The Muros Times - nº 10 - febreiro - 2014
-
Upload
manuel-lago -
Category
Documents
-
view
233 -
download
9
description
Transcript of The Muros Times - nº 10 - febreiro - 2014
1
UNHA FIESTRA EN LIBERDADE
FEITA POR MURADANS
E ADICADA A TODOLOS MURADANS
REVISTA DIXITAL
DE ARTE E CULTURA
Nº 10
FEBREIRO—2014
The Muros
Times
2
Cadro de Redacción:
Director: Jorge Lago de Pexejo
Director xefe de edición e maquetación:
Manuel Lago Álvarez
Director de edición en área de Lingua:
Henrique Monteagudo
Director de edición en área de Historia e Mar:
Manuel M. Caamaño
Area de Mediciña: María Castiñeira
Area de Poesía: Manuel María Pena Silva
Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago
Area de Educación: Marisé Luces
Área de Sociedade: Quín Caamaño
Area de Música: Alianza Uhía
Área de Costumes: Manuela Tajes
Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso
Área de Etnografía: Manolo de Lajo
The Muros Times
Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez
Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.
Depósito legal : C2437-2013
3
Indice: Carta da Redacción Páx. 4
Un lugar no mundo (p/ Antonio Rey) páx. 5
Cruceros de Muros (II) páx. 6-7
A Nosa Xente (José Tajes Caamaño) páx. 8
A Nosa Xente (Benito Antonio Malvarez León) páx. 9
Niños con las enfermedades de Papá (p/ Dra. Castiñeira) páx . 10-11
A Feira de Muros páx. 12-13
Entrevista a Bill e Valerie (p/Jorge Lago de Pexejo) páx. 14-15
Media ducia de setas (p/Amado Barrera) páx. 16-17
Lembranzas dun vello mariñeiro (I) (Pedro Caamaño Lago) páx. 18-19
Casimiro Torres Pombo, sacerdote p/ Andrés Trinquete González páx. 20-21
Nós mariñeiros (p/ Juan José Martínez Fernández) páx. 22-23
Novas de onte (p/ Manuel Lago Alvarez) páx. 24
A parroquial de Santiago de Tal (p/ Xokas Figueiras) páx. 25
A autovía rápida (p/ Marcelino García Lariño) páx. 26
A lenda da Creba (p/ Manolo de Lajo) páx. 27
Arando no mar (por Antón Lameiro) páx. 28-29
Las novedades de la Lonce (p/ Marisé Luces Tajes) páx. 30-31
Os nosos fotógrafos (José Manuel Formoso Luces -Porrúa-) páx. 32-33
Un viaxe de 100 anos entre Muros e Peniche (p/ Manuel M. C) páx. 34-35
A fundación da Capela de San Xosé (p/ Manuel Lago Alvarez) páx. 36
A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Manoel da Roura) páx. 37
As cores da Esteirana (p/ Francisco Abeijón Núñez) páx. 38- 39
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions
verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.
The Muros Times Nº 10 - FEBREIRO—2014
4
Carta da Redacción: Aínda chovendo, aquí estamos un mes mais
coa revista de todos. Que chova ten as súas
cousas boas e malas, e entre as boas… que
deixa un pouco mais de tempo para a adicar
a lectura. E entre lectura e lectura TMT vai
cumprindo os seus obxetivos, e os bos dese-
xos que nos plantexamos, pouco a pouco
vanse facendo realidade: TMT sigue nos co-
lexios e nas bibliotecas. TMT estase convir-
tindo nunha das revistas dixitais do seu xénero mais leidas de Galicia, o
que honra a Muros e as súas xentes, e tamén TMT, a partires deste nú-
mero de febreiro, como nos pedían moitos lectores, vai ser editada en
papel.
Pasiño a pasiño imos facendo camiño. En marzo cumpriremos un ano e
para esa data quixeramos publicar as opinións dos nosos xiareiros sobre
a revista. E dará igual que as opinións sexan boas ou malas; o que que-
remos e seguir mellorando, e para eso tamén necesitamos críticas cons-
trutivas que nos axuden no noso facer. Coa axuda de todos, todo o po-
deremos.
Da revista en papel vanse facer poucos exemplares, o que encarece o
precio unitario, pero en vindeiros números, o aumentar a tirada a baixa
será sensible. Vaia por diante o noso agradecemento as seguintes per-
soas e establecementos pola súa colaboración na edición deste número
de febreiro de 2014:
Antonio José Francisco Rey
Bar Nova Escocia - Café Bar El Muelle
Café Bar O Hórreo (Abelleira) — Café Bar O Caxuco (Tal)
Cervexeria Alameda (Esteiro)
Clínica Médica Doctora Castiñeira
Forno Uhía - Jesús Formoso Lariño (Mandelo)
José Antonio Fernández Fdez (Tono de Lucia)
José Luís Santiago Caamaño (Chicho)
José Manuel Formoso Luces (Porrúa)
Manuel Castiñeira Lago
María del Carmen Louro Fiuza
Peluquería Arcos e Deportes Arturo (Esteiro)
Ramón Fernández Santiago
Restaurante A Esmorga (Muros)
5
Un lugar no mundo p/ Antonio Rey
O lugar de San Xián está nun apracible val ver-
de. Ten todo o que ten que ter:
Unhas poucas casas ocupadas por familias que
hai séculos que o habitan. Algunha aínda ten as
cortes debaixo da vivenda.
Unha igrexa para batear aos nenos e un campo-
santo como derradeira morada para os veciños
O domingo chega o cura a dar misa (vive na
Igrexa de Santo Estevo de Abelleira) e congré-
gase a xente doutros lugares á redonda.
As mulleres, case todas vestidas con roupa de
cor negra, séntanse diante e os homes fican de
pé ao final ddo templo.
Hortas sementadas con patacas, coles e millo.
Non faltan as flores no verán. Moitas mulleres
traballan na terra. Pódese ver con carretas e,
hoxe en día, conducindo algún tractor, con pa-
nos na cabeza para se protexer das raiolas do
sol.
Hórreos onde se garda o millo.
Un río pequeno, fogar das troitas, con alxabas
nas súas beiras, que se pode cruzar por unha
ponte para ir ao veciño lugar de Pando.
Un cruceiro onde se bifurca o camiño. A dereita
para ir a Amira e Riomao. A esquerda para Fi-
gueroa, Torea, Cornes, Vistavós, e aínda mais
arriba, As Paxareiras, onde se pode ver dende
as alturas a bela Ría de Muros…
Antonio, ¿e porqué escribes sobre San Xián, se
ti naciches en Bos Aires? Non o sei exactamen-
te, quizais o misterio estea no meu sangue, ou
na certeza de que a miña familia vive nese ana-
co de Galicia alomenos dende os bisavós dos
meus tataravós…
Non podo esquece-lo lugar de onde proveño.
San Xían é o escenario do mito das miñas ori-
xes. Todo o meu amor a esa terriña afastada…
6
Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez
Fotografía: José Manuel Formoso Luces
EL DEL CEMENTERIO. Su columna es
octogonal. En la parte que forma el capitel tiene
cuatro calderos en los cuatro frentes, signo o emble-
ma del apellido Calderón. La cruz está escavada
hasta la mitad de su espesor en todas sus caras;
bellamente labrada, termina en sus extremos por
delicados rosetones o florones. En uno de sus fren-
tes presenta la imagen del Redentor, en el hueco en
alto relieve, y en el otro una Virgen sobre una men-
sulita con las manos cruzadas y en cada brazo de la
Cruz una cabeza de ángel con dos alas. El fuste es
de igual espesor que la cruz. En el hueco de la par-
te superior del brazo de la cruz hay un jarrón con
flores. Este crucero debió haber formado parte, da-
da su antigüedad, del atrio-cementerio de la iglesia
parroquial de San Pedro y puede que se alzase so-
bre una sepultura, pero pudo ser también la Cruz
que suele ponerse en los centros de los cementerios
y siendo el atrio de la citada iglesia cementerio, aca-
so como tal atrio y frente a ella fuese colocado. El
<caldero> que repetido en los cuatro lados del capi-
tel aparece, sería de la familia Calderón a la que
pertenece este signo y se alzaría en el centro de sus
sepulturas, pues carece de fundamento el suponer
que fueran esculpidos estos emblemas nobiliarios
por mero capricho sin responder a un fin determina-
do y más en aquella época en que los signos herál-
dicos o representativos tenían tanta importancia co-
mo uso.
EL DE LA PLAZA DEL CRISTO, llama-
da también de San Rosa. Ocupa el centro de la
plazuela de su nombre. Es de gran altura y se
Cruceros de Muros (II)
7
asienta sobre un bloque labrado y éste sobre tres
filas de escaleras formando cuadrados. El fuste es
de una pieza, es octogonal. El capitel donde se
asienta la Cruz, que es cilíndrica con nudos o espi-
nas, tiene cuatro cabezas de ángeles en sus lados
y en los ángulos, frentes y demás contornos, her-
mosos adornos y follajes. Por un lado está la ima-
gen del Redentor y por la otra la Virgen de los Do-
lores, sobre una mensulita, que descansa sobre la
cabeza de un ángel, ambas imágenes tendrán cer-
ca de un metro de alto.
Antes de la colocación del Crucifijo llamose esta
plazoleta, de la leña, y desde su colocación osten-
ta la actual denominación. Alzose el 15 de diciem-
bre de 1789. Lo mandó hacer Antonio de la Cruz y
su mujer Melchora Sánchez, teniendo en su com-
pañía a su yerno José Duque. Un canto Popular
nos recuerda su situación al decir:
O santo Cristo d´a plaza
vai na nosa compañía.
A Virxe d´a Soledá
queda n´a porta da Vila.
8
A NOSA XENTE
José Tajes Caamaño Por este nome poucos o coñecen, pero si dicimos
Pepe do Caniño, todo o mundo se dará conta de
quen é. Nado en Baño, aló polo ano 1954, casa-
do con Pepita Lema Fernández e pai de dous fi-
llos, este muradán, falador empedernido, atesoura
moreas de vivencias. Ponse a falar e hai que di-
cirlle: para Pepe, que o folio non me da para mais
¡¡¡
Foi a escola de Don Benito, ata os 11 anos, e logo
á Academia de Muros ata os 14. E como non pa-
raba tanto de falar como de cantar (porque ten
unha voz forte e bonita), foi recrutado por Don
Manolo da Cadola para a Coral Polifónica Mura-
dana, onde era o mais novo dos seus compoñen-
tes. Logo de saír da academia, púxose a traballar
como albanel, ata que foi facer o servizo militar.
Foron 18 meses de navegación no Galatea e na
Fragata Cataluña que lle ensinaron moitas cou-
sas. No 1975 embarcarse nun mercante inglés
que se chamaba Manchester Mercurio, e logo vi-
ñeron outros nos que percorreu tódolos mares do
mundo, traballando de mariñeiro de cuberta e de
contramestre. Dinos que o porto mais lonxe o que
chegou foi o de Nagoya, no Xapón, e que de tem-
porales… mellor non falar porque os viviu todos,
pero, por sorte, sen grandes incidencias. En un
barco e outro tivo a ocasión de compartir traballo
con moitos outros muradáns, e tamén con moreas
de chineses, dos que conta que non sabían outra
cousa que comer arroz, e que farto de velos sem-
pre co arroz, enseñoulles a comer sardiñas asa-
das. Pregúntolle si aprendeu algo de chinés e
dinos que él do <caucheunhachicaochan>, na-
da de nada, que él faláballe en galego o os chi-
neses acabaron entendéndoo. De outros idio-
mas dinos que se manexa ben falando inglés e
algo de grego. E fala e fala e non da parado… e
conta de cando en augas de Nixeria, xunto con
Kiko León e Lelacho, pescaron un tiburón, que
subiron abordo para comelo, pero que o final
non se atreveron, aínda que si se lles pasou
pola cachola metelo na piscina do barco para
asustar a un estudante de náutica, santanderino
él, que tiña por costume bañarse na piscina po-
las mañás. O final no fixeron. O que si fixeron
foi traer a dentadura do escualo para Muros.
Felizmente xubilado, dedica o seu tempo á pes-
ca deportiva, a botar patacas, cebolas, etc, e
cantar. Di que a súa canción preferida e aquela
que di <dicen que soy hombre malo, malo y mal
-averiaguado>, pero non e verdad, que todo sa-
bemos que Pepe e un anaco de pan; un home
bo, sempre disposto a botar unha man a que o
necesite.
9
A NOSA XENTE
Benito Antonio
Malvarez León El periodista Benito Antonio Malvarez León,
nació en Muros en el año 1883. Más tarde se
radicó en Santiago de Compostela donde fun-
dó los periódicos “Página Literaria” y “La Tar-
de”. Emigrado a la Argentina, en Buenos Aires
fundó un nuevo periódico. Era un activo perio-
dista y un cuidadoso investigador de noticias.
Su esposa, Balvanera Iglesias, colaboraba con
él. En el año 1911 obtuvo de manos indígenas
del N.O. de Las Breñas pequeñas muestras de
piedritas, quienes manifestaron que eran de
ese lugar.
Radicado en el Chaco, halló en 1917 el yaci-
miento pétreo de Las Piedritas, lo que lo moti-
vó a divulgarlo y reclamar interés del Gobierno.
Hubieron de pasar cuatro décadas para que
este último decidiera utilizar ese recurso natu-
ral.
En 1917, siendo director del periódico “El He-
raldo del Chaco” de Resistencia, guiado por el
baqueano Visitación Zamudio (alias Cáscaras),
Malvárez descubrió el campo de Las Piedritas.
Don Benito Malvárez satisfizo su curiosidad, y
por medio de artículos en el periódico que diri-
gía, instó a las autoridades para que se intere-
sasen por esa nueva riqueza del Chaco.
Era un enconado enemigo del Gobernador del
Territorio, Enrique I. Cáceres, a quien acusaba
de ser cómplice de las gavillas de cuatreros
que asolaban el Territorio. Esto le valió varios
arrestos y malos tratos. A raíz de los acosos
policiales se trasladó a la ciudad de Corrientes
con muebles e imprenta. Allí empezó a editar un
nuevo diario que tituló “Heraldo del Norte”. Falle-
ció en Buenos Aires el 13 de noviembre de 1966,
a los 83 años.
Con el correr de los años se localizaron tres yaci-
mientos pétreos que fueron designados con los
nombres “El Picazo”, “El Palo Blanco” y “Las Pie-
dritas”. Ya en 1958, el gobierno de Anselmo Zoilo
Duca decidió aprovechar estos yacimientos para
la construcción de los cami-
nos asfaltados en la provin-
cia, explotando el yacimien-
to “Las Piedritas”.Por tan
importante descubrimiento y
el interés puesto de mani-
fiesto por esta nueva rique-
za chaqueña, el Gobierno y
los habitantes de aquel lu-
gar quisieron homenajearlo
imponiendo su nombre
“Benito Antonio Malvárez
León” a la Escuela Primaria Nº690 de Las Piedri-
tas, jurisdicción Las Breñas.
Fuente: -Hombres y Mujeres que Hicieron Chaco-
de Lidia Polich de Calvo.
10
p/ Dra. Castiñeira
Los médicos acostumbran a decir que no
importan los años que refleja el DNI, sino la edad
de las arterias, el corazón o las articulaciones.
Para algunos niños el interior empieza a
envejecer antes de alcanzar la adolescencia.
La hipertensión , la diabetes tipo II típica
de las personas mayores, los cálculos renales y
biliares o los problemas con las transaminasas y
el colesterol han dejado de ser rarezas en las
consultas de Pediatria.
Detrás de muchos de estos trastornos es-
tá el exceso de peso que acumulan los niños es-
pañoles. Nuestros pequeños aún no tienen los
problemas de los niños estadounidenses, pero
preocupa cómo aumenta la obesidad infantil. Ha-
ce 20 años sólo el 3% de los niños españoles te-
nía sobrepeso, hoy esta cifra se ha multiplicado
por tres en el caso de las niñas y por siete en el
de los niños. La ganancia de peso empieza en los
primeros años de vida. A partir de los 3 – 4 años
se empiezan a diferenciar del peso de otros niños
europeos del entorno y empieza a parecerse más
a los americanos de EE.UU. y México. Cuando
llegan a los 12 años las diferencias respecto a
los europeos son aún más importantes. Si no se
ataja, estos niños duplican su riesgo de convertir-
se en obesos en la edad adulta.
Los kilos de más en España ya se han
traducido en una aparición precoz de la diabetes
tipo 2, también conocida como diabetes del adul-
to. El propio ministro de sanidad, ha advertido de
que la enfermedad se estaba disparando en to-
das las edades. Y mostraba con preocupación un
dato: la diabetes tipo 2 se está detectando a eda-
des tan tempranas como los 12 años. Los estu-
dios que maneja el Ministerio de Sanidad indican
que el 10% de la población infantojuvenil tiene
niveles de azúcar en sangre preocupantes.
DIABETES DEL ADULTO.
La obesidad es uno de los responsables
más poderosos de la aparición de la diabetes tipo
2. Había sido una enfermedad de adultos hasta
que empezaron a ganar peso los niños. Ahora no
es un problema excepcional en España, pero
tampoco llegamos a las cifras de los estadouni-
denses. Lo que preocupa a los pediatras es el
ascenso dramático de la obesidad y su efecto en
la salud al alcanzar la edad adulta. El 90% de las
patologías del adulto están relacionadas con el
11
sobrepeso, desde problemas tan graves como el
cáncer a otras más banales como el estreñimiento.
ARTERIAS ENVEJECIDAS
La salud del corazón se fija en la infancia.
Las arterias de los menores más obesos acumulan
placas de grasa que les hace más propensos a
sufrir un ataque al corazón o un infarto cerebral a
edades tan jóvenes como los 30 y los 40 años.
Los análisis de muchos de estos pequeños recuer-
dan a los de cualquier mayor, con transaminasas
disparadas, niveles altos de colesterol
“malo” (LDL) y bajos del “bueno” o (HDL). Detrás
de estas cifras hay demasiada comida precocina-
da y chucherías, pobres en nutrientes y ricas en
sal y grasas saturadas.
La tensión arterial también se ha convertido
en una prueba necesaria y útil en las consultas de
Pediatría. La hipertensión infantil ha aumentado en
las dos últimas décadas, vinculada a la epidemia
de obesidad y al sedentarismo de nuestros escola-
res. Se estima que un 5% de los niños y adoles-
centes tienen un riesgo elevado de tener la tensión
a niveles poco saludables. Este dato suele subir
más al entrar en la adolescencia.
En la hipertensión no sólo cuenta el exceso
de peso sino la presencia de sal, un aditivo natural
que incorpora en exceso la comida preparada. Au-
menta la tensión de las arterias y la presencia de
cálculos renales.
Para gran sorpresa de muchos padres, las
“piedras “ en el riñón se diagnostican a edades tan
tempranas como los 5 o los 6 años.
Aunque no existen estudios formales sobre
el número de casos, la impresión de los urólogos y
nefrólogos es que están aumentando en los pa-
cientes más jóvenes. En EE.UU., incluso algunos
hospitales han abierto unidades específicas para
el tratamiento de este trastorno. En los años 70 –
80 diagnosticar a un chico con una piedra en el
riñón era excepcional, ahora la presencia de chi-
cos en las consultas no es inusual. La misma im-
presión se tiene en los hospitales españoles, se ha
pasado de ver dos casos al año a ver una docena.
En China muchos niños que bebieron leche
contaminada con melamina, una sustancia quími-
ca contaminante, desarrollaron cálculos renales,
Aquellos casos fueron el resultado de una adulte-
ración con un producto químico. Pero en los paí-
ses occidentales, la presencia de cálculos renales
está más relacionada con un aditivo legal, la omni-
presente SAL.
El exceso de sodio debe excretarse a través
de los riñones, pero la sal se une al calcio en su
salida, creando una gran concentración de calcio
en orina y en los riñones. El exceso de sales llega
con la comida, las chucherías saladas, las comi-
das precocinadas y por el consumo de productos
enriquecidos con calcio. Y también por el consumo
de bebidas isotónicas pensadas para deportistas
que se han convertido en un refresco para muchos
chavales.
Los pequeños también tienden a beber poco
agua. No porque no les guste sino porque no tie-
nen tiempo en el colegio, sus visitas al baño están
reguladas para no afectar a las clases pero lo cier-
to es que a veces sólo beben durante las comidas.
Beber agua es la mejor forma de prevención,
una medida que deben tener en cuenta los chicos
con antecedentes familiares de cálculos renales.
12
A NOSA XENTE NA DIASPORA A FEIRA DE MUROS
O 21 de decembro de 1780 o Rei Carlos III, concedeu a Muros unha fei-ra de gando. O documento, escrito en dous pregos de papel e sela-
dos,conservase no Arquivo Municipal de Muros.
"Por cuanto la Justicia Regimiento y Vecinos de la
Villa y Puerto de Muros, en el Reyno de Galicia,
me representa la vrgente necesidad de que se
hallaba de celebrar vna Feria mensual á imitación
de las demás Ciudades y Villas del Reyno, y aun
de otros lugares de muy poca consideración. Por-
que siendo dicha Villa de un crecido número de
Vecinos, dedicados al Comercio, que lleban, y
traen por Mar de otras partes varios generos, no
pueden beneficiarlos, ni darles la salida corres-
pondiente por falta de Feria, pues la más inmedia-
ta que se efectua en el vltimo Domingo del mes,
es lo onminada del Monte ó Carballiñas, distante
mas de tres leguas, a la que apenas se verifican
dos salidas en todo el año, así por lo peñascoso,
montuoso y aspero del Camino, especialmente en
tiempo de imbierno, como por la infeliz situación
del terreno en que se celebra, en medio de vn
Monte despoblado, y á la inclemencia del tiempo,
hallándose á media legua el Lugar más inmedia-
to: Que aunque la Villa de Noya tiene vna feria
mensual y vn Mercado cada semana, dista de la
referida Villa de Muros, quatro leguas intransita-
bles por tierra, y tres por Mar, no siendo no sien-
do de menos consideración dicho Pueblo, antes
de mucha mas, como era constante: Y en aten-
ción a todo me Suplicó fuese Yo servido conceder
licencia, y real facultad para establecer vna Feria
mensual, y que se celebre el primer Domingo de
cada més, en cuyo día no la hay en todo aquel
Partido, y sus inmediaciones, por lo que no se
seguía el menor perjuicio de tercero, antes si, y
mayor aumento de mis Reales derechos, cuyo
citado recurso fui servido remitir á mi Consejo de
Hacienda, para consultar; Y en su vista de lo in-
formado por los Directores generales de Rentas,
y de lo que dijo el Fiscal , me hizo presente el
Consejo, lo que se le ofreció, y pareció en Con-
sulta de veinte y seis de Agosto de este año, y
por resolución á ella, vine a conceder á la Villa, y
Puerto de Muros en el Reyno de Galicia, licencia,
y facultad para celebrar en dicho Pueblo Feria, el
primer Domingo de cada mes, bien que no franca
de derechos, antes si pagando los que correspon-
dan priviniendo á este fin, como prevengo al In-
tendente de Galicia, coadyube con sus providen-
cias al cumplimiento de las órdenes que á este
13
efecto se diesen al Administrador puesto por mí
Real Hacienda, para el recaudo de los demas ra-
mos que administra en dicha Villa, llevando asien-
tos separados de su rendimiento con una puntual
intervención de la Feria para que siempre conste,
y perciviendo las cantidades que en ella por los
citados Reales derechos se adeudasen. Por tanto
publicada en el expresado mi Consejo de Hacien-
da para su más puntual y debida observancia, he
tenido por bien expedir la presente mi Real Cedu-
la, por la qual es mi voluntad que la expresada
Villa y Puerto de Muros celebre Feria perpetua-
mente en el primer Domingo de cada mes, vajo
las Condiciones prevenidas, según vá referido lo
tengo resuelto: Y en su consecuencia, mando al
Intendente que eso fuere de egercito y Reyno de
Galicia, á los Administradores de mis Rentas ge-
nerales, y Provinciales y demás Ministros, y per-
sonas, á quienes toque, o tocar pueda el cumpli-
miento de lo que esta en mi Real Cedula conteni-
do, lo vean, guarden, y cumplan, hagan guardar
cumplir y ejecutar en todo y por todo, sin altera-
ción, ni variación alguna, y que no impidan, ni em-
baracen á los Ganaderos, Mercaderes, Tragine-
ros de granos, y otros frutos, el paso Venta, y
cambio de sus ganados mayores y menores, Ca-
ballerias bastimentos, y otros generos y frutos,
vendiéndolos y comprándolos los Vecinos de la
referida Villa y cualesquiera otras personas de
estos mis Reynos, y Señorios, aunque sean ex-
trangeras concurrentes á la Feria pagando los
derechos, siendo los tales generos de los permiti-
dos de los permitidos, y de licito Comercio, que
no estén prohividos ó se prohivieren en fuerza de
Reales ordenes, o Pragmaticas, que así es mi
voluntad se ejecute, en virtud de esta mi Real Ce-
dula, ó su traslado signado de escrivano publico
de forma que haga feé, aviendo primero tomado
la razón de ella en las Contadurías generales de
valores, y Distribucion de mi Real Hacienda y en
las Principales de la Administracion de Rentas
Generales, y Provinciales de cuenta de ella en el
termino de dos meses de su fecha, y en la princi-
pal del egercito, y Reyno de Galicia; previniendo
antes la general de Valores lo correspondiente al
derecho de la Media Annata, y seguridad de los
Qundenios.
Dada en Madrid a Veite, y vno de Diciembre, de
mil setecientos y ochenta.
YO EL REY - rubricado- Por mandato del Rei
nuestro señor Pedro Fernández de Indart - rubri-
cado".
14
ENTREVISTA
Entrevista a Bill e Valerie
p/Jorge Lago de Pexejo
Penso que se Muros non namora-
se, Muros non existiría. Os que o habitan de-
mostran os seus sentimentos a diario en todos
os medios dispoñibles e os que estamos fóra
manifestámolo a través da morriña e o de re-
tornar sempre que nos é posible. E despois
están os outros, eses que se prendan do pobo
aínda que non sexan muradans.
Tal é o caso de dous ingleses Valerie e Bill.
J.L._Hi, nice to meet you. How should I ad-
dress you, Mr. and Mrs…?
Valerie._ Non, soamente Valerie e Bill.
J.L._Moi ben, pois entón Valerie e Bill.
Sodes unha parella de ingleses vivindo en Ga-
licia por bastante tempo.
Bill._ Non, somos unha parella vivindo en
España e Francia por bastantes anos.
Valerie._ E a Galicia vimos de Abril a Xuño
ou Xullo.
J.L._ ¿E a Muros?
Bill._ A Muros porque nos gusta.
J.L._ ¿Por qué?
Valerie._ A resposta sería porqué
non, Muros é un pobo fantástico con xente
fantástica, xenerosa, acolledora, amable e
que nin por un minuto che fan sentir foras-
teira.
J.L._ Como muradano afágame enormemente
que sintades tal apego ao pobo. Obviamente
experimentásdedes e tendes visitado outros
lugares que ofrecen dalgún xeito o que a sim-
ple vista ofrece Muros. ¿Cal é ese algo de es-
pecial que vos inclina cara a Muros?
Valerie._ A paz que se sinte estando aquí.
Bill._ Si, ademáis do que xa mencionamos,
en Muros encontramos unha paz que en
outros sitios non é tan palpable.
J.L._ Dado que vos sentides tan muradans,
dicirnos algo de vós para que os nosos lecto-
res vos coñezan un pouco mellor.
Valerie._ Ahora estamos retirados, pero eu
son psicóloga e Bill foi mestre de escultura
e dibuxo.
J.L._ Pero as malas linguas din que tamén sodes
afeccionados á música, ti Valerie tocas piano.
Valerie._ Bueno, tocar si tócoo, pero non sei
se consigo tocar música. Bill toca a trompeta.
J.L._ Entón temos algo en común, eu tamén toco
moitos pianos, pero non necesariamente produzo
música.
Valerie._ ¿ A qué te dedicas?
J.L._ Ademáis de facer entrevistas para TMT
( jejeje) dedícome a restaurar pianos e clavicor-
dios.
15
Valerie e Bill._ Oh my God!!!
Valerie._ Definitivamente temos que tocar xun-
tos.
J.L._ Definitivamente temos que coincidir en Mu-
ros.
Valerie e Bill._ Of course!! E así será.
J.L. Pero vós dividides o tempo entre Inglaterra,
Francia e Galicia.
Valerie._ Non, non. En Inglaterra nin sequera
temos casa. Eso sí, temos amigos e visitámo-
nos de vez en cando, pero Muros vai a ser a
nosa meta final.
J.L._ ¿Queredes dicir que tedes en mente retirar-
vos en Muros?
Bill._ Si, cremos que encontramos o lugar
ideal para retirarnos.
J.L._ Vindo dunha cultura diferente, ¿Ídesvos
acostumar a cear tan tarde como cean en Muros?
Bill._ Xa estamos acostumados e encántanos.
J.L._ ¿E a siesta?
Bill._ Nos a siesta xa empezamos a mañán ce-
do.
J.L._ ¿E a comida local?
Valerie._ Encántanos. Peixe fresco, marisco,
vexetais...
J.L._ Pois xa non nos queda moito máis tempo
para seguir esta agradable conversación. It was a
real pleasure and I thank you both for your time.
Espero sinceramente que nos atopemos en Muros
e xa para finalizar vouvos someter a ambos os
dous ao cuestionario de Bernard Pivot. Máis que
nada por que teño curiosidade nas respostas de
dous ingleses.
1. J.L_ ¿Cal é a túa palabra favorita? Valerie._ Flores 2. J.L._ ¿Cal é a menos favorita? Valerie._ Guerra 3. J.L._ ¿Que te emociona? Valerie._ Os paisaxes 4. J.L._ ¿Que son ou ruído che gusta? Valerie._ A música 5. J.L._ ¿Que son ou ruído detestas? Valerie._ O electrónico 6. J.L._ ¿Cal é o teu xuramento favorito? Valerie._ Fuck! 7. J.L._ ¿Que profesión ademais da que exerces che gustaría facer? Valerie._ Médico 8. J.L._ ¿Que profesión rexeitarías facer? Valerie._ Banqueiro 9. J.L._ Se o ceo existe, ¿Que te gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celes-tiais? Valerie._ Ola
J.L._ Agora tócache a ti, Bill.
Bill._ Ah, Mmm!
J.L._ Non te preocupes que non estás pasando
un examen psicolóxico.
Bill._ Eso dilo ti, téñoa ao lado.
1. J.L_ ¿Cal é a túa palabra favorita?
Bill._ Ola
2. J.L._ ¿Cal é a menos favorita?
Bill._ Diñeiro
3. J.L._ ¿Que te emociona?
Bill._ O bo Jazz
4. J.L._ ¿Que son ou ruído che gusta?
Bill._ O mar e o vento
5. J.L._ ¿Que son ou ruído detestas?
Bill._ O do tráfico
6. J.L._ ¿Cal é o teu xuramento favorito?
Bill._ Asshole!
7. J.L._ ¿Que profesión ademais da que exerces
che gustaría facer?
Bill._ Músico
8. J.L._ ¿Que profesión rexeitarías facer?
Bill._ Mecánico
9. J.L._ Se o ceo existe, ¿Que te gustaría oír que
che dixese Deus cando chegases ás portas celes-
tiais? Bill._ ¡Fuxe de aquí!
16
p/ Amado Barrera
Dende Louro ata Uhía, dende os pinares de San Francisco ata os de Torea, por todo o
extenso territorio muradán, os cogumelos, “delicatessen” gastronómica, proliferan á espera de que pescos e “aldeáns” se deci-
dan aos poñer no lugar que merecen: na
mesa, no xantar.
Hai algúns anos escomenzaron a celebrarse na bisbarra “xornadas micolóxicas” patroci-nadas polo Concello ou por asociacións cul-
turáis. O que suscribe colaboróu nunhas e outras, coa ilusión de pensar que algo te-
rían influído nesta tendencia as súas anuais mostras micolóxicas nos centros de ensino en que exercéu, C.P.Ricardo Tobío de Estei-
ro, e IES As Insuas, de Muros, sempre coa
entusiasta e imprescindible colaboración dos alumnos, que aportaban toda clase de
especímenes.
Pero o certo e que non teñen moito “gancho” que digamos estas xornadas. A
ver se vai cambiando esta deprimente apa-tía setera. En Esteiro seguemos a intentar-
lo. Un día destes imos sair cos amigos da Comunidade de Montes a facer unha colleita
e posterior degustación, xa contaremos.
A convivencia gastronómica do marisco da ría có da corte,como a da da pesca e a ca-
za, pódese ampliar, xa vai sendo hora, con esta do sotobosque, cós exquisitos cogume-
los.
É unha riqueza, non ten por qué ser algo testemuñal, marginal ou anecdótico. Hai va-riedade e cantidade de setas de gran calida-
de.
Nesta serie que iniciamos hoxe, imos pre-
sentar unha ducia de media ducia de setas comestibles. Non serán elixidas ao chou: o
principal atranco para que a xente se deci-da, é o medo ancestral e xustificado que se lles ten a estes máxicos ananiños das fra-
gas, que cada ano se reavivia coas noticias
de vítimas dun consumo imprudente e te-
merario, que é o único consumo ao que lle hai que ter medo. Por eso, imos ver que po-demos disfrutar sen medo dos cogumelos
se nos limitamos a non probar o que non coñezamos, a ignorancia é a nai de tódolos
17
medos y de todolos perigos. Hai quen se
limita aos totalmente inconfudibles níscalos, e non fai mal. Pero imos enchelo cabás con
parasoles, eses magníficos cogumelos que se abren ao principio da tempada outonal, có tamén inconfundible rebozuelo, que en
vez de láminas ten hermosas enrugas, en-gadiremos boletos escollidos de xeito claro
e inconfundible, os reis dos cogumelos, con blancos e pardos colores en tubos e som-breiro e groso pé, có seu real aspecto tan
típico e característico que serán invitados de honra na cociña; e máis unhas “lenguas
de gato” ou “hydnus”, que teñen brandas “espiñas” tan boas de coñecer que pronto as recolectaremos con gusto e sin temor, e
finalmente teremos a suficiente apetencia setera como para recoller tamén algunha
que outra “coliflor” do xénero Clavaria que,
ben fileteada, pode ser degustada e sabo-
reada se a cociñamos como se debe.
Logo que teñamos a media ducia de espe-cies feita coa ducia de especímenes, pode-remos entretenernos con outras tantas fa-
mosas setas por outros motivos: máxicos (Amanita muscaria), mortáis (A.phalloides),
fétidos (Falus impúdicos), e atractivos va-
rios.
Non esquezades a máxima que dí que
“tódalas setas son comestibles, aínda que algunhas só unha vez”. O segredo está en
limitarse estrictamente a recoller só as que coñezamos de xeito absolutamente certo, sen a máis mínima marxe de erro. Deso se
trata: daremos as pistas necesarias para que o erro sexa imposible, a cousa é que
eso é doada cousa, en contra do que soe
pensarse. Eso si: hai que poñelo en práctica có asesoramento inicial no campo e na coci-
ña de quen xa teña experiencia coñecemen-tos probados. E tamén hai que ter a pre-
caución de probar cada especie por separa-do, porque hai xente que mesmo pode ser alérgica a setas perfectamente boas para
comer, así que primeiro temos que coñecer
o noso organismo e as súas reacción.
Bueno, non sigo que igual asusto ao per-soal, cando eu o que pretendo é precisa-mente o contrario, meigas fora e imos alá.
No próximo número escomenzaremos a en-che-lo cabás. Agora só vos presento algun-
has imaxes das nosas invitadas ao banque-
te montañés:
18
LEMBRANZAS DUN VELLO MARIÑEIRO (I) p/ Pedro Caamaño Lago
A época sobre a que escribo e inesquecible para os
que nos criamos na posguerra. En asa época tan
oscura e pobre; a maioría
dos rapaces empezamos
a ver aparecer algunha
luz pola fiestra que nos
parecía que nunca se ía
abrir. Esa luz que che
alerta para loitar con al-
gunha posibilidade de futuro.
Naqueles tempos, si pensabas un pouco, dábaste
conta que da forma que se estaba a desenrolar o
noso entorno, aínda que con algunha luz, non se
podía formar un futuro mais ou menos digno. Sal-
vo o de emigrar. De feito hoxe parece que esta pa-
sando algo parecido, porque a xuventude tamén
tende a deixarnos, buscando en outros lugares un
posto de traballo con garantía, xa que aquí non hai
quen o garanta, “hai traballo sí”, pero cartos pou-
cos. Parece que o mecanismo que algún día levou
a Muros a ser un dos portos mais importantes de
Galicia, quedou durmido e non hai quen sexa ca-
paz de abrirlle esa pequena fiestra ca luz adecuada
para que volva a funcionar.
Por iso os que non sabiamos facer outra cousa
mais que pescar, tivemos que emigrar para conse-
guir capital para investir e defendelo por ti mesmo,
xa que daquela o pouco que había vendíano ben
caro. Así que optamos pola emigración, uns conse-
guiron ó que pretendían e outros non, uns foron
cunha idea e acadaron outra. Como acontecerá
sempre.
De feito os que hoxe aguantan a pesca, e os que
daquela mobilizaron os bancos, foron algún día
emigrantes, salvo algunha que outra excepción,
que si non salia a fora, dunha forma ou de outra
tamén se beneficiou, coma os bancos, os contratis-
tas de obras, os almacéns de construción, e en de-
finitiva todo o sistema administrativo, todos embau-
cados no panal da “rica mel”. Polo menos non pa-
saron as inclemencias da emigración.
Por iso para min que nacín pescando, fáiseme moi
grato recordar os tempos nos que disfrutaba axu-
dando a miña familia, a remontar a barreira da po-
breza na que Muros estaba inmersa, como dixen
antes, polas circunstancias da pos guerra. Hasta
que cumprín o servizo militar, e coma case todos
tamén saín a probar sorte.
E tamén como insinuei antes nunca souben si
acertei on non, xa que gañei unhas cousas pero
perdín outras que eu sempre valorei moito, como o
loitar polo que a un lle gusta, no entorno familiar.
Así que sen mais dilación, intentarei o relato sobre
o desenrolo da pesca, que tanto me gustaba desde
a miña infancia.
Sempre desde o meu punto de vista. Direi que en
una parte moi importante, directa ou indirectamen-
te, na década dos cincuenta, en Muros íase abrindo
camiño, baseándose na pesca de cordel (ou con
liña),
Digo indirectamente, por que coma hoxe, había
xente que compraba e vendía o peixe, exportando,
limpando e empacando. E igual que hoxe tamén,
esta xente era a que en realidade prosperaba, polo
menos a prosperidade era mais evidente que a dos
pescadores; aínda que tampouco debía estar exen-
to de risco, xa que os prezos oscilábanlle dun día
para outro e carecían de medios para reservalo
para tempos mellores.
Nos veráns cando os peixes abundaban, ou os sal-
gaban, ou os curaban o sol, recordo que estaban
as murallas cheas de xurelos sardiñas pulpos e
toda clase de peixes espatarrados recibindo o sol
nas mellores horas do día.
.A estes intermediarios, podiámolos diferenciar divi-
díndoos en dous grupos, maioristas, e regateiras,
podiamos denominar como maioristas, os que com-
praban na lonxa de Muros, e transportaban o peixe
a Coruña ou a Vigo, para logo vendelo alí.
E como regateiras, as que compraban na lonxa, ou
onde podían, e logo vendíano na pescadería. Al-
gunhas delas, tamén tiñan postos na praza de San-
tiago.
A pescaderia estaba situada na praza hoxe deno-
19
minada, pescaderia vella, os baixos daredor, onde
agora hai diversos negocios, eran case todos
“sotos” (baixos onde traballaban o peixe
as”peixeiras.
Se facemos algo de memoria, e buscamos a orixe e
o desenrolo da pescaderia vella, temos que falar
primeiro da lonxa vella. A lonxa vella, e o edificio
que hoxe, na parte baixa serve de almacén o conce-
llo, e na parte alta, están ás oficinas de capitanía
marítima. Si ías cara a lonxa, encontrábaste co
quiosco do señor Pablo, alí mercábase todo o que o
pescador podía mercar daquela, que era ben pouco,
ou case nada, unhas cantas tazas de viño, tabaco,
e os utensilios para poder fumalo, libriños de papel,
e o mellor un “isqueiro”para acendelo, Seguindo
uns cantos metros mais xa, entrabas na lonxa.
De fronte, estaban as oficinas que formalizaban a
compra e a venda, nas que che atendía o señor Go-
day ou o señor Longa, para logo pagarche no Baixo
do concello.
Despois de enfocar as oficinas, xirabas un pouquiño
a dereita, e alí estaba a báscula, na que se pesa-
ban tódolos peixes, é derredor espallados por toda
a lonxa, estaban as moreas de peixe, cada unha de
cada embarcación, xa foran de merluzas, de ollo-
mol, ou de outros peixes, e o lado de cada morea,
había outras moreíñas pequenas, que eran dos ra-
paces que por seren novos e careceren de expe-
riencia non xuntaban cos demais, hasta que esas
moreíñas íanse facendo demasiado grandes con
arreglo a parte correspondente a cada quiñón, e
logo xa os facían xuntar.
O fondo estaba a vendeduría. A vendeduría era un
cuartiño sémi cerrado onde, de fronte estaba o ven-
dedor, e derredor sentadas en pupitres individuais
estaban as compradoras e compradores, e cada un
tiña un timbre adosado no apoia brazos, que apreta-
ba cando lle petaba, pero o do timbre paréceme que
non durou moito por que despois gritaban ben alto;
había unha que fixo famoso o seu grito pola forma
tan simpática de facelo, dicía así, “mío Josefa Lo-
pes”, os rapaces cando queriamos facer chiste imi-
tabámola.
O largo dese tempo fixéronlle algunhas reformas, xa
que adosada a lonxa estaba a cárcere, a que rexen-
taba como carceleiro, o que fora carpinteiro de rivei-
ra, Juan Malvarez Vaamonde, (avó de Pepe cano-
sa), unha das embarcacións que construíu foi o
Compostelano, nos estaleiros que algún dia oubo
na gardiña.
Logo fixeron a reforma que hoxe ten, e que nada
ten que ver ca de antano. De esta si se acordará
moita xente; déronlle mais alto con placas de ce-
mento, e instalaron as oficinas de pago onde hoxe
esta capitanía marítima.
Creo recordar que antes de chegar as escaleiras
para subir á Capitanía, había un cerrado onde o
vendedor por detrás dunha mesa, e as compradoras
de fronte e derredor, tamén sentadas en un banco
alargado, daban o seu “mio” cando lles parecía. Pe-
ro tampouco lles pareceu moi satisfactorio, por que
optaron por vender en sito como fan hoxe, por que
como e lóxico vían mellor o que compraban. E logo
subías a parte darriba onde che pagaba José María
o Asturiano.
20
p/ Andrés Trinquete González
Con el corazón abatido y el ánimo contristado debi-
do a la pérdida de un ser tan querido para todos
nosotros, para esta parroquia, comarca, arcipres-
tazgo y diócesis escribo estas palabras después de
que el pasado miércoles en torno a las dos de la
tarde recibiese la noticia de que Don Casimiro esta-
ba ingresado en el hospital provincial.
Sobre las cuatro de la tarde fui a visitarlo y estuvi-
mos hablando durante unos momentos hasta que
tuve que marcharme. A las seis y media de la tarde
recibí la noticia de su fallecimiento. En ese mo-
mento el cielo comenzó a llorar porque este buen
pastor cerró los ojos a este mundo para siempre.
Todos sentimos el dolor y la pérdida ya que fue él
quien inició en la fe a miles de muradanos y forá-
neos y nos fue acompañando hasta responder a
nuestra vocación. La vida de Don Casimiro es la
vida de un hombre rico por haberla entregado a
Dios.
El 26 de agosto de 1928 en una parroquia de
Sanxenxo, cerca del santuario de la Virgen de la
Lanzada nació un niño que estaba llamado a gran-
des cosas: entregar su vida Dios en el servicio a los
hermanos. Tiempos duros, difíciles y recios en el
Seminario hasta recibir la ordenación sacerdotal el
29 de junio de 1953. Con mucha ilusión comienza
su servicio en Santo Tomás de Piñeiro y el Seijo
(Pontevedra), lugar en el que deberá afrontar el
reto de edificar un templo. Su tesón hace que sa-
que adelante con éxito esta obra y su buen hacer
provocan que el Sr. Cardenal lo envíe aquí.
Había fallecido –poco antes- un sacerdote bajito y
fuerte en carnes: Don Ramón García Longo, “O
gorrión”. Su tarea desde entonces no sería fácil: el
campo era grande y la labor muy amplia ante sus
ojos. Un gran apoyo a su lado será su familia: su
padre, su madre la Sra. Elisa; sus hermanos; y de
manera muy especial entre ellos Maruja, compañe-
ra fiel hasta hoy.
En este pueblo pasarán casi 50 años, -la mayoría
de su vida-, por eso se sentía muradano como el
que más. Éste era su pueblo. Él ha visto crecer y
prosperar esta muy noble, leal y humanitaria villa
de Muros. Desde el primer momento su mayor in-
quietud será dar a conocer a Cristo y promover el
encuentro sacramental con Él. Todo su empeño e
interés más profundo a lo largo de su vida fue llevar
al ser humano al encuentro con Dios. Evangelizar
era su pasión.
Dedicó mucho tiempo a la predicación siendo un
gran predicador: la gente reconoce su capacidad
de palabra, palabra pensada, meditada, reflexiona-
da, llevada primero a la oración, a tiempo y a des-
tiempo: no descansaba sin predicar. En una oca-
sión le preguntó a un chico con cierta ironía: ¿quién
predica mejor el cura de Lira o yo? El chico respon-
dió: “os dous sodes largos”.
Otro de los aspectos que no olvidaremos es su ca-
pacidad para el canto, su voz: bien sabía el que
quien canta reza dos veces. Disfrutaba con el can-
to, canto que vivía, que provocaba la alabanza de
Dios. Cómo echaremos de menos su entonación, el
“Señor, ten piedad” en los responsos: apuntaba y
traía cantos que aprendía, los trasladaba con entu-
siasmo a un pueblo que vibra con el canto.
Siempre encontraba tiempo para estar en el confe-
sionario: a él acudían muchas personas para com-
partir preocupaciones, desahogar la conciencia,
pedir consejo, sabía escuchar hasta el punto de
que cuando no estaba algunas personas iban a su
Casimiro Torres Pombo, sacerdote
21
casa para confesarse. Trataba de ser expresión
del amor y perdón gratuito de Dios.
Decimos que tenía carácter, un genio especial:
cuando se enfadaba también lo hacía bien. Aun-
que procuró siempre ser el cura de todos y para
todos: niños, jóvenes y mayores. Recuerdo que
cuando comencé a ayudarle en misa yo aún no le
llegaba al altar. Tantos y tantos jóvenes han pasa-
do por esta iglesia. Dios quiso premiarle con cinco
sacerdotes nativos de Muros durante los años en
los que él fue el párroco: el recordado y queri-
do Pepe de Muros, Moncho, José Manuel, Jota y
yo. Estas vocaciones surgieron durante su ministe-
rio de lo que él se sentía muy orgulloso.
Era un hombre profundamente generoso sin lími-
tes: no estaba pegado a las cosas, tenía vida sen-
cilla promocionaba las conferencias de San Vicen-
te de Paúl y nadie necesitado marchaba con las
manos vacías de su lado. Fue muy generoso tam-
bién con los seminaristas: por su lado hemos pa-
sado muchos que recordamos su testimonio y
agradecemos el haber estado al lado de un sacer-
dote entregado. Era cumplidor sufría si el pueblo
quedaba un día sin misa, casi no salió de vacacio-
nes, siempre disponible, dispuesto a acudir y ayu-
dar al necesitado. Podríamos decir que murió con
las botas puestas trabajando: siempre sacerdote.
Hubo momentos que para él fueron muy duros:
profanación del sagrario, robos, muerte de su fa-
milia o de personas cercanas, de sacerdotes, ami-
gos…., también la famosa historia del rayo de la
torre, las terribles desgracias y tragedias ocurridas
en el mar a su gente.
En los últimos años lloraba con facilidad, muchas
veces contagiaba con las lágrimas que asomaban
en sus mejillas las mismas que hoy vuelven a
nuestros ojos por él.
Algo que vimos y aprendimos de él fue su apertura
a las mociones del Espíritu manifestadas en movi-
mientos, asociaciones y modelos de vida: retiros
espirituales, adoración nocturna, comunidades
neocatecumenales, tantos y tantos momentos en
los que demostró que era un buen sacerdote.
Algo que aprendimos de él y con él fue el revivir la
plasticidad de la Semana Santa muradana: se
crearon las cofradías, se hicieron cambios en la
del encuentro y la palomita todo ello para que tu-
viésemos una conciencia más profunda del miste-
rio pascual y colocar muy alta la fama de este pue-
blo.
Quedarán para el recuerdo además las diferentes
obras que se hicieron en capillas e iglesia. Pero
sobre todo de él destacaría su fraternidad con los
sacerdotes cercanos: Don José de Serres, Don
Manuel, Don Manuel Búa -un sacerdote ciego al
que llevaba cada día a celebrar la misa en la Virxe
do Camiño. Supongo que sacaba las fuerzas de la
oración que era su refugio donde hablaba con
Dios de sus alegrías y angustias, de sus desvelos
y encontraba consuelo y las indicaciones de Dios
para saber cómo actuar y hacia dónde tirar.
Los últimos años de su vida fueron un abrazarse a
la cruz de la fragilidad, de la enfermedad pero
apoyado siempre en Cristo quería seguir celebran-
do su fe, quería ayudar. Es necesario agradecer al
párroco actual; Don Alfonso, sus desvelos y preo-
cupaciones y las atenciones tenidas hacia él. Pien-
so que pierde un buen ayudante pero tendrá y ten-
dremos ante el Señor un mejor e incansable inter-
cesor. Damos gracias a Dios por su vida, por el
testimonio de su entrega. Pienso que le echare-
mos de menos, él fue muy importante en nuestras
vidas. Ante el buen Dios, hablará de Muros. Noso-
tros guardamos el recuerdo de un servidor bueno
y fiel. Gracias Don Casimiro por todo. Gracias Se-
ñor por Don Casimiro.
22
Ás de Guía
Sen dúbida o nó máis
importante para a mari-
ñeiría polas súas múlti-
ples vantaxes. Non se
afrouxa, non se escorre,
desfaise sen moito esfor-
zo, o que lle caracteriza
para multitude de fun-
cións, como atar un
obxecto realizar apa-
rellos móbiles, etc...
Lasca
Tamén coñecido como "nó do 8" ou dobre mordi-
do e é moi utilizado como tope nun cabo para
evitar que se escape dunha polea ou un pasa-
dor. O xeito máis sinxelo de facelo é formando
un seo e xirando unha volta enteira e pasar o
chicote. O nó apértase tirando dos dous extre-
mos.
Ballestrinque
É o nó máis utilizado durante unha atracada. Pó-
dese finalizar cunha volta mordida que nos per-
mitirá desfacelo de forma inmediata ao tirar do
chicote. .
Nó de Palangre
Para atar un cabo a outro de maior sección, co-
mo se fai para ir colgando anzois nun palangre
de pesca, pódese utilizar este nó que pode va-
lernos para outras moitas aplicacións. Este nó
non deteriora o cabo principal e teñen un bo
agarre sobre este.
NÓS MARIÑEIROS p/ Juan José Martínez Fernández
23
Nó de Bandoleiro
Provén o nome da forma en que se ataban os
cabalos de forma que fose moi doado desfa-
celo e saír correndo. É doado de facer e des-
facer e resulta útil como nó provisional para
tirar ou arrastrar obxectos. Tirando do extremo
libre libérase o nó de forma inmediata.
O nó do Calabrote
Trátase dun nó moi estable que foi utilizado en anti-
gos veleiros.
Se o aspecto apertado é plano, utilizábase para as
campás dos barcos, e en versión simétrica utilizou-
se mesmo de decoración.
Se se realiza con cabos dobres, obtense un nó
xaponés moi atractivo. difícil desfacer baixo carga,
pero é moi sinxelo de facer e moi seguro con cal-
quera tipo e calidade de cabo.
Chairo Múltiple Trátase doutro nó de tope ou para lastrar o extremo dun cabo. Utilizábase antigamente como extremo nos látegos, polo que tamén se lle coñece como nó de sangue. O único truco para facelo correctamente é dar as vol-tas bastante xuntas e tirar dos dous extre-mos de golpe.
Nó de Trevo Coñecido tamén como nó de cruz, é decorativo, aín-da que pode utilizarse para encapillar se se aperta correctamente. A súa forma é moi harmoniosa e por iso utilízase como motivo decorativo en moitas oca-sións.
24
p/ Manuel Lago Alvarez
NACIMIENTOS: el 17 de noviembre nació en
Louro, Domingo García Rama, hijo de Manuel y
María. El 20, en Esteiro, Enrique Severino Mayo
Romero, de Juan y Albina. El 23 en ídem, Anto-
nio Veloso Lago, de Francisco y María. El 24 en
ídem, Herminia mayo Tajes de Manuel y Dolores.
El 25, en Serres, Micaela Martínez Lago de Juan
y Rita.; en Muros, José Miguel Lago Lariño, de
Manuel y Manuela. En Anido, Elvira Pérez Fer-
nández de D. Antonio y Doña Elvira. El 29, en
Louro, María Lago Vara, de Alejandro y Josefa,
en Muros, José Peregrino Romero Dubert, de
Luis y Dolores. El 30, en Esteiro Engracia Nieto
Riomayor, de José y María. (enero 1903).
NOTARIOS: Con arreglo a la nueva demarcación
notarial queda reducido el número de notarios de
este partido judicial a 2, con residencia uno en la
capital y otro en Mazaricos. En el partido judicial
de Noia continuarán los cuatro notarios con que
hoy cuenta. (marzo 1903)
MARINO FALLECIDO: Días pasados falleció en
Bilbao desgraciadamente por haber caído desde
la cubierta a la bodega de un vapor del que era
tripulante, el marino de este pueblo Manuel Martí-
nez. Dios haya acogido en su seno el alma del
infortunado joven.(marzo 1903)
PROCESIONES: Hace años que las procesiones
no pasan por el Malecón y calle del Castillo como
acostumbraban. Las causas que motivaron tal
determinación, de carácter puramente provisional,
han desaparecido; y por tanto, rogamos a quien
corresponda restablezca el orden de antiguo es-
tablecido, petición que hacemos en nombre de
los vecinos de aquellas calles. (marzo 1903).
ARRIBADAS: han llegado a este puerto los bu-
ques <María Daría>, <Rosa> y <Ciscar>, que
mandan respectivamente los inteligentes capita-
nes de esta Villa Don Joaquín Novo, Don Manuel
Fernández y Don Manuel Romero. Proceden del
Mediterráneo y conducen en junto cerca de dos
mil toneladas de sal para la industria salazonera
de esta ría. (abril 1903)
SEMANA SANTA: Las funciones de Semana
Santa de esta Villa han resultado, como siempre,
solemnísimas. El encargado de llevar el Calvario
en la procesión del Santo Entierro, ha sido el hijo
de esta villa y en la actualidad vecino de Tucu-
mán (República Argentina) don Joaquín Formoso
Fernández, que accidentalmente se halla entre
nosotros. (abril 1903)
QUEJA: Señor Alcalde: El farol de la calle del
Castillo que V. juzgó tan nece-
sario en el sitio en que se ha-
lla, no se ha encendido pasa
de un mes. Suponemos que
los vecinos no se le habrán
quejado hasta ahora; y esto,
que le demuestra su inutilidad
en el lugar que ocupa, hace
necesario, o bien que se tras-
lade ó bien que se suprima.
¿no está V. conforme con este modo de pensar?
Si no lo está, que lo digan los señores concejales.
(abril 1903)
NOVAS DE ONTE
25
A Parroquial de Santiago de Tal Tipo de ben: Igrexa, Campo-
santo,
Concello: Muros
Parroquia: Santiago de Tal
Lugar:
Outra denominación do ben:
Igrexa de Tal
Cronoloxía: Idade Moderna
(XVI-XVIII), Século XIX,
Descrición:
Con pranta de cruz latina, trá-
tase dunha construcción moi
sinxela. O campanario foi incor-
porado no ano 1697 nunha fa-
chada de corte neoclásico. No interior
conta cun pequeno coro e unha
sancristía engadida na parte
posterior do presbiterio, de me-
nor altura dado que o corpo da
igrexa é todo da mesma altura.
No esterior, nos lados e na par-
te traseira atópase o campo-
santo parroquial.
Propiedade: Pública
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado
(Catálogo da Xunta e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Contan os veciños que a imaxe de Santa Catalina que se atopa no inte-rior foi traida da ermida desaparecida da illa do mesmo nome.
Referencias bibliográficas:
Arquitecturas da Provincia da Coruña, Carno-
ta,Lousame,Muros,Noia,Outes e Porto do Son
Jose Ramon Soraluce Blond Xose Fernandez
Fernandez
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/
mapes/MUROS/documents/22396CA011.pdf
Artigo de Xokas Figueiras,
recollido en patrimoniogalego.net
26
A AUTOVÍA RÁPIDA
p/ Marcelino García Lariño
Cando Lesio de Viruta volveu ó lugar despois de
catorce anos traballando coma un asacano nun
arrabalo da cidade de Iucatán, toda súa teima
era facer unha autovía que chegara dende o seu
lugar á capitalidade da parroquia, onde está a
igrexa, distante xusto, xusto, mil setecentos trinta
e sete metros.
Atopouse con obstáculos dabondos: tiña que
atravesar a agra dos Fedellos, que aínda estaba
pro indiviso dende a morte dos seus bisavós; cos
da casa da Xiada que se opuñan a que lle pasa-
ra polo herbal; con Xosé o Farrapeto, escolante
en Montevideo, que non quería dar nin unha
cuarta “de los bienes heredados de su difamada
difunta madre” (así mesmiño lle dixera nunha
carta certificada con acuse de recibo que lle es-
cribira contestando a outra que Lesio lle enviara
por avión), e moitos incontables atrancos máis.
Pero el, terque que terque, botou o peito para
adiante e hoxe fala aquí, mañá acolá, reunión
vai, reunión vén, xuntanza dun lado, xuntanza do
outro, fala con este, logo con aquel, despois co
de máis alá, viaxe para arriba, viaxe para
abaixo... en fin, que non tiña solaz nin parada co
seu corpo.
Un día foi co fillo do carpinteiro Pepe de Lisardo
(que tiña un coche de terceira ou cuarta man,
aínda que andar algo andaba maiormente polas
costas abaixo) á Coruña a mercar as ferramen-
tas necesarias para dar comezo “á obra máis
grande que verán os séculos cando estea rema-
tada” (así mesmiño o dicía) e mercou un aparello
de tres patas como teñen os retratistas nos estu-
dios, e con el púxose a “tomar medidas
cheas” (outra das súas verbas preferidas) ás lei-
ras, herbais e devesas por onde ía pasa-la auto-
vía.
Lesio de Viruta non veu rematada a súa obra,
non lle foi posible. Despois de gastar nela todo
canto tiña (arruinouse) entroulle unha hipocon-
dría que se lle agravou e que o levou á cova. Re-
quiescant in pace.
Anos despois, ¡o que é a vida!, a parroquia agra-
decida rendeulle un homenaxe póstumo e popu-
lar a este home que en vida tivérono sempre por
toleirón, dándolle o seu nome á corredoira que el
non fora quen de rematar e que lle custou a mor-
te, póndolle un letreiro en cada entrada da mes-
ma que aínda di: “Autovía rápida de Lesio de Vi-
ruta”.
27
A LENDA DA CREBA By: Manolo de Lajo
Segundo uns documentos ben atiguos, a ría de
Muros contaba con catro illas todas elas cos seus
respectivos santos é ermidas. San Antón en La-
xeiras, Santa Cataliña en Tal, a Creba en Esteiro
e San Bartolomé na Barquiña; esta última foi aso-
lagada e só asoma de vez en cando con mareas
vivas e Lua cheia. Conta a lenda que os seus mo-
radores seguiron vivindo baixo á auga e alimen-
tandose de berberechos. De todas estas illas a
Creba é a máis grande, encontrandose 42º 46'
29'' latitude Norte e 08º 57' 50" Lonxitude Oeste,
a uns 240 metros de Punta Uía, na comarca es-
teirana de Muros. Ainda que algún día fora dispu-
tada por o concello de Outes reclamando a súa
pertenza ó Freixo. Pensando friamente máis vale-
ra que pertecera ó Freixo que a un particular
acaudalado que a mercou nos tempos de oir, ver
e calar; por o menos sería un espazo de ben co-
mún donde todo fillo de veciño poidera disfrutala.
E mágoa que só poidamos falar desta illa en ter-
mos do pasado, e lembrar que era un territorio
comunal ó que se levaba o gando a pastar. Den-
de a Idade Media existiu unha
ermida dedicada a Nosa Se-
ñora da Creba e custodiada
por un ermitán onde se cele-
braba unha concurrida roma-
ría con xentes vindas en bar-
cos dos pobos veciños, hoxe
está desaparecida e no seu
lugar plantaron un caserón.
Hai moitas lendas relaciona-
das coa illa, sendo a máis
coñecida a que explica a
construcción da ermida e que
foi recollida por Vicente Ris-
co: "Na Creba había mouros
que tiñan un templo do seu falso deus. Os cris-
tiáns matáronos deixando soio a filla do xefe. Es-
ta invocou ó demo, que levantou unha tempesta-
de, afogou ós cristiáns e separou a illa da terra. A
moura convirtíuse nunha culebra rodeada de fe-
ras que afundía os barcos. Os cristiáns foron on-
de un santo home que lles aconsellou bendecir a
illa e erguer a igrexiña da Nosa Señora da Cre-
ba". Conto ou lenda, o certo é que houbo ermida
e consta a súa existencia en documentos do sé-
culo XVI. Os xeiteiros e bolicheiros da bisbarra
sempre foron moi devotos da Nosa Señora e can-
do pasaban a carón da illa cantaban: Indo polo
mar abaixo o aire rifoume a vela; Nosa Señora da
Creba diume o pano para ela. Era un rito que
cumpria todo mariñeiro o cal permaneceu na me-
moria case ate os nosos días. Contaba miña avóa
que vindo no Carreto, vapor de pasaxe que cu-
bría a ruta Noia-Muros, o pasar o rente da illa as
mulleres berraban "Salve á Virxe". Todo queda en
lendas e recordos, pero seguiremos reclamando
o que é de todos.
28
ARANDO NO MAR p/ ANTON LAMEIRO
A deuda do Ministerio de Fomento ascende a
40.000 millóns de euros, unha “herdanza” que
segundo Ana Pastor “limita a capacidade para
operar infraestruturas”. Pola sua parte, Portos
do Estado conta cunha deuda de 2.600 millóns,
aos que lle hai que sumar os 800 que xa están
comprometidos. O goberno de España asegura
que polo momento a privatización de portos non
está na sua axenda, pero casualmente xa hai
un bo número de empresas dispostas a asumir
os costes desta deuda co cal, sen dúbida nin-
guha, a cesión dos portos a mans privadas é
soamente unha custión de tempo.
A pregunta é: ¿Vamos deixar que esto suceda?
Nun principio a maioría da xente non estará de
acordo con este decreto, pero logo diránnos que
é polo ben de todos aqueles que viven do mar
xa que, unha vez en mans privadas o funciona-
mento dos portos será moito máis rentable. A
verdade é que moitas corporacións son bastan-
te máis eficientes que calquer goberno dos que
tivemos, pero no nos deixemos enganar, o que
calquera empresa privada busca ca explotación
dos nosos portos non é nin a millora, nin o bie-
nestar dos mariñeiros, senón loxicamente o seu
propio lucro e expansión.
Todo esto tráeme á memoria o caso dun pesco
que nunca quixo sair a probar sorte polo mundo
adiante, manténdose sempre leal a sua patria, o
mar. Falto en palabras e sobrado en darlle a
man a quen lla pedira, gañouse a vida e o res-
peto dos que o trataron andando de patrón dun-
ha lancha xeiteira a que acabou dotando dun
motor, no tempo en que os diesel fondearon pa-
ra sempre as lanchas de vela. Conocedor das
artes e dos segredos da pesca aprendeu de seu
pai que un verdadeiro mariñeiro so se sentirá
seguro en tanto non perda de vista o mar. Can-
do se retirou, logo de que unha estenose espi-
ñal o deixase sen poder nin sequera chicar o
bote, baixaba todas as tardas ata unha tribuna*
que tiña na praia, sentaba no bancadeiro, e pa-
saba as horas ollando cara o mar, ata que o frio
ou anoite o botaban de volta para casa. O único
fillo que tivo nunca quixo saber nada do mar e
marchou xa de ben novo a estudiar a Santiago.
Alí estudou alguha cousa, casou cunha picholei-
ra, e acabou traballando nun banco. Unha tarde,
antes de que a Ley de Costas fose aprobada,
nos anos en que os primeiros especuladores
campaban as suas anchas mercardo os terreos
que a xente tiña a veira do mar, o fillo baixou
ata a praia a facerlle unha proposta ao seu pai:
-Sabe, no banco están a facerme oferta que non
podemos deixar pasar. Se vendésemos a tribu-
na e o campo de atar daríanos de sobra para
comprar un piso máis grande. Deste xeito miña
nai e “usté” poderían vir a vivir connosco a San-
tiago. Estarían os dous máis perto do seus ne-
29
tos e tamén do hospital, por si lles pasara cal-
quer cousa. Total para o que sirve agora esta
tribuna millor sacarlle algún proveito.
Siempre me pareceu terriblemente absurdo que
cousas como a humildade ou a franqueza, cuali-
dades que deberíamos admirar na xente, son
hoxe en día síntomas de debilitamento social. E
polo contrario, tazos despectivos da natureza
humana tales como a cobiza, o egoísmo ou o
interés son considerados, por unha maioria cada
vez máis grande, atributos que garantizan o éxi-
to.
-Non todos os bens neste mundo se poden com-
prar con diñeiro- dixolle o pai o fillo - Hai cousas
que non foron feitas para lucrarse con elas, es-
pero que algún día as descubras e as saibas
apreciar. Ademais, ¿de que me serve a min un
piso en Santiago se non podo ver o mar?
O longo da nosa vida, toparemos moitos momen-
tos nos que a cobiza ou a vanidade no nos dei-
xen ver máis alá dos nosos propios caprichos,
deixarse arrastrar por eles só nos levará e perder
a pouca capacidade que nos queda para traba-
llar xuntos. Ogallá non teñamos que acordar un
mal día e comprovar que xa non podemos ver o
mar nin sequera dende o peirao.
*casa donde os mariñeiros gardaban os aparel-
hos e as velas.
30
Las novedades de la LOMCE p/ Marisé Luces Tajes
La finalidad de este artículo es la de informar
sobre los cambios más significativos que se van a
producir en el curso 2014/2015 tras la implanta-
ción de la LOMCE.
Las modificaciones serán en : currículo, organi-
zación, objetivos, promoción y evaluación.
Los cursos en los que se efectuarán estos cam-
bios serán : 1º, 3º, 5º de Primaria y 1º curso de
los ciclos de Formación Profesional Básica.
ORGANIZACIÓN DE LAS ETAPAS EDUCATI-
VAS
Educación Primaria: seis cursos, desaparecen los
ciclos.
Educación Secundaria: dos ciclos. Primer ciclo de
tres cursos ( 1º,2º,3º )
Segundo ciclo: 4º curso.
Bachillerato: dos cursos con tres modalidades
Ciencias, Humanidades y Ciencias Sociales, Ar-
tes
DISTRIBUCIÓN DE LAS ASIGNATURAS EN
PRIMARIA: Se agrupan en tres bloques:
.- Asignaturas troncales:
Ciencias de la Naturaleza, Ciencias Sociales
Lengua Castellana y Literatura, Matemáticas
Primera Lengua Extranjeras
- Asignaturas específicas:
Educación Física
Religión o Valores Sociales y Cívicos, ( elección
de los Padres o tutores)
Educación Artística
Segunda Lengua Extranjera
Religión
Valores Sociales y Cívicos
Son obligatorias en todos los cursos, se
elegirá, al menos, una; depende de la oferta de la
Administración educativa y de la oferta de los cen-
tros.
-Asignaturas de libre configuración autonó-
mica: ( una o más )
Lengua Cooficial y Literatura ( obligatoria en las
Autonomías con lengua propia.
Profundización o refuerzo de las áreas troncales
Otras del bloque de las específicas no cursadas
NOVEDADES- Conocimiento del Medio Natural
Social y Cultural pasa a dividirse en dos asignatu-
ras, Ciencias de la Naturaleza y Ciencias Socia-
les.- El refuerzo de las áreas troncales se consi-
dera como una asignatura más dentro del bloque
de libre configuración.- La educación artística
queda como optativa ( puede no elegirse )
- Los alumnos deberán cursar un mínimo de 8
asignaturas, 9 en Comunidades con lengua coofi-
cial, y el máximo puede variar en función de la
oferta de la Administración educativa de cada Co-
munidad y de la oferta de los Centros.
EVALUACIÓN DE PRIMARIA
Continua y global, teniendo en cuenta el conjunto
de las áreas.
Solo se puede repetir una vez durante la etapa.
Se realizará una evaluación individualizada al
finalizar 3º y 6º. El próximo curso 2014/15 los
alumnos de 3º de todos los centros docentes de-
31
berán realizar dicha evaluación. Los criterios de
evaluación serán los mismos para todo el Esta-
do.
Si la evaluación resulta desfavorable, el equipo
docente deberá adoptar medidas, ( puede ser la
repetición ).
EVALUACIÓN FINAL DE EDUCACIÓN PRI-
MARIA (se implantará en el curso 2015/2016 )
Se evaluará a todo el alumnado al finalizar 6º.
Las pruebas serán aplicadas y calificadas por
profesorado del Sistema Educativo Español ex-
terno al centro.
FORMACIÓN PROFESIONAL BÁSICA
Se implantará el 1º curso de este programa el
próximo curso, suprimiéndose la oferta de mó-
dulos obligatorios de los Programas de Cualifi-
cación Profesional Inicial – PCPI -.
Esta formación va dirigida a alumnos que han
cursado el primer ciclo de la E.S.O. ( 1º,2º,3º ) o,
excepcionalmente, haber cursado 2º y contar
con la propuesta del equipo docente.
Es necesario tener cumplidos quince años o
cumplirlos durante el año natural en que se co-
mience, y no haber superado los diecisiete.
Los alumnos podrán permanecer cursando un
ciclo de Formación Profesional Básica un máxi-
mo de cuatro años.
CALENDARIO DE IMPLANTACIÓN DE LA
LOMCE
Curso 2014/15--------- 1º, 3º, 5º de Primaria y 1º
de Formación Profesional Básica
Curso 2015/16--------- 2º, 4º, 6º de Primaria, 1º y
3º de Secundaria, 1º Bach.
Curso 2016/17------- 2º y 4º de Secundaria, 2º
Bach. (Este curso se realizará la evaluación final
de la E.S.O. )
Corresponde a: El Gobierno fijar los conteni-
dos comunes y el horario lectivo mínimo,.
El Ministerio determinar los criterios de evalua-
ción y el grado de adquisición de las competen-
cias en relación con los contenidos de las asig-
naturas.
Las Administraciones educativas complemen-
tar los contenidos, los criterios de evaluación y
fijar el horario lectivo máximo.
Los Centros docentes complementar los con-
tenidos y configurar su oferta educativa, diseñar
e implantar métodos pedagógicos y didácticos
propios y determinar la carga horaria-
En cuanto a la asignatura de Religión, los con-
tenidos, criterios de evaluación, las decisiones
sobre utilización de libros y material didáctico,
así como la supervisión y aprobación de los mis-
mos, será competencia de las autoridades reli-
giosas.
Estos son, de un modo general, los cambios que
se van a dar el próximo curso en Primaria y F.P.
Las modificaciones en Secundaria, Bachillerato
y Formación Profesional ( grados medio y supe-
rior ) quedan aún por desarrollar.
32
José Manuel Formoso Luces (Porrúa)
Sale a pasear dúas veces ó día, (pola mañá e
pola tarde), e sempre acompañado de dúas ar-
mas imprescindibles para captar o mais natural
do día a día da su vila natal: a súa muller Pepita
e a súa cámara de bolsillo. Paseante impeniten-
te percorre tódolos currunchos da Vila e arredo-
res en longos paseos, nos que non importa que
chova ou vente; así, as súas fotos refrexan o
mais natural dos paisaxes muradáns. Sempre a
luz natural, e sempre sin pretender rebuscar as
imaxes con tomas buscadas. Así de sinxelo, tal
como él é. No seu facer de fotografo aficionado
axúdalle a súa muller, quen, pouco se queixa si
se queda atrasado nos paseos diarios, cando
dende un punto determinado busca facer varias
fotos. Os arcos da vella, as labores dos mariñei-
ros no porto, etc, son plasmados polo noso Xosé
Manuel con unha naturalidade expresiva, sinxe-
la, tal como a vida mesma, tal cal, como o seu
Muros.
Os nosos fotograf@s
33
34
Un viaxe de 100 anos entre
Muros e Peniche p/ Manuel M. Caamaño
O Compostelano foi construído pólo carpinteiro
de ribeira muradán D. Juan Malvarez Vaamonde
nos estaleiros que estaban sitos no lugar da Gar-
diña, na praia da Virxe, preto do lugar da Acea
(parroquia de Serres) do concello de Muros. Pro-
bablemente a súa botadura fose nalgún ano da
primeira década do século XX .
Hasta aquí nada que non soubésemos, de feito
creo haber publicado a súa foto na miña bitácora
xa algunha vez.
O curioso do que aquí quero subliñar e o que ven
a continuación.
Ollando a revista que se publicou a raíz do III EN-
CONTRO DE EMBARCACIÓNS TRADICIO-
NAIS . E que tivo lugar no Grove os días 3,5 e 5
do mes de Xullo do ano 1997, topeime con esta
nova que fora publicada nun diario Luso no ano
1946.
“UM LUGRE ESPANHOL FOI ENCALHADO NA
PRAIA DE PENICHE E CONSIDERA-SE PERDI-
DO” (O SECULO , Lisboa , 29/10/1946)
Peniche ,29.- O Lugre espanhol “Compostelano”,
de 120 toneladas, da praça de Vila Garcia (sic),
de onde saiu no dia 22 para Sevilha, com um ca-
rregamento de barro e madeira, encontrava-se
hoje, as 7 horas. Em frente do cabo da Roca,
com água aberta.
Tendo procurado alcançar o porto de Lisboa não
o conseguiu, devido o temporal, retrocedendo,
por isso, com rumo ao norte.
Como ás 15 horas fosse avistado ao largo da
costa sul, foi em seu socorro a trainera “Ângela
Maria”, do Sr. Valeriano Moreno, com o Arrais
Domingos Peres e o piloto deste porto que rebo-
cou o lugre e o encalhou na praia. E considerado
perdido.
O capitão, Sr Ramón Rodriguez e a sua tripu-
lação saltaram em terra onde as autoridades ma-
rítimas lhes prestaram assistência.
-------------------------------------
50 anos despois volve a aparecer o
“Compostelano”, co dragado dos peiraos de Peni-
che aparecen os restos do vello pailebote mu-
radán.
“No decurso das ultimas dragagens do Porto de
Peniche em 1995, foram descobertos na parte
NE. do Porto, em frente ao forte de cabanas,
abundantes vestígios de madeira, alguns com
grandes dimensões, que levaram ao porto o Sr.
Pinto Soares, da Junta Autônoma de Portos, a
assinalar á conservadora do Museu de Peniche a
descoberta, pedindo para ser avaliado o interesse
histórico do achado.
Após investigação preliminar subaquática feita
póla própia Conservadora e pelo arqueólogo
35
Jean-Yves Blot, foi pedida o Instituto Português
do Patrimônio Arquitetônico e Arqueológico
(IPPAR) uma autorização para registro (desenho,
fotografia, vídeo) dos vestígios, trabalho que veio
a ser iniciado em Janeiro de 1996.
As más condições de visibilidade debaixo da
água naquela altura levaram a adiar os trabalhos
até o Verão de 1996, altura em que, paralelamen-
te a escavação arqueológica do Porto da Areia
Norte..., foi executado o registro supracitado, que
neste momento (24/9/1996) se encontra pratica-
mente terminado.
A Investigação em curso permitiu provar tratar-se
de um antigo navio á vela de grandes dimensões,
tendo sido a metade traseira arrancada no decur-
so das dragagens.
A parte conservada corresponde á metade dian-
teira da embarcação, cuja madeira se encontra
bem conservada devido em parte á presença de
um carregamento de argila branca que manteve a
estrutura de madeira “in situ”.
Encontram-se visíveis numerosas cadernas da
parte central, unha escoa a sobrequilha com o
ponto de implantação do mastro de tranquete,
assim como toda a parte da proa do lado de bom-
bordo, estando conservado o costado naquela
zona, (...)
Uma investigação histórica do Dr. Lúis de Fonse-
ca, de Peniche, levou a pressupor tratar-se do
navio de transporte á vela (lugre) espanhol
“Compostelano”, naufragado em 29 de outubro de
1946.
O interesse de tal navio reside no facto de se tra-
tar de um dos últimos representantes da grande
marinha mercante a vela, numa época na que a
mecanização já tinha alterado o conjunto da ar-
quitetura naval.
A conservação duma parte significante do casco
do navio, alem do mais numa zona muito abriga-
da do Porto de Peniche, leva a considerar o sitio
como mais um testemunho da historia local e por
conseguinte , como local a preservar.
------------------------------------
Non sabemos se ao remate os restos do Com-
postelano foron sacados do mar e conservados
nalgún lugar ou museo de Peniche.
Vaites que os restos aquel airoso veleiro que
saíu da man do carpinteiro de ribeira muradán,
acaso agora están nalgún museo do país veciño.
E se non están, repousan baixo as augas da baia
de Peniche, que tamén é un bo lugar para o re-
pouso de tan fermoso navío muradán.
36
p/ Manuel Lago Alvarez.
AAA do Carme, a de Santa Isabel, a de San
Roque, a das Angustias, San Pedro,
Espírito Santo, San Xosé, as Neves,
San Marcos, etc, son varios dos nomes da cape-
las que hai en Muros, e que dan proba do profun-
do sentido relixioso que tiñan os nosos devancei-
ros. Non e que se teñan moitos datos acerca de
cómo e porqué se fundaron estas capelas, pero
buscando por aquí e por alá, atopámonos con al-
gún que outro documento, e moi en concreto un
relacionado coa fundación da Capela de San
Xosé, que se atopa no arquivo municipal de San-
tiago de Compostela.
O documento de fundación da Capela de San
Xosé, fíxose na cidade de Santiago ante o escri-
ban D. Pedro Rodríguez. Estes documentos de
antes acostumaban a ser moi pomposos, e así,
neste o que nos referimos, o escriban citado na-
rraba: <En 16 de septiembre 1709 ante el escri-
bano D. Pedro Rodríguez, poseyendo la Silla
Apostólica Ntro. M. Padre y Sr. Clemente XI, 9º de
su Pontificado y Reinando en estos Reinos de Es-
paña los Sres. D. Felipe V y Dª María Luísa Ga-
briela de Saboya y en esta ciudad de Santiago y
su Arzobispado y Sr. De todo ello el Ilmo. Y Rmo.
Sr. D. Fray Antonio de Monroy> D. Pedro Teijido
de Turnes, vecino de la villa de Muros dijo que Dª
María Luisa de Reloba su hija y de Dª Catalina
Pérez de Reloba su mujer estuvo casada por es-
pacio de catorce años falleciendo sin sucesión y
vueltos los bienes dados y adquiridos a la casa
paternal, conforme con la voluntad de la finada
fundaba una capilla bajo la advocación de San
José y que en ella se pusiera colaterales los imá-
genes del Niño Jesús y Ntra. Sra. y la presidencia
del Patriarca>.
Para construír a capela tivo que pedirse permiso o
Prelado compostelá, que tivo a ben concedelo no
lugar que naquel momento chamaban <Campo de
San Roque>, e que segundo o documento atopá-
base a entrada da vila. No mesmo documento os
fundadores institúen cinco misas rezadas cada
ano a tres reais, unha no día do Patriarca San
Xosé, outra no día do Apóstolo San Pedro, outra
o día de Santa Catalina, outra o día do Glorioso
San Blas e a outra o de San Luís, sinalando os
bens afectos a a carga para o cumprimento do
mandado.
A día de hoxe, a capela forma parte dos bens da
Fundación Angela González Argís, e no recordo
dos muradanos pervive a imaxe do Altar de estilo
barroco con columnas salomónicas coas imaxes
de San Xosé, San Blás e a Virxe, tal como ha-
bían disposto os fundadores.
A fundación da Capela de San Xosé
37
A voz dos nosos poetas
DE BIRULLOS PARA FÓRA.. De Birullos para fóra
vai un home navegando, chorando, chora que chora, chora que chora, chorando.
Coa angustia no corazón, coa dor na alma enteira,
os ollos no Caldeirón e coa alma na ribeira.
Adeus, toxos de Naraio, pampillos do Pateleiro;
floriñas do mes de maio, cereixas do "cereixeiro".
Gorrións das cabaceiras,
anduriñas do verán, pardillos de entre as toxeiras,
paspallás: canto do pan.
Fanequiñas do queixal, graxes de Pedra de Espiño;
lorchas baixo do pinal, e vellos do Outeiriño.
Braña con sembra de liño, braña con herba mollada,
braña co seu ceboliño, braña de verde sembrada.
Mordendo o eixe a deituira,
carros cargados de argueiro, ouvían na corredoira e chían polo Outeiro.
Filloas das pallagueiras,
carnes mortas do porquiño, carnes de poucas maneiras,
de todo o ano, caldiño.
Adeus mozas de Lariño que, de Muros en manada,
íades todo o camiño anda, berra, berra e anda.
(Manoel da Roura)
mil bagatelas do mar.
Vinde ver en panorama,
desde Marcote a Lagar,
un submarino asomar
por Rebordiño en pixama.
Víndeo ver, ben reclama
e merece unha postal,
en MUROS, nun soportal
e na casa aos pés da cama.
Víndeo ver conversar,
o periscopio de almea,
co Muíño da Marea,
co do Castelo de Area,
con toda A Cerca a falar…
Víndeo ver divulgar
-o seu saber de balea,
o seu sentir de serea-
mil bagatelas do mar.
http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/
Fotografía: Nieves Formoso Vidal.
38
As cores da Esteirana P/Francisco Abeijón Núñez.
Imos debullar hoxe a orixe das cores da Esteira-
na, un dos equipos máis senlleiros do fútbol da
Costa. Saberemos por qué a Esteirana viste de
roxo e azul, coas mesmas cores que o Barcelo-
na?.
Esta pregunta pode xurdir tanto cando se recibe
algunha nova do fútbol esteirán, como cando se
acerca polas instalacións do campo de fútbol
Xosé Luis Vara Olveira. Nunha impresión apre-
surada pódese concluir fácilmente en que a ves-
timenta dos equipos da Esteirana poderían de-
berse a unha certa preferencia nos siareiros da
parroquia de Esteiro polo equipo do FC Barcelo-
na.
Se ben é certo que en Esteiro hai un numeroso
grupo de xente que alenta polo equipo catalán. E
que nas fins de semana reunidos ao carón de
Heriberto Tabota no seu bar Local da Esteirana,
disfrutan coa práctica do fútbol alegre e combina-
tivo do que ven facendo gala últimamente o equi-
po barcelonés. A verdade é que a orixe das ca-
misetas con raias verticais azuis e vermellas dos
equipos equipos de fútbol de Esteiro está na ou-
tra beira do océano Atlántico, na república arxen-
tina. E máis concretamente na cidade de Bos
Aires. A capital arxentina mundialmente coñecida
por ser a quinta provincia de Galicia, debido a
que albergou a unha gran multitude de residen-
tes de orixe galega.
A práctica do fútbol chegaría a Esteiro a princi-
pios do século pasado da mán dos operarios
vascos da fábrica de conservas de peixe que a
familia Legarda instalou en Somorto contra 1915,
e que mantivo a súa actividade ata os anos
oitenta dese mesmo século. Ao igual que en moi-
tos outros portos da costa galega foron os traba-
lladores destas novas industrias os que trouxe-
ron a moda de xogar ao balón recén importada
de Ingaleterra. O certo foi que moi pronto callaría
entre os mozos esteiráns a práctica do fútbol na
praia do Artón.
Andados os anos, e como non podía ser doutro
xeito, por terse constituído como un auténtico
motor da sociedade da parroquia, sería a asocia-
ción agrarista La Protección Social Esteirana (a
coñecida sociedade), a institución que creou o
primeiro equipo de fútbol con certa estabilidade e
coa intención de competir con equipos formados
nos outros portos da ría e de toda a costa gale-
ga, cos que mantiña a entidade unha relación
comercial. No seo da sociedade formouse tamén
un equipo infantil de fútbol ao que vestiron con
camisetas feitas cos sacos de fariña do econo-
mato da sociedade. A esta indumentaria total-
mente blanca engadíuselle unha franxa vermella
39
no peito. Afortunadamente consérvase unha foto-
grafía deste equipo infantil que foi publicada por
Manuel Torres Fernández na súa obra imprescin-
dible para coñecer a evolución do fútbol en Estei-
ro.
Pero a primeira equipación de fútbol que vestiron
os mozos esteiráns foi enviada á sociedade den-
de a Arxentina por emigrantes no albor da segun-
da república española. Así me foi transmitido polo
señor Vidal, último secretario da Protección So-
cial Esteirana con quen compartín admiración
polo Celta; por Juanito Romaní, cando por fin vol-
tou a Esteiro logo dun truculento exilio político de
máis de corenta anos; e polo vello Torea de Uhía,
nas moitas tardes de fútbol que vivimos xuntos.
Aqueles emigrantes xuntaron cartos e mercaron
unha equipación completa para mandarlle ao
equipo de fútbol da sociedade esteirana de re-
cente creación. Tratábase das camisetas roxas e
azuis coas que xogaba o equipo de fútbol do seu
barrio, o San Lorenzo de Almagro. Vivían no
barrio bonaerense de Boedo, coñecido por seu
unha terra políticamente incorrecta na que vivían
moitos anarquistas, entre eles varios esteiráns.
Era un barrio humilde no que en 1908 un crego
lles conseguira a un grupo de rapaces os terreos
que precisaban para formar un equipo fútbol. Na-
cía así o Clube Atlético San Lorenzo de Alma-
gro, un equipo clásico do fútbol arxentino. Na
actualidade moi coñecido por ser o equipo favori-
to do Papa Francisco.
Co paso dos anos os equipos de fútbol de Esteiro
seguiron vestindo habitualmente con camisetas
a raias verticais roxas e azuis. Moi probablemen-
te sería esta lembranza dunha mitificada socieda-
de que estaba moi presente na memoria dos es-
teiráns naquel tempo de prohibicións da dictadura
franquista a que animou polas cores roxas e
azuis aos directivos que en 1971 inscribiron á
Esteirana para as competicións da Federación
Galega de Fútbol.
Sería deste xeito como naceu o coñecido
“sentimento roxazul” que cada semana se pode
ver polos campos de fútbol da Costa
40
COLABORA:
CONCELLO DE MUROS