbolos e identificalos en aparellos da vida cotiá. 8. Coñecer como se produce e distribúe a corrente eléctrica e os tipos de enerxía que se

empregan para xerala. 9. Potenciar o autoaprendizaxe, a autonomía e a iniciativa persoal mediante a análise de

datos e o uso das novas tecnoloxías, así como a adecuada expresión e comprensión lingüística dos conceptos traballados.


• Manexar a terminoloxía relacionada cos circuítos eléctricos. • Resumir e expresar por escrito as ideas destacadas dun texto científico dado. • Debater sobre a interacción entre a ciencia e a sociedade.

Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía • Realizar cálculos de resistencia equivalente en circuítos. • Utilizar a lei de Ohm para obter a voltaxe, a intensidade ou a resistencia en circuítos

eléctricos. • Calcular a enerxía e a potencia disipadas nun circuíto. • Identificar os elementos compoñentes dun circuíto eléctrico, especialmente en casos

reais sinxelos, e saber representalo. • Coñecer os efectos da corrente eléctrica e as súas aplicacións en dispositivos

tecnolóxicos. • Coñecer como se produce a corrente eléctrica e como se transporta ata os lugares de

consumo, incidindo sobre todo nas transformacións enerxéticas que levan a cabo. • Comprender a necesidade de potenciar o uso de fontes de enerxía renovables.

Competencia dixital • Investigar nas fontes bibliográficas e en Internet acerca dos contidos da unidade. • Organizar e expresar a información convenientemente.

Aprender a aprender • Realizar esquemas e resumos sobre os circuítos eléctricos, as magnitudes que os

caracterizan, a lei de Ohm, a enerxía e a potencia nun circuíto, os efectos da corrente eléctrica e as súas aplicacións, a produción e o transporte da corrente eléctrica e a electricidade en casa.

Competencias sociais e cívicas • Recoñecer a importancia da corrente eléctrica para a nosa calidade de vida. • Tomar conciencia da necesidade de colaborar coa sustentabilidade da produción de

enerxía eléctrica e o aforro enerxético.


24

Sentido de iniciativa e espírito emprendedor • Potenciar o interese cara aos fenómenos e os dispositivos que teñen que ver cos

circuítos eléctricos e as súas aplicacións. CONTIDOS

1. Elementos dun circuíto. 2. Magnitudes da corrente eléctrica. 3. Lei de Ohm. 4. Efectos da corrente eléctrica. 5. Produción e transporte da corrente.


1. Explicar o fenómeno físico da corrente eléctrica e interpretar o significado das magnitudes intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia, así como as relacións entre elas.

2. Comprobar os efectos da electricidade e as relacións entre as magnitudes eléctricas mediante o deseño e construción de circuítos eléctricos e electrónicos sinxelos, no laboratorio ou mediante aplicacións virtuais interactivas.

3. Valorar a importancia dos circuítos eléctricos e electrónicos nas instalacións eléctricas e instrumentos de uso cotián, describir a súa función básica e identificar os seus distintos compoñentes.

4. Coñecer a forma na que se xera a electricidade nos distintos tipos de centrais eléctricas, así como o seu transporte aos lugares de consumo.


ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE AVALIABLE

1.1. Coñece o concepto de circuíto eléctrico, os seus elementos máis usuais, así como a súa representación e as dúas formas de conexión (en serie e en paralelo). 1.2. Comprende o significado das magnitudes eléctricas intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia, e relaciónaas entre si utilizando a lei de Ohm. 2.1. Realiza cálculos de resistencia equivalente en circuítos con resistencias tanto en serie como en paralelo. 2.2. Aplica a lei de Ohm a circuítos sinxelos e outros máis complexos, previo cálculo da resistencia equivalente, para calcular unha das magnitudes involucradas a partir das dúas, expresando o resultado nas unidades do Sistema Internacional. 2.3. Calcula a enerxía disipada e a potencia desenvolvida nun circuíto eléctrico. 2.4. Identifica os tres efectos da corrente eléctrica (térmico, magnético e químico) en situacións da vida cotiá, recoñecendo a súa importancia tecnolóxica. 3.1. Asocia os elementos principais que forman a instalación eléctrica típica dunha vivenda cos compoñentes básicos dun circuíto eléctrico. 3.2. Comprende o significado dos símbolos e abreviaturas que aparecen nas etiquetas de dispositivos eléctricos. 3.3. Identifica e representa os compoñentes máis habituais nun circuíto eléctrico: condutores, xeradores, receptores e elementos de control, describindo a súa correspondente función. 3.4. Recoñece os compoñentes electrónicos básicos describindo as súas aplicacións prácticas e a repercusión da miniaturización do microchip no tamaño e prezo dos dispositivos. 4.1. Describe o proceso polo que as distintas fontes de enerxía transfórmanse en enerxía eléctrica nas centrais eléctricas, así como os métodos de transporte e almacenamento da mesma. 5.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo aplicando o método científico, e utilizando as TIC para a procura e selección de información e presentación de conclusións. 5.2. Participa, valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo.


25

Incorporamos á programación o cadro que relaciona contidos, criterios de avaliación estandares de aprendizaxe e competencias clave para cada un dos bloque de coñecemento e que aparece no curriculo da materia, e que por unidades desenrolamos no apartado anterior

Física e Química. 3º de ESO

Obxectivos

Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe

Competencias clave

Bloque 1. A actividade científica

! FQB1.1.1. Formula hipóteses para explicar fenómenos cotiáns utilizando teorías e modelos científicos.

! CAA ! CMCCT

! f ! h

! B1.1. Método científico: etapas.

! B1.2. Utilización das tecnoloxías da información e da comunicación.

! B1.1. Recoñecer e identificar as características do método científico.

! FQB1.1.2. Rexistra observacións, datos e resultados de maneira organizada e rigorosa, e comunícaos oralmente e por escrito, utilizando esquemas, gráficos, táboas e expresións matemáticas.

! CCL ! CMCCT

! f ! m

! B1.3. Aplicacións da ciencia á vida cotiá e á sociedade.

! B1.2. Valorar a investigación científica e o seu impacto na industria e no desenvolvemento da sociedade.

! FQB1.2.1. Relaciona a investigación científica coas aplicacións tecnolóxicas na vida cotiá.

! CAA ! CCEC ! CMCCT

! FQB1.3.1. Establece relacións entre magnitudes e unidades, utilizando preferentemente o Sistema Internacional de Unidades e a notación científica para expresar os resultados correctamente.

! CMCCT ! f ! B1.4. Medida de magnitudes. Sistema Internacional de Unidades. Notación científica.

! B1.5. Erros. ! B1.6. Traballo no

laboratorio.

! B1.3. Aplicar os procedementos científicos para determinar magnitudes e expresar os resultados co erro correspondente.

! FQB1.3.2. Realiza medicións prácticas de magnitudes físicas da vida cotiá empregando o material e instrumentos apropiados, e expresa os resultados

! CAA ! CMCCT


26


Obxectivos


Competencias clave

correctamente no Sistema Internacional de Unidades.

! f ! B1.6. Traballo no laboratorio.

! B1.4. Recoñecer os materiais e instrumentos básicos presentes no laboratorio de física e de química, e describir e respectar as normas de seguridade e de eliminación de residuos para a protección ambiental.

! FQB1.4.1. Identifica material e instrumentos básicos de laboratorio e coñece a súa forma de utilización para a realización de experiencias, respectando as normas de seguridade e identificando actitudes e medidas de actuación preventivas.

! CMCCT

! FQB1.5.1. Selecciona, comprende e interpreta información salientable nun texto de divulgación científica, e transmite as conclusións obtidas utilizando a linguaxe oral e escrita con propiedade.

! CAA ! CCL ! CMCCT

! e ! f ! h ! i

! B1.7. Procura e tratamento de información.


! B1.5. Interpretar a información sobre temas científicos de carácter divulgativo que aparece en publicacións e medios de comunicación.

! FQB1.5.2. Identifica as principais características ligadas á fiabilidade e á obxectividade do fluxo de información existente en internet e noutros medios dixitais.

! CD ! CSC

! b ! e ! f ! g ! h ! i

! B1.1. Método científico: etapas.


! B1.4. Medida de magnitudes. Sistema Internacional de Unidades. Notación

! B1.6. Desenvolver pequenos traballos de investigación en que se poña en práctica a aplicación do método científico e a utilización das TIC.

! FQB1.6.1. Realiza pequenos traballos de investigación sobre algún tema obxecto de estudo aplicando o método científico, e utilizando as TIC para a procura e a selección de información e

! CAA ! CCL ! CD ! CMCCT ! CSIEE


27


Obxectivos


Competencias clave

presentación de conclusións.


! b ! e ! f ! g ! h ! i

científica. ! B1.5. Erros. ! B1.6. Traballo no

laboratorio. ! B1.8. Proxecto de

investigación.

! B1.6. Desenvolver pequenos traballos de investigación en que se poña en práctica a aplicación do método científico e a utilización das TIC. ! FQB1.6.2. Participa,

valora, xestiona e respecta o traballo individual e en equipo.

! CSIEE ! CSC

Bloque 2. A materia

! FQB2.1.1. Representa o átomo, a partir do número atómico e o número másico, utilizando o modelo planetario.

! CCEC ! CMCCT

! FQB2.1.2. Describe as características das partículas subatómicas básicas e a súa localización no átomo.

! CMCCT

! f ! B2.1. Estrutura atómica. Modelos atómicos.

! B2.1. Recoñecer que os modelos atómicos son instrumentos interpretativos de diferentes teorías e a necesidade da súa utilización para a interpretación e a comprensión da estrutura interna da materia.

! FQB2.1.3. Relaciona a notación co número atómico e o número másico, determinando o número de cada tipo de partículas subatómicas básicas.

! CMCCT

! f ! m

! B2.2. Isótopos. ! B2.3. Aplicacións

dos isótopos.

! B2.2. Analizar a utilidade científica e tecnolóxica dos isótopos radioactivos.

! FQB2.2.1. Explica en que consiste un isótopo e comenta aplicacións dos isótopos radioactivos, a problemática dos residuos orixinados e as solucións para a súa xestión.

! CMCCT ! CSC

! f ! l

! B2.4. Sistema periódico dos elementos.

! B2.3. Interpretar a ordenación dos elementos na táboa periódica e recoñecer os máis

! FQB2.3.1. Xustifica a actual ordenación dos elementos en grupos e períodos na táboa periódica.

! CMCCT


28


Obxectivos


Competencias clave

relevantes a partir dos seus símbolos.

! FQB2.3.2. Relaciona as principais propiedades de metais, non metais e gases nobres coa súa posición na táboa periódica e coa súa tendencia a formar ións, tomando como referencia o gas nobre máis próximo.

! CMCCT

! FQB2.4.1. Explica o proceso de formación dun ión a partir do átomo correspondente, utilizando a notación adecuada para a súa representación.

! CMCCT ! f ! B2.5. Unións entre átomos: moléculas e cristais.

! B2.6. Masas atómicas e moleculares.

! B2.4. Describir como se unen os átomos para formar estruturas máis complexas e explicar as propiedades das agrupacións resultantes.

! FQB2.4.2. Explica como algúns átomos tenden a agruparse para formar moléculas interpretando este feito en substancias de uso frecuente, e calcula as súas masas moleculares.

! CMCCT

! FQB2.5.1. Recoñece os átomos e as moléculas que compoñen substancias de uso frecuente, e clasifícaas en elementos ou compostos, baseándose na súa fórmula química.

! CMCCT ! e ! f ! m ! o

! B2.7. Elementos e compostos de especial interese con aplicacións industriais, tecnolóxicas e biomédicas.

! B2.5. Diferenciar entre átomos e moléculas, e entre elementos e compostos en substancias de uso frecuente e coñecido.

! FQB2.5.2. Presenta, utilizando as TIC, as propiedades e aplicacións dalgún elemento ou composto químico de especial interese a partir dunha procura guiada de información



29


Obxectivos


Competencias clave

bibliográfica e dixital.

! f ! B2.8. Formulación e nomenclatura de compostos binarios seguindo as normas IUPAC.

! B2.6. Formular e nomear compostos binarios seguindo as normas IUPAC.

! FQB2.6.1. Utiliza a linguaxe química para nomear e formular compostos binarios seguindo as normas IUPAC.

! CCL ! CMCCT

Bloque 3. Os cambios

! f ! B3.1. Reacción química.

! B3.1. Describir a nivel molecular o proceso polo que os reactivos se transforman en produtos, en termos da teoría de colisións.

! FQB3.1.1. Representa e interpreta unha reacción química a partir da teoría atómico-molecular e a teoría de colisións.

! CMCCT

! FQB3.2.1. Recoñece os reactivos e os produtos a partir da representación de reaccións químicas sinxelas, e comproba experimentalmente que se cumpre a lei de conservación da masa.

! CMCCT ! b ! f

! B3.2. Cálculos estequiométricos sinxelos.

! B3.3. Lei de conservación da masa.

! B3.2. Deducir a lei de conservación da masa e recoñecer reactivos e produtos a través de experiencias sinxelas no laboratorio ou de simulacións dixitais.

! FQB3.2.2. Realiza os cálculos estequiométricos necesarios para a verificación da lei de conservación da masa en reaccións químicas sinxelas.

! CMCCT

! FQB3.3.1. Propón o desenvolvemento dun experimento sinxelo que permita comprobar o efecto da concentración dos reactivos na velocidade de formación dos produtos dunha reacción química, e xustifica este efecto en termos da teoría de colisións.

! CMCCT ! f ! B3.4. Velocidade de reacción.

! B3.3. Comprobar mediante experiencias sinxelas de laboratorio a influencia de determinados factores na velocidade das reaccións químicas.

! FQB3.3.2. Interpreta ! CMCCT


30


Obxectivos


Competencias clave

situacións cotiás en que a temperatura inflúa significativamente na velocidade da reacción.

! FQB3.4.1. Describe o impacto ambiental do dióxido de carbono, os óxidos de xofre, os óxidos de nitróxeno e os CFC e outros gases de efecto invernadoiro, en relación cos problemas ambientais de ámbito global.

! CMCCT ! CSC

! e ! f ! h ! m

! B3.5. A química na sociedade e o ambiente.

! B3.4. Valorar a importancia da industria química na sociedade e a súa influencia no ambiente.

! FQB3.4.2. Defende razoadamente a influencia que o desenvolvemento da industria química tivo no progreso da sociedade, a partir de fontes científicas de distinta procedencia.

! CMCCT ! CSC

Bloque 4. O movemento e as forzas

! FQB4.1.1. Explica a relación entre as cargas eléctricas e a constitución da materia, e asocia a carga eléctrica dos corpos cun exceso ou defecto de electróns.

! CMCCT ! f ! B4.1. Carga eléctrica.

! B4.2. Forza eléctrica.

! B4.1. Coñecer os tipos de cargas eléctricas, o seu papel na constitución da materia e as características das forzas que se manifestan entre elas.

! FQB4.1.2. Relaciona cualitativamente a forza eléctrica que existe entre dous corpos coa súa carga e a distancia que os separa, e establece analoxías e diferenzas entre as forzas gravitatoria e eléctrica.

! CCEC ! CMCCT


31


Obxectivos


Competencias clave

! f ! B4.1. Carga eléctrica.

! B4.2. Interpretar fenómenos eléctricos mediante o modelo de carga eléctrica e valorar a importancia da electricidade na vida cotiá.

! FQB4.2.1. Xustifica razoadamente situacións cotiás nas que se poñan de manifesto fenómenos relacionados coa electricidade estática.

! CMCCT

! FQB4.3.1. Recoñece fenómenos magnéticos identificando o imán como fonte natural do magnetismo, e describe a súa acción sobre distintos tipos de substancias magnéticas.

! CMCCT ! b ! f ! g

! B4.3. Imáns. Forza magnética.

! B4.3. Xustificar cualitativamente fenómenos magnéticos e valorar a contribución do magnetismo no desenvolvemento tecnolóxico.

! FQB4.3.2. Constrúe un compás elemental para localizar o norte empregando o campo magnético terrestre, e describe o procedemento seguido para facelo.

! CMCCT ! CSIEE

! FQB4.4.1. Comproba e establece a relación entre o paso de corrente eléctrica e o magnetismo, construíndo un electroimán.

! CMCCT ! f ! B4.4. Electroimán. ! B4.5. Experimentos

de Oersted e Faraday.

! B4.4. Comparar os tipos de imáns, analizar o seu comportamento e deducir mediante experiencias as características das forzas magnéticas postas de manifesto, así como a súa relación coa corrente eléctrica.

! FQB4.4.2. Reproduce os experimentos de Oersted e de Faraday no laboratorio ou mediante simuladores virtuais, deducindo que a electricidade e o magnetismo son dúas manifestacións dun mesmo fenómeno.

! CD ! CMCCT

! b ! e

! B4.6. Forzas da natureza.

! B4.5. Recoñecer as forzas que aparecen

! FQB4.5.1. Realiza un informe, empregando

! CCL ! CD


32


Obxectivos


Competencias clave

! f ! g ! h

na natureza e os fenómenos asociados a elas.

as TIC, a partir de observacións ou busca guiada de información que relacione as forzas que aparecen na natureza e os fenómenos asociados a elas.

! CMCCT ! CSIEE

Bloque 5. Enerxía

! FQB5.1.1. Compara as principais fontes de enerxía de consumo humano a partir da distribución xeográfica dos seus recursos e os efectos ambientais.

! CMCCT ! CSC

! e ! f ! g ! h ! m

! B5.1. Fontes de enerxía.

! B5.1. Identificar e comparar as fontes de enerxía empregadas na vida diaria nun contexto global que implique aspectos económicos e ambientais.

! FQB5.1.2. Analiza o predominio das fontes de enerxía convencionais frontes ás alternativas, e argumenta os motivos polos que estas últimas aínda non están suficientemente explotadas.

! CCL ! CMCCT

! f ! m

! B5.2. Uso racional da enerxía.

! B5.2. Valorar a importancia de realizar un consumo responsable das fontes enerxéticas.

! FQB5.2.1. Interpreta datos comparativos sobre a evolución do consumo de enerxía mundial, e propón medidas que poidan contribuír ao aforro individual e colectivo.

! CMCCT ! CSIEE

! FQB5.3.1. Explica a corrente eléctrica como cargas en movemento a través dun condutor.

! CMCCT ! f ! h

! B5.3. Electricidade e circuítos eléctricos. Lei de Ohm.

! B5.3. Explicar o fenómeno físico da corrente eléctrica e interpretar o significado das magnitudes de intensidade de corrente, diferenza de potencial e resistencia, así como as relacións entre elas.

! FQB5.3.2. Comprende o significado das magnitudes eléctricas de intensidade de corrente, diferenza

! CMCCT


33


Obxectivos


Competencias clave

de potencial e resistencia, e relaciónaas entre si empregando a lei de Ohm.

! FQB5.3.3. Distingue entre condutores e illantes, e recoñece os principais materiais usados como tales.

! CMCCT

! FQB5.4.1. Describe o fundamento dunha máquina eléctrica na que a electricidade se transforma en movemento, luz, son, calor, etc., mediante exemplos da vida cotiá, e identifica os seus elementos principais.

! CMCCT

! FQB5.4.2. Constrúe circuítos eléctricos con diferentes tipos de conexións entre os seus elementos, deducindo de forma experimental as consecuencias da conexión de xeradores e receptores en serie ou en paralelo.

! CAA ! CMCCT

! FQB5.4.3. Aplica a lei de Ohm a circuítos sinxelos para calcular unha das magnitudes involucradas a partir das outras dúas, e expresa o resultado en unidades do Sistema Internacional.

! CMCCT

! b ! e ! f ! g

! B5.4. Transformacións da enerxía.

! B5.3. Electricidade e circuítos eléctricos. Lei de Ohm.

! B5.4. Comprobar os efectos da electricidade e as relacións entre as magnitudes eléctricas mediante o deseño e a construción de circuítos eléctricos e electrónicos sinxelos, no laboratorio ou mediante aplicacións virtuais interactivas.

! FQB5.4.4. Utiliza aplicacións virtuais interactivas para simular circuítos e medir as magnitudes

! CD ! CMCCT


34


Obxectivos


Competencias clave

eléctricas.

! FQB5.5.1. Asocia os elementos principais que forman a instalación eléctrica típica dunha vivenda cos compoñentes básicos dun circuíto eléctrico.

! CMCCT

! FQB5.5.2. Comprende o significado dos símbolos e das abreviaturas que aparecen nas etiquetas de dispositivos eléctricos.

! CMCCT

! FQB5.5.3. Identifica e representa os compoñentes máis habituais nun circuíto eléctrico (condutores, xeradores, receptores e elementos de control) e describe a súa correspondente función.

! CMCCT

! f ! B5.3. Electricidade e circuítos eléctricos. Lei de Ohm.

! B5.5. Dispositivos electrónicos de uso frecuente.

! B5.5. Valorar a importancia dos circuítos eléctricos e electrónicos nas instalacións eléctricas e instrumentos de uso cotián, describir a súa función básica e identificar os seus compoñentes.

! FQB5.5.4. Recoñece os compoñentes electrónicos básicos e describe as súas aplicacións prácticas e a repercusión da miniaturización do microchip no tamaño e no prezo dos dispositivos.

! CMCCT

! f ! h

! B5.6. Tipos de enerxía.

! B5.4. Transformacións da enerxía.

! B5.7. Aspectos industriais da enerxía.

! B5.6. Describir a forma en que se xera a electricidade nos distintos tipos de centrais eléctricas, así como o seu transporte aos lugares de consumo.

! FQB5.6.1. Describe o proceso polo que distintas fontes de enerxía se transforman en enerxía eléctrica nas centrais eléctricas, así como os métodos de transporte e almacenaxe desta.

! CMCCT


35

2.4.- PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

Para o seguimento e avaliación do alumno durante o curso teremos en conta os seguintes procedementos.

• Resultados acadados nas probas escritas realizadas ao rematar cada unidade didáctica.

• Valoración da actitude positiva respecto da materia. • Realización do traballo diario na clase e das tarefas de reforzo propostas para a súa

realización na aula. • Revisión do caderno do alumno no momento que o profesor o considere oportuno. • Valoración do comportamento que mantén o alumno no laboratorio e nas actividades

extraescolares propostas polo Departamento.

2.5.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO

A cualificación do alumnado realizarase segundo as seguintes porcentaxes. Cualificación trimestral: En cada avaliación realizaranse dúas probas escritas non sempre de igual valor. O valor destas probas escritas será do 80% da cualificación na avaliación, pero distinguiremos dúas situacións

Nunha situación normal a media aritmética da nota nestas probas daría o oitenta por cento da nota da avaliación, sempre que nas dúas probas se obteña mais de un 3.

Aínda así nalgúns trimestres nos que a diferencia de contidos entre as dúas probas sexa moi ampla , a valoración de cada proba farase de acordo co criterio de corrección que se establecerán ao inicio de cada unha.

Para os alumnos que non superaron a primeira proba (menos de 5) , a modo de recuperación, no segundo exame avaliaremos todos os contidos da avaliación. Neste caso a nota da proba será a base para calcular o 80% da cualificación O vinte por cento restante virá dado polas notas diarias de clase: participación na realización dos exercicios propostos, bo comportamento e boa actitude respecto da materia, comportamento no laboratorio do seguinte xeito: Participación na realización dos exercicios propostos: 10% Bo comportamento e boa actitude respecto da materia na aula e no laboratorio: 10%. Aínda que a suma dos apartados anteriores xa nos de o cento por cento, nalgúns casos excepcionais nas que a dúbida entre unha cualificación positiva ( 5 ou maior) ou negativa (5 ou menor) sexa cuestións de décimas se acudirá á revisión do caderno persoal do alumno, que se puntuará ata en medio punto. O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade se lles fará unha proba ou ben terán que facer algún traballo en xuño. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesor pode decidir que se un alumno leva todo o curso sen facer nada, sen mostrar o mais mínimo interese, deixando os exames practicamente en branco o alumno non ten dereito aos exames de recuperación. Así mesmo considerarase condición indispensable para que os alumnos teñan opción a recuperar a materia que manteñan ao día e en condicións óptimas o seu caderno de aula). Cualificación final


36

A cualificación na avaliación ordinaria de xuño será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos do penúltimo parrafo do apartado anterior sempre que se cumpra a seguinte condición. Considérase aprobada a materia si como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3.5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación) Avaliación extraordinaria de setembro Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro. Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

3.- FÍSICA E QUÍMICA 4º ESO 3.1.- COMPETENCIAS BÁSICAS

Para 4º curso da ESO seguiremos a usar os criterios da LOE e neste caso atopámonos tanto cos compoñentes tradicionais (obxectivos, contidos, métodos pedagóxicos e criterios de avaliación) coma ca introdución das competencias básicas. Este elemento pasa a converterse nun dos aspectos orientadores do conxunto do currículo, e, en consecuencia, en orientador dos procesos de ensino-aprendizaxe, máxime cando nun dos cursos desta etapa educativa (segundo da ESO) o/a alumno/a participou na denominada avaliación de diagnóstico, na que debeu demostrar a adquisición de determinadas competencias. Independentemente de que esta avaliación non teña consecuencias académicas para os/as alumnos/as, o feito de que os seus resultados sirvan de orientación para que os centros adopten decisións relativas ás aprendizaxes dos/as alumnos/as dános unha idea de como os procesos educativos se van ver condicionados por este novo elemento na liña de ser moito máis funcionais. Non esquezamos tampouco que a decisión de se o/a alumno/a obtén ou non o título de graduado en ESO estará baseada en se adquiriu ou non as competencias básicas da etapa, de aí que as competencias se acabarán convertendo no referente para a avaliación do/a alumno/a. Moitas son as definicións que se deron sobre este concepto novidoso (coñecido no noso país a partir dos denominados informes PISA), pero todas fan fincapé no mesmo: fronte a un modelo educativo centrado na adquisición de coñecementos máis ou menos teóricos, desconectados entre si en moitas ocasións, un proceso educativo baseado na adquisición de competencias incide, fundamentalmente, na adquisición duns saberes imprescindibles, prácticos e integrados, saberes que haberán de ser demostrados polos/as alumnos/as (é algo máis ca unha formación funcional). En resumo, unha competencia é a capacidade posta en práctica e demostrada de integrar coñecementos, habilidades e actitudes para resolver problemas e situacións en contextos diversos. De forma moi gráfica e sucinta, chegouse a definir como a posta en práctica dos coñecementos adquiridos, os coñecementos en acción, é dicir, mobilizar os coñecementos e as habilidades nunha situación determinada (de carácter real e distinta daquela en que se aprendeu), activar recursos ou coñecementos que se teñen (aínda que se crea que non se teñen porque se esqueceron). Pero hai un aspecto que cómpre salientarmos, dado que non adoita ser apreciado a simple vista, é o que incide sobre o que demos en chamar carácter combinado da competencia: o/a alumno/a, mediante o que sabe, debe demostrar que o sabe aplicar, pero ademais que sabe ser e estar. Desta forma vemos como unha competencia integra os diferentes contidos que son traballados na aula (conceptos, procedementos e actitudes), exemplo dunha formación integral do alumnado. En resumo, estamos a recoñecer que a institución escolar non só prepara o/a alumno/a no coñecemento de saberes técnicos e científicos, senón que o fai tamén como cidadán/á, de aí que deba demostrar unha serie de actitudes cívicas e intelectuais que impliquen o respecto polos/as demais, a ser responsable, a traballar en equipo... Tamén é importante outro aspecto, ao que moitas veces non se lle concede a importancia que ten: formar en competencias permite facerlle fronte á constante renovación de coñecementos que se produce en calquera área de coñecemento. A formación académica do alumnado transcorre na institución escolar durante un número limitado de anos, pero a necesidade de


37

formación persoal e/ou profesional non remata nunca, polo que unha formación competencial no uso, por exemplo, das tecnoloxías da información e a comunicación permitirá acceder a este instrumento para solicitar a información que en cada momento se precise (obviamente, despois de analizarse a súa calidade). Se ademais temos en conta que moitas veces é imposible tratar en profundidade todos os contidos do currículo, está claro que o/a alumno/a deberá formarse nesa competencia, a de aprender a aprender. Considérase que as competencias básicas que debe ter o/a alumno/a cando remata a súa escolaridade obrigatoria para enfrontarse cos retos da súa vida persoal e laboral son as seguintes:

! Competencia en comunicación lingüística. ! Competencia matemática. ! Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico. ! Competencia no tratamento da información e competencia dixital. ! Competencia social e cidadá. ! Competencia cultural e artística. ! Competencia para aprender a aprender. ! Competencia en autonomía e iniciativa persoal.

Pero, que entendemos por cada unha desas competencias? De forma sucinta, e recollendo o máis significativo do que establece o currículo escolar, cada unha delas achega o seguinte á formación persoal e intelectual do/a alumno/a:

! COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Supón a utilización da linguaxe como instrumento de comunicación oral e escrita e como instrumento de aprendizaxe e de autorregulación do pensamento, das emocións e da conduta, polo que contribúe, así mesmo, á creación dunha imaxe persoal positiva e fomenta as relacións construtivas cos/coas demais e co contorno. Aprender a comunicarse é, en consecuencia, establecer lazos con outras persoas, achegarnos a outras culturas que adquiren sentido e provocan afecto en canto que se coñecen. En resumo, esta competencia lingüística é fundamental para aprender a resolver conflitos e para aprender a convivir. A adquisición desta competencia supón o dominio da lingua oral e escrita en múltiples contextos e o uso funcional de, polo menos, unha lingua estranxeira.

! COMPETENCIA MATEMÁTICA

Esta competencia consiste, ante todo, na habilidade para utilizar os números e as súas operacións básicas, os símbolos e as formas de expresión e de razoamento matemático para producir e interpretar informacións, para coñecer máis sobre aspectos cuantitativos e espaciais da realidade e para resolver problemas relacionados coa vida diaria e co mundo laboral. A adquisición desta competencia supón, en resumo, aplicar destrezas e actitudes que permiten razoar matematicamente, comprender unha argumentación matemática, expresarse e comunicarse na linguaxe matemática e integrar o coñecemento matemático con outros tipos de coñecemento.

! COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E NA INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO

É a habilidade para interactuar co mundo físico nos seus aspectos naturais e nos xerados pola acción humana, de modo que facilite a comprensión de sucesos, a predición de consecuencias e a actividade dirixida á mellora e á preservación das condicións de vida propia, das demais persoas e do resto dos seres vivos.

En resumo, esta competencia implica a adquisición dun pensamento científico-racional que permite interpretar a información e tomar decisións con autonomía e iniciativa persoal, así como utilizar valores éticos na toma de decisións persoais e sociais.

! TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL


38

Son as habilidades para buscar, obter, procesar e comunicar información e transformala en coñecemento. Inclúe aspectos que van desde o acceso e a selección da información ata o seu uso e transmisión en diferentes soportes, incluíndo a utilización das tecnoloxías da información e a comunicación como un elemento esencial para informarse e comunicarse. A adquisición desta competencia supón, polo menos, utilizar recursos tecnolóxicos para resolver problemas de modo eficiente e ter unha actitude crítica e reflexiva na valoración da información de que se dispón.

! COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ

Esta competencia permite vivir en sociedade, comprender a realidade social do mundo en que se vive e exercer a cidadanía democrática nunha sociedade cada vez máis plural. Incorpora formas de comportamento individual que capacitan as persoas para convivir en sociedade, relacionarse cos demais, cooperar, comprometerse e afrontar os conflitos, polo que adquirila supón ser quen de poñerse no lugar do/a outro/a, aceptar as diferenzas, ser tolerante e respectar os valores, as crenzas, as culturas e a historia persoal e colectiva dos/as outros/as. En resumo, implica comprender a realidade social en que se vive, afrontar os conflitos con valores éticos e exercer os dereitos e mais os deberes cidadáns desde unha actitude solidaria e responsable.

! COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA

Esta competencia implica coñecer, apreciar, comprender e valorar criticamente diferentes manifestacións culturais e artísticas, utilizalas como fonte de gozo e enriquecemento persoal e consideralas parte do patrimonio cultural dos pobos. En definitiva, apreciar e gozar a arte e outras manifestacións culturais, ter unha actitude aberta e receptiva ante a plural realidade artística, conservar o patrimonio cultural común e fomentar a propia capacidade creadora.

! COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER

Esta competencia supón, por un lado, iniciarse na aprendizaxe e, por outro, ser capaz de continuar aprendendo de xeito autónomo, así como buscar respostas que satisfagan as esixencias do coñecemento racional. Así mesmo, implica admitir unha diversidade de respostas posibles ante un mesmo problema e atopar motivación para buscalas desde diversos enfoques metodolóxicos. En resumo, implica a xestión das propias capacidades desde unha óptica de busca da eficacia e o manexo de recursos e técnicas de traballo intelectual.

! AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL

Esta competencia refírese á posibilidade de optar con criterio propio e levar adiante as iniciativas necesarias para desenvolver a opción elixida e facerse responsable dela, tanto no ámbito persoal coma no social ou laboral. A adquisición desta competencia implica ser creativo/a, innovador/a, responsable e crítico/a no desenvolvemento de proxectos individuais ou colectivos.

Nunha competencia non hai saberes que se adquiren exclusivamente nunha determinada materia e só serven para ela. Con todo o que o alumnado aprende nas diferentes materias (e non só na institución escolar) constrúe unha bagaxe cultural e de información que debe servirlle para o conxunto da súa vida, que debe ser capaz de utilizala en momentos precisos e en situacións distintas. Por iso, calquera desas competencias poden alcanzarse, senón en todas, si na maioría das materias curriculares, e tamén por iso en todas estas materias poderá utilizar e aplicar as devanditas competencias, independentemente de en cales as puidera adquirir (transversalidade). Ser competente debe ser garantía de alcanzar determinadas aprendizaxes,


39

pero tamén, non o esquezamos, de que permitirá alcanzar outras, tanto na propia institución escolar coma fóra de ela, garantía da súa aprendizaxe permanente. Todas as competencias citadas anteriormente teñen a súa presenza no currículo desta materia, de forma desigual, loxicamente, pero todas e cada unha delas cunha importante achega á formación do alumnado, como non podía ser doutra forma dado o eminente carácter integrador dos seus contidos. Dados os contidos desta materia, podemos establecer tres grupos de competencias delimitados pola súa desigual presenza curricular, ordenados de maior a menor: no primeiro, competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico; no segundo, competencia matemática e competencia no tratamento da información e da competencia dixital, e no terceiro, competencia social e cidadá, competencia en comunicación lingüística, competencia en aprender a aprender e competencia en autonomía e iniciativa persoal. Dito isto, queda claro que hai unha evidente interrelación entre os distintos elementos do currículo, e que habemos de poñela de manifesto para utilizar axeitadamente cantos materiais curriculares se empregan no proceso de ensino-aprendizaxe. Cando nunha programación didáctica, coma esta, se indican os obxectivos dunha unidade (formulados, ao igual ca os criterios de avaliación, en termos de capacidades), sábese que estes condicionan a elección duns contidos ou doutros, do mesmo xeito que se debe indicar uns criterios de avaliación que permitan demostrar se o/a alumno/a os alcanza ou non os alcanza. Por iso, os criterios de avaliación permiten unha dobre interpretación: por un lado, os que teñen relación co conxunto de aprendizaxes que realiza o alumnado, é dicir, haberá uns criterios de avaliación ligados expresamente a conceptos, outros a procedementos e outros a actitudes, xa que cada un destes contidos teñen que ser avaliados porque se traballaron na clase e que son os que se avalían nos diferentes momentos de aplicación da avaliación continua; e por outro, haberá criterios de avaliación que foron formulados máis na súa relación coas competencias básicas. A avaliación das competencias básicas é un modelo de avaliación distinta ao dos criterios de avaliación, tanto porque se aplica en diferentes momentos doutras avaliacións coma porque a súa finalidade, aínda que complementaria, é distinta. Se partimos de que as competencias básicas supoñen unha aplicación real e práctica de coñecementos, habilidades e actitudes, a forma de comprobar ou avaliar se o alumnado as adquiriu é reproducir situacións o máis reais posibles de aplicación, e nestas situacións o habitual é que o/a alumno/a se sirva desa bagaxe acumulada (todo tipo de contidos) pero responda, sobre todo, a situacións prácticas. Desta forma, cando avaliamos competencias estamos a avaliar preferentemente, aínda que non só, procedementos e actitudes, de aí que as relacionemos cos criterios de avaliación con maior carácter procedemental e actitudinal. CONTRIBUCIÓN DA MATERIA Á ADQUISICIÓN DAS COMPETENCIAS BÁSICAS As ciencias da natureza contribúen á adquisición das competencias básicas desde a organización das materias que integran a área, da súa estrutura conceptual, da metodoloxía utilizada e das actitudes e valores que promove. A comunicación, nos ámbitos da comprensión e expresión, tanto oral como escrita, constitúe un eixe fundamental no proceso de ensino e aprendizaxe do coñecemento científico, contribuíndo ao desenvolvemento da competencia en comunicación lingüística. Nesta área trátase de desenvolver a capacidade de comprensión cando se fan lecturas de textos científicos e o alumnado aprende a diferencialos doutros que non son científicos, cando se contrastan materiais escritos e audiovisuais de diferentes fontes, tanto descritivos como argumentativos, nun proceso que pasa pola identificación dos conceptos e ideas principais, a interpretación do papel que desempeñan segundo o contexto e as relacións que se establecen entre eles. Na resolución de problemas débese estimular a lectura comprensiva a través da contextualización da situación, da identificación dos conceptos que aparecen e das relacións que se establecen entre os ditos conceptos e os datos. No ensino da área a expresión oral e escrita busca a coherencia e precisión no uso da linguaxe, tanto no nivel descritivo como no interpretativo. Trabállase a expresión cando se emiten hipóteses, contrástanse ideas, acláranse significados sobre conceptos ou procesos


40

científicos en contextos diferentes, realízanse sínteses, elabóranse mapas conceptuais, extráense conclusións, realízanse informes ou organízanse debates onde se fomenten actitudes que favorezan a mellora na expresión oral e escrita, a confianza para expresarse en público, o saber escoitar, o contrastar opinións e ter en conta as ideas dos demais. Contribúe esta área ao desenvolvemento da competencia matemática, dado que o coñecemento científico se cuantifica grazas á linguaxe matemática. O emprego de números, símbolos, operacións e relacións entre eles forman parte da metodoloxía científica e constitúen unha base importante para a comprensión de leis e principios. Na realización de investigacións sinxelas, traballos prácticos ou resolucións de problemas desenvólvense capacidades para identificar e manexar variables, para organizar e representar datos obtidos de maneira experimental, para a interpretación gráfica das relacións entre eles, para realizar operacións con números e símbolos, para atopar as solucións correctas, para cuantificar as leis e principios científicos e para utilizar estratexias básicas na resolución. Nas ciencias da natureza emprégase o razoamento matemático como apoio cara a unha mellor comprensión das relacións entre conceptos. A competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico recae de xeito importante sobre esta área na cal o alumnado aprende os conceptos básicos que lle permitan a análise, desde diferentes eidos do coñecemento científico, da materia, dos seres vivos, dos fenómenos naturais, das súas transformacións, dos seus efectos sobre o ambiente e a saúde, dos cambios e dos obxectos tecnolóxicos. A área de ciencias da natureza contribúe á competencia de tratamento da información e competencia dixital, xa que se traballan habilidades para identificar, contextualizar, relacionar e sintetizar a información procedente de diferentes fontes e presentada en diversas linguaxes propias das tecnoloxías da información e comunicación, como os buscadores pola internet, documentos dixitais, foros, chats, mensaxería, xornais dixitais, revistas divulgativas na web, presentacións electrónicas e simulacións interactivas. Cando se traballa a crítica reflexiva sobre as informacións de tipo científico que achegan as tecnoloxías da información e a comunicación, foméntanse actitudes favorables ao emprego delas evitando o seu emprego indiscriminado. Cando se apoia a aprendizaxe de modelos teóricos por medio de simulacións, cando se traballan representacións de datos por medio de programas informáticos, cando se realizan experiencias virtuais para contrastalas coas reais, cando se representan estruturas moleculares, atómicas, anatómicas, xeolóxicas, situacións problemáticas coa axuda dos ordenadores, desde a área estase a contribuír á competencia dixital. En relación coa competencia social e cidadá, esta área trata de dotar o alumnado das habilidades necesarias para comprender a problemática actual en relación coa súa persoa, co resto da sociedade e co planeta. A aproximación do currículo á situación concreta na cal se vive facilita a participación activa do alumnado en actividades que impliquen esa cidadanía responsable. As ciencias da natureza contribúen a coñecer e aceptar o funcionamento do corpo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e ser críticos cos hábitos sociais pouco saudables e a contribuír á conservación e mellora do ambiente. Os debates históricos sobre as diferentes concepcións dos fenómenos que afectan as persoas serven para traballar habilidades sociais relacionadas coa participación, cooperación e poñerse en lugar dos outros, aceptar diferenzas, respectar os valores, crenzas e incluso a diversidade de culturas. A contribución da área á competencia cultural e artística, na expresión das ideas, conceptos e principios das ciencias da natureza empréganse, de xeito creativo, diferentes códigos artísticos para representar fenómenos ou situacións dun xeito comprensible. Desde a área de ciencias contribúese a desenvolver esta competencia cando se promove a presentación das ideas ou traballos en formatos diversos, onde se lles deixa ás alumnas e aos


41

alumnos a liberdade de elixir os ditos formatos estéticos e artísticos, cando se utilizan os museos de ciencias para espallar os xeitos de pensar ou facer doutras culturas, ou nas exposicións relacionadas co ámbito científico, como medio de coñecer, comprender e desfrutar do coñecemento científico. O desenvolvemento da competencia de aprender a aprender desde os ámbitos científico e tecnolóxico, nun mundo en continuo e acelerado cambio, implica espertar inquedanzas e motivacións cara á aprendizaxe permanente. Cando afloran as ideas previas do alumnado sobre os contidos científicos, favorécese esta competencia xa que se está a promover que as alumnas e os alumnos sexan conscientes do seus propios coñecementos e limitacións. Pódese empregar a historia da ciencia para que os estudantes non caian no desánimo de estar case sempre errados nas súas concepcións, cando ata os máis grandes científicos experimentaron erros e resistencias ás novas ideas. De que forma se logra cada unha das competencias básicas desde esta materia? Imos expoñer sucintamente os aspectos máis relevantes, ordenadas as competencias de maior a menor presenza nesta materia:

! COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E A INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO Esta é a competencia con maior peso nesta materia: o seu dominio esixe a aprendizaxe de conceptos, o dominio das interrelacións existentes entre eles, a observación do mundo físico e de fenómenos naturais, o coñecemento da intervención humana, a análise multicausal... Pero ademais, e ao igual ca outras competencias, require que o/a alumno/a se familiarice co método científico como método de traballo, o que lle permitirá actuar racional e reflexivamente en moitos aspectos da súa vida académica, persoal ou laboral.

! COMPETENCIA MATEMÁTICA Mediante o uso da linguaxe matemática para cuantificar fenómenos naturais, analizar causas e consecuencias, expresar datos, etc., en resumo, para o coñecemento dos aspectos cuantitativos dos fenómenos naturais e o uso de ferramentas matemáticas, o/a alumno/a pode ser consciente de que os coñecementos matemáticos teñen unha utilidade real en moitos aspectos da súa propia vida.

! COMPETENCIA NO TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E A COMPETENCIA DIXITAL

Nesta materia, para que o/a alumno/a comprenda os fenómenos físicos e naturais, é fundamental que saiba traballar coa información (obtención, selección, tratamento, análise, presentación,...), procedente de moi diversas fontes (escritas, audiovisuais,...), e non todas co mesmo grao de fiabilidade e obxectividade. Por iso, a información, obtida ben en soportes escritos tradicionais, ben mediante novas tecnoloxías, debe ser analizada desde parámetros científicos e críticos.

! COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ

Dous son os aspectos máis importantes mediante os cales a materia de Ciencias da Natureza intervén no desenvolvemento desta competencia: a preparación do alumnado para intervir na toma consciente de decisións na sociedade, e para o que a alfabetización científica é un requisito, e o coñecemento de como os avances científicos interviñeron historicamente na evolución e no progreso da sociedade (e das persoas), sen esquecer que ese mesmo desenvolvemento tamén tivo consecuencias negativas para a humanidade, e que deben controlarse os riscos que pode provocar nas persoas e no medio (desenvolvemento sostible).

! COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA

Dous son os aspectos máis importantes mediante os cales a materia de Ciencias da Natureza intervén no desenvolvemento desta competencia: a utilización da linguaxe como un instrumento privilexiado de comunicación no proceso educativo (vocabulario específico e preciso, sobre todo, que o/a alumno/a debe incorporar ao seu vocabulario habitual) e a importancia que ten todo o relacionado coa información nos seus contidos curriculares.


42

! COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER

Se esta competencia permite que o/a alumno/a dispoña de habilidades ou de estratexias que lle faciliten a aprendizaxe ao longo da súa vida e que lle permitan construír e transmitir o coñecemento científico, supón tamén que pode integrar estes novos coñecementos nos que xa posúe e que os pode analizar tendo en conta os instrumentos propios do método científico.

! COMPETENCIA NA AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL

Esta competencia parte da necesidade de que o/a alumno/a cultive un pensamento crítico e científico, capaz de desterrar dogmas e prexuízos alleos á ciencia. Por iso, deberá facer ciencia, é dicir, enfrontarse cos problemas, analizalos, propoñer solucións, avaliar consecuencias, etcétera.

! COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA

Esta competencia adquírese cando o/a alumno/a desenvolve a imaxinación e a creatividade, e pon a creación artística ao servizo da actividade académica; por exemplo, cando presenta os traballos nos formatos artísticos e estéticos que desexa.

3.2.- OBXECTIVOS

Os obxectivos desta etapa educativa, formulados en termos de capacidades que deben alcanzar os/as alumnos/as, son os seguintes:

! Asumir responsablemente os seu deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás outras persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e grupos, exercitarse no diálogo afianzando os dereitos humanos como valores comúns dunha sociedade plural e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

! Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

! Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres.

! Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas outras persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo, os comportamentos sexistas e resolver pacificamente os conflitos.

! Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes da información para, con sentido crítico, adquirir novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

! Concibir o coñecemento científico como un saber integrado que se estrutura en distintas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas nos diversos campos do coñecemento e da experiencia.

! Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.

! Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexos, e iniciarse no coñecemento, a lectura e o estudo da literatura.

! Comprender e expresarse en máis dunha lingua estranxeira de maneira apropiada. ! Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e a historia propia e das

outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural, coñecer mulleres e homes que realizaron achegas importantes á cultura e sociedade galega ou a outras culturas do mundo.

! Coñecer o corpo humano e o seu funcionamento, aceptar o propio e o das outras persoas, aprender a coidalo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos do coidado e saúde corporais e incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais


43

relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o ambiente, contribuíndo á súa conservación e mellora.

! Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.

! Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia, participar na súa conservación e mellora e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

! Coñecer e valorar a importancia do uso do noso idioma como elemento fundamental para o mantemento da nosa identidade.

OBXECTIVOS DA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA

1. Comprender e utilizar as estratexias e os conceptos básicos das ciencias da natureza para interpretar os fenómenos naturais, así como para analizar e valorar as repercusións do desenvolvemento científico e das aplicacións tecnolóxicas.

2. Aplicar, na resolución de problemas e en sinxelas investigacións, estratexias coherentes cos procedementos das ciencias, tales como a discusión do interese dos problemas propostos, a formulación de hipóteses, a elaboración de estratexias de resolución e de deseños experimentais, a análise de resultados, a consideración de aplicacións e repercusións do estudo realizado e a busca de coherencia global.

3. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando diferentes linguaxes como oral, escrita, gráfica, icónica, multimedia, etc. con propiedade, así como comunicar a outros argumentacións e explicacións empregando os coñecementos científicos.

4. Buscar e seleccionar información sobre temas científicos utilizando diferentes fontes e medios e empregala, valorando o seu contido, para fundamentar e orientar os traballos sobre temas científicos e o ambiente, así como para contrastar as opinións persoais.

5. Desenvolver hábitos favorables á promoción da saúde persoal e comunitaria en ámbitos como alimentación, hixiene e sexualidade, facilitando estratexias que permitan facer fronte aos riscos da sociedade actual en aspectos relacionados co consumo, coas drogodependencias e coa transmisión de enfermidades.

6. Comprender a importancia de utilizar os coñecementos provenientes das ciencias da natureza para satisfacer as necesidades humanas e participar na necesaria toma de decisións verbo de problemas locais e globais aos cales nos enfrontamos.

7. Adoptar actitudes críticas fundamentadas no coñecemento científico para analizar, individualmente ou en grupo, cuestións relacionadas coa ciencia, a tecnoloxía e a sociedade. Coñecer e valorar os problemas aos cales se enfronta hoxe a humanidade en relación á sobreexplotación dos recursos, ás diferenzas entre países desenvolvidos e non, e a necesidade de busca e aplicación de medidas, para avanzar cara ao logro dun futuro sustentable.

8. Valorar o carácter tentativo e creativo das ciencias da natureza así como as súas contribucións ao pensamento humano ao longo da historia, apreciando os grandes debates superadores de dogmatismos e as revolucións científicas que marcaron a evolución cultural da humanidade e as súas condicións de vida.

9. Ser quen de buscar e de utilizar o coñecemento científico propio, planificando de forma autónoma a acción e posta en práctica das actividades de aprendizaxe, e de utilizar uns criterios de avaliación para autocorrixirse no caso en que sexa necesario.

3.3.- CONTIDOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

UNIDADE INTRODUTORIA: A MEDIDA E O MÉTODO CIENTÍFICO OBXECTIVOS

1. Profundar no coñecemento e a aplicación dalgúns dos aspectos relevantes do traballo científico.

2. Observar e describir correctamente, utilizando a linguaxe científica, os fenómenos e s experiencias científicas.


44

3. Desenvolver capacidades como a observación, descrición, comparación, clasificación, formulación de hipóteses e control de variables.

4. Interpretar gráficas que expresen a relación entre dúas variables. 5. Identificar as variables dependente, independente e controlada nun texto que describa

un experimento ou unha investigación sinxela. 6. Valorar o coñecemento científico como un proceso de construción ligado ás

características e necesidades da sociedade en cada momento histórico, e que está sometido a evolución e revisión continua.

CONTIDOS

Conceptos ! O método científico: etapas. ! O informe científico. ! A medida. ! Magnitudes e unidades. ! A anotación científica. ! Múltiplos e submúltiplos de unidades. ! Instrumentos de medida. ! Precisión dunha medida. ! Erros na medida.

Procedementos

! Utilización coidadosa dos materiais e instrumentos básicos dun laboratorio e respecto polas normas de seguridade no mesmo.

! Realización de comentarios de textos científicos. ! Formulación de problemas ante feitos e fenómenos que ocorren á nosa volta,

discusión do seu interese, formulación de conxecturas, experimentación, etcétera. ! Elaboración de conclusións e comunicación de resultados mediante a realización

de debates e a redacción de informes. ! Comparación entre as conclusións das experiencias realizadas e as hipóteses

formuladas inicialmente. ! Análise de gráficas a partir de datos experimentais. ! Utilizar estratexias, técnicas, habilidades e destrezas relacionadas coa metodoloxía

da investigación científica.

Actitudes ! Valoración do método científico á hora de explicar un feito relacionado coa ciencia. ! Valorar as aplicacións dos coñecementos científicos e tecnolóxicos e as súas

repercusións sobre a saúde, o medio ambiente e a calidade de vida. ! Adoptar actitudes críticas fundamentadas para analizar cuestións científicas e

tecnolóxicas. CONTIDOS TRANSVERSAIS

O traballo científico é un bloque de coñecementos común a toda a etapa que permite a utilización das TIC para se comunicar, solicitar información e retroalimentala, así como para a obtención e o tratamento de datos.


1. Determinar os trazos distintivos do traballo científico a través da análise contrastada dalgún problema científico ou tecnolóxico, así como a súa influencia sobre a calidade de vida das persoas.

2. Comprender e utilizar os conceptos básicos e as estratexias da física e da química para interpretar cientificamente os fenómenos naturais.


45

3. Identificar e analizar o problema exposto, discutir o seu interese, emitir hipóteses, planificar e realizar actividades para contrastalas, elaborar estratexias de resolución de problemas, sistematizar e analizar os resultados, sacar conclusións e comunicalas.

4. Determinar nun texto os trazos distintivos do traballo científico. 5. Seleccionar o deseño experimental axeitado para a comprobación dunha hipótese. 6. Realizar e interpretar diagramas, gráficas e táboas empregando datos experimentais,

interpretar e aplicar correctamente expresións matemáticas. 7. Coñecer o significado da precisión e a sensibilidade dun instrumento de medida. 8. Expresar correctamente unha medida co número axeitado de cifras significativas e co

erro da medida. UNIDADE 1: ESTUDO DO MOVEMENTO OBXECTIVOS

1. Coñecer as características xerais do movemento. 2. Diferenciar entre magnitudes escalares e vectoriais. 3. Distinguir entre traxectoria e desprazamento. 4. Diferenciar entre velocidade media e instantánea. 5. Identificar as gráficas espazo-tempo e velocidade-tempo dos movementos rectilíneos. 6. Coñecer o movemento de caída libre dun corpo. 7. Describir algúns movementos cotiáns.

CONTIDOS

Conceptos ! Movemento e sistema de referencia. ! Características xerais do movemento. ! Movemento rectilíneo e uniforme. ! Movemento rectilíneo uniformemente variado. ! Distancia de seguridade. ! Análise de movementos cotiáns. ! Movemento de caída libre.

Procedementos

! Deseño e realización de experiencias para a análise de distintos movementos nos que se tomen datos, se tabulen, se representen e se obteñan conclusións.

! Utilización de técnicas de resolución de problemas para abordar os relativos a movementos e forzas.

! Representación das gráficas posición-tempo e velocidade-tempo no movemento rectilíneo e uniforme e no movemento rectilíneo uniformemente variado.

! Interpretación de gráficas asociando a pendente á magnitude axeitada. ! Análise, formulación e identificación de problemas sobre situacións reais, cotiás e

non cotiás para o alumnado, relacionados cos movementos.

Actitudes ! Interese pola correcta planificación e realización de tarefas, actividades e

experiencias tanto individuais como en grupo. ! Desenvolvemento dunha actitude crítica ante o traballo persoal e o dos

compañeiros de grupo. CONTIDOS TRANSVERSAIS

Ao traballar esta unidade, desenvólvense conceptos relacionados coa seguridade viaria como o tempo de reacción dun condutor e a distancia de seguridade.


46


1. Recoñecer o carácter relativo do movemento e a necesidade de referilo a un sistema de referencia.

2. Diferenciar as magnitudes necesarias para describir o movemento: posición velocidade e aceleración.

3. Distinguir claramente entre as unidades de velocidade e aceleración. 4. Aplicar correctamente as principais ecuacións e explicar as diferenzas fundamentais

dos movementos rectilíneo uniforme e rectilíneo uniformemente variado, vinculándoos a un sistema de referencia.

5. Representar e interpretar as gráficas de posición, velocidade e aceleración en relación co tempo.

6. Describir movementos comúns da vida cotiá. 7. Saber formular e resolver cualitativamente problemas relacionados coa educación

viaria e interpretar expresións como distancia de seguridade, velocidade media, etcétera.

8. Valorar a importancia do estudo do movemento no xurdimento da ciencia moderna no século XVII.

UNIDADE 2: INTERACCIÓNS ENTRE OS CORPOS OBXECTIVOS

1. Nomear algúns fenómenos físicos nos que aparezan forzas. 2. Aprender o concepto de forza e coñecer os seus efectos. 3. Enunciar e explicar cales son as características dunha forza. 4. Establecer a relación entre forza e deformación. 5. Calcular a resultante dun sistema de forzas. 6. Relacionar forza e variación no movemento. 7. Asociar os movementos uniformemente acelerados á existencia de forzas constantes. 8. Definir e formular os principios da dinámica. 9. Coñecer a existencia das forzas de rozamento. 10. Aplicar os principios da dinámica a casos cotiáns sinxelos. 11. Citar algúns feitos e fenómenos que permitan diferenciar entre masa e peso.

CONTIDOS

Conceptos ! As forzas e os seus efectos. ! Forzas e deformacións. ! A forza é un vector. ! Forzas e cambios de movemento. ! Forzas na vida cotiá. ! Equilibrio de forzas. ! Os principios da dinámica e a seguridade viaria.

Procedementos

! Utilización de técnicas de resolución de problemas para abordar os relativos ás forzas.

! Interpretación de gráficas asociando a pendente á magnitude axeitada. ! Análise, formulación e identificación de problemas sobre situacións reais, cotiás e

non cotiás para o alumnado, relacionados coas forzas. ! Observación e descrición de fenómenos relativos ás forzas. ! Montaxe de dispositivos experimentais para o cálculo da resultante da composición

de dúas forzas. ! Confección de diagramas vectoriais a partir dos datos obtidos experimentalmente. ! Planificación e deseño dun experimento que mostre a relación de

proporcionalidade entre forzas e deformacións.


47

! Utilización correcta dun dinamómetro. ! Localización do centro de gravidade dunha figura plana irregular. ! Demostración do efecto da posición do centro de gravidade na estabilidade dun

obxecto. ! Observación e análise dos movementos que se producen na vida cotiá, emitindo

posibles explicacións sobre a relación existente entre forza e movemento.

Actitudes ! Disposición á formulación de interrogantes ante os feitos e fenómenos que ocorren

á nosa volta. ! Organización de grupos de traballo e valoración da importancia do traballo en

equipo en calquera actividade humana. ! Organización das propias normas de funcionamento do grupo de traballo e

desenvolvemento dunha actitude crítica ante o traballo persoal e o dos compañeiros do grupo.

CONTIDOS TRANSVERSAIS

En relación ao contido de educación viaria, esta unidade permite relacionar as características elásticas ou plásticas da carrozaría dun vehículo coa seguridade dos seus ocupantes. Trátase de conseguir tres obxectivos a nivel procedimental e actitudinal:

! Utilización de termos científicos para explicar os mecanismos de seguridade dos automóbiles.

! Sensibilizar aos alumnos e alumnas sobre os accidentes de circulación cando se estuden as forzas de inercia e a distancia de seguridade entre vehículos.

! Adquirir hábitos e condutas de seguridade viaria como peóns e como usuarios. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Identificar e debuxar as forzas que actúan sobre un corpo, xere ou non movemento, xustificando a orixe de cada unha e explicar as leis da dinámica ás que obedecen.

2. Identificar o papel das forzas como causas dos cambios de movemento e da deformación dos corpos.

3. Nomear algúns fenómenos físicos nos que aparezan forzas. 4. Recoñecer as forzas que interveñen nas situacións cotiás. 5. Cuestionar a evidencia do sentido común acerca da suposta asociación forza-

movemento. 6. Distinguir entre elasticidade, plasticidade e rixidez; clasificar materiais segundo sexan

elásticos, plásticos e ríxidos. 7. Aplicar a lei de Hooke á resolución de problemas elementais. 8. Comprender e aplicar as leis de Newton a problemas de dinámica próximos á contorna

do alumno. 9. Resolver gráfica e analiticamente problemas sinxelos de composición de forzas. 10. Explicar cales son as características dunha forza como magnitude vectorial. 11. Interpretar as forzas que actúan sobre os corpos en termos de interaccións e non como

unha propiedade dos corpos illados. 12. Determinar a importancia das forzas de rozamento na vida real.

UNIDADE 3: MOVEMENTO CIRCULAR E GRAVITACIÓN UNIVERSAL OBXECTIVOS

1. Relacionar a forza centrípeta cos cambios de dirección nun movemento circular uniforme.


48

2. Identificar a existencia da forza centrípeta nos movementos circulares habituais da vida cotiá.

3. Calcular a frecuencia e o período dun movemento circular uniforme. 4. Comparar leis, modelos e teorías sinalando similitudes e diferenzas, e deducir

consecuencias que se deriven da aplicación dun modelo determinado. 5. Identificar a forza de atracción gravitacional como unha forza centrípeta. 6. Coñecer a existencia da forza da gravidade e o xeito no que actúa. 7. Utilizar os coñecementos sobre a forza da gravidade para explicar o movemento dos

planetas, as mareas e as traxectorias dos cometas. 8. Descubrir os cambios producidos nas teorías sobre a orixe e a evolución do universo e

discutir os coñecementos actuais. 9. Comprender que a Lei de Gravitación Universal supuxo unha superación da barreira

aparente entre o comportamento mecánico dos astros e o dos corpos na superficie terrestre.

CONTIDOS

Conceptos ! Círculos na Terra e círculos no ceo. ! Movemento circular. ! A posición da Terra no universo. ! As leis do movemento planetario. ! Lei de gravitación universal. ! Ideas actuais sobre a evolución do universo. ! Vehículos espaciais e exploración espacial.

Procedementos

! Identificación da forza centrípeta como causa dalgúns movementos circulares comúns.

! Formulación de hipóteses que expliquen o movemento dos planetas e do Sol. ! Análise e comparación dos modelos máis importantes do universo que a

humanidade desenvolveu ao longo da historia. ! Deseño e realización de experimentos para calcular o valor da gravidade. ! Realización de observacións celestes directas ou simuladas e identificación das

primeiras ideas sobre o universo. ! Selección de información sobre os proxectos espaciais (ESA, NASA, ISS). ! Resolución de situacións problemáticas sinxelas nas que interveña a atracción

gravitacional.

Actitudes ! Valoración da perseveranza dos científicos á hora de intentar explicar os

interrogantes que busca responder a humanidade e o risco asociado ao seu traballo.

! Valoración do enfrontamento entre dogmatismo e liberdade de investigación. ! Valoración e respecto cara ás opinións doutras persoas, e tendencia a se

comportar coherentemente coa devandita valoración. ! Recoñecemento da necesidade de experimentación para comprobar os modelos

teóricos. ! Aceptación de que os modelos teóricos son provisionais e susceptibles de cambios

e melloras. ! Valoración crítica dos avances científicos e tecnolóxicos para a exploración do

universo. ! Valoración do uso dos satélites artificiais en ámbitos científicos, tecnolóxicos e

sociais. CONTIDOS TRANSVERSAIS


49

Ao tratar esta unidade, preténdese educar para a convivencia no pluralismo traballando dous obxectivos:

! O respecto á autonomía dos demais. ! O diálogo como forma de solucionar as diferenzas.


1. Distinguir entre magnitudes lineais e angulares. 2. Aplicar correctamente as ecuacións do MCU. 3. Identificar as características da forza centrípeta e describir as variables do movemento. 4. Determinar, mediante a análise da evolución das teorías acerca da posición da Terra

no universo, algúns trazos distintivos do traballo científico, como a súa influencia na calidade de vida, o carácter de empresa colectiva en continua revisión e as limitacións e os erros que comporta.

5. Valorar as situacións históricas do enfrontamento entre as diferentes teorías acerca da posición da Terra no universo.

6. Recoñecer as achegas de Kepler e Galileo. 7. Comprender que o carácter universal da forza da gravitación supuxo a ruptura da

barreira ceo-Terra, dando paso a unha visión unitaria da mecánica do universo. 8. Utilizar a gravitación universal para explicar a forza peso, os movementos do sistema

solar, os satélites artificiais e as naves espaciais. 9. Saber calcular o peso dos obxectos en función da contorna na que se atopen. 10. Coñecer as características da forza gravitacional e explicar algúns fenómenos, como o

movemento dos planetas, a atracción gravitacional e as mareas. 11. Explicar e interpretar algúns fenómenos naturais (por exemplo, a duración do ano, as

eclipses, as estacións, as fases da Lúa...) co apoio de maquetas ou debuxos do sistema solar.

12. Analizar de forma crítica as contribucións da ciencia espacial e valorar o uso de satélites artificiais no ámbito científico, tecnolóxico e social.

13. Coñecer as teorías cosmolóxicas máis actuais e comprender o papel que xoga a gravidade na evolución do universo.

UNIDADE 4:FORZAS NOS FLUÍDOS OBXECTIVOS

1. Determinar o valor da presión exercida nun punto, coñecidos os valores da forza e a superficie.

2. Coñecer a incompresibilidade dos líquidos e algunhas das súas aplicacións. 3. Comprender e aplicar os principios de Pascal e Arquímedes. 4. Coñecer a existencia da presión atmosférica. 5. Coñecer o efecto da presión sobre os corpos mergullados nun líquido.

CONTIDOS

Conceptos ! Noción de presión. ! A presión. ! Fluídos en equilibrio. ! Presión no interior dun líquido. ! Principio de Pascal. ! Presión nos gases. ! Forzas de empuxe. Principio de Arquímedes. ! Tensión superficial.

Procedementos


50

! Aplicación do principio de Arquímedes á resolución de exercicios e problemas. ! Relación da presión no interior dun fluído coa densidade e a profundidade. ! Deseño e realización de experimentos con formulación de hipóteses e control de

variables, para determinar os factores dos que dependen determinadas magnitudes, como a presión ou a forza de empuxe debida aos fluídos.

! Explicación de diferentes fenómenos sinxelos e sorprendentes relacionados coa presión.

! Realización de medidas con barómetros e manómetros. ! Detección, análise e control das diferentes variables con influencia nun proceso. ! Utilización de distintas técnicas e instrumentos de recollida e interpretación de

datos.

Actitudes ! Establecemento das normas de funcionamento do grupo e aceptación das

mesmas. ! Desenvolvemento dunha actitude crítica ante o traballo persoal e o dos

compañeiros de grupo. ! Rigor e disciplina na toma de datos cando esta se realiza durante un longo período

de tempo. ! Valoración da importancia da presión atmosférica na vida cotiá.


Ao tratar esta unidade, preténdese educar para o respecto do medio ambiente traballando dous obxectivos:

! Medida de datos meteorolóxicos e a súa interpretación. ! Relación entre presión atmosférica e contaminación da atmosfera.


1. Identificar o papel das forzas como causa da presión. 2. Analizar o concepto de presión e a súa aplicación a distintas situacións da estática de

fluídos. 3. Relacionar a presión nos líquidos coa súa natureza e profundidade. 4. Explicar o fundamento dalgúns dispositivos sinxelos como a prensa hidráulica e os

vasos comunicantes. 5. Enunciar o principio de Pascal e explicar as consecuencias máis importantes. 6. Relatar experiencias que poñan de manifesto a existencia da presión atmosférica. 7. Manexar o concepto de presión exercida polos fluídos e as forzas que aparecen sobre

os sólidos mergullados neles. 8. Aplicar o principio de Arquímedes na resolución de problemas sinxelos. 9. Explicar as diferentes situacións de flotabilidade dos corpos situados nos fluídos

mediante o cálculo das forzas que actúan sobre eles. 10. Recoñecer o xeito no que se utilizaron as características dos fluídos no

desenvolvemento de tecnoloxías útiles para a nosa sociedade, como o barómetro, os barcos, etcétera.

UNIDADE 5:TRABALLO E ENERXÍA MECÁNICA OBXECTIVOS

1. Distinguir entre o uso coloquial e o concepto físico de traballo. 2. Coñecer os conceptos de traballo e potencia e aplicalos á resolución de problemas

sinxelos. 3. Definir o concepto de enerxía e mencionar algunhas das súas manifestacións. 4. Definir a enerxía mecánica e coñecer os aspectos baixo os que se presenta. 5. Explicar a conservación da enerxía nos sistemas físicos. 6. Aplicar o principio de conservación da enerxía á análise das transformacións

enerxéticas.


51

7. Reflexionar sobre os problemas que a obtención de enerxía ocasiona no mundo. CONTIDOS

Conceptos ! O papel da enerxía nas nosas vidas. ! Traballo e enerxía. ! Traballo realizado por unha forza constante. ! Concepto de potencia. ! Enerxía mecánica. ! A enerxía mecánica transfórmase e consérvase. ! A enerxía total transfórmase e consérvase. ! Máquinas e ferramentas.

Procedementos

! Realización de exercicios numéricos sinxelos nos que se relacionen as variables forza e desprazamento.

! Realización de exercicios numéricos sinxelos nos que se relacionen as variables traballo e tempo.

! Comparación da eficacia de diferentes máquinas e procesos enerxéticos. ! Comprobación do principio de conservación da enerxía mediante actividades

sinxelas. ! Utilización do principio de conservación da enerxía para resolver situacións físicas

sinxelas próximas aos estudantes nas que se poñan de manifesto as transformacións e as transferencias.

Actitudes

! Interese pola correcta planificación e realización de tarefas, actividades e experiencias tanto individuais como en grupo.

! Recoñecemento de que a enerxía sempre está presente na nosa vida e nas actividades que realizamos.

! Valoración do papel da enerxía na sociedade actual e do uso das diferentes fontes para a súa obtención.


Ao tratar esta unidade preténdese educar para o consumo traballando, entre outros, os dous obxectivos seguintes:

! Adquirir esquemas de decisión que consideren todas as alternativas e os efectos individuais, sociais e económicos sobre o consumo de enerxía.

! Fomentar o aforro de enerxía. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Asimilar os conceptos de traballo e potencia e aplicalos á resolución de exercicios numéricos sinxelos.

2. Diferenciar entre traballo mecánico e traballo fisiolóxico. 3. Explicar que o traballo consiste na transmisión de enerxía dun corpo a outro mediante

unha forza. 4. Identificar a potencia coa rapidez coa que se realiza un traballo. 5. Explicar a importancia da potencia na industria e a tecnoloxía. 6. Recoñecer as distintas formas da enerxía para explicar algúns fenómenos naturais e

cotiáns. 7. Relacionar a variación de enerxía mecánica que tivo lugar nun proceso co traballo que

se realizou no devandito proceso.


52

8. Aplicar o principio de conservación da enerxía á comprensión das transformacións e das transferencias enerxéticas en situacións prácticas da vida cotiá e en aparellos de uso común.

UNIDADE 6:CALOR E ENERXÍA TÉRMICA

OBXECTIVOS

1. Resolver situacións nas que se presenta máis dunha variable independente e nas que hai que controlar algunha variable.

2. Realizar cálculos de enerxía utilizando as capacidades caloríficas específicas. 3. Realizar cálculos de enerxía utilizando calores latentes de cambio de estado. 4. Relacionar a temperatura co movemento das moléculas. 5. Explicar a natureza da calor e diversos fenómenos relacionados coa mesma. 6. Coñecer os mecanismos de transmisión da enerxía térmica. 7. Valorar a conveniencia do aforro enerxético e a diversificación das fontes de enerxía. 8. Avaliar os custos e beneficios do uso de distintas fontes enerxéticas.

CONTIDOS

Conceptos ! Transferencia de enerxía: traballo e calor. ! Equilibrio térmico e escala de temperatura. ! Cantidade de calor transferida en intervalos térmicos. ! Cantidade de calor transferida nos cambios de estado. ! Outros efectos da calor sobre os corpos. ! Transmisión da enerxía térmica. ! Equivalencia entre enerxía mecánica e térmica. ! Máquinas térmicas. ! A central térmica. ! Fontes de enerxía.

Procedementos

! Realización de experiencias que poñan de manifesto a relación que existe entre enerxía mecánica e enerxía térmica.

! Realización de experiencias sobre cambios de estado. ! Identificación dalgúns fenómenos e experiencias cotiás nos que se poña de

manifesto a transmisión de enerxía térmica. ! Determinación das capacidades caloríficas específicas cun calorímetro. ! Utilización de técnicas de resolución de problemas sobre enerxía térmica. ! Comprobación do principio de conservación da enerxía mediante actividades

sinxelas. ! Investigación dos diferentes recursos enerxéticos e formulación de medidas de

aforro enerxético.

Actitudes ! Toma de conciencia da limitación dos recursos enerxéticos. ! Interpretación correcta de expresións como crise enerxética, aforro enerxético,

fontes de enerxía, recursos enerxéticos, etcétera. ! Recoñecemento da necesidade de aplicar métodos de aforro enerxético no fogar. ! Valoración da importancia da enerxía nas actividades cotiás e da súa repercusión

na calidade de vida e o desenvolvemento económico.


53


O tratamento da educación ambiental na unidade vai dirixido ao estudo do impacto ambiental que supón a obtención de enerxía, e pódese abordar de xeito interdisciplinar en colaboración cos departamentos didácticos de Xeografía e Historia, e Bioloxía e Xeoloxía. A educación ambiental debe buscar, entre outros, os dous obxectivos seguintes:

! Concienciar aos alumnos da importancia da enerxía na calidade de vida e o desenvolvemento económico dos pobos.

! Valorar a necesidade de se relacionar co medio ambiente sen contribuír á súa deterioración.


1. Diferenciar os conceptos de temperatura e calor. 2. Identificar a calor como unha enerxía en tránsito entre os corpos e describir casos reais

nos que se poña de manifesto. 3. Determinar a situación de equilibrio térmico. 4. Decidir entre o uso de diferentes materiais en función da súa calor específica. 5. Describir os efectos da calor sobre os corpos. 6. Aplicar o principio de conservación da enerxía a transformacións enerxéticas

relacionadas coa vida real. 7. Describir o funcionamento teórico a nivel cualitativo e sinxelo dunha máquina térmica e

calcular o seu rendemento. 8. Diferenciar a conservación da enerxía en termos de cantidade coa degradación da súa

calidade conforme é utilizada. 9. Identificar as transformacións enerxéticas que se producen en aparellos de uso común

(mecánicos, eléctricos e térmicos). 10. Analizar os problemas asociados á obtención das diferentes fontes de enerxía. 11. Recoñecer o petróleo, o carbón e o gas natural como combustibles fósiles e como as

fontes de enerxía máis utilizadas actualmente nos motores e nas centrais térmicas. 12. Ser conscientes do esgotamento dos combustibles fósiles, dos problemas que sobre o

medio ocasionan e da necesidade de tomar medidas para tratar de buscar un desenvolvemento sostible.

13. Analizar os problemas e desafíos que afronta a humanidade globalmente, o papel da ciencia e a tecnoloxía e a necesidade da súa aportación persoal para resolver e avanzar cara un futuro sostible, así como ter presente o principio de precaución e a responsabilidade individual e colectiva da sociedade.

UNIDADE 7:A ENERXÍA DAS ONDAS

OBXECTIVOS

1. Distinguir entre ondas lonxitudinais e transversais. 2. Explicar e empregar correctamente os termos período, frecuencia, amplitude, largura

de onda e velocidade de propagación das ondas. 3. Coñecer a relación entre frecuencia e período. 4. Coñecer algúns fenómenos ondulatorios, como a reflexión, a refracción, a difracción, a

resonancia e a polarización. 5. Explicar a natureza e a transmisión da luz e o son. 6. Comparar unha onda mecánica, como o son cunha onda electromagnética como a luz. 7. Indicar as características que deben ter os sons para que sexan audibles. 8. Recoñecer as principais rexións do espectro electromagnético. 9. Explicar fenómenos naturais relacionados coa transmisión e a propagación da luz e do

son.


54

CONTIDOS

Conceptos ! Concepto de onda. ! Movemento ondulatorio. ! Fenómenos ondulatorios. ! Unha onda lonxitudinal: o son. ! Unha onda transversal: a luz.

Procedementos

! Realización de experiencias sobre a reflexión e a refracción con cordas e resortes. ! Resolución de exercicios nos que se relacionen as variables velocidade dunha

onda, frecuencia e largura de onda. ! Realización de experiencias sobre a orixe do son e a súa propagación. ! Elaboración dun informe sobre a contaminación acústica e sobre o mecanismo da

audición. ! Planificación de experiencias sinxelas sobre a obtención do espectro visible, a

mestura de cores, a reflexión e a refracción da luz. ! Elaboración dun informe sobre instrumentos ópticos e sobre o mecanismo da

visión.

Actitudes ! Recoñecemento da importancia dos fenómenos ondulatorios na civilización actual. ! Valoración crítica da contaminación debida ás ondas sonoras. ! Apreciación dos movementos ondulatorios, luz e son, como fenómenos básicos

para a comunicación coa nosa contorna. CONTIDOS TRANSVERSAIS

O tratamento da educación ambiental na unidade vai dirixido ao estudo do impacto ambiental. Para o seu tratamento debe buscar, entre outros, os dous obxectivos seguintes:

! Adquirir experiencias e coñecementos suficientes para ter unha comprensión global dos principais problemas ambientais.

! Desenvolver capacidades e técnicas para e relacionar co medio sen contribuír á súa deterioración, así como hábitos individuais de protección do medio.

! Ser conscientes das repercusións negativas (físicas e psíquicas) que a contaminación acústica que soportan moitas cidades pode chegar a provocar.


1. Explicar as características fundamentais dos movementos ondulatorios. 2. Identificar feitos reais nos que se poña de relevo un movemento ondulatorio. 3. Relacionar a formación dunha onda coa propagación da perturbación que a orixina. 4. Distinguir as ondas lonxitudinais das transversais. 5. Relacionar cálculos numéricos nos que interveñan o período, a frecuencia e a largura

de onda das ondas sonoras e electromagnéticas. 6. Describir a natureza da emisión sonora. 7. Indicar as características que deben ter os sons para ser audibles. 8. Describir os principais fenómenos que suceden ao se propagar a luz polos medios. 9. Interpretar o espectro electromagnético.


55

UNIDADE 8:O ÁTOMO E O SISTEMA PERIÓDICO OBXECTIVOS

1. Coñecer os diferentes modelos de átomos. 2. Identificar as partículas radioactivas. 3. Asociar as propiedades dos elementos coa estrutura electrónica da capa máis externa. 4. Explicar o criterio de clasificación dos elementos na táboa periódica. 5. Diferenciar entre elementos metálicos e non metálicos. 6. Identificar algúns elementos representativos. 7. Recoñecer algunhas das aplicacións da radioactividade.

CONTIDOS

Conceptos ! A teoría atómica de Dalton. ! As partículas atómicas. ! O modelo do átomo nuclear. ! O modelo dos niveis de enerxía. ! Identificación dos átomos. ! Radioactividade. ! Clasificación dos elementos. ! Elementos básicos para a vida. ! Aplicacións dos elementos radioactivos.

Procedementos

! Interpretación da estrutura atómica a partir das evidencias da distribución dos electróns en niveis de enerxía.

! Identificación dos elementos que máis se utilizan no laboratorio, a industria e a vida diaria.

! Elaboración dalgúns criterios para agrupar os elementos químicos en filas e columnas.

! Procura, selección e análise crítica da información de carácter científico utilizando as tecnoloxías da comunicación e da información.

! Comparación dalgunhas propiedades características das substancias. ! Elaboración e aplicación de criterios para clasificar as substancias baseándose nas

súas propiedades.

Actitudes ! Valoración do desenvolvemento histórico da táboa periódica e da contribución de

científicos como Döbereiner, Newlands e Mendeleiev. ! Respecto polas normas de seguridade e a valoración da orde e a limpeza á hora

de utilizar o material de laboratorio. ! Valoración das ciencias da natureza para dar resposta ás necesidades dos seres

humanos e mellorar as condicións da súa existencia. ! Valoración da información que proporciona.


O tratamento da educación ambiental e a educación cívica pódese abordar na unidade mediante a realización de diversas experiencias, dentro e fóra do laboratorio, relacionadas co uso da auga. Os obxectivos que se perseguen con estas experiencias son os seguintes:

! Detectar os efectos que a contaminación da auga produce no medio ambiente e nos seres vivos.


56

! Reflexionar sobre o consumo abusivo da auga e os problemas que xera. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Describir modelos atómicos sinxelos para coñecer a constitución do átomo e xustificar a súa evolución

2. Distribuír as partículas no átomo coñecendo o seu número atómico e o seu número másico.

3. Xustificar a existencia de isótopos e calcular a masa atómica relativa dun átomo. 4. Coñecer a táboa periódica e a necesidade histórica que tiveron os químicos de ordenar

os elementos coñecidos. 5. Coñecer a estrutura do sistema periódico e situar os elementos máis importantes. 6. Utilizar a teoría atómica para explicar a formación de novas substancias a partir doutras

preexistentes. 7. Saber distribuír os electróns dos átomos en niveis enerxéticos. 8. Asociar a estrutura electrónica dun elemento co seu comportamento e coñecer as

propiedades máis xerais dos elementos. 9. Identificar as características dos elementos químicos máis representativos do sistema

periódico. 10. Enumerar os elementos básicos da vida. 11. Explicar as características básicas dos procesos radioactivos, o seu perigo e as súas

aplicacións.


57

UNIDADE 9:O ENLACE QUÍMICO

OBXECTIVOS

1. Distinguir entre átomo e molécula. 2. Coñecer os conceptos de molécula, macromolécula, rede metálica e cristal iónico. 3. Explicar que as propiedades dos compostos son diferentes das dos elementos que os

compoñen. 4. Asociar o tipo de enlace coas propiedades do composto. 5. Xustificar entre que elementos pode establecerse un enlace iónico e entre cales

covalente.

CONTIDOS

Conceptos ! Unión de átomos. ! Natureza do enlace químico. ! O enlace covalente. ! O enlace iónico. ! O enlace metálico. ! Substancias químicas de interese. ! Cantidade de substancia. O mol e a masa molar.

Procedementos

! Identificación de compostos que máis se utilizan no laboratorio, a industria e a vida diaria.

! Realización de esquemas de Lewis de moléculas diatómicas sinxelas. ! Representación, mediante fórmulas, dalgunhas substancias químicas presentes na

contorna ou de especial interese polos seus usos e aplicacións. ! Identificación da relación entre as propiedades e a estrutura das substancias.

Actitudes

! Interese pola correcta planificación e realización de tarefas, actividades e experiencias tanto individuais como en grupo.

! Valoración da información que proporciona a táboa periódica en canto á capacidade de combinación dos elementos.


O tratamento da educación ambiental e a educación cívica pódese abordar na unidade mediante a realización de diversas experiencias, dentro e fóra do laboratorio, relacionadas co uso da auga. Os obxectivos que se perseguen con estas experiencias son os seguintes:

! Detectar os efectos que a contaminación da auga produce no medio ambiente e nos seres vivos.

! Reflexionar sobre o consumo abusivo da auga e os problemas que xera. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Comprender o significado do concepto enlace químico. 2. Diferenciar entre átomo, molécula, elemento, composto e cristal. 3. Xustificar a formación dalgúns compostos sinxelos a partir da distribución electrónica

da última capa dos elementos que os forman.


58

4. Aplicar a regra do octeto para explicar os modelos de enlace iónico, covalente e metálico.

5. Representar mediante diagramas de Lewis as estruturas electrónicas de substancias moleculares sinxelas.

6. Relacionar algunhas das propiedades físicas das substancias (temperatura de fusión e ebulición, condutividade eléctrica, solubilidade na auga, etc.) co tipo de enlace que presentan.

7. Formular previsións sinxelas sobre o tipo de enlace entre átomos do mesmo ou diferentes elementos e sobre as propiedades das substancias simples e compostas formadas.

8. Explicar cualitativamente, cos modelos de enlace, a clasificación das substancias segundo as súas principais propiedades físicas.

9. Recoñecer que a auga é un recurso natural limitado e identificar algúns dos contaminantes habituais das augas.

10. Coñecer e manexar o concepto de cantidade de substancia. 11. Describir algunhas das principais substancias químicas aplicadas en diversos ámbitos

da sociedade: agrícola, alimentario, construción e industrial. 12. Interpretar o significado das fórmulas das substancias.

UNIDADE 10:QUÍMICA DO CARBONO

OBXECTIVOS

1. Xustificar a existencia de cadeas carbonadas de acordo cos enlaces carbono-carbono. 2. Distinguir entre hidrocarburos saturados e non saturados. 3. Recoñecer algunhas das propiedades dos alcanos, alquenos e alquinos. 4. Recoñecer a importancia do carbono como elemento vital na composición dos seres

vivos. 5. Identificar algúns compostos de interese biolóxico e industrial. 6. Citar as características dos plásticos e describir os máis habituais. 7. Describir como se separa o petróleo cru nas súas diferentes fraccións.

CONTIDOS

Conceptos ! O carbono como compoñente esencial dos seres vivos. ! O átomo de carbono. ! O enlace carbono-carbono. ! As fórmulas na química do carbono. ! Características dos compostos do carbono. ! Descrición dalgúns compostos do carbono. ! Compostos de interese biolóxico. ! Polímeros. ! Xestión racional dos recursos naturais.

Procedementos

! Representación mediante fórmulas dalgúns compostos de carbono. ! Construción de cadeas carbonadas con modelos de bólas e de variñas. ! Interpretación das posibilidades de combinación dos átomos de carbono consigo

mesmo, co hidróxeno e con outros átomos. ! Selección e análise crítica da información sobre os materiais dos envases e as

embalaxes formadas por cadeas carbonadas e a súa influencia sobre o medio ambiente.

! Identificación dalgúns compostos de carbono de interese biolóxico e industrial.

Actitudes


59

! Recoñecemento da importancia dos modelos e da súa confrontación cos feitos empíricos.

! Valoración da capacidade da Ciencia para dar resposta ás necesidades da humanidade mediante a fabricación de materiais.

! Valoración do papel da química na comprensión da orixe e o desenvolvemento da vida.


Ao tratar esta unidade, preténdese que o alumno valore o impacto ambiental que provocan os residuos plásticos e a importancia que ten a súa reciclaxe.


1. Valorar o logro que supuxo a síntese dos primeiros compostos orgánicos fronte ao vitalismo da primeira metade do século XIX.

2. Xustificar a versatilidade do carbono na formación de compostos. 3. Xustificar a gran cantidade de compostos orgánicos existentes. 4. Distinguir entre compostos saturados e insaturados. 5. Coñecer os principais compostos do carbono: hidrocarburos, alcois e ácidos. 6. Recoñecer algúns compostos de carbono de interese biolóxico e industrial. 7. Xustificar a formación de macromoléculas e a súa importancia na constitución dos

seres vivos. 8. Coñecer a formación, utilización e reciclaxe dos polímeros sintéticos desde a

perspectiva da sustentabilidade. 9. Comprender a importancia dos polímeros na vida actual. 10. Escribir as fórmulas desenvolvidas dos compostos de carbono máis sinxelos como

hidrocarburos, alcois e ácidos orgánicos. 11. Explicar cales son os principais problemas ambientais da nosa época e a súa

prevención. 12. Recoñecer o petróleo, o carbón e o gas natural como combustibles fósiles e como as

fontes de enerxía máis utilizadas actualmente nos motores e nas centrais térmicas. 13. Ser conscientes dunha situación planetaria caracterizada por unha serie de problemas

intervinculados como son a contaminación e o esgotamento de recursos. UNIDADE 11: AS REACCIÓNS QUÍMICAS

OBXECTIVOS

1. Escribir e axustar correctamente algunhas ecuacións químicas correspondentes a reaccións químicas habituais na natureza.

2. Coñecer o concepto de mol e utilizalo para efectuar cálculos químicos. 3. Realizar cálculos estequiométricos a partir de ecuacións químicas. 4. Relacionar o intercambio de enerxía nas reaccións químicas coa ruptura e formación

de enlaces nos reactivos e os produtos. 5. Coñecer os factores dos que depende a velocidade dunha reacción química. 6. Identificar os diferentes tipos de reaccións.

CONTIDOS

Conceptos ! A reacción química. ! Leis ponderais das reaccións químicas. ! Leis volumétricas das reaccións químicas.


60

! Ecuacións químicas. ! Estequiometría das reaccións químicas. ! Reaccións químicas e enerxía. ! Velocidade das reaccións químicas. ! Tipos de reaccións. ! Ciencia, tecnoloxía e futuro sostible. ! O desafío ambiental.

Procedementos

! Identificación das transformacións químicas en procesos sinxelos. ! Realización de experiencias que permitan recoñecer os tipos de reaccións máis

importantes. ! Realización de experiencias que permitan recoñecer os factores dos que depende

a velocidade das reaccións químicas. ! Interpretación e representación de ecuacións químicas. ! Cálculos estequiométricos con ecuacións químicas. ! Recoñecemento das reaccións exotérmicas e endotérmicas. ! Identificación experimental dos produtos das reaccións de combustión dos

hidrocarburos. ! Selección e análise crítica da información sobre o incremento do efecto

invernadoiro e a súa relación co cambio climático.

Actitudes ! Respecto polas normas de seguridade á hora de utilizar produtos e realizar

experiencias no laboratorio. ! Valoración do efecto dos produtos químicos presentes na contorna sobre a saúde,

a calidade de vida, o patrimonio e o futuro da nosa civilización, analizando ao mesmo tempo as medidas internacionais que se establecen a este respecto.

! Recoñecer a importancia das reaccións químicas en relación cos aspectos enerxéticos, biolóxicos e de fabricación de materiais.


No tratamento da educación ambiental o que se pretende fundamentalmente é reforzar as actitudes descritas:

! Valoración do efecto dos produtos químicos presentes na contorna sobre a saúde, a calidade de vida, o patrimonio e o futuro da nosa civilización, analizando ao mesmo tempo as medidas internacionais que se establecen a este respecto.

! Valoración da importancia do aire e a auga non contaminados para a saúde e a calidade de vida, e rexeitamento das actividades humanas contaminantes.


1. Describir algúns procedementos que permitan obter elementos a partir dos seus compostos e viceversa.

2. Utilizar a teoría atómica para explicar a formación de novas substancias a partir doutras preexistentes.

3. Escribir e axustar correctamente as ecuacións químicas correspondentes a enunciados e descricións de procesos químicos sinxelos.

4. Relacionar a masa de reactivos ou produtos que interveñen nunha reacción a partir da análise das ecuacións químicas correspondentes, tendo en conta a conservación da masa e a constancia da proporción de combinación de substancias.

5. Describir os factores que afectan á velocidade das reaccións químicas e o xeito no que se pode aumentar ou diminuír a rapidez dalgunhas reaccións de interese.

6. Explicar as características dos ácidos e as bases e realizar a súa neutralización, así como saber empregar os indicadores para pescudar o pH.

7. Explicar os procesos de oxidación e combustión e recoñecer as aplicacións tecnolóxicas destas últimas.


61

8. Valorar a influencia das reaccións de combustión no incremento do efecto invernadoiro. 9. Ser conscientes dos problemas que as reaccións de combustión de combustibles

fósiles ocasionan sobre o medio e da necesidade de tomar medidas para tratar de buscar un desenvolvemento sostible.

10. Analizar os problemas e desafíos que afronta a humanidade globalmente, o papel da ciencia e a tecnoloxía e a necesidade da súa aportación persoal para resolver e avanzar cara un futuro sostible, así como ter presente o principio de precaución e a responsabilidade individual e colectiva da sociedade.

11. Ser conscientes dunha situación planetaria caracterizada por unha serie de problemas intervinculados: contaminación sen fronteiras, esgotamento de recursos, perda da biodiversidade e diversidade cultural.

3.4.- MÍNIMOS ESIXIBLES

1. Realizar e interpretar diagramas, gráficas e táboas empregando datos experimentais, interpretar e aplicar correctamente expresións matemáticas.

2. Recoñecer o carácter relativo do movemento e a necesidade de referilo a un sistema de referencia.

3. Diferenciar as magnitudes necesarias para describir o movemento: posición velocidade e aceleración.

4. Distinguir claramente entre as unidades de velocidade e aceleración. 5. Aplicar correctamente as principais ecuacións e explicar as diferenzas fundamentais

dos movementos rectilíneo uniforme e rectilíneo uniformemente variado, vinculándoos a un sistema de referencia.

6. Representar e interpretar as gráficas de posición, velocidade e aceleración en relación co tempo.

7. Saber formular e resolver cualitativamente problemas relacionados coa educación viaria e interpretar expresións como distancia de seguridade, velocidade media, etcétera.

8. Identificar e debuxar as forzas que actúan sobre un corpo, xere ou non movemento, xustificando a orixe de cada unha e explicar as leis da dinámica ás que obedecen.

9. Identificar o papel das forzas como causas dos cambios de movemento e da deformación dos corpos.

10. Recoñecer as forzas que interveñen nas situacións cotiás. 11. Aplicar a lei de Hooke á resolución de problemas elementais. 12. Comprender e aplicar as leis de Newton a problemas de dinámica próximos á contorna

do alumno. 13. Resolver gráfica e analiticamente problemas sinxelos de composición de forzas. 14. Explicar cales son as características dunha forza como magnitude vectorial. 15. Determinar a importancia das forzas de rozamento na vida real. 16. Distinguir entre magnitudes lineais e angulares. 17. Aplicar correctamente as ecuacións do MCU. 18. Identificar as características da forza centrípeta e describir as variables do movemento. 19. Valorar as situacións históricas do enfrontamento entre as diferentes teorías acerca da

posición da Terra no universo. 20. Recoñecer as achegas de Kepler e Galileo. 21. Comprender que o carácter universal da forza da gravitación supuxo a ruptura da

barreira ceo-Terra, dando paso a unha visión unitaria da mecánica do universo. 22. Utilizar a gravitación universal para explicar a forza peso, os movementos do sistema

solar, os satélites artificiais e as naves espaciais. 23. Saber calcular o peso dos obxectos en función da contorna na que se atopen. 24. Identificar o papel das forzas como causa da presión. 25. Analizar o concepto de presión e a súa aplicación a distintas situacións da estática de

fluídos. 26. Relacionar a presión nos líquidos coa súa natureza e profundidade. 27. Explicar o fundamento dalgúns dispositivos sinxelos como a prensa hidráulica e os

vasos comunicantes. 28. Enunciar o principio de Pascal e explicar as consecuencias máis importantes. 29. Relatar experiencias que poñan de manifesto a existencia da presión atmosférica.


62

30. Manexar o concepto de presión exercida polos fluídos e as forzas que aparecen sobre os sólidos mergullados neles.

31. Aplicar o principio de Arquímedes na resolución de problemas sinxelos. 32. Explicar as diferentes situacións de flotabilidade dos corpos situados nos fluídos

mediante o cálculo das forzas que actúan sobre eles. 33. Asimilar os conceptos de traballo e potencia e aplicalos á resolución de exercicios

numéricos sinxelos. 34. Diferenciar entre traballo mecánico e traballo fisiolóxico. 35. Identificar a potencia coa rapidez coa que se realiza un traballo 36. Relacionar a variación de enerxía mecánica que tivo lugar nun proceso co traballo que

se realizou no devandito proceso. 37. Aplicar o principio de conservación da enerxía á comprensión das transformacións e

das transferencias enerxéticas en situacións prácticas da vida cotiá e en aparellos de uso común.

38. Diferenciar os conceptos de temperatura e calor. 39. Determinar a situación de equilibrio térmico. 40. Explicar as características fundamentais dos movementos ondulatorios. 41. Distinguir as ondas lonxitudinais das transversais. 42. Relacionar cálculos numéricos nos que interveñan o período, a frecuencia e a largura

de onda das ondas sonoras e electromagnéticas. 43. Interpretar o espectro electromagnético. 44. Saber distribuír os electróns dos átomos en niveis enerxéticos. 45. Asociar a estrutura electrónica dun elemento co seu comportamento e coñecer as

propiedades máis xerais dos elementos. 46. Describir modelos atómicos sinxelos para coñecer a constitución do átomo e xustificar

a súa evolución 47. Distribuír as partículas no átomo coñecendo o seu número atómico e o seu número

másico. 48. Xustificar a existencia de isótopos e calcular a masa atómica relativa dun átomo. 49. Coñecer a táboa periódica e a necesidade histórica que tiveron os químicos de ordenar

os elementos coñecidos. 50. Coñecer a estrutura do sistema periódico e situar os elementos máis importantes. 51. Comprender o significado do concepto enlace químico. 52. Diferenciar entre átomo, molécula, elemento, composto e cristal. 53. Xustificar a formación dalgúns compostos sinxelos a partir da distribución electrónica

da última capa dos elementos que os forman. 54. Aplicar a regra do octeto para explicar os modelos de enlace iónico, covalente e

metálico. 55. Representar mediante diagramas de Lewis as estruturas electrónicas de substancias

moleculares sinxelas. 56. Relacionar algunhas das propiedades físicas das substancias (temperatura de fusión e

ebulición, condutividade eléctrica, solubilidade na auga, etc.) co tipo de enlace que presentan.

57. Formular previsións sinxelas sobre o tipo de enlace entre átomos do mesmo ou diferentes elementos e sobre as propiedades das substancias simples e compostas formadas

58. Coñecer e manexar o concepto de cantidade de substancia. 59. Interpretar o significado das fórmulas das substancias. 60. Xustificar a versatilidade do carbono na formación de compostos. 61. Xustificar a gran cantidade de compostos orgánicos existentes. 62. Distinguir entre compostos saturados e insaturados. 63. Coñecer os principais compostos do carbono: hidrocarburos, alcois e ácidos. 64. Escribir e axustar correctamente as ecuacións químicas correspondentes a enunciados

e descricións de procesos químicos sinxelos. 65. Relacionar a masa de reactivos ou produtos que interveñen nunha reacción a partir da

análise das ecuacións químicas correspondentes, tendo en conta a conservación da masa e a constancia da proporción de combinación de substancias.

66. Valorar a influencia das reaccións de combustión no incremento do efecto invernadoiro.


63

3.5.- PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

Para o seguimento e avaliación do alumno durante o curso teremos en conta os seguintes procedementos. Resultados acadados nas probas escritas realizadas ao rematar cada unidade didáctica. Valoración da actitude positiva respecto da materia. Realización do traballo diario na clase e das tarefas de reforzo propostas para a súa realización na aula. Revisión do caderno do alumno no momento que o profesor o considere oportuno. Valoración do comportamento que mantén o alumno no laboratorio e nas actividades extraescolares propostas polo Departamento.

3.6.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNO A cualificación do alumnado realizarase segundo as seguintes porcentaxes. Cualificación trimestral: En cada avaliación realizaranse dúas probas escritas non sempre de igual valor. O valor destas probas escritas será do 80% da cualificación na avaliación, pero distinguiremos dúas situacións

Nunha situación normal a media aritmética da nota nestas probas daría o oitenta por cento da nota da avaliación, sempre que nas dúas probas se obteña mais de un 3.

Aínda así nalgúns trimestres nos que a diferencia de contidos entre as dúas probas sexa moi ampla , a valoración de cada proba farase de acordo co criterio de corrección que se establecerán ao inicio de cada unha.

Para os alumnos que non superaron a primeira proba (menos de 5) , a modo de recuperación, no segundo exame avaliaremos todos os contidos da avaliación. Neste caso a nota da proba será a base para calcular o 80% da cualificación O vinte por cento restante virá dado polas notas diarias de clase: participación na realización dos exercicios propostos, bo comportamento e boa actitude respecto da materia, comportamento no laboratorio do seguinte xeito: Participación na realización dos exercicios propostos: 10% Bo comportamento e boa actitude respecto da materia na aula e no laboratorio: 10%. Aínda que a suma dos apartados anteriores xa nos de o cento por cento, nalgúns casos excepcionais nas que a dúbida entre unha cualificación positiva ( 5 ou maior) ou negativa (5 ou menor) sexa cuestións de décimas se acudirá á revisión do caderno persoal do alumno, que se puntuará ata en medio punto. O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade se lles fará unha proba ou ben terán que facer algún traballo en xuño. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesor pode decidir que se un alumno leva todo o curso sen facer nada, sen mostrar o mais mínimo interese, deixando os exames practicamente en branco o alumno non ten dereito aos exames de recuperación. Así mesmo considerarase condición indispensable para que os alumnos teñan opción a recuperar a materia que manteñan ao día e en condicións óptimas o seu caderno de aula). Cualificación final A cualificación na avaliación ordinaria de xuño será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos do penúltimo parrafo do apartado anterior sempre que se cumpra a seguinte condición. Considérase aprobada a materia si como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3.5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación) En casos excepcionais nos que nas cualificacións do alumno haxa unha diferencia moi grande estre os resultados das unidades de Física e os das unidades de Química, no mes de xuño


64

pode decidirse que na convocatoria extraordinaria de setembro só se presente coa parte da materia na que presenta maiores dificultades. Avaliación extraordinaria de setembro Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro. Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

4.- ALUMNADO DE 4º DA E.S.O. COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 3º PENDENTE Para aqueles alumnos e alumnas coa Física-Química pendente ou que promocionaron de curso coa materia avaliada negativamente, entregaránselles ó longo do curso boletíns de actividades que posteriormente serán corrixidos e devoltos. A realización e entrega para corrixir destes boletíns por parte do alumno será tida en conta ata nun 20% na cualificación final da materia pendente.

Realizarán ademais dúas probas escritas, en base os contidos mínimos e tendo como referencia os boletíns anteriores. Para os alumnos que non superaran estas probas realizarase un exame final en maio. Para darlle aos alumnos información sobre todo o proceso así como para fixar un día de “tutoría” cada semá , terase unha reunión con eles nos primeiros días de curso. A mesma información daráselle aos tutores dos cursos correspondentes para que estes llelo comuniquen aos pais de ditos alumnos.

No caso particular de alumnos que en 4º da E.S.O. sigan un Programa de Diversificación Curricular, P.D.C., o profesor encargado de levar a cabo o seguimento do alumno e de decidir sobre a superación ou non da materia de 3º será o compañeiro que imparta no ámbito de ciencias en dito PDC. O profesorado deste Departamento apoiará a este profesor na elaboración de materiais adecuados ou no que nos solicite.

5.- AVALIACIÓN INICIAL Nas primeiras sesións do curso realizarase un especial seguimento do alumnado, sobre todo no caso de alumnos de 3º da E.S.O. que aínda non coñecemos. A información recollida nas propias observacións na aula, e con pequenas probas escritas de caracter maiormente matemático e de comprensión, levarase ás sesións de avaliación inicial de cada curso, nas que, e en coordinación co orientador e co resto do profesorado valorarase a posibilidade de relización de reforzos e de que tipo para o alumnado que o precise.

6.- METODOLOXÍA O desenvolvemento dos coñecementos científicos e do que demos en chamar a Ciencia, con maiúsculas, fai que sexa imprescindible abordar o currículo de Ciencias da Natureza desde moi diversas perspectivas conceptuais e metodolóxicas, en concreto, da Física, da Química, da Bioloxía e da Xeoloxía (todas elas teñen en común unha determinada forma de representar e de analizar a realidade), ademais doutras coas que mantén unha estreita interconexión, como son a ecoloxía, a meteoroloxía, a astronomía... Nesta liña, os coñecementos son cada vez máis especializados (de aí a separación entre Física e Química e Bioloxía e Xeoloxía) e, en consecuencia, máis profundos e detallados. En calquera caso, esta especialización non é incompatible co estudo interdisciplinar, non en van o coñecemento científico, en xeral, e o natural, en particular, non pode estudarse de forma fragmentada. Na ESO, a alfabetización científica dos/as alumnos/as, entendida como a familiarización coas ideas científicas básicas, convértese nun dos seus obxectivos fundamentais, pero non tanto


65

coma un coñecemento finalista (non se están a formar físicos nin químicos) senón como un coñecemento que lle permita ao/á alumno/a a comprensión de moitos dos problemas que lle afectan ao mundo. Isto só se poderá lograr se o desenvolvemento dos contidos (conceptos, feitos, teorías, etc.) parte do que coñece o/a alumno/a e do seu contorno, que poderá comprender e sobre o que poderá intervir. Se ademais temos en conta que os avances científicos se converteron ao longo da historia nun dos paradigmas do progreso social, vemos que a súa importancia é fundamental na formación do alumnado, formación na que tamén repercutirá unha determinada forma de enfrontarse co coñecemento, a que incide na racionalidade e na demostración empírica dos fenómenos naturais. Neste aspecto habería que lembrar que tamén debe facerse fincapé no que o método científico lle achega ao alumnado: estratexias ou procedementos de aprendizaxe para calquera materia (formulación de hipóteses, comprobación de resultados, investigación, traballo en grupo...).

Os coñecementos sobre ciencias da natureza adquiridos polo/a alumno/a nos dous cursos precedentes (máis xeneralistas) deben ser afianzados e ampliados durante este curso (último no que é obrigatorio o estudo desta materia para todos/as os/as alumnos/as) e no seguinte (para os/as que opten por ela), incorporando tamén actividades prácticas, propias do traballo do/a naturalista e da física e química, enfocadas sempre á busca de explicacións do mundo que nos rodea.

Polo tanto, o estudo de Física e Química neste curso terá en conta os seguintes aspectos: ! Considerar que os contidos non son só os de carácter conceptual, senón tamén os

procedementos e as actitudes, de forma que a presentación destes contidos vaia sempre encamiñada á interpretación do contorno por parte do/a alumno/a e a conseguir as competencias básicas propias desta materia, o que implica empregar unha metodoloxía baseada no método científico.

! Conseguir unha aprendizaxe significativa, relevante e funcional, de forma que os contidos / coñecementos lle poidan ser aplicados polo/a alumno/a ao entendemento do seu contorno máis próximo (mediante a aprendizaxe de competencias) e ao estudo doutras materias.

! Promover unha aprendizaxe construtiva, de forma que os contidos e as aprendizaxes sexan consecuencia uns doutros.

! Tratar temas básicos, axeitados ás posibilidades cognitivas individuais dos/as alumnos/as.

! Favorecer o traballo colectivo entre o alumnado. Para tratar axeitadamente os contidos desde a tripla perspectiva de conceptos, procedementos e actitudes e para a consecución de determinadas competencias, a proposta didáctica e metodolóxica debe ter en conta a concepción da ciencia como unha actividade en permanente construción e revisión, e ofrecer a información necesaria realzando o papel activo do/a alumno/a no proceso de aprendizaxe mediante diversas estratexias:

! Darlle a coñecer algúns métodos habituais na actividade e na investigación científicas, invitalo/a a utilizalos e reforzar os aspectos do método científico correspondentes a cada contido.

! Xerar escenarios atractivos e motivadores que o/a axuden a vencer unha posible resistencia apriorística ao seu achegamento á ciencia.

! Propoñer actividades prácticas que o/a sitúen fronte ao desenvolvemento do método científico, proporcionándolle métodos de traballo en equipo e axudándoo/a a enfrontarse co traballo / método científico que o/a motive para o estudo.

! Combinar os contidos presentados expositivamente, mediante cadros explicativos e esquemáticos, e nos que a presentación gráfica é un importante recurso de aprendizaxe que facilita non só o coñecemento e a comprensión inmediata do alumnado senón a obtención dos obxectivos da materia (e, en consecuencia, da etapa) e as competencias básicas.

Todas estas consideracións metodolóxicas tivéronse en conta nos materiais curriculares que se van utilizar e, en consecuencia, na propia actividade educativa que se desenvolverá diariamente:

! Tratamento dos contidos de forma que conduzan a unha aprendizaxe comprensiva e significativa.


66

! Unha exposición clara, sinxela e razoada dos contidos, cunha linguaxe adaptada á do/a alumno/a.

! Estratexias de aprendizaxe que propicien a análise e a comprensión do feito científico e natural.

Máis arriba formulabamos como fundamental o feito de que o alumnado participe activa e progresivamente na construción do seu propio coñecemento, exemplo preciso dunha metodoloxía que persegue a formación integral do/a alumno/a. Por iso, o uso de calquera recurso metodolóxico, e o libro de texto segue sendo aínda un dos máis privilexiados, debe ir encamiñado á participación cotiá do/a alumno/a no proceso educativo, non a ser substituído. Pero nun contexto no que se está a xeneralizar o uso das tecnoloxías da información e a comunicación (internet, vídeos, CD-ROM, etc.), non tería sentido desaproveitar as súas posibilidades educativas, de aí que o seu uso, interesante en si mesmo polas posibilidades de obtención de información que permiten, permite que o alumnado sexa formado nalgunhas das competencias clave/básicas do currículo (aprender a aprender, tratamento da información e competencia dixital,...).

7.- RECURSOS DIDÁCTICOS

.-3º da E.S.O. Libro da editorial BRUÑO

.-4º da E.S.O. Apuntes do Departamento

.- Material de laboratorio

.-Libros de consulta

.-Publicacións de carácter didáctico : Alambique , Boletín das Ciencias(Enciga), Revistas científicas (Muy Interesante) , etc. .-Ordenador. Internet. Páxina de recursos da editorial Bruño

8.- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Trátase de favorecer que todos os alumnos progresen no proceso de ensinanza-aprendizaxe co ritmo apropiado. Para o tratamento da diversidade o primeiro que hai que facer e esclarecer onde están as dificultades, polo que se inclúen actividades que permiten detectar os coñecementos previos e as dificultades. Haberá pois actividades de reforzo e ampliación (para os alumnos de maior capacidade). O reforzo educativo e unha medida ordinaria de atención á diversidade que afecta a elementos non prescritivos do currículo, e dicir, á secuencia de contidos , instrumentos de avaliación, etc. Os destinatarios destas medidas son aqueles alumnos que coa modificación dese elementos do currículo poden seguir o proceso ordinario de ensinanza-aprendizaxe. Outras medidas de atención á diversidade, para os alumnos con grandes dificultades, son as adaptacións curriculares : modificacións que afectan a elementos prescriptivos do currículo como obxectivos , contidos. Estas adaptacións realizaranse en colaboración cos profesionais de orientación psicopedagóxica. Ademais da diversidade en canto a capacidades, trataremos de ter en conta a diversidade en canto a intereses e motivos dos alumnos e alumnas porque parece claro que non existe unha estratexia didáctica única capaz de motivar a todos os alumnos e alumnas. Así, trataremos de alternar actividades con instrucións claras e precisas, con outro tipo de actividades máis abertas.


67

9.- ELEMENTOS TRANSVERSAIS Estes elementos foron introducidos, unidade a unidade, no apartado 3.3

10.- ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Realizaranse actividades do tipo: -Actividades de investigación no laboratorio -Buscar información bibliográfica -Pequenos traballos monográficos, con un guión adecuado e citando bibliografía -Dentro do posíbel realizar unha visita a algunha instalación como unha fabrica , un museo da Ciencia, unha depuradora, etc. - No último curso nos atopamos con que a maior parte das actividades extraescolares eran imposibles de programar con tanta antelación xa que se ofertaban a medida que avanzaba o curso escolar ( Charlas de Ciencia da fundación Educabarrie, Posibilidade de visitar o parque eólico experimental de Sotavento,…) . Debido a que estas actividades foron moi do agrado tanto do alumnado como do profesorado incluímos nesta programación a posibilidade de acceder a elas se foran ofertadas de novo este curso.

11.- CONSTANCIA DE INFORMACIÓN AO ALUMNADO No comezo do curso darase a coñecer ao alumnado os obxectivos establecidos para a materia e os criterios para a súa avaliación e cualificación. Normalmente, e de forma oral coméntanse os criterios de cualificación no primeiro día da clase. Como isto non parece ser suficiente elabórase para cada curso unha pequena folla informativa na que se recollen os criterios de cualificación xerais, así como os contidos mínimos e criterios de cualificación para cada unidade didáctica. Esta folla estará a disposición do alumnado e a súas familias xunto coa dos demais departamentos na Xefatura de Estudios.

12.- FÍSICA E QUÍMICA 1º BACHARELATO 12.1.- AS COMPETENCIAS CLAVE

Tal e como se describe na LOMCE, todas as áreas ou materias do currículo deben participar no desenvolvemento das distintas competencias do alumnado. Estas, de acordo coas especificacións da lei, son:

1.º Comunicación lingüística. 2.º Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. 3.º Competencia dixital. 4.º Aprender a aprender. 5.º Competencias sociais e cívicas. 6.º Sentido de iniciativa e espírito emprendedor. 7.º Conciencia e expresións culturais.


68

No proxecto de Física e Química para 1.º de Bacharelato, tal e como suxire a lei, potenciouse o desenvolvemento das competencias de comunicación lingüística, competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía; ademais, para alcanzar unha adquisición eficaz das competencias e a súa integración efectiva no currículo, incluíronse actividades de aprendizaxe integradas que permitirán ao alumnado avanzar cara aos resultados de aprendizaxe de máis dunha competencia ao mesmo tempo. Para valoralos, utilizaranse os estándares de aprendizaxe avaliables, como elementos de maior concreción, observables e medibles, poñeranse en relación coas competencias clave, permitindo graduar o rendemento ou o desempeño alcanzado en cada unha delas.

A materia de Física e Química utiliza unha terminoloxía formal que permitirá ao alumnado incorporar esta linguaxe ao seu vocabulario, e utilizalo nos momentos adecuados coa suficiente propiedade. Así mesmo, a comunicación dos resultados de investigacións e outros traballos que realicen favorece o desenvolvemento da competencia en comunicación lingüística.

A competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía son as competencias fundamentais da materia. Para desenvolver esta competencia, o alumnado aplicará estratexias para definir problemas, resolvelos, deseñar pequenas investigacións, elaborar solucións, analizar resultados, etc. Estas competencias son, polo tanto, as máis traballadas na materia.

A competencia dixital fomenta a capacidade de buscar, seleccionar e utilizar información en medios dixitais, ademais de permitir que o alumnado se familiarice cos diferentes códigos, formatos e linguaxes nos que se presenta a información científica (datos estatísticos, representacións gráficas, modelos xeométricos...). A utilización das tecnoloxías da información e a comunicación na aprendizaxe das ciencias para comunicarse, solicitar información, retroalimentala, simular e visualizar situacións, para a obtención e o tratamento de datos, etc., é un recurso útil no campo da física e a química que contribúe a mostrar unha visión actualizada da actividade científica.

A adquisición da competencia de aprender a aprender fundaméntase nesta materia no carácter instrumental de moitos dos coñecementos científicos. Ao mesmo tempo, operar con modelos teóricos fomenta a imaxinación, a análise, as dotes de observación, a iniciativa, a creatividade e o espírito crítico, o que favorece a aprendizaxe autónoma. Ademais, ao ser unha materia progresiva, o alumnado adquire a capacidade de relacionar os contidos aprendidos durante anteriores etapas co que vai ver no presente curso e no próximo.

Esta materia favorece o traballo de laboratorio, onde se fomenta o desenvolvemento de actitudes como a cooperación, a solidariedade e o respecto cara ás opinións dos demais, o que contribúe á adquisición das competencias sociais e cívicas. Así mesmo, o coñecemento científico é unha parte fundamental da cultura cidadá que sensibiliza dos posibles riscos da ciencia e a tecnoloxía e permite formar unha opinión fundamentada en feitos e datos reais sobre o avance científico e tecnolóxico.

O sentido de iniciativa e espírito emprendedor é básico á hora de levar a cabo o método científico de forma rigorosa e eficaz, seguindo a consecución de pasos desde a formulación dunha hipótese ata a obtención de conclusións. É necesaria a elección de recursos, a planificación da metodoloxía, a resolución de problemas e a revisión permanente de resultados. Isto fomenta a iniciativa persoal e a motivación por un traballo organizado e con iniciativas propias.

A elaboración de modelos que representen aspectos da Física e a Química, o uso de fotografías que representen e exemplifiquen os contidos teóricos, etc., son exemplos dalgunhas das habilidades plásticas que se empregan no traballo da Física e Química de 1.º de Bacharelato, o cal contribúe ao desenvolvemento da conciencia e expresións culturais, ao fomentarse a sensibilidade e a capacidade estética e de representación do alumnado.

12.2.- OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO

No marco da LOMCE, o Bacharelato ten como finalidade proporcionar ao alumnado formación, madureza intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia. Así mesmo, capacitará o alumnado para acceder á educación superior.


69

O Bacharelato contribuirá a desenvolver nos alumnos e as alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución Española así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa.

b) Consolidar unha madureza persoal e social que lles permita actuar de forma responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Prever e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas con minusvalía.

d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para o eficaz aproveitamento da aprendizaxe, e como medio de desenvolvemento persoal.

e) Dominar, tanto na súa expresión oral como escrita, a lingua castelá e, no seu caso, a lingua cooficial da súa comunidade autónoma.

f ) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.

g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e a comunicación.

h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de forma solidaria no desenvolvemento e na mellora do seu contorno social.

i ) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as habilidades básicas propias da modalidade elixida.

j ) Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e a tecnoloxía no cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto cara ao medio.

k) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.

l ) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como fontes de formación e enriquecemento cultural.

m) Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social.

n) Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria.

OBXECTIVOS XERAIS PARA A MATERIA DE FÍSICA E QUÍMICA

En primeiro de Bacharelato, a materia de Física e Química ten un carácter esencialmente formal, e está enfocada a dotar o alumnado de capacidades específicas asocia-dás a esta disciplina. A base dos contidos aprendida en cuarto de ESO permitirá un enfoque máis académico neste curso.

En 1.º de Bacharelato, o estudo da Química secuenciouse en catro bloques: aspectos cuantitativos de química, reaccións químicas, transformacións enerxéticas e espontaneidade das reaccións, e química do carbono. Este último adquire especial importancia pola súa


70

relación con outras disciplinas que tamén son obxecto de estudo en Bacharelato. O estudo da Física consolida o enfoque secuencial (cinemática, dinámica, enerxía) esbozado no segundo ciclo de ESO. O aparato matemático da Física cobra, á súa vez, unha maior relevancia neste nivel polo que convén comezar o estudo polos bloques de Química, co fin de que o alumnado poida adquirir as ferramentas necesarias proporcionadas pola materia de Matemáticas.

Non debemos esquecer que o emprego das Tecnoloxías da Información e a Comunicación merece un tratamento específico no estudo desta materia. Os estudantes de ESO e Bacharelato para os que se desenvolveu o presente currículo básico son nativos dixitais e, en consecuencia, están familiarizados coa presentación e transferencia dixital de información. O uso de aplicacións virtuais interactivas permite realizar experiencias prácticas que por razóns de infraestrutura non serían viables noutras circunstancias. Por outro lado, a posibilidade de acceder a unha gran cantidade de información implica a necesidade de clasificala segundo criterios de relevancia, o que permite desenvolver o espírito crítico dos alumnos e das alumnas.

Por último, a elaboración e defensa de traballos de investigación sobre temas propostos ou de libre elección ten como obxectivo desenvolver a aprendizaxe autónoma dos alumnos e das alumnas, afondar e ampliar contidos relacionados co currículo e mellorar as súas destrezas tecnolóxicas e comunicativas.

12.3. SECUENCIACIÓN DE CONTIDOS

12.3.1.- XERALIDADES O desenvolvemento dos contidos no presente proxecto de Física e Química de 1.º de Bacharelato segue as directrices establecidas na actualidade polas administracións educativas. Os contidos adáptanse ás capacidades do alumnado que inicia esta etapa, e a profundidade coa que se trataron permite desenvolvelos na súa totalidade durante o curso académico. Os contidos de cada unidade achegan ao alumnado os conceptos xerais da Física e a Química, e introducen o alumnado no método científico a través dos procedementos propostos. A Física e a Química de 1.º de Bacharelato, seguindo o modelo da etapa anterior, estúdanse conxuntamente. Ambas as dúas disciplinas comparten algunhas características comúns, como son o método científico e a base experimental, e apóianse nos conceptos e nas técnicas das matemáticas. De acordo coas recomendacións curriculares que establece a LOMCE no que se refire ao estudo da Física e a Química en primeiro de Bacharelato, a secuenciación do libro comeza polo estudo da Química, e continúa co da Física, unha vez que o alumnado consolidou o uso das ferramentas matemáticas necesarias. Non obstante, se algún profesor ou profesora desexa comezar a docencia desta materia polas unidades de Física, o proxecto permíteo. Na secuenciación e desenvolvemento dos distintos contidos tivéronse en conta os seguintes criterios: - O tratamento transversal da unidade inicial sobre a investigación científica. Aínda que se

inclúe unha unidade sobre o método científico, o Sistema Internacional de Unidades, medida de magnitudes, erros na medida, etc., o profesorado debe ter en conta que estes contidos deben tratarse en todas as unidades e ao longo de todo o curso.

- O estudo da Química parte do coñecemento da natureza da materia incluíndo a exposición, seguindo a orde histórica, das leis ponderais, as fórmulas químicas e as técnicas espectrométricas de análise química; a continuación, lémbranse e amplíanse contidos que os estudantes xa coñecen de cursos anteriores, como son as relativos aos estados da materia e as reaccións químicas. Despois de explicar diversos aspectos relacionados coa termodinámica, a calor e a temperatura, abórdase o estudo dos aspectos enerxéticos e a espontaneidade das reaccións químicas, finalizando o estudo desta disciplina cos contidos relacionados coa química do carbono.


71

- Nos que se refire ao estudo da Física, como xa se indicou, séguese o enfoque curricular que establece a LOMCE, consolidando o enfoque secuencial (cinemática, dinámica, enerxía), esbozado no curso anterior. Non será ata segundo de Bacharelato cando se rompa con este enfoque secuencial para pasar a tratar de xeito global bloques compactos de coñecemento.

- Así, estúdanse en primeiro lugar a cinemática dos movementos rectilíneos e da súa composición e, a continuación, os movementos circulares e os aspectos cinemáticos do movemento harmónico simple. Na seguinte unidade, dedicada á dinámica, inclúese, xunto cos contidos habituais deste curso, a análise dinámica do m.h.s., cuxos aspectos enerxéticos se revisan na unidade dedicada ao traballo e a enerxía.

- Finalizamos o estudo da Física coa análise das leis da gravitación universal e de Coulomb.

- O libro inclúe, ademais, convenientemente secuenciados, traballos de laboratorio e outros relacionados coas tecnoloxías da Información e a Comunicación.

12.3.2.- SECUENCIACIÓN DOS CONTIDOS

UNIDADE INICIAL: A INVESTIGACIÓN CIENTÍFICA - O método científico. - Magnitudes físicas. Sistema Internacional de Unidades. - Análise dimensional. - Medida de magnitudes. - Erros na medida. - Significado das ecuacións en Física e Química. - TIC: As follas de cálculo para a resolución de problemas. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizarase un total de 4 sesións; pódense corresponder coa segunda semana de setembro.

OBXECTIVOS DIDÁCTICOS

- Recoñecer a importancia do método científico e saber/xustificar/asimiliar que é o único mecanismo fiable para coñecer a natureza.

- Definir o concepto de magnitude física e resaltar a importancia que posúe na ciencia como primeiro paso na cuantificación da natureza.

- Asimilar o concepto de medida e coñecer as formas de realizar as directas e indirectas. - Explicar os erros nas medidas, a que son debidos e de que tipo son os que se poden

presentar. - Diferenciar entre ecuacións físicas e químicas e saber relacionar a dependencia entre

magnitudes coa súa correspondente ecuación. - Comprender, usar e adaptar as Tecnoloxías da Información e da Comunicación ao estudo

dos fenómenos físicos e químicos

UNIDADE 1: NATUREZA DA MATERIA - Clasificación da materia. - Estudo das reaccións químicas. Leis ponderais. - Teoría atómica de Dalton. - Lei dos volumes de combinación. - Medida de cantidades en Química. - Fórmulas químicas. - Determinación de fórmulas químicas. - Técnicas espectrométricas de análise química.


72

- TIC: Condicionais en follas de cálculo. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizaranse 3 semanas, é dicir, un total de 12 sesións. Serán a terceira e cuarta semanas de setembro e a primeira de outubro.


- Interpretar correctamente as leis ponderais e a lei dos volumes de combinación e saber aplicalas.

- Comprender a teoría atómica de Dalton, así como as leis básicas asociadas ao seu establecemento.

- Entender e dominar as diferentes maneiras de medir cantidades en Química. - Distinguir os tipos de fórmulas químicas que existen e entender o seu significado. - Calcular as masas atómicas mediante os datos obtidos en técnicas espectrométricas. - Considerar a importancia das técnicas espectroscópicas para a análise de substancias e

para a súa detección en cantidades moi pequenas de mostras. - Mencionar o significado de substancia pura e mestura, así como os métodos físicos de

separación.

UNIDADE 2: ESTADOS DA MATERIA - Os estados de agregación da materia. - Leis dos gases. - Ecuación de estado dun gas ideal. - Os gases reais. - A teoría cinético-molecular (TCM). - Disolucións. - Concentración dunha disolución. - Preparación de disolucións. - Propiedades coligativas das disolucións. - TIC: Laboratorios virtuais: Química. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade pódense utilizar dúas semanas e media, é dicir, un total de dez sesións, que se poden impartir entre a segunda e terceira semanas de outubro e parte da cuarta.


- Recoñecer os distintos estados de agregación nos que se presenta a materia, así como algunhas das súas características máis importantes.

- Definir, aplicar e explicar axeitadamente as leis dos gases. - Establecer relacións entre a presión, o volume e a temperatura, utilizando a ecuación de

estado dos gases ideais. - Calcular masas moleculares e determinar fórmulas moleculares aplicando a ecuación dos

gases ideais. - Identificar as propiedades dos gases reais e os ideais, e saber diferenciar os seus

comportamentos. - Asimilar a teoría cinético-molecular dos gases e saber aplicala a sólidos, líquidos e gases. - Analizar, dunha forma exhaustiva, as disolucións e o seu comportamento. - Executar as operacións necesarias para a preparación de disolucións dunha

concentración dada e expresala en calquera das formas establecidas.


73

- Expoñer a variación das propiedades coligativas entre unha disolución e o disolvente puro.

Unidade 3: Reaccións químicas e sociedade - Ecuacións químicas. - Estequiometría das reaccións químicas. - Cálculos estequiométricos. - Rendemento dunha reacción. - Reaccións consecutivas. - Reactivo común nunha mestura. - Reaccións en disolución acuosa. - Procesos industriais e substancias de interese. - Procesos metalúrxicos. - Reaccións químicas e novos materiais. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Recoméndase empregar dúas semanas para traballar esta unidade na aula, é dicir, un total de oito sesións. Poden coincidir con parte da cuarta semana de outubro, primeira semana de novembro e parte da segunda semana de novembro.


- Determinar correctamente as substancias que interveñen nunha reacción química dada e axustala estequiométricamente.

- Comprender o significado das reaccións químicas e resolver problemas nos que interveñan reactivos limitantes, reactivos impuros, e cuxo rendemento non sexa completo.

- Identificar os tipos de reacción química que existen segundo os reactivos que interveñen e o mecanismo que seguen.

- Recoñecer as reaccións químicas implicadas na obtención de diferentes compostos inorgánicos e nos procesos da siderurxia, así como as súas aplicacións en procesos industriais. Destacar a importancia do desenvolvemento de novos materiais que melloren a calidade de vida.

UNIDADE 4: TERMODINÁMICA. CALOR E TEMPERATURA - Enerxía térmica, calor e temperatura. - Termodinámica. - Primeiro principio da termodinámica. - Enerxía interna e os cambios que experimenta. - Relación entre ∆U e ∆H. - Segundo principio da termodinámica. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Esta unidade desenvolverase en dúas semanas e media, é dicir, un total de dez sesións, que poden ser as que corrresponden a parte da segunda semana de novembro, e a terceira e cuarta semanas do mesmo mes.


- Saber distinguir os conceptos de calor e temperatura, e repasar as escalas de medida da temperatura, a súa determinación e como se converten valores de temperatura dunhas a


74

outras. - Asimilar o primeiro principio da termodinámica como o principio de conservación da

enerxía en sistemas nos que se producen intercambios de calor e traballo. - Relacionar a unidade da calor no Sistema Internacional co seu equivalente mecánico;

coñecer os distintos tipos de sistemas termodinámicos e o seu estado. - Responder cuestións conceptuais sinxelas sobre o segundo principio da termodinámica

en relación aos procesos espontáneos. - Saber distinguir entre os procesos reversibles e os irreversibles e a súa relación coa

entropía e o segundo principio da termodinámica.

UNIDADE 5: ASPECTOS ENERXÉTICOS E ESPONTANEIDADE DAS REACCIÓNS QUÍMICAS - A enerxía nas reaccións químicas. - Calor e entalpía de reacción. - Medida da entalpía de reacción. Lei de Hess. - Entalpías de formación e entalpía de reacción. - Enerxía de enlace e entalpía de reacción. - Espontaneidade das reaccións químicas. - Reaccións de combustión. - Combustibles fósiles e ambiente. - O papel do CO2 na atmosfera. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Recoméndase impartir os contidos desta unidade ao longo de dúas semanas, é dicir, un total de oito sesións. Estas semanas coincidirán, aproximadamente, coas dúas primeiras semanas de decembro.


- Analizar ecuacións termoquímicas e diferenciar entre reaccións endotérmicas e exotérmicas.

- Saber calcular de distintas maneiras/formas a entalpía dunha reacción química. - Indicar, de forma cualitativa e cuantitativa, a espontaneidade dun proceso químico en

determinadas condicións a partir da enerxía de Gibbs. - Ser consciente da influencia das reaccións de combustión no nivel social, industrial e

ambiental, e as súas aplicacións.

UNIDADE 6: A QUÍMICA DO CARBONO - Clasificación das substancias con carbono. - O átomo de carbono. - Grupos funcionais e series homólogas. - Regras xerais de formulación e nomenclatura. - Hidrocarburos. - O petróleo e os seus derivados. - O gas natural. - Outros compostos do carbono. - Isomería. - Formas alotrópicas do carbono. - Reaccións de interese no nivel biolóxico. - TIC: Visualización de moléculas.


75

- Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizaranse dúas semanas e media, é dicir, un total de 10 sesións. Estas semanas poden ser as dúas últimas de decembro e un par de días soltos que se terán acumulado ao longo do trimestre.


- Determinar a estrutura do átomo de carbono e describir que tipos de enlaces pode formar. - Diferenciar entre hidrocarburos saturados, insaturados e aromáticos, relacionándoos con

compostos de interese biolóxico e industrial, e diferenciar os distintos tipos de isomería. - Expoñer os fundamentos químicos relacionados coa industria do petróleo e do gas

natural. - Recoñecer compostos orgánicos que conteñan funcións osixenadas, nitroxenadas ou

haloxenadas, e coñecer as súas propiedades. - Coñecer as estruturas que presenta o carbono nas súas formas alotrópicas,

relacionándoas coas súas aplicacións. - Comprender o papel da química do carbono nas nosas vidas e ser consciente da

necesidade de adoptar actitudes e medidas ambientais sostibles.

UNIDADE 7: CINEMÁTICA. MOVEMENTOS RECTILÍNEOS E A SÚA COMPOSICIÓN - Relatividade do movemento. - Posición e desprazamento. - Traxectoria e espazo percorrido. - Cambios de posición: velocidade. - Cambios de velocidade: aceleración. - Contribucións de Galileo ao estudo do movemento. - Movementos rectilíneos. - Composición de movementos rectilíneos. - TIC: patróns de ecuacións. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizaranse dúas semanas, é dicir, un total de oito sesións, que poden corresponderse coa segunda e a terceira semanas de febreiro.


- Diferenciar entre sistemas de referencia inerciais e non inercaiais, e representar graficamente con corrección as magnitudes vectoriais que describen o movemento.

- Identificar, empregar e interpretar graficamente as ecuacións do movemento rectilíneo uniforme e uniformemente acelerado.

- Calcular velocidades, aceleracións e celeridades, medias, e instantáneas, a partir da expresión do vector posición en función do tempo.

- Recoñecer o movemento non circular dun móbil nun plano como a composición de dous movementos unidimensionais: un rectilíneo uniforme e outro uniformemente acelerado (m.r.u.a.).


76

UNIDADE 8: CINEMÁTICA. MOVEMENTOS CIRCULARES E OSCILATORIOS - Magnitudes cinemáticas angulares. - Movemento circular uniforme, m.c.u. - Movemento circular uniformemente acelerado, m.c.u.a. - Movemento harmónico simple. - TIC: Mapas conceptuais. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizaranse 3 semanas, é dicir, un total de 12 sesións. Serán a cuarta semana de febreiro e as dúas primeiras de marzo.


- Reproducir as ecuacións dos movementos circulares e utilizalas en situacións concretas. - Comprender as representacións gráficas dos movementos circulares. - Definir o movemento circular uniformemente acelerado e explicar a aceleración en función

das súas compoñentes intrínsecas. - Relacionar nun movemento circular as magnitudes angulares coas lineais. - Saber cal é o significado físico dos parámetros que describen o movemento harmónico

simple (m.h.s.) e relacionalo co movemento dun corpo que oscile harmonicamente.

UNIDADE 9: DINÁMICA. AS FORZAS E OS SEUS EFECTOS - As forzas como medida das interaccións. - Principios da dinámica. - Cantidade de movemento ou momento lineal. - Dinámica dalgúns movementos. - Estudo dinámico de situacións cotiás. - TIC: Laboratorios virtuais: Física. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizaranse tres semanas, é dicir, un total de doce sesións. Serán as tres últimas semanas de marzo.


- Recoñecer todas as forzas que actúan sobre un corpo. - Resolver situacións desde un punto de vista dinámico nas que aparezan planos inclinados

e/ou poleas. - Identificar as forzas elásticas en situacións cotiás e describir os seus efectos. - Aplicar o principio de conservación do momento lineal a sistemas de dous corpos e

calcular o seu movemento a partir das condicións iniciais. - Demostrar a necesidade de que existan forzas para que se produza un movemento

circular.

UNIDADE 10: TRABALLO E ENERXÍA - Traballo mecánico. - Enerxía cinética. - Enerxía potencial. - Conservación da enerxía.


77

- Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizaranse tres semanas, é dicir, un total de doce sesións. Serán as tres últimas semanas de abril.


- Identificar os conceptos de traballo e enerxía. - Distinguir os tipos de enerxía que existen e resaltar a importancia da enerxía potencial e a

enerxía cinética. - Deducir a lei de conservación da enerxía mecánica e utilizala á resolución de casos

prácticos. - Definir sistemas conservativos e non conservativos e determinar o seu uso en casos

prácticos.

UNIDADE 11: A LEI DA GRAVITACIÓN UNIVERSAL - De Platón a Newton. - As leis de Kepler do movemento planetario. - Lei da gravitación universal. - Carácter central da forza gravitacional. - Aplicación da lei da gravitación universal. - TIC: Simuladores astronómicos. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizaranse 3 semanas, é dicir, un total de 12 sesións. Serán as tres primeiras semanas de maio.


- Contextualizar os diferentes modelos astronómicos polos que pasou a Física. - Relacionar as leis de Kepler co estudo do movemento. - Vincular o movemento orbital coa actuación de forzas centrais e a conservación do

momento angular. - Aplicar a lei de gravitación universal para estimar o peso dos corpos e a interacción entre

corpos celestes, tendo en conta o seu carácter vectorial.

UNIDADE 12: A LEI DE COULOMB - Fenómenos eléctricos. - Forza eléctrica entre corpos cargados. - Carácter vectorial da forza eléctrica. - Traballo, enerxía e potencial eléctricos. - Natureza eléctrica da materia. - Forza eléctrica e forza gravitatoria. - Estratexias de resolución de problemas.

TEMPORALIZACIÓN

Para esta unidade utilizaranse 3 semanas, é dicir, un total de 12 sesións. Serán a última semana de maio e as dúas primeiras de xuño.


78


- Expoñer o desenvolvemento histórico dos fenómenos eléctricos e enumerar as características básicas da electricidade.

- Identificar a lei de Coulomb e describir a interacción entre dúas cargas eléctricas puntuais. - Relacionar a diferenza de potencial eléctrico co traballo necesario para transportar unha

carga entre dous puntos dun campo eléctrico e establecer a súa unidade no Sistema Internacional.

- Demostrar a natureza eléctrica da materia e vinculala coa estrutura eléctrica do átomo. - Sinalar as diferenzas e semellanzas entre as interaccións eléctrica e gravitacional.

PRÁCTICAS DE LABORATORIO - Precipitación e filtración. - Destilación. - Cristalización. - Acidez e basicidade dun medio acuoso. - Obtención de hidróxeno. - Electrólise dunha disolución. - Manexo do calorímetro. - Estudo do m.r.u.a. - O tiro horizontal. - O oscilador harmónico. - A lei de Hooke. - O coeficiente de rozamento. - Conservación da enerxía. - Propiedades do péndulo simple.

FORMULACIÓN - Capacidade de combinación. - Normas xerais. - Substancias simples. - Compostos binarios do osíxeno. - Compostos binarios do hidróxeno. - Outras combinacións binarias. - Oxiácidos. - Oxisales. - Sales ácidos. - Hidróxidos. - Guía sobre o uso da nomenclatura química.

12.4.- METODOLOXÍA

A metodoloxía didáctica no Bacharelato debe favorecer a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo, para traballar en equipo e para aplicar os métodos apropiados de investigación, e tamén debe subliñar a relación dos aspectos teóricos das materias coas súas aplicacións prácticas.

En Bacharelato, a relativa especialización das materias determina que a metodoloxía didáctica estea fortemente condicionada polo compoñente epistemolóxico de cada materia e polas esixencias do tipo de coñecemento propio de cada unha.


79

Ademais, a finalidade propedéutica e orientadora da etapa esixe o traballo con metodoloxías específicas e que estas comporten un importante grao de rigor científico e de desenvolvemento de capacidades intelectuais de certo nivel (analíticas, explicativas e interpretativas).

CRITERIOS METODOLÓXICOS

En relación co exposto anteriormente, a proposta didáctica de Física e Química elaborouse de acordo cos criterios metodolóxicos seguintes: - Adaptación ás características do alumnado de Bacharelato, ofrecendo actividades

diversificadas de acordo coas capacidades intelectuais propias da etapa. - Autonomía: facilitar a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo. - Actividade: fomentar a participación do alumnado na dinámica xeral da aula, combinando

estratexias que propicien a individualización con outras que fomenten a socialización. - Motivación: procurar espertar o interese do alumnado pola aprendizaxe que se lle propón. - Integración e interdisciplinariedade: presentar os contidos cunha estrutura clara,

formulando as interrelacións entre os propios da Física e a Química e os doutras disciplinas doutras áreas.

- Rigor científico e desenvolvemento de capacidades intelectuais de certo nivel (analíticas, explicativas e interpretativas).

- Funcionalidade: fomentar a proxección práctica dos contidos e a súa aplicación ao contorno, co fin de asegurar a funcionalidade das aprendizaxes en dous sentidos: o desenvolvemento de capacidades para ulteriores adquisicións e a súa aplicación na vida cotiá.

- Variedade na metodoloxía, dado que o alumnado aprende a partir de fórmulas moi diversas.

ESTRATEXIAS DIDÁCTICAS

A forma de conseguir estes obxectivos queda, en cada caso, a xuízo do profesorado, en consonancia co propio carácter, a concepción do ensino e as características do seu alumnado.

Non obstante, resulta conveniente utilizar estratexias didácticas variadas, que combinen, do xeito en que cada un considere máis apropiada, as estratexias expositivas, acompañadas de actividades de aplicación e as estratexias de indagación.

As estratexias expositivas

Presentan ao alumnado, oralmente ou mediante textos, un coñecemento xa elaborado que debe asimilar. Resultan axeitadas para as formulacións introdutorias e panorámicas e para ensinar feitos e conceptos; especialmente aqueles máis abstractos e teóricos, que dificilmente o alumnado pode alcanzar só con axudas indirectas.

Non obstante, resulta moi conveniente que esta estratexia se acompañe da realización polo alumnado de actividades ou traballos complementarios de aplicación ou indagación, que posibiliten o engarzamento dos novos coñecementos cos que xa posúe.

As estratexias de indagación

Presentan ao alumnado unha serie de materiais en bruto que debe estruturar, seguindo unhas pautas de actuación. Trátase de enfrontalo a situacións problemáticas nas que debe poñer en práctica, e utilizar reflexivamente, conceptos, procedementos e actitudes, para así adquirilos de forma consistente.

O emprego destas estratexias está máis relacionado coa aprendizaxe de procedementos, aínda que estes levan consigo á súa vez a adquisición de conceptos, dado que tratan de poñer o alumnado en situacións que fomenten a súa reflexión e poñan en xogo as súas ideas e conceptos. Tamén son moi útiles para a aprendizaxe e o desenvolvemento de hábitos, actitudes e valores.


80

As técnicas didácticas en que poden traducirse estas estratexias son moi diversas. Entre elas destacamos, polo seu interese, as seguintes:

- As tarefas sen unha solución clara e pechada, nas que as distintas opcións son igualmente posibles e válidas. O alumnado reflexiona sobre a complexidade dos problemas humanos e sociais, sobre o carácter relativo e imperfecto das solucións achegadas para eles e sobre a natureza provisional do coñecemento humano.

- Os proxectos de investigación, estudos ou traballos. Habitúan o alumnado a afrontar e a resolver problemas con certa autonomía, a considerar preguntas, e a adquirir experiencia na busca e a consulta autónoma. Ademais, facilítanlle unha experiencia valiosa sobre o traballo dos especialistas na materia e o coñecemento científico.

- As prácticas de laboratorio e as actividades TIC. O alumnado adquire unha visión máis práctica e interdisciplinara da materia, aprende a desenvolverse noutros ámbitos distintos ao da aula, e fomenta a súa autonomía e criterios de elección.

Tipos de actividades

Sobre a base destes criterios, as actividades programadas responden a unha tipoloxía variada que se encadra dentro das categorías seguintes:

Actividades de ensinanza-aprendizaxe. A esta tipoloxía responde unha parte importante das actividades formuladas no libro de texto. Atópanse nos apartados seguintes: - En cada unha das epígrafes en que se estruturan as unidades didácticas propóñense

actividades ao fío dos contidos estudados. Son, xeralmente, de localización, afianzamento, análise, interpretación e ampliación de conceptos.

- Ao final de cada unidade didáctica propóñense actividades de definición, afianzamento e síntese de contidos.

Actividades de aplicación dos contidos teóricos á realidade e ao contorno do alumnado. Este tipo de actividades, nuns casos, refírense a un apartado concreto do tema e, polo tanto, inclúense entre as actividades formuladas ao fío da exposición teórica; noutros casos, preséntanse como interpretación de experiencias, ou ben como traballos de campo ou de indagación. Actividades encamiñadas a fomentar a concienciación, o debate, o xuízo crítico, a tolerancia, a solidariedade, etc. Actividades relacionadas coa independencia e a cooperación. Estas actividades son aquelas que se realizan tanto dentro como fóra da aula, e focalízanse máis na resolución de tarefas tanto con métodos individuais como grupais; é o caso das prácticas de laboratorio, os exercicios de busca de información que non está reflectida no libro do alumnado, etc.

Por outra parte, as actividades programadas presentan diversos niveis de dificultade. Desta maneira permiten dar resposta á diversidade do alumnado, posto que poden seleccionarse aquelas máis acordes co seu estilo de aprendizaxe e cos seus intereses.

O nivel de dificultade pode apreciarse no propio enunciado da actividade: localiza, define, analiza, compara, comenta, consulta, descubre, recolle información, sintetiza, aplica,calcula, etc. A maioría corresponde a un nivel de dificultade medio ou medio-alto, o máis apropiado para un curso de Bacharelato.

A corrección das actividades fomenta a participación do alumnado na clase, aclara dúbidas e permite ao profesorado coñecer, de forma case inmediata, o grao de asimilación dos conceptos teóricos, o nivel co que se manexan os procedementos e os hábitos de traballo.


81

12.5.- MEDIDAS PARA A INCLUSIÓN E A ATENCIÓN DA DIVERSIDADE

Un dos principios básicos que debe ter en conta a intervención educativa é o da individualización, consistente en que o sistema educativo ofreza a cada alumno e alumna a axuda pedagóxica que este necesite en función das súas motivacións, intereses e capacidades de aprendizaxe. Xorde diso a necesidade de atender esta diversidade. No Bacharelato, etapa na que as diferenzas persoais en capacidades específicas, motivación e intereses adoitan estar bastante definidas, a organización do ensino permite que os propios estudantes resolvan esta diversidade mediante a elección de modalidades e optativas. Non obstante, é conveniente dar resposta, xa desde as mesmas materias, a un feito constatable: a diversidade de intereses, motivacións, capacidades e estilos de aprendizaxe que os estudantes manifestan. Daquela cómpre ter en conta os estilos diferentes de aprendizaxe dos estudantes e adoptar as medidas oportunas para afrontar esta diversidade. Hai estudantes reflexivos (detéñense na análise dun problema) e estudantes impulsivos (responden moi rapidamente); estudantes analíticos (pasan lentamente das partes ao todo) e estudantes sintéticos (abordan o tema desde a globalidade); uns traballan durante períodos longos e outros precisan descansos; algúns necesitan ser reforzados continuamente e outros non; hainos que prefiren traballar sós e hainos que prefiren traballar en pequeno ou gran grupo.

Dar resposta a esta diversidade non é tarefa doada, pero si necesaria, pois a intención última de todo proceso educativo é lograr que os estudantes alcancen os obxectivos propostos.

Como actividades de detección de coñecementos previos suxerimos:

- Debate e actividade pregunta-resposta sobre o tema introducido polo profesor ou profesora, co fin de facilitar unha idea precisa sobre de onde se parte.

- Repaso das nocións xa vistas con anterioridade e consideradas necesarias para a comprensión da unidade, tomando nota das lagoas ou dificultades detectadas.

- Introdución de cada aspecto lingüístico, sempre que iso sexa posible, mediante as semellanzas coa lingua propia do alumno e alumna.

Como actividades de consolidación suxerimos:

- Realización de exercicios apropiados e todo o abundantes e variados que sexa preciso, co fin de afianzar os contidos lingüísticos, culturais e léxicos traballados na unidade.

Esta variedade de exercicios cumpre, así mesmo, a finalidade que perseguimos. Coas actividades de recuperación-ampliación, atendemos non só os alumnos e alumnas que presentan problemas no proceso de aprendizaxe, senón tamén aqueles que acadaron no tempo previsto os obxectivos propostos.

As distintas formas de agrupamento dos estudantes e a súa distribución na aula inflúen, sen dúbida, en todo o proceso. Entendendo o proceso educativo como un desenvolvemento comunicativo, é de grande importancia ter en conta o traballo en grupo, recurso que se aplicará en función das actividades que se vaian realizar concretamente, por exemplo, nos procesos de análise e comentario de textos–, pois consideramos que a posta en común de conceptos e ideas individuais xera unha dinámica creativa e de interese nos estudantes.

Concederase, non obstante, grande importancia noutras actividades ao traballo persoal e individual; en concreto, aplicarase nas actividades de síntese/resumo e nas de consolidación, así como nas de recuperación e ampliación.

Debemos acometer, polo tanto, o tratamento da diversidade no Bacharelato desde dúas vías:

I. A atención á diversidade na programación dos contidos, presentándoos en dúas fases: a información xeral e a información básica, que se tratará mediante esquemas, resumos, paradigmas, etc.

II. A atención á diversidade na programación das actividades. As actividades constitúen un excelente instrumento de atención ás diferenzas individuais dos estudantes. A variedade e a abundancia de actividades con distinto nivel de dificultade permiten a adaptación, como dixemos, ás diversas capacidades, intereses e motivacións.


82

12.6.- RECURSOS DIDÁCTICOS

- Libro do alumnado para 1.º de Física e Química de Bacharelato da editorial Anaya.

- Web do alumnado para 1.º de Física e Química de Bacharelato; esta web inclúe:

- Recursos xerais que poden utilizarse ao longo do curso: glosario, conversor de unidades, táboa periódica interactiva, programa de axuste de ecuacións químicas, etc.

- Recursos para cada unidade, con contidos de repaso, actividades, proxectos de traballo, vídeos, animacións e presentacións, autoavaliacións, comentarios de textos científicos, problemas guiados, autoavaliacións inicial e final, resumos e enlaces a programas para xerar contidos.

- Web do profesorado para 1.º de Física e Química de Bacharelato. Esta web, ademais de ofrecer todos os recursos incluídos na web do alumnado, inclúe outros expresamente destinados aos docentes, como o solucionario de todas as actividades propostas no libro do alumnado, bibliografía comentada, direccións de Internet comentadas e diversas ferramentas dixitais para o exercicio da actividade docente.

12.7.- INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN

Na programación, debe fixarse como se vai avaliar o alumnado; é dicir, o tipo de instrumentos de avaliación que se van utilizar. Os sistemas de avaliación son múltiples, pero en calquera caso, nos instrumentos que se deseñen, deberán estar presentes as actividades seguintes:

- Actividades de tipo conceptual. Nelas os alumnos e as alumnas irán substituíndo de forma progresiva as súas ideas previas polas desenvolvidas na clase.

- Actividades que resalten os aspectos de tipo metodolóxico. Por exemplo, deseños experimentais, análise de resultados, formulacións cualitativas, resolución de problemas, etc.

- Actividades onde se resalte a conexión entre a ciencia, a tecnoloxía, a sociedade e o ambiente. Por exemplo, aquelas que xorden da aplicación á vida cotiá dos contidos desenvolvidos en clase.

Cada instrumento de avaliación debe ter distinto peso á hora da cualificación final, para o que haberá que valorar, dos devanditos instrumentos, a súa fiabilidade, obxectividade, representatividade, a súa adecuación ao contexto do alumnado, etc.

12.8.- CRITERIOS MÍNIMOS ESIXIBLES

1. Comprender e distinguir os conceptos de desprazamento e posición, velocidade media e

instantánea, aceleración media e instantánea. 2. Utilizar os procedementos adquiridos na descomposición vectorial da aceleración. 3. Resolver problemas sinxelos. 4. Aplicar estratexias características da actividade científica ao estudo dos movementos

uniforme, rectilíneo e circular e do movemento rectilíneo uniformemente acelerado. 5. Comprender a composición de movementos no tiro horizontal e oblicuo. 6. Elaborar esquemas que mostren as forzas que actúan sobre un corpo. 7. Resolver problemas numéricos nos que interveñen forzas que actúan na mesma ou en

distintas direccións. 8. Identificar a dirección e o sentido da forza resultante que actúa sobre un corpo partindo das

demais forzas. 9. Empregar as razóns trigonométricas convenientemente para descompor forzas.


83

10. Predicir o estado de movemento dun corpo partindo das forzas que actúan sobre el. 11. Predicir o valor e a orientación da forza necesaria para facer que un corpo permaneza en

repouso, estea situado nun plano horizontal ou nun plano inclinado 12. Elaborar esquemas que mostren as forzas que actúan sobre un corpo, incluíndo forzas de

rozamento contra unha superficie ou contra un fluído. 13. Resolver problemas numéricos nos que interveñen forzas que actúan na mesma ou en

distintas direccións, incluíndo forzas de rozamento. 14. Diferenciar o concepto de traballo desde o punto de vista da física do termo empregado na

linguaxe cotiá. Diferenciar entre traballo físico e esforzo. 15. Indicar cales son as magnitudes das que depende o traballo útil desenvolvido por unha

máquina. 16. Explicar o concepto de rendemento e o de enerxía consumida, pero non aproveitada. 17. Relacionar traballo e variación de enerxía cinética e aplicalo á resolución de problemas

numéricos. 18. Relacionar traballo e variación de enerxía potencial gravitacional e aplicalo á resolución de

problemas numéricos. 19. Resolver problemas relacionando a forza de rozamento coa enerxía disipada durante o

desprazamento dun móbil. 20. Interpretar gráficas e táboas relacionadas co quentamento dunha substancia. 21. Resolver problemas numéricos nos que ten lugar un equilibrio térmico, sexa con cambios

de estado ou sen eles. 22. Calcular a forza de atracción ou de repulsión entre cargas eléctricas. 23. Calcular a intensidade do campo eléctrico ou do potencial eléctrico debida á presenza

dunha ou varias cargas eléctricas do mesmo tipo ou de tipos distintos. 24. Resolver problemas con circuítos nos que aparecen varias resistencias e/ou xeradores

axustados en serie ou en paralelo. 25. Tomar medidas en circuítos eléctricos coa axuda dun polímetro. 26. Determinar a cantidade dunha substancia en mol e relacionala co número de partículas dos

elementos que integran a súa fórmula. 27. Obter a composición centesimal dun composto. 28. Achar a fórmula empírica e a fórmula molecular dun composto partindo de datos analíticos

(composición centesimal). 29. Coñecer os postulados da teoría cinética e interpretar, en función diso, as características

dos estados da materia. 30. Resolver problemas numéricos referidos a calquera transformación que experimente un

gas, utilizando ecuacións xerais. 31. Calcular a masa dun gas partindo da medición doutras propiedades, como o volume do

recipiente, a temperatura á que se atopa e a presión que exerce. 32. Relacionar algunhas propiedades dun gas, como a súa densidade ou a súa masa molar,

con outras medidas físicas (P, V ou T). 33. Facer cálculos relativos a unha mestura de gases (presión que exerce un dos

compoñentes, proporción dese compoñente, etc.). 34. Distinguir, mediante cálculos, entre composición en masa e composición en volume dunha

mestura de gases. 35. Aplicar correctamente as fórmulas para calcular a concentración dunha disolución nas súas

distintas unidades. 36. Distinguir entre densidade dunha disolución e concentración do soluto expresado en

unidades de masa/volume. 37. Expresar a concentración dunha mesma disolución en distintas unidades. Transformar as

unidades de concentración. 38. Preparar unha determinada cantidade de disolución de concentración establecida partindo

dun produto comercial. 39. Empregar as gráficas de solubilidade para determinar a solubilidade dunha substancia en

distintas concentracións. 40. Elaborar un esquema do átomo segundo o modelo de Thomson, Rutherford, Bohr e

Schrödinger. 41. Identificar, de forma cualitativa, os principios físicos que sustentan cada un dos modelos

atómicos. 42. Obter a configuración electrónica dun elemento pondo de manifesto os principios nos que

se basea.


84

43. Interpretar cada un dos números cuánticos que definen o estado dun electrón nun átomo. 44. Identificar a posición dun elemento no sistema periódico partindo da configuración

electrónica da súa capa de valencia e viceversa. 45. Definir as propiedades periódicas e predicir o seu valor nos distintos elementos do sistema

periódico 46. Asignar (ou ordenar) de xeito razoado o valor dunha propiedade periódica a un conxunto

concreto de elementos químicos. 47. Analizar o tipo de enlace que se dá cando se combinan uns átomos determinados e, no

seu caso, predicir a fórmula do composto que se obtén. 48. Utilizar a regra do octeto para establecer os enlaces que se establecen entre os átomos

dunha substancia. 49. Escribir a ecuación química axustada de todas as substancias que participan nunha

reacción. 50. Facer cálculos estequiométricos de reaccións nas que interveñan reactivos cun certo grao

de pureza e cun rendemento inferior ao 100 %. 51. Realizar cálculos estequiométricos en procesos cun reactivo limitante. 52. Recoñecer relacións concretas de isomería entre compostos orgánicos. 53. Recoñecer a cadea principal e os radicais dun composto orgánico. 54. Identificar os grupos funcionais presentes nun composto orgánico. 55. Formular e nomear compostos dun grupo funcional, seguindo as normas da IUPAC.

12.9.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Cualificación trimestral En Bacharelato realizaranse unha ou dúas probas escritas por avaliación. As cualificacións sairán das medias numéricas axustando por exceso en xeral, e sempre que nas dúas probas se obteña mais de un 3. Na maior parte dos casos esta media será unha media ponderada, ben porque nunha das probas esteamos a avaliar unha maior cantidade de contidos ou porque ,a modo de recuperación, no segundo exame da avaliación entren tamén os contidos do primeiro para aqueles alumnos que non os superaran ( é dicir, todo alumno que no primeiro exame da avaliación non acadara un 5 terá que presentarse ao segundo exame con toda a materia) O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade se lles fará unha en xuño. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesorado pode decidir que un alumno que durante todo ou parte do curso e sen causa xustificable “pasou” da materia non pode ter a opción a aprobar a materia nunha única proba no mes de xuño))

Valorarase o traballo e a actitude no laboratorio a na clase en termos de décimas, de xeito que unha actitude claramente negativa ou positiva poda restar ou sumar ata 0.9 puntos na nota final.

Na materia Física e Química de 1º de Bacharelato considerarase manter a cualificación positiva nas unidades de Física ou Química ata a convocatoria extraordinaria de setembro. É imprescindible que o alumno traballe cada día e de forma individual as tarefas desenvoltas e propostas na clase, para que non se “perda” e adquira o coñecemento e a comprensión da materia con solidez, ademais de adquirir un hábito de traballo. Desta forma aprenderá física e química en vez dunha serie de conceptos de xeito simplemente mecánico e memorístico. Cualificación final A cualificación na avaliación ordinaria de xuño será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos. Considérase aprobada a materia si como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3,5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación)

En casos excepcionais nos que nas cualificacións do alumno haxa unha diferencia moi grande estre os resultados das unidades de Física e os das unidades de Química, no mes de xuño pode decidirse que na convocatoria extraordinaria de setembro só se presente coa parte da materia na que presenta maiores dificultades.


85

Avaliación extraordinaria de setembro Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro. Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

13.- QUÍMICA 2º BACHARELATO 13.1.- INTRODUCIÓN

Segundo a LOE (artigo 32), esta etapa ha de cumprir diferentes finalidades educativas, que non son outras que as de proporcionarlles aos alumnos formación, madurez intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia, así como para acceder á educación superior (estudos universitarios e de formación profesional de grao superior, entre outros). De acordo con estes obxectivos, o Bacharelato organízase baixo os principios de unidade e diversidade, é dicir, dota ao alumno dunha formación intelectual xeral e dunha preparación específica na modalidade que estea cursando (a través das materias comúns, de modalidade —como esta— e optativas), e nas que a labor orientadora é fundamental para lograr eses obxectivos. En consecuencia, a educación en coñecementos específicos desta materia ha de incorporar tamén o ensino nos valores dunha sociedade democrática, libre, tolerante, plural, etc., unha das finalidades expresas do sistema educativo, tal e como se pon de manifesto nos obxectivos desta etapa educativa e nos específicos desta materia. Neste sentido, o currículo de Bacharelato ha de contribuír á formación dunha cidadanía do século XXI informada e crítica, e por iso debe incluír aspectos de formación cultural e científica. A materia de Física e Química, e en xeral todas as de carácter científico, debe destacar o seu carácter empírico e predominantemente experimental, á vez que a súa importancia como construción teórica e de modelos, tal e como poñen de manifesto os seus obxectivos curriculares. Ha de favorecer, en consecuencia, a familiarización do alumno coa natureza e coas bases conceptuais da ciencia e da tecnoloxía, coas características da investigación científica e coa súa aplicación á resolución de problemas concretos (método científico), e mostrar os usos aplicados destas ciencias e as súas consecuencias sociais, cada vez maiores. É difícil imaxinar o mundo actual sen contar coas implicacións que o coñecemento da mecánica, a electricidade ou a electrónica, por exemplo, supuxo e está supondo; ou sen contar con medicamentos, abonos para o campo, colorantes ou plásticos. Por iso, a Física e a Química aparecen como materias fundamentais da cultura do noso tempo que contribúen á formación integral dos cidadáns, igual que as de carácter humanístico (o uso correcto da linguaxe científica, por exemplo, é unha faceta máis desa formación integral). Unha educación que integre a cultura humanística e a científica, unha maior presenza da ciencia nos medios de comunicación, así como a participación activa dos investigadores na divulgación dos coñecementos, fanse cada día máis necesarias. Ademais de ser unha etapa educativa terminal en si mesma, tamén ten un carácter propedéutico: o seu currículo debe incluír os diferentes tipos de contidos que permitan abordar con éxito os estudos posteriores, dado que a Física e a Química forman parte de moitos estudos universitarios de carácter científico e técnico e son necesarias para un amplo abano de ciclos formativos da Formación Profesional de grao superior, e para iso están os seus conceptos, leis, teorías e modelos máis importantes. Se a inclusión de contidos relativos a procedementos implica que os alumnos se familiaricen coas características do traballo científico e sexan capaces de aplicalas á resolución de problemas e aos traballos prácticos, os relativos a actitudes supoñen o coñecemento das interaccións das ciencias físico-químicas coa técnica, a sociedade e o medio ambiente. Todos estes aspectos deben aparecer dentro do marco teórico-práctico de estudo e non como actividades complementarias.

A aproximación aos fenómenos naturais e ás causas e o desenvolvemento dalgúns dos grandes problemas que aburan á sociedade contemporánea, como son as cuestións derivadas


86

da degradación ambiental e o desenvolvemento tecnolóxico, o papel dos medios de comunicación e a súa repercusión no consumo e nos estilos de vida, etc., permitirán a potenciación dunha serie de valores que faciliten a integración do alumno nunha sociedade democrática, responsable e tolerante. Algúns destes contidos, aínda que desde unha perspectiva distinta pero complementaria, serán desenvolvidos tamén neste curso na materia de Ciencias para o mundo contemporáneo. Como criterio metodolóxico básico, habemos de resaltar que en Bacharelato ten que se facilitar e de impulsar o traballo autónomo do alumno e, simultaneamente, estimular as súas capacidades para o traballo en equipo, potenciar as técnicas de indagación e investigación (documental e experimental, é dicir, aprendizaxe por descubrimento e no laboratorio) e as aplicacións e transferencias do aprendido á vida real, servíndose para todo iso das posibilidades que brindan as tecnoloxías da información e a comunicación. Non debemos esquecer que esta materia adquire todo o seu sentido cando lle é de utilidade ao alumno para entender o mundo (non só o científico) e a complexa e cambiante sociedade na que vive, aínda que en moitos momentos non dispoña de respostas axeitadas para iso, como tampouco as ten sempre a ciencia, en estado de construción e de revisión —é importante que o alumno coñeza as controversias históricas que houbo entre os diferentes modelos e teorías—. O mesmo criterio rexe para as actividades e os textos suxeridos e para a gran cantidade de material gráfico que se empregou nos materiais curriculares, de modo que a mensaxe é de extremada claridade expositiva, sen caer na simplificación, e todo concepto científico é explicado e aclarado, sen considerar que nada é sabido previamente polo alumno, independentemente de que durante os cursos anteriores (3º e 4º da ESO), e coas súas características propias, teña estudado algúns destes contidos e se familiarizado coas técnicas de investigación científica (e que continuará no 2º curso de Bacharelato con, polo menos, as materias de Física e de Química ). Os contidos de Química xiran ao redor de dous eixos: profúndase na teoría atómico-molecular —e na estrutura do átomo para tratar a semellanza entre as distintas familias de elementos, os enlaces e as transformacións químicas— e no estudo da química do carbono —para comprender a importancia das primeiras sínteses de substancias orgánicas—, contidos que foron desenvolvidos en cursos anteriores. Nos de Física, os contidos estrutúranse ao redor da mecánica —profúndase no estudo do movemento para mostrar o xurdimento da ciencia moderna, e incorpóranse os conceptos de traballo e enerxía para o estudo dos cambios— e da electricidade —para un maior coñecemento da estrutura da materia e do papel da enerxía eléctrica na sociedade actual—. Ademais, hai outros contidos que se engloban baixo a denominación de comúns, que deben familiarizar aos alumnos coas estratexias básicas da actividade científica, e cuxo desenvolvemento debe embeber transversalmente os contidos da Física e da Química.

13.2- OBXECTIVOS DA ETAPA

! Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución española e do Estatuto de autonomía de Galicia, así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa e favoreza a sustentabilidade.

! Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de maneira responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quen de prever e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

! Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas con discapacidade.

! Reforzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para aproveitar eficazmente as aprendizaxes e mais como medio para o desenvolvemento persoal.

! Dominar, tanto na expresión oral coma na escrita, a lingua galega e a lingua castelá. ! Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.


87

! Utilizar eficazmente e con responsabilidade as tecnoloxías da información e da comunicación.

! Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de forma solidaria no desenvolvemento e mellora do seu contorno social.

! Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as habilidades básicas propias da modalidade de bacharelato elixida.

! Comprender os elementos e procedementos fundamentais dos métodos científicos e da investigación. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e da tecnoloxía ao cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto do medio natural e a ordenación sustentable do territorio, con especial referencia ao territorio galego.

! Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, autoconfianza e sentido crítico.

! Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o sentido estético, como fontes de formación e enriquecemento cultural.

! Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social e impulsar condutas e hábitos saudables.

! Reforzar actitudes de respecto e de prevención no ámbito da seguridade viaria. ! Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia e contribuír á

súa conservación e mellora no contexto dun mundo globalizado. 13.3.- OBXECTIVOS DA MATERIA

1. Comprender os conceptos, leis, teorías e modelos mais importantes da química e aplicalos á interpretación científica de distintos fenómenos da realidade diaria.

2. Utilizar as estratexias e procedementos que a química proporciona para realizar investigacións sinxelas e analizar algunha das súas aplicacións.

3. Comprender o carácter integrador da química a través das súas relacións con outras ciencias, Como a física, a bioloxía e a xeoloxía

4. Comprender que a evolución dos coñecementos químicos está condicionada pola interacción coa tecnoloxía e ligada as necesidades da sociedade, e como a súa aprendizaxe require dunha actitude flexible e aberta fronte a distintas opinións.

5. Aplicar estratexias propias do método científico para avaliar informacións procedentes de distintas fontes e establecer opinións propias e criticas respecto de problemas científicos e tecnolóxicos actuais relacionados coa química

6. Valorar as contribucións da química ó progreso da tecnoloxía e, polo tanto, á mellora das condicións de vida da humanidade

7. Seleccionar e aplicar os coñecementos apropiados para analizar situacións relacionadas coa química que se presenta na vida cotiá

13.4.- ACREDITACIÓN COÑECEMENTOS PREVIOS Tal e como indica a Orde do 25 de xuño de 2008 será preciso acreditar os coñecementos previos da materia Física e Química de primeiro para ser avaliado nas materias de Física e de Química de segundo de Bacharelato Esta acreditación poderá realizarse cursando e aprobando a materia correspondente de primeiro ou en casos excepcionais de alumnos que por algunha razón non puideran cursar a dita materia , superando unha proba específica elaborada a partires dos contidos incluídos na materia de primeiro e dos que parten as citadas materias de segundo. Esta proba realizarase na primeira semana do curso xa que de retrasarse moito entorpecería o proceso normal de matriculación así como o normal comezo do curso, e suporía un problema engadido para os alumnos que se atoparan nesta situación pola incertudumbre de non saber as materias das que se poden matricular


88

13.5.- CONTIDOS

Tanto nesta materia como na de Física de 2º de Bacharelato debemos ter en conta que o currículo ven dado polas indicacións da Universidade, e a programación das unidades vai ser tal e como veñen indicadas pola Comisión Interuniversitaria Galega 1.- CÁLCULOS NUMÉRICOS ELEMENTAIS EN QUÍMICA

• Sustancias químicas simples e compostas • Masa atómica , masa molecular , mol • Composición centesimal dun composto • Determinación da formula dun composto por análise elemental: formula mais sinxela

(empírica) ; formula molecular. • Mesturas • Formas de expresar a composición das disolucións : porcentaxe en masa, fracción

molar, molaridade, molalidade. • Leis dos gases ideais. • Reacción química. Ecuación química. • Cálculos estequiométricos.

2.- TERMOQUÍMICA

• Introdución á termodinámica_ Sistemas termodinámicos. Variables termodinámicas • Primeiro principio da termodinámica • Concepto de entalpía • entalpía de reacción. entalpía de formación. entalpía de enlace. Calculo de entalpías de

reacción a partir das entalpías de formación e das entalpías de enlace • Lei de Hess • Segundo principio da termodinámica. Concepto de entropía. entropía e desorde. • Enerxía libre e espontaneidade das reaccións químicas

3.- CINÉTICA QUÍMICA

• Aspecto cinético das reaccións químicas. Concepto de velocidade de reacción • Ecuacións cinéticas. Orde de reacción • Mecanismo de reacción. Molecularidade • Teoría das colisións. • Factores dos que depende a velocidade dunha reacción. Catalizadores: tipos e

utilización en procesos industriais

4.- EQUILIBRIO QUÍMICO • Concepto de equilibrio químico. Características • Cociente de reacción e constante de equilibrio • Constantes de equilibrio • Grao de disociación • Termodinámica e equilibrio : relación entre Kp e ∆G • Factores que modifican o estado de equilibrio: principio de Le Chatelier. Importancia en

procesos industriais • Equilibrios heteroxéneos sólido-liquido. Solubilidade e produto de solubilidade.

5.- REACCIÓNS DE TRANSFERENCIA DE PROTÓNS

• Concepto de acido-base segundo as teorías de Arrhenius e Bronsted-Lowry • Concepto de pares acido-base conxugados • Fortaleza relativa dos ácidos e grao de ionización • Equilibrio iónico da auga. Concepto de pH • Volumetrías de neutralización acido-base. Indicadores acido-base • Estudio cualitativo da hidrólise • Estudio cualitativo das disolucións reguladoras

6.- REACCIÓNS DE TRANFERENCIA DE ELECTRÓNS

• Concepto de oxidación e redución. Número de oxidación. Oxidantes e redutores.


89

• Axuste de reaccións químicas polo método do ion-electron • Estequiometría das reaccións redox • Estudio da célula galvánica. Tipos de eléctrodos. Potencial de eléctrodo. Escala de

potenciais normais de eléctrodo. Potencial dunha pila • Relación entre E° e G. Espontaneidade dos procesos redox • Electrólise: Estudio da cuba electrolítica. Leis de Faraday. Principais aplicacións

industriais.

7.- ESTRUTURA DA MATERIA • Orixes da teoría cuántica. Hipótese de Planck. Efecto fotoeléctrico. Espectros atómicos. • Modelo atomizo de Bohr e as súas limitacións • Introdución a mecánica de De Broglie. Principio de Heisenberg. • Mecánica ondulatoria. Orbitais atómicos. Números cuánticos • Configuracións electrónicas: Principio de Pauli e regra de Hund • O sistema periódico: clasificación periódica dos elementos. Variación periódica das

propiedades dos elementos. • Estudio dos seguintes grupos: alcalinos, alcalinoterreos, terreos, carbonoideos,

nitroxenoideos, afíxenos e halóxenos.

8.- ENLACE QUÍMICO • Concepto de enlace en relación coa estabilidade enerxética dos átomos enlazados • Enlace iónico. Propiedades das sustancias iónicas. Concepto de enerxía de rede. Ciclo

de Born-Haber • Enlace covalente. Propiedades das sustancias covalentes • Teoría do enlace covalente. Estruturas de Lewis. Enlaces simples e enlaces múltiplos • Parámetros moleculares. Hibridación de orbitais atómicos (sp , sp2, sp3 ) • Forzas intermoleculares • Enlace metalizo. teorías que explican o enlace metalizo • Estudio dos principais compostos de hidroxeno, osixeno, nitróxeno e xofre: hidruros,

óxidos e ácidos. 9.- QUÍMICA DO CARBONO

• O enlace nos compostos orgánicos. Estereoisomeria • Reactividade dos compostos orgánicos. Desprazamentos electrónicos, ruptura de

enlaces e intermedios de reacción • Tipos de reaccións orgánicas • Principais aplicacións da química do carbono na industria química.

13.6..- ACTITUDES, VALORES E NORMAS

• Valoración da importancia do método científico e dos hábitos de traballo científico para buscar as explicacións posibles á realidade, obter coñecemento e dar resposta a problemas

• Interese pola interpretación da realidade a través de modelos e teorías científicas • Interese pola precisión na realización de experiencias, expresión de conceptos e

resultados, elaboración de informes, representación de datos e, en xeral, polo desenvolvemento dos procedementos propios da química.

• Valoración das contribucións da química ó desenvolvemento da sociedade e a mellora das condicións de vida en distintos ámbitos, Como a medicina, a industria ou o medio ambiente.

• Respecto no uso de instrumentos, materiais e reactivos químicos, e interese polo cumprimento das súas normas de emprego e de seguridade

• Apertura e flexibilidade ó valorar, de xeito tolerante, informacións e opinións alleas.

13.7.- CRITERIOS DE AVALIACIÓN.


90

1. Analizar as contribucións teóricas e os feitos experimentais que levaron a enunciar o modelo atómico de Bohr, e discutir as limitacións e correccións deste. Coñecer as bases do modelo atomizo mecanicocuantico e as súas consecuencias.

2. Utilizar o modelo atomizo mecanocuantico para elaborar configuracións electrónicas de elementos químicos e interpretar a variación periódica dalgunhas propiedades atómicas

3. Comprender o concepto de enerxía reticular e aplicar o ciclo enerxético de Born-Haber para predicir o seu valor. Discutir a influencia da enerxía reticular nas propiedades dos compostos iónicos.

4. Interpretar a enerxía de enlace, orde de enlace, polaridade e xeometría das substancias covalentes. Establecer as estruturas de Lewis de compostos covalentes de interese e aplicar o concepto de hibridación en casos sinxelos.

5. Xustificar as propiedades xerais dos metais a partir dese tipo de enlace. Analizar as características das forzas intermoleculares e a súa influencia nas propiedades das sustancias

6. Aplicar o primeiro principio da termodinámica as reaccións químicas. Definir o concepto de entalpía e analizar as diferencias entre procesos exotérmicos e procesos endotérmicos. Aplicar a lei de Hess a diferentes procesos químicos.

7. Analizar os conceptos de enerxía interna, entalpía, entropía e enerxía libre. Aplicar os principios da termodinámica as reaccións químicas e predicir a súa espontaneidade

8. Analizar as características cinéticas dos procesos químicos, a partir do concepto de velocidade de reacción a das teorías que explican como progresan as reaccións químicas.

9. Explicar os factores que inflúen na velocidade de reacción 10. Analizar as características do equilibrio químico e empregar a lei de acción de masas a 11. equilibrios homoxéneos sinxelos. Establecer o concepto de constante de equilibrio e 12. relacionar Kc e Kp en sistemas gasosos. Aplicar o principio de Le Chatelier para

valorar a influencia de diferentes factores sobre o equilibrio químico. 13. Aplicar a lei de acción de masas a equilibrios heteroxéneos sólido-líquido e establecer 14. as relacións entre solubilidade e produto de solubilidade. 15. Explicar os conceptos de acidez e basicidade segundo as teorías de Arrhenius e

Bronsted-Lowry e analizar as diferencias e relacións entre elas. Aplicar os conceptos de pH, fortaleza relativa de ácidos e bases, neutralización e hidrólise de sales.

16. Analizar as características e constituíntes de reaccións de oxidación-redución e aplicar o método do ion-electron para o seu axuste.

17. Distinguir entre célula galvánica e cuba electrolítica. Calcular o potencial dunha pila e relacionar E° e G. Aplicar as leis de Faraday. Identificar procesos redox que teñen lugar na natureza e na industria.

18. Relacionar os tipos de enlace dos compostos de carbono co tipo de hibridación. Recoñecer os diferentes tipos de estereoisomeria. Coñecer as características principais das reaccións de adicción, substitución e eliminación e aplicalas para describir a reactividade básica dos grupos funcionais máis comúns. Formula os compostos orgánicos nos que estes últimos estean presentes.

19. Aplicar os coñecementos da química á realización axeitada das actividades experimentais propostas ó longo do curso.

20. Analizar as interrelacións que nos contidos deste curso se dean entre a ciencia, a tecnoloxía e a sociedade.


1. Describir os modelos atómicos, discutindo a súas limitacións 2. Explicar os conceptos básicos da mecánica cuántica: dualidade onda-corpúsculo e

incertidumbre 3. Coñecer o Sistema periódico actual, definir as propiedades periódicas mais

características 4. Coñecer as propiedades das sustancias iónicas 5. Describir as características básicas do enlace covalente. Escribir estruturas de Lewis 6. Aplicar a hibridación a casos sinxelos 7. Coñecer as forzas intermoleculares


91

8. Diferenciar un proceso exotérmico doutro endotérmico utilizando diagramas entálpicos, predicir a espontaneidade dun proceso químico a partir dos conceptos entálpicos e entrópicos

9. Determinar experimentalmente entalpías de reacción 10. Coñecer e aplicar correctamente o concepto de velocidade de reacción 11. Coñecer os factores que modifican a velocidade dunha reacción 12. Valorar a importancia do uso de catalizadores nos procesos industriais 13. Entender o significado de que o equilibrio químico e dinámico e polo tanto que a

situación final ven caracterizada porque as velocidades directas e inversas son iguais 14. Utilizar os valores de Kc e Kp para resolver exercicios e problemas correspondentes a

procesos de equilibrios químicos 15. Aplicar razoadamente o principio de Le Chatelier. 16. Aplicar a lei de acci6n de masas a equilibrios heteroxéneos sólido-liquido e establecer

as relacións entre solubilidade e produto de solubilidade. 17. Explicar os conceptos de acidez e basicidade segundo as teorías de Arrhenius e

Bronsted-Lowry e analizar as diferencias e relacións entre elas. 18. Definir unha disolución ácida, básica e neutra en función da concentración de H+ e

doPH 19. Comprender o significado dos termos forte e débil para os ácidos e bases , e entender

o concepto de hidrólise de sales 20. Valorar no laboratorio un ácido forte ca base forte ou a inversa, e interpretar a curva de

valoración correspondente 21. Aprender a aplicar as regras que determinan os números de oxidación para saber

cando unha reacción e de oxidación-reducción, así como a sustancia que se oxida, a que se reduce e, en consecuencia, cal e o oxidante e cal o redutor.

22. Axustar polo método do ion-electron reaccións redox 23. Distinguir entre célula galvánica e cuba electrolítica.. Calcular o potencial da pila,

comprender as leis de Faraday e saber resolver exercicios de aplicación destas. 24. Saber preparar, no laboratorio, unha pila elemental e levar a cabo unha electrólise 25. Coñecer as principais funcións orgánicas, algunha des súas propiedades así como a

súa formulación e nomenclatura

13.9.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Cualificación trimestral En Bacharelato realizaranse unha ou dúas probas escritas por avaliación. As cualificacións sairán das medias numéricas, sempre que nas dúas probas se obteña mais de un 3, axustando por exceso en xeral. Na maior parte dos casos esta media será unha media ponderada, ben porque nunha das probas esteamos a avaliar unha maior cantidade de contidos ou, a modo de recuperación, no segundo exame da avaliación entren tamén os contidos do primeiro para aqueles alumnos que non os superaran ( é dicir, todo alumno que no primeiro exame da avaliación non acadara un 5 terá que presentarse ao segundo exame con toda a materia) O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade se lles fará unha proba en maio. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso. O profesorado pode decidir que un alumno que durante todo ou parte do curso e sen causa xustificable “pasou” da materia non pode ter a opción a aprobar a materia nunha única proba no mes de xuño)

Valorarase o traballo e a actitude no laboratorio a na clase en termos de décimas, de xeito que unha actitude claramente negativa ou positiva poda restar ou sumar ata 0.9 puntos na nota final. É imprescindible que o alumno traballe cada día e de forma individual as tarefas desenvoltas e propostas na clase, para que non se “perda” e adquira o coñecemento e a comprensión da materia con solidez, ademais de adquirir un hábito de traballo. Desta forma aprenderá física e química en vez dunha serie de conceptos de xeito simplemente mecánico e memorístico. Cualificación final


92

A cualificación na avaliación ordinaria de maio será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos. Considérase aprobada a materia si como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3.5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación) Avaliación extraordinaria de setembro Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro. Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

14.- FÍSICA 2º BACHARELATO

14.1.- INTRODUCIÓN

Segundo a LOE (artigo 32), esta etapa ha de cumprir diferentes finalidades educativas, que non son outras que as de proporcionarlles aos alumnos formación, madurez intelectual e humana, coñecementos e habilidades que lles permitan desenvolver funcións sociais e incorporarse á vida activa con responsabilidade e competencia, así como para acceder á educación superior (estudos universitarios e de formación profesional de grao superior, entre outros). De acordo con estes obxectivos, o Bacharelato organízase baixo os principios de unidade e diversidade, é dicir, dota ao alumno dunha formación intelectual xeral e dunha preparación específica na modalidade que estea cursando (a través das materias comúns, de modalidade —como esta— e optativas), e nas que a labor orientadora é fundamental para lograr eses obxectivos. En consecuencia, a educación en coñecementos específicos desta materia ha de incorporar tamén o ensino nos valores dunha sociedade democrática, libre, tolerante, plural, etc., unha das finalidades expresas do sistema educativo, tal e como se pon de manifesto nos obxectivos desta etapa educativa e nos específicos desta materia. Neste sentido, o currículo de Bacharelato ha de contribuír á formación dunha cidadanía do século XXI informada e crítica, e por iso debe incluír aspectos de formación cultural e científica. A materia de Física e Química, e en xeral todas as de carácter científico, debe destacar o seu carácter empírico e predominantemente experimental, á vez que a súa importancia como construción teórica e de modelos, tal e como poñen de manifesto os seus obxectivos curriculares. Ha de favorecer, en consecuencia, a familiarización do alumno coa natureza e coas bases conceptuais da ciencia e da tecnoloxía, coas características da investigación científica e coa súa aplicación á resolución de problemas concretos (método científico), e mostrar os usos aplicados destas ciencias e as súas consecuencias sociais, cada vez maiores. É difícil imaxinar o mundo actual sen contar coas implicacións que o coñecemento da mecánica, a electricidade ou a electrónica, por exemplo, supuxo e está supondo; ou sen contar con medicamentos, abonos para o campo, colorantes ou plásticos. Por iso, a Física e a Química aparecen como materias fundamentais da cultura do noso tempo que contribúen á formación integral dos cidadáns, igual que as de carácter humanístico (o uso correcto da linguaxe científica, por exemplo, é unha faceta máis desa formación integral). Unha educación que integre a cultura humanística e a científica, unha maior presenza da ciencia nos medios de comunicación, así como a participación activa dos investigadores na divulgación dos coñecementos, fanse cada día máis necesarias. Ademais de ser unha etapa educativa terminal en si mesma, tamén ten un carácter propedéutico: o seu currículo debe incluír os diferentes tipos de contidos que permitan abordar con éxito os estudos posteriores, dado que a Física e a Química forman parte de moitos estudos universitarios de carácter científico e técnico e son necesarias para un amplo abano de ciclos formativos da Formación Profesional de grao superior, e para iso están os seus conceptos, leis, teorías e modelos máis importantes. Se a inclusión de contidos relativos a procedementos implica que os alumnos se familiaricen coas características do traballo científico e sexan capaces de aplicalas á resolución de problemas e aos traballos prácticos, os relativos a actitudes supoñen o coñecemento das interaccións das ciencias físico-químicas coa técnica, a sociedade e o medio


93

ambiente. Todos estes aspectos deben aparecer dentro do marco teórico-práctico de estudo e non como actividades complementarias.

A aproximación aos fenómenos naturais e ás causas e o desenvolvemento dalgúns dos grandes problemas que aburan á sociedade contemporánea, como son as cuestións derivadas da degradación ambiental e o desenvolvemento tecnolóxico, o papel dos medios de comunicación e a súa repercusión no consumo e nos estilos de vida, etc., permitirán a potenciación dunha serie de valores que faciliten a integración do alumno nunha sociedade democrática, responsable e tolerante. Algúns destes contidos, aínda que desde unha perspectiva distinta pero complementaria, serán desenvolvidos tamén neste curso na materia de Ciencias para o mundo contemporáneo. Como criterio metodolóxico básico, habemos de resaltar que en Bacharelato ten que se facilitar e de impulsar o traballo autónomo do alumno e, simultaneamente, estimular as súas capacidades para o traballo en equipo, potenciar as técnicas de indagación e investigación (documental e experimental, é dicir, aprendizaxe por descubrimento e no laboratorio) e as aplicacións e transferencias do aprendido á vida real, servíndose para todo iso das posibilidades que brindan as tecnoloxías da información e a comunicación. Non debemos esquecer que esta materia adquire todo o seu sentido cando lle é de utilidade ao alumno para entender o mundo (non só o científico) e a complexa e cambiante sociedade na que vive, aínda que en moitos momentos non dispoña de respostas axeitadas para iso, como tampouco as ten sempre a ciencia, en estado de construción e de revisión —é importante que o alumno coñeza as controversias históricas que houbo entre os diferentes modelos e teorías—. O mesmo criterio rexe para as actividades e os textos suxeridos e para a gran cantidade de material gráfico que se empregou nos materiais curriculares, de modo que a mensaxe é de extremada claridade expositiva, sen caer na simplificación, e todo concepto científico é explicado e aclarado, sen considerar que nada é sabido previamente polo alumno, independentemente de que durante os cursos anteriores (3º e 4º da ESO), e coas súas características propias, teña estudado algúns destes contidos e se familiarizado coas técnicas de investigación científica (e que continuará no 2º curso de Bacharelato con, polo menos, as materias de Física e de Química ). Os contidos de Química xiran ao redor de dous eixos: profúndase na teoría atómico-molecular —e na estrutura do átomo para tratar a semellanza entre as distintas familias de elementos, os enlaces e as transformacións químicas— e no estudo da química do carbono —para comprender a importancia das primeiras sínteses de substancias orgánicas—, contidos que foron desenvolvidos en cursos anteriores. Nos de Física, os contidos estrutúranse ao redor da mecánica —profúndase no estudo do movemento para mostrar o xurdimento da ciencia moderna, e incorpóranse os conceptos de traballo e enerxía para o estudo dos cambios— e da electricidade —para un maior coñecemento da estrutura da materia e do papel da enerxía eléctrica na sociedade actual—. Ademais, hai outros contidos que se engloban baixo a denominación de comúns, que deben familiarizar aos alumnos coas estratexias básicas da actividade científica, e cuxo desenvolvemento debe embeber transversalmente os contidos da Física e da Química.

14.2- OBXECTIVOS DA ETAPA

! Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución española e do Estatuto de autonomía de Galicia, así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa e favoreza a sustentabilidade.

! Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de maneira responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quen de prever e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

! Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas con discapacidade.


94

! Reforzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para aproveitar eficazmente as aprendizaxes e mais como medio para o desenvolvemento persoal.

! Dominar, tanto na expresión oral coma na escrita, a lingua galega e a lingua castelá. ! Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras. ! Utilizar eficazmente e con responsabilidade as tecnoloxías da información e da

comunicación. ! Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus

antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de forma solidaria no desenvolvemento e mellora do seu contorno social.

! Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as habilidades básicas propias da modalidade de bacharelato elixida.

! Comprender os elementos e procedementos fundamentais dos métodos científicos e da investigación. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e da tecnoloxía ao cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto do medio natural e a ordenación sustentable do territorio, con especial referencia ao territorio galego.

! Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, autoconfianza e sentido crítico.

! Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o sentido estético, como fontes de formación e enriquecemento cultural.

! Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social e impulsar condutas e hábitos saudables.

! Reforzar actitudes de respecto e de prevención no ámbito da seguridade viaria. ! Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia e contribuír á

súa conservación e mellora no contexto dun mundo globalizado. 14.3.- OBXECTIVOS DA MATERIA

- Comprender os principais conceptos da física, a súa articulación en leis, teorías e modelos, e as limitaci6ns destes.

- Desenvolver as habilidades de pensamento propias do método científico e adquirir destrezas investigadoras básicas, tanto de carácter documental como experimental, a través da aplicación a física.

- Comprender que a física e unha ciencia en evolución, polo que a súa aprendizaxe require dunha actitude tolerante, non dogmática, e aberta e flexible fronte a opinións diversas.

- Valorar as contribucións da física ó progreso da tecnoloxía e, polo tanto, á mellora das condicións de vida da humanidade.

- Seleccionar e aplicar os coñecementos apropiados para analizar situacións relacionadas coa física, que se presentan na vida cotiá.

- Avaliar informacións procedentes de distintas fontes, para formarse unha opinión propia e critica, e expresarse con criterio, principalmente naqueles aspectos científicos e tecnolóxicos relacionados coa física.

- Comprender que a física garda importantes relacións con outras areas do saber, como as matemáticas, a química, a bioloxía ou a filosofía.

14.4.- ACREDITACIÓN COÑECEMENTOS PREVIOS Tal e como indica a Orde do 25 de xuño de 2008 será preciso acreditar os coñecementos previos da materia Física e Química de primeiro para ser avaliado nas materias de Física e de Química de segundo de Bacharelato Esta acreditación poderá realizarse cursando e aprobando a materia correspondente de primeiro ou en casos excepcionais de alumnos que por algunha razón non puideran cursar a dita materia , superando unha proba específica elaborada a partires dos contidos incluídos na materia de primeiro e dos que parten as citadas materias de segundo. Esta proba realizarase na primeira semana do curso xa que de retrasarse moito entorpecería o proceso normal de matriculación así como o normal comezo do curso, e suporía


95

un problema engadido para os alumnos que se atoparan nesta situación pola incertudumbre de non saber as materias das que se poden matricular

14.5.-CONTIDOS 1.- INTERACCIÓN GRAVITATORIA

• Revisión dos conceptos básicos da cinemática e da dinámica. • Momento dunha forza respecto dun punto. • Momento angular: a súa conservación. Forzas centrais. • Leis de Kepler. • Teoría da gravitación universal. • Campo gravitatorio. intensidade do campo gravitatorio. Campo gravitatorio orixinado

por varias masas puntuais: principio de superposición. • Forzas conservativas. Enerxía potencial gravitatoria. Potencial gravitatorio. • Campo gravitatorio terrestre: Intensidade de Campo e potencial gravitatorio. • Aplicación a satélites e foguetes.

2.- INTERACCIÓN ELECTROMAGNÉTICA

• Lei de Coulomb. • Campo creado por un elemento puntual en repouso: interacción eléctrica. • Estudio do campo eléctrico: intensidade de Campo eléctrico. Principio de

superposición. • Potencial eléctrico: relación coa intensidade de Campo. • Teorema de Gauss. Campo eléctrico creado por un elemento continuo de carga en

repouso: esfera, fío e placa. • Magnetismo e imáns. • Definición do campo magnético: forza de Lorentz. Aplicación. • Forzas sobre cargas móbiles situadas en Campos magnéticos. Forzas magnéticas

sobre correntes eléctricas. • Campos magnéticos creados por cargas en movemento. Lei de Ampere. • Interaccións magnéticas entre correntes paralelas. • Indución electromagnética. Experiencias de Faraday e Henry. • Leis de Faraday e Lenz. • Produción de correntes alternas. • Impacto medioambiental da enerxía eléctrica.

3.- VIBRACIÓNS E ONDAS

• Movemento vibratorio harmónico simple: elongación, velocidade e aceleración. • dinámica do movemento harmónico simple. • Enerxía dun oscilador harmónico. • Aplicación ó péndulo simple e o resorte elástico. • Movemento ondulatorio. Tipos de ondas. • Magnitudes características dos ondas. Función de onda harmónica unidimensional. • Principio de Huygens: reflexión e refracción. • Estudio cualitativo dos fenómenos de superposición de ondas: interferencia e

difracción. • Polarización. • Ondas sonoras. Contaminación acústica.

4.- ÓPTICA • Natureza da luz. Natureza das ondas electromagnéticas. Espectro electromagnético. • Propagación da luz: reflexión e refracción. Dispersión lumínica. • A aproximación da Óptica xeométrica. • Dióptrico esférico e dióptrico plano. Espellos e lentes delgadas. • Sistemas Ópticos: principais aplicación medicas e tecnolóxicas.

5.- INTRODUCIÓN Á FÍSICA MODERNA

• Insuficiencia da física clásica. • A relatividade especial de Einstein: masa e enerxía.


96

• Lei de Planck. Efecto fotoeléctrico. • Dualidade onda-corpusculo. Principio de incerteza. • Cuantización da enerxía. Niveis enerxéticos. • física nuclear: composición e estabilidade dos núcleos. Radioactividade. • Reaccións nucleares. Fisión e fusión nuclear. • Usos da enerxía nuclear. • Particular elementais: quarks e leptons.

14.5.- ACTITUDES, VALORES E NORMAS

- Valoraci6n do proceso de obtención de coñecemento a través do método científico - Interese pola observación e interpretación dos fenómenos físicos observables no

contorno. - Interese pola precisión na realización de medidas, expresión de conceptos e

resultados, elaboración de informes, representación de datos e, en xeral, no desenvolvemento dos procedementos propios da física.

- Respecto das normas de utilizaci6n de equipos e instrumentos de laboratorio, así coma des súas normas de seguridade.

- Valoración das contribucións da física á mellora da tecnoloxía e, polo tanto, das condicións de vida da humanidade.

- Apertura e flexibilidade ó valorar, de xeito tolerante, e non dogmático, informacións e opinións alleas.

14.6.- CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1. Utilizar os procedementos apropiados na resolución de problemas de tipo físico. 2. Interpretar os resultados obtidos e expresalos empregando as unidades e número de

cifras significativas adecuados. 3. Comprender e aplicar as leis de Kepler para calcular diversos parámetros relacionados

co movemento dos planetas. Utilizar a lei da gravitación universal para determinar características gravitacionais da Terra e dalgúns corpos celestes.

4. Calcular, aplicando as leis da dinámica e a conservación da enerxía, os principais parámetros dun satélite en orbitas circulares, a velocidade necesaria para que chegue ó infinito ou estimar con que velocidade se debeu lanzar para acadar a órbita.

5. Coñecer os conceptos de campo conservativo e a súa función potencial. Determinar a intensidade e o potencial do campo gravitatorio orixinado por sistemas de masas puntuais ou esféricas e do campo eléctrico orixinado por sistemas de cargas puntuais en repouso. Aplicar o teorema de Gauss para predicir a intensidade do Campo eléctrico orixinado por as distribucións continuas de carga estudiadas.

6. Calcular os campos creados por correntes, e as forzas que actúan sobre elas ou cargas en movemento no seo de campos magnéticos uniformes, xustificando o fundamento dalgunhas aplicacións de interese.

7. Analizar o fenómeno da indución electromagnética, aplicar a lei de Lenz e a lei de Faraday e establecer os factores dos que depende a corrente xerada nun circuíto.

8. Determinar e avaliar os parámetros básicos do oscilador harmónico, analizando as consideracións cinemáticas, dinámicas e enerxéticas que o caracterizan, e aplicalas o estudio do resorte elástico e do péndulo.

9. Coñecer a función matemática que describe a unha onda harmónica unidimensional. Deducir, a partir dela, os valores das principais magnitudes que interveñen nos fenómenos ondulatorios. Xustificar os fenómenos da reflexión e a refracción aplicando o principio de Huygens.

10. Valorar as explicacións dos modelos ondulatorio e corpuscular sobre a natureza da luz, e interpretar os fenómenos relacionados coa súa propagación. Xustificar algúns fenómenos ópticos sinxelos de formación de imaxes por espellos e a través de lentes delgadas e relacionalos con sistemas ópticos de interese, valorando as súas aplicacións medicas e tecnolóxicas.


97

11. Analizar as bases experimentais e teóricas, discrepantes coa física clásica, que levaron o xurdimento da física moderna. Coñecer os seus principais conceptos: dualidade ondacorpusculo, principio de incerteza, cuantización da enerxía e relación entre masa e enerxía. Aplicalos á resolución de problemas e cuestións.

12. predicir a enerxía de enlace e o defecto másico de núcleos atómicos. Comprender as reaccións nucleares de desintegración, fisión e fusión, e calcular a enerxía e variación de masa asociadas a estes procesos. Analizar as súas principais aplicacións tecnolóxicas e explicar fenómenos naturais relacionados con eles.

13. Aplicar os coñecementos da física a realización axeitada des actividades experimentais propostas o longo do curso.

14. Analizar as interrelacións que nos contidos deste curso se dean entre a ciencia, a tecnoloxía e a sociedade.


1. Comprender e aplicar a lei de gravitación universal 2. Utilizar o calculo vectorial nos problemas nos que interveñen varias masas. Utilizar o

concepto de campo para superar as dificultades que plantexa a interacción a distancia, 3. Calcular as magnitudes propias do Campo (intensidade e potencial) en calquera punto,

incluíndo a aplicación do principio de superposición 4. Enumerar e interpretar as leis de Keppler do movemento planetario 5. Calcular a masa dun planeta dado o período dun satélite que xira en torno a ese

planeta 6. Calcular o período de revolución dun satélite artificial 7. Aplicar o principio de conservación da enerxía a un satélite 8. Determinar a enerxía dun satélite Cando se da o radio da orbita que describe 9. Analizar, resolver e representar as interaccións electrostáticas e campo electrostático,

potencial e a enerxía xerados por cargas eléctricas puntuais 10. Definir e aplicar o teorema de Gauss ó cálculo do campo creado por esferas

condutoras. Analizar, resolver e representar as interaccións magnéticas entre cargas en movemento e campos magnéticos entre correntes eléctricas entre si.

11. Analizar as leis de indución de Faraday e a lei de Lenz 12. Analizar a produción de corrente alterna a partir da comprensión dos fundamentos dun

xerador 13. Enumerar aplicacións da electricidade , o magnetismo,e as ondas electromagnéticas 14. Analizar as consideracións cinemáticas, dinámicas e enerxéticas que caracterizan un

movemento harmónico simple, para aplicalas a resolución de problemas e cuestións relativas ó resorte elástico e ó péndulo simple

15. Comprender as características xerais do movemento ondulatorio e clasificar os diferentes tipos de ondas en función dos distintos criterios.

16. Resolver problemas de determinación das magnitudes características dunha onda a partir da súa ecuación e viceversa.

17. Relacionar os conceptos de intensidade e enerxía do movemento ondulatorio, e explicar o amortiguamento das ondas.

18. Xustificar, dun xeito cualitativo, os fenómenos de reflexión, refracción, difracción, polarización, interferencia de ondas, resonancia.

19. Comprobar experimentalmente o cumprimento da lei de Hooke, analizando as características do movemento oscilatorio dun resorte e determinación da constante elástica polos métodos estático e dinámico.

20. Determinar experimentalmente os factores dos que depende o período dun péndulo simple e determinar o valor da gravidade no laboratorio, analizando os valores obtidos

21. Establecer a diferencia entre Óptica física e Óptica xeométrica e resumir as diferentes teorías que o longo da historia se propuxeron para explicar a natureza da luz.

22. Explicar o fenómeno da dispersión da luz e o color dos corpos 23. Coñecer as leis de reflexión e refracción da luz, e a súa aplicación o calculo do ángulo

limite e da reflexión total.


98

24. Construír graficamente diagramas de raios luminosos que permiten obter as imaxes formadas en espellos e lentes delgadas

25. Realizar cálculos numéricos para determinar a posición e o tamaño das imaxes formadas e explicar se se trata de imaxes reais ou virtuais.

26. Comprobar experimentalmente o mecanismo de formación de imaxes cunha lente delgada. Identificar os conceptos básicos da Óptica xeométrica (lentes, imaxes reais e virtuais, fotos, aumentos, etc), calcular a distancia focal en lentes converxentes e estudar a posición, natureza e tamaño da imaxe en función da distancia entre obxecto e lente.

27. Valorar as múltiples aplicacións da Óptica 28. Comprender que a física clásica non pode explicar unha serie de fenómenos como o

incumprimento por a luz do principio da relatividade de Galileo, ou a existencia dunha velocidade límite.

29. Enunciar os postulados de Einstein da relatividade especial e explicar algunha das súas implicacións: dilatación do tempo, contracción da lonxitude, variación da masa coa velocidade e equivalencia masa/enerxía

30. Coñecer as bases experimentais e teóricas da Teoría Cuántica 31. Xustificar a natureza cuántica da Luz a partir do análise do efecto fotoeléctrico. Aplicar

a ecuación fotónica de Einstein a resolución de problemas e cuestións. 32. Comprender a necesidade dunha nova interacción para xustificar a estabilidade nuclear 33. Aplicar a equivalencia masa-enerxía á determinación da enerxía de enlace dos núcleos 34. Coñecer os diferentes tipos de desintegracións radiactivas e as leis que as rexen 35. Realizar cálculos sinxelos relacionados coas magnitudes que interveñen nas

desintegracións radioactivas. 14.8.- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Cualificación trimestral En Bacharelato realizaranse unha ou dúas probas escritas por avaliación. As cualificacións sairán das medias numéricas, sempre que nas dúas probas se obteña mais de un 3, axustando por exceso en xeral. Na maior parte dos casos esta media será unha media ponderada, ben porque nunha das probas esteamos a avaliar unha maior cantidade de contidos ou porque se decida que ,a modo de recuperación, no segundo exame da avaliación entren tamén os contidos do primeiro para aqueles alumnos que non os superaran ( é dicir, todo alumno que no primeiro exame da avaliación non acadara un 5 terá que presentarse ao segundo exame con toda a materia) O alumnado aínda terá oportunidade de recuperar os exames pendentes no trimestre seguinte, e en casos particulares e para superar algunha unidade se lles fará unha proba en maio. ( A realización destas probas estará sempre condicionada ao interese mostrado polo alumno respecto da materia ao longo do curso O profesorado pode decidir que un alumno que durante todo ou parte do curso e sen causa xustificable “pasou” da materia non pode ter a opción a aprobar a materia nunha única proba no mes de xuño)

Valorarase o traballo e a actitude no laboratorio a na clase en termos de décimas, de xeito que unha actitude claramente negativa ou positiva poda restar ou sumar ata 0.9 puntos na nota final. É imprescindible que o alumno traballe cada día e de forma individual as tarefas desenvoltas e propostas na clase, para que non se “perda” e adquira o coñecemento e a comprensión da materia con solidez, ademais de adquirir un hábito de traballo. Desta forma aprenderá física e química en vez dunha serie de conceptos de xeito simplemente mecánico e memorístico. Cualificación final A cualificación na avaliación ordinaria de maio será a media das tres avaliación tendo en conta as cualificacións antes dos redondeos. Considérase aprobada a materia si como mínimo a cualificación de cada avaliación é dun 3.5 (tendo en conta os resultados das probas de recuperación)


99

Avaliación extraordinaria de setembro Os alumnos que non superen a materia na avaliación ordinaria de xuño poderán realizar unha proba no mes de setembro segundo o calendario fixado polo centro. Considérase que o alumno supera a materia se obtén en dita proba unha puntuación igual ou superior a 5, pero a súa cualificación verase diminuída nun 15% respecto da nota do exame.

15.- CONTIDOS TRANSVERSAIS A formación do alumno, e aí están os obxectivos que se pretenden alcanzar nesta etapa educativa e con esta materia, transcende o simplemente disciplinar. Independentemente do coñecemento científico, hai outros contidos educativos imprescindibles na súa formación como cidadán e que se integran nas diversas materias do currículo: a educación para a paz, para a saúde, a ambiental, a do consumidor, a educación viaria, etc., todos eles de carácter transversal e que poden ser desenvolvidos moi especialmente na materia de Física e Química, é dicir, pódense analizar e valorar as posibilidades que estas dúas disciplinas teñen para mellorar as condicións de vida das persoas e para intervir na solución dalgúns dos problemas que afectan á humanidade (para lograr un desenvolvemento sostible), e por iso é polo que neste documento se lle concede un apartado específico. O seu tratamento metodolóxico está condicionado pola súa inclusión nas respectivas unidades didácticas, e pode abordarse da seguinte forma:

Educación do consumidor

O desenvolvemento industrial propiciou un consumo masivo e indiscriminado que ameaza con esgotar os recursos naturais. É urxente e vital realizar, entre todos, unha reflexión sobre a necesidade de xestionar de xeito máis razoable estes recursos que nos brinda o planeta

Educación ambiental

Moitas transformacións sociais son ocasionadas por desenvolvementos da ciencia e a tecnoloxía. Con todo, non todos os avances están exentos de problemas. Un dos máis importantes é a degradación que sofre o medio ambiente, motivada, a maioría das veces, por conflitos entre intereses opostos.

Educación para a paz

Moitas veces culpouse aos científicos de ser os máximos responsables do descubrimento e a fabricación de armas e, xa que logo, do seu uso destrutivo. A verdade é que non son máis culpables do que moitos outros seres humanos que cos seus actos, as súas ideas e decisións, contribúen a desencadear o conflito bélico. Por iso, se desexamos unha sociedade na que prime o respecto e a tolerancia cara a calquera persoa, independentemente do seu lugar de orixe, cor, credo, etc., temos que actuar en consecuencia. A idea da educación para a paz foi unha das principais guías á hora de elaborar o texto

Educación para a saúde


100

Ninguén pode dubidar de que nos últimos anos, e sobre todo nos países desenvolvidos, aumentou a esperanza de vida. O feito de que vivamos máis tempo débese a diversos factores: de tipo social (mellor alimentación, mellores condicións de traballo, etc.) e de tipo científico (por exemplo, os avances conseguidos na Medicina). A Química contribuíu de xeito notable a este último factor con dúas grandes achegas: o illamento e a síntese de abondosos medicamentos que alivian ou evitan multitude de enfermidades (analxésicos e antibióticos) e o descubrimento dos fertilizantes (o nitróxeno, o fósforo e o potasio esgótanse, colleita tras colleita, do chan agrícola e hai que repolos). Son exemplos de fertilizantes o KNO3, o NH3, e o Ca(H2PO4)2.

Educación viaria

Introducir o debate sobre os factores físicos que determinan as limitacións de velocidade no tráfico e a necesidade obxectiva de respectalas, pois eses principios físicos están por riba de calquera suposta destreza ao volante.

16.- PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN Os procedementos da avaliación en 1º e 2º de Bacharelato como ensino postobrigatorio van máis dirixidos á adquisición dos contidos que lles serán imprescindibles nos seus estudios posteriores. Valorarase que o alumno traballe cada día tanto na aula co resto dos seus compañeiros como de xeito individual para reforzar a materia, pero salvo “décimas” a avaliación virá determinada polas cualificacións das probas escritas.

17.- ALUMNOS COA MATERIA FÍSICA E QUÍMICA DE 1º DE BACHARELATO PENDENTE A estes alumnos se lles propón a realización de dous exames parciais correspondendo aos temas de Física e aos de Química respectivamente. No mes de maio realizarase un exame “final”, para o caso de que non acadaran cualificación positiva nos anteriores.

18.- ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES Realizaranse actividades do tipo: -Actividades de investigación no laboratorio -Buscar información bibliográfica -Pequenos traballos monográficos, con un guión adecuado e citando bibliografía -Dentro do posíbel realizar unha visita a algunha instalación como unha fabrica , un museo da Ciencia, unha depuradora, etc. - No último curso nos atopamos con que a maior parte das actividades extraescolares eran imposibles de programar con tanta antelación xa que se ofertaban a medida que avanzaba o curso escolar ( Charlas de Ciencia da fundación Educabarrie, Posibilidade de visitar o parque eólico experimental de Sotavento,…) . Debido a que estas actividades foron moi do agrado tanto do alumnado como do profesorado incluímos nesta programación a posibilidade de acceder a elas se foran ofertadas de novo este curso.

19.- CRITERIOS PARA AUTOAVALIAR A PROGRAMACIÓN


101

A avaliación da programación virá dada por un lado polo cumprimento de dita programación, feito que se irá recollendo nas actas mensuais do departamento, e por outro polos resultados obtidos polos nosos alumnos. No caso de que o primeiro punto non se poida cumprir, o profesorado deberá modificar dalgún xeito a temporalización das unidades ou ben decidir non incluír algunha das unidades cuxos contidos sexan moi semellantes aos que se impartirían na nosa materia (É algo que ocorre normalmente coas unidades de electricidade na area de tecnoloxía) En canto aos resultados obtidos polos alumnos é moi dificil avalialos empregando unicamente métodos estatísticos, xa que cada aula e diferente, e moitas veces uns malos resultados veñen dados polas características do alumnado e non por problemas da programación. Os mellores profesores poden impartir as unidades mellor traballadas e mais motivadoras , poñer todo o seu esforzo e ilusión pero un alumno que non quere traballar e ao que estar no instituto lle parece unha perda de tempo, con anos promocionados sen acadar os obxectivos mais simples vai suspender. Ao final de cada sesión ou de cada unidade cada un de nos recapacita sobre o que temos feito, as veces, aínda que non todos os alumnos acaden eses obxectivos debemos seguir cara adiante. Ao final do curso se reflexionará sobre si é preciso cambiar algo na metodoloxía ou nas actividades, pero non poderá ser gran cousa se queremos acadar os obxectivos xerais na etapa da E.S.O. ou preparar aos nosos alumnos para estudios superiores.

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DEPARTAMENTO DE FÍSICA E … · relacione os principios en vigor coa...

Documents

Transcript of PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DEPARTAMENTO DE FÍSICA E … · relacione os principios en vigor coa...