1

REVISTA DIXITAL

DE ARTE E CULTURA

PORTA DOS MIGUELETES (MUROS)

FOTOGRAFIA: JOSÉ M. FORMOSO LUCES

UNHA FIESTRA EN LIBERDADE

FEITA POR MURADANS

E ADICADA A TODOLOS MURADANS

The Muros

Times

Nº 13

MAIO—2014

2

Cadro de Redacción:

Director: Jorge Lago de Pexejo

Director xefe de edición e maquetación:

Manuel Lago Álvarez

Director de edición en área de Lingua:

Henrique Monteagudo Romero

Director de edición en área de Historia e Mar:

Manuel M. Caamaño

Area de Mediciña: María Castiñeira

Area de Poesía: Manuel María Pena Silva

Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago

Area de Educación: Marisé Luces

Área de Sociedade: Quín Caamaño

Area de Música: Alianza Uhía

Área de Costumes: Manuela Tajes

Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Luces

Área de Etnografía: Manolo de Lajo

The Muros Times

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez

Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.

Depósito legal : C2437-2013

3

Indice:

Carta da Redacción Páx. 4

O Pedregal (p/ Manolo de Lajo) páx. 5

O mar na poesía galega medieval (1): MENDIÑO (p/ Henrique Monteagudo) páx. 6-7

A Nosa Xente (Luis Figueroa Ricoy) páx. 8

A Nosa Xente (Don Ramón de Artaza y Malvarez ) páx. 9

Anecdotario da parroquia de Louro (p/ Nieves Formoso vidal) páx. 10

Haille dous ingreses don Pablito… (p/ José María García Rodríguez) páx. 11

Santa Mariña de Esteiro (p/ Elixio Vieites) páx. 12

O San Xoán en Portugalete (p/ Ía Lago Uhía) páx. 13

Entrevista a Tono Beiro (p/ Jorge lago de Pexejo) páx.14-17

Setas con espiñas (p/ Amado Barrera) páx. 18-19

O Larache (III) (p/ Manuel M. Caamaño ) páx. 20-21

A Fábrica de Anido (p/ Xokas Figueiras) páx. 22

Señor cura peche o libro (p/ Manuel Lago Alvarez) páx. 23

Nutrición: consejos básicos para enfermos con cáncer (p/ Dra. Castiñeira) páx. 24-25

As últimas palabras dos homes célebres (p/ Marcelino García Lariño) páx. 26-27

Lembranzas dun vello mariñeiro (p/ Pedro Caamaño Lago) páx. 28-30

Novas de onte (Manuel Lago Alvarez) páx. 31

Os nosos fotógrafos (Campio Piñeiro) páx. 32-33

Cruceiros de Muros (V) páx. 34-35

O Velorio (por/ Jorge Lago de Pexejo) páx. 36

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, José Mª García Rodríguez) páx. 37

As tallas da Parroquial de Muros (p/ Manuel Lago Álvarez) páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions

verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

The Muros Times Nº 13 - MAIO—2014

4

Carta da Redacción:

Un mes mais a revista The Muros Times acude a

súa cita mensual, e o fai con temas interesantes

que de seguro serán do gusto dos lectores.

Que cada mes esta revista dixital poda estar a dis-

posición de todos non e unha tarefa fácil. Ó traba-

llo de dar contido as páxinas hai que engadirlle o

ter que soportar ácidas críticas, que sen base nin

fundamento, florean por aquí e por acolá. Cando a crítica e construtiva pois sexa

benvida, pero cando provén do mais fondo resintimento… quen as recibe, non po-

de nin debe quedarse calado.

Cando naceu TMT, os fundadores fixámonos uns obxetivos moi claros. O primeiro

que TMT nacía para pór en valor a Muros e as súas terras. O segundo que TMT ia

ser unha revista plural, e polo tanto aberta a todos, e na que calquera, indepen-

dentemente do seu pensar podería colaborar na revista, e xunto con isto, que TMT

tiña que ser dirixida a todo tipo de público calquera que fose o seu pensar persoal.

Isto cúmprese e cumprirase de forma rigorosa, e con estes parámetros TMT invi-

tou e invita a colaborar coa revista a todos sen excepción. E así seguiremos.

Que TMT nace baixo o abrigo de persoas que son administradoras de páxinas de

redes sociais, que con notable éxito tamén poñen en valor a Muros, e un feito pal-

pable, pero en ningún caso TMT e un apéndice destas páxinas nin dos seus crea-

dores. O que se poda ler ou opinar en páxinas como I Love Muros ou Muradanos

na Diáspora, nada ten que ver con TMT.

Os que escribimos e colaboramos con TMT, maioritariamente somos mulleres e

homes que non temos títulos. Somos persoas que escribimos coa mellor das in-

tencións. Que a un se lle escape un erro, como, por exemplo, pór un <Xan>, can-

do debera pór <Pedro>, non pode converterse en <causus belli> de ninguén. Si

hai erros, se corrixen e punto. Lonxe de nós o querer denostar a ninguén; lonxe de

nós calquer ánimo de provocación. Aquí se está a falar de historia, de arte, de cul-

tura, de tradicións. Estase para divulgar, e isto nunca se fai pontificando, polo que

todo e discutible; todo está sometido a crítica, pero o que non e admisible e que as

críticas se fagan co argumento primeiro de que os que escriben en TMT son

<ninguén>, porque non teñen títulos. E o mal de sempre… o mal que levou e leva

os pobos a súa decadencia. Nas terras de Muros chámase <pesar>. O noso con-

sello: que deixen o <pesar> e se poñan a PENSAR.

5

O PEDREGAL p/ Manolo de Lajo

Vendo que o verán está petando a

porta, gustaríame recomendarvos un

entorno cunha gran riqueza xeolóxica e

mitolóxica, ademáis de ser unha ruta

de senderismo inmellorable.

O Pedregal e un afloramento graníti-

co de máis de 700 hectareas que se

alza impoñente sobre a enseada de Es-

teiro e polo Val da Silvosa.

Está cheo de espazos a modo de pe-

quenas covas e altas pedras aseme-

llando fortalezas. Destaca a enigmática

Pedra Pía, unha inmensa rocha cunha

gran pía a xeito de trono, donde na

parte inferior aparecen como unha se-

rie de coviñas que semellan ser ben

antíguas, e sobre a pía hai grabadas

un conxunto de cruces de varios for-

matos distintos rematando coa letra M

na parte superior, quizáis en alusión a

Santa Mariña, patroa de Esteiro. Con-

tan as malas línguas que foi un altar

celta donde os castrexos ofrecian os

séus sacrificios, e que logo foi cristiani-

zado co paso do tempo.

Logo de rebasar a Pedra Pía segui-

mos ate chegar a coñecida Pedra do

Cadro, cunha cavidade entre penedos

que ten na súa entrada unha pedra

cunha cruz grabada e tres coviñas,

conxunto pétrico que representa un

complexo elevado controlando o val do

río Maior e que pecha por o norte no

Castelo Altomedieval que cos séus 320

metros se cree que foi unha das moi-

tas moradías da raiña Lupa, oxe ente-

rrada e cuberta de ouro debaixo da La-

xe da Moa no coñecido como Olimpo

Celta ou Monte do Pindo.

Por a outra cara, descendo por o val

do río Rateira hacía Abelleira, Encon-

trámonos co Pedregal de Pando e a Pe-

dra das Cruces xunto o Campo da Er-

mida, da que so quedan os restos. Se-

guindo a ruta topámonos ca Braña, o

Campo de Pedro coa súa fonte e a Pe-

dra dos Cabalos, chamada así por ser-

vir de refuxio a ditos animales. Tamén

hai quen a chama da Ferradura, por

ter a pegada do cabalo de Santiago

Apóstolo nún dos séus moitos saltos

voltando do Monte Louro de expulsar

os mouros.

6

Como é ben sabido, no século XIII flo-

receu en Galicia unha escola poética

que cultivou con extraordinaria brillan-

tez o noso idioma, que así pasou a ser

unha das linguas literarias máis madru-

gadoras de Europa. Un dos trazos máis

característicos da nosa lírica medieval é

a poderosa presenza do mar, un ele-

mento case ausente na maior parte dos

poetas europeos daqueles tempos.

Imos comezar unha serie en que esco-

lleremos algún dos textos máis desta-

cados polo tema mariñeiro. Ofrecere-

mos un texto medieval adaptado, un

pouco modernizado, cunha pequena

explicación para facilitar a súa com-

prensión.

Para inaugurar a serie, é obrigado po-

ñer en primeiro lugar a famosa cantiga

de Mendiño (nome diminutivo de Men-

do, que era moi común naquel tempo),

un modesto xograr de Vigo ou as súas

proximidades (que no século XIII era

unha pequena poboación), que sitúa o

seu poema na Illa de San Simón, locali-

zado no fondo da mesma ría.

Estaba eu na ermida de San Simón

e cercáronme as ondas que grandes son.

Eu agardando o meu amigo! E virá?

Estando na ermida ante o altar,

cercáronme as ondas grandes do mar.

Eu agardando o meu amigo! E virá?

E cercáronme as ondas que grandes son;

non teño barqueiro nin remador.

Eu agardando o meu amigo! E virá?

E cercáronme as ondas do alto mar;

non teño barqueiro nin sei remar.

Eu agardando o meu amigo! E virá?

p/ Henrique Monteagudo

7

Non teño barqueiro nin remador:

morrerei, fermosa, no mar maior.

Eu agardando o meu amigo! E virá?

Non teño barqueiro nin sei remar:

morrerei, fermosa, no alto mar.

Eu agardando meu amigo! E virá?

A cantiga presenta unha moza namora-

da que tiña unha cita co seu amigo na

ermida de San Simón, situada no pe-

queno illote do mesmo nome. A moza

espera e el non dá chegado. A rapaza

seguramente fora á illa con marea baixa

pero mentres espera o mar vai enchen-

do e está cada vez máis angustiada,

sentíndose soíña e abandonada. Non ten

barqueiro que a devolva a terra e o seu

amigo non aparece. A súa desespera-

ción vai en aumento conforme ve que a

marea está cada vez máis chea e as on-

das máis e máis bravas. Tal é a súa an-

gustia que xa se ve a si mesma morta

afogada no mar.

Esta cantiga é unha das máis célebres

dos nosos cancioneiros trobadorescos. O

seu gran acerto é que alcanza unha for-

te expresividade e unha crecente inten-

sidade dramática, conseguida cuns pou-

cos motivos (a ermida, o mar, as ondas,

o barqueiro) e unha extrema sinxeleza

de construción: versos que se repiten

cambiando algunhas palabras (chámase

leixa-pren). A reiteración constante dos

versos evoca o ritmo das grandes ondas

e expresa con moita eficacia a sensación

de terror e a angustia que vai dominan-

do a moza ao verse sen escapatoria, ro-

deada polo alto mar. Existen varias gra-

vacións que ofrecen versións musicadas

desta cantiga, pois, como o propio nome

cantiga o di, estas composicións estaban

destinadas ao canto. Eu recomendo es-

pecialmente a versión da magnífica can-

tante polaca Paulina Ceremuzynska, no

disco E moiro-me d’amor. Noutro artigo

reproduciremos e comentaremos unha

cantiga mariña máis dos nosos cancio-

neiros trobadorescos.

8

Emilio Figueroa

Ricoy Chamámoslle Luís, pero contra todo pronóstico,

resulta que non se chama Luís. E estas cousas

pasan en Muros, onde todo non é como parece.

O seu nome de pila e Emilio, e os seus apelidos

Figueroa Ricoy, muradán, nado na rúa Axesta no

ano 1953. Os seus pais foron Francisca Ricoy He-

redia e Bartolomé Figueroa Barreiros, a quen

coñeciamos por <jatita>, e que foi unha das mello-

res voces de Muros e a súa contorna. O noso

Luís, cantar canta algo, pero que conste que él

non e o culpable da moita choiva que cae en Mu-

ros.

De pequeno foi a escola de D. Manuel Parada,

de Don Vicente e de Don José Beiro, e os trece

anos puxérono a traballar no mar, e fíxoo nun bar-

co de pesca que se chamaba <así es la vida>.

Con dezaseis anos e unha maleta pequena saleú

para embarcar en Bilbao nun pequeno mercante

que se chamaba <Pilar Guezuraga>. E volta para

Muros… e de Muros para Ferrol, para facer a ins-

trución militar; e de Ferrol para Madrid, onde fixo o

servizo no hospital militar <Los Molinos de Guada-

rrama>.

Casou ós vintetrés anos con Carmen García Caa-

maño. Froito do matrimonio foron tres fillos e dous

netos, que son como pequenos terremotos que

enchen a Luís e a Carmen de gran ledicia.

Mariño por vocación, surcou tódolos mares do

mundo en diferentes barcos. Nun deles, un barco

de pasaxe de bandeira norueguesa, o Royal

Viking Sea, traballou de axudante de cociña.

Desta etapa lembra que tiñan que facer de co-

mer para novecentas persoas, e que visto o

visto… non lle quedaron ganas de facer de co-

mer para ninguén mais, por elo dí que na casa

non fai nin un ovo. Tamén traballou como

bombeiro nun petroleiro de armadores norte-

americanos, de 364.000 T. de rexistro. O bu-

que era tan grande que para ir de proa a popa

había que facelo en bicicleta.

Ahora, xa xubilado, adica o seu tempo a súa

familia. Os seus netos son a súa pasión. Gran-

des paseos polo muelle, charlar cos amigos e

adicarse a cultivar unha pequena horta, que

dará froitos cando lle chegue o tempo, son ago-

ra os seus hobbys.

A NOSA XENTE

9

con su hijo Don Ramón de Artaza Blázquez)

“Las Rías Gallegas”. (Obra escrita por encar-

go del Centro Gallego de Buenos Aires)

“Derechos del niño antes y después de na-

cer. Su educación inicial” (Estudios sociales)

“Historia de Muros” (Apéndice final). En cola-

boración con su

hijo Don Ramón

de Artaza Bláz-

quez. Cronista

Oficial de Muros.

Académico Co-

rrespondiente de

la Real Gallega.

“El signo de la

Cruz” (Estudios

históricos).

De la importancia

de la obra

“Recuerdos de

la Muy Noble, Muy Leal y Muy Humanitaria

Villa de Muros”, da cuenta el hecho de que

por Real Orden, publicada en la Gaceta de Ma-

drid, número 257 de 13 de septiembre de 1912,

“S.M. el Rey (q.D.g) se ha servido disponer

que, con destino a las Bibliotecas públicas del

Estado, se adquieran 78 ejemplares de dicha

obra...”.

La muerte le sorprendió el 29 de diciembre de

1976, estando próximo a cumplir cien años.

Sus restos mortales fueron enterrados en el

panteón familiar de la Iglesia de Las Angustias

de Muros. Hasta el momento de su muerte Don

Ramón disfrutó de sus portentosas facultades

mentales y de la más grande consideración de

sus numerosos lectores. Por acuerdo plenario

de la Corporación municipal de Muros, un cole-

gio de enseñanza lleva su nombre, en recono-

cimiento a su persona y a su gran obra, que fue

capaz de rescatar para Muros y para las gene-

raciones futuras, la historia de la Villa, como

parte importante de la historia de Galicia y de

España.

A NOSA XENTE

Don Ramón de Artaza

y Malvarez Don Ramón nació en Muros el día 6 de marzo de

1877. Desde muy joven despuntó como un gran

estudioso de la historia de la Villa que le vio nacer.

Abogado de profesión, se casó en dos ocasiones:

la primera con Doña María Luisa Elices Gasset, y

la segunda con Doña Mercedes Blázquez Jiménez

-Arenas. Fue Cronista Oficial de Muros y autor de

varias obras históricas sobre la Villa.

Don Ramón fue elegido académico numerario de

la Real Academia Gallega el 22 de abril de 1918, e

ingresó el 22 de noviembre de 1939. El discurso

preparado para la toma de posesión, titulado

“Gremios y cofradías”, no fue leído en el solemne

acto por circunstancias que también alcanzaron a

otros académicos electos.

En el año 1922, la Real Academia de la Historia le

concedió el premio “Al Talento”, por su obra

“Muros, páginas de su Historia”, que fue com-

pletada con otra que lleva por título “La Villa de

Muros y su distrito” (Obra editada por el munici-

pio de Muros y que fue realizada en colaboración

de sus hijos Ramón y Antonio de Artaza Blázquez)

y en 1962 con el “Apéndice documental”.

Otros trabajos de don Ramón fueron:

“Ante el palenque” (artículos) “El Serafín de

Asís”. “Tres fechas memorables”. “La Recon-

quista de Santiago en 1809”. (Obra premiada en

el Certamen Histórico de Santiago y por Ministerio

de la Guerra). “Da Nosa Terra”. “Gremios y co-

fradías”. “Diego de Muros III”. (Premiada en el

Certamen de la Lengua Gallega de la Liga de Ami-

gos de Santiago de 27 de julio de 1924).

“Gelmirez y su época”. (Premiada con el primer

premio en los Juegos Florales de Santiago de

1945. Mantenedor el Presidente de la Real Acade-

mia Española, Sr. Pemán). “De mi tie-

rra” (Cuentos, Decires y Leyendas). Premiada en

los Juegos Florales de 1945. “Apéndice al libro

Muros, Páginas de su Historia”. (en colaboración

10

Anecdotario da Parroquia de Louro:

p/ Nieves Formoso Vidal

No ano 1307 xa existía a fegresía de Louro. A

sacristía fíxose no ano 1633. A imaxe de San-

tiago Apóstolo a cabalo mercouse no ano

1703. A igrexa alargouse no ano 1720. A por-

ta lateral abriuse no ano 1732. A imaxe do

Nazareno e do ano 1753. O retablo do altar

maior do ano 1770. A pila bautismal de grani-

to do ano 1801. O traslado das imaxes da

Magdalena e de San Roque dende a capela de

Louro, fixose no ano 1853. A espadaña e do

ano 1860. A imaxe da Dolorosa e do ano

1861. O cemiterio abreuse no ano 1879 ( an-

tes soterrabase no interior da igrexa).

Nos libros sacramentais, os primeiros anota-

dos foron: o 5 de xuño de 1619, o bautismo

do fillo de Fº de Louro e de Branca, a súa mu-

ller. O neno puxeronlle de nome: Fº (consta

así). No libro de matrimonios: o de Juan de

Louro con Dominga de Outeiro, o 3 de agosto

de 1619, e no de defuncions, refréxase a de

<Mayor de Taxes>, o 11 de xullo de 1618.

A Capela da Magdalena do Monte foi destruída

por un raio en 1719, pasando a imaxe, que

ainda se conserva, a capela de San Roque.

O cáliz de prata, que aínda se usa na actuali-

dade, foi doado por D. Antonio de Rama, pá-

rroco que foi de Louro, a principios do século

XVIII (1712).

No ano 1875, o Papa Pío IX concedeu

<gracias especiais> aos fieis que visitaran a

igrexa de Louro o 22 de xullo, confesando e

comulgando. Así naceu a Romaría da Magda-

lena.

Os párrocos, dende o ano 1618, foron:

1618 D. Baltasar Montouto.

1636 Frei Juan González, ofm.

1649 D. Francisco Dominguez

1664 D. Alonso Núñez

1692 D. Antonio de Rama

1725 D. Miguel de Lisi

1736 D. Antonio Romero

1744 D. Theodoro de Rama

1750 D. Domingo A. González

1778 D. Jacobo Hermida

1779 D. Juan A. Rivadeneyra

1785 D. Juan Romero

1789 D. J. Martín Martínez

1797 D. José A. Baleira

1805 D. Pedro Gómez

1822 D. José L. Varela

1841 Frei Agustín García

1857 D. José L. Insua

Nove anos vacante

D. Manuel Louro, D. Agustín Lojo

1886 D. Ramón Neira

1900 D. Fernando Siaba

1912 D. José H. Moscoso

1914 D. José Ferreira

1921 D. Santiago Lamas

1936 D. José Lourido

1946 D. Santiago Radio

1953 D. Alejandro Ballo

1959 D. Juan M. Fernández

1962 D. Manuel Molinos

1983 Frei Eladio González

1989 Frei Manuel L. Sucasas

2001 Frei Humberto Castro Soto

2013 Frei José M. Castiñeira González.

11

HAILLE DOUS INGRESES DON PABLITO...

p/ José María García Rodríguez

Cando eu era "musiño", saia correndo da casa da Praza, pasaba diante da tenda de meu avó Sidros García,

home moi branco cos ollos, azúes, dobraba pola casa do Raboto e iña Canavaia abaixo pra estrada que lle

chamabamos carreteira, Beiriña do mar, deixando a

man dereita a fonda de Xacobo, dobraba a esquerda

pra ir a un banco de pau que había diante de en cás

Carlotiña, E ficaba admirado, venda a Ezequiel cun xor-

nal en ingrés, antre as mans. Ezequiel fora a Nova Yor-

que. Chegara, traballou de carpinteiro un pouco tempo,

deprendeu catro palabriñas, meteuse nunha briga, co-

llérono e deportárono. Nunca mais podería voltar aos

Estados Unidos de Améreca. Non trouxo diñeiro, pro si

"The New York Times", un númaro dos domingos. Sen-

tábase a tardiña, diante de en cas Carlota, e cando a folla do xornal tiña gravura, pofliao direito. Si non, o

mesmo lie daba teio ao direito ao revés. E nós, alumnos da escola de Alexandre da Pepuda, ficabamos boca

aberta. Ezequiel non sabia léelo castelán, pro o ingrés leiao o direito e o revés. ¿Cómo podería? Colleu sona

de home liste. ¡Sabía; ingrés¡. Nunha veceira, en que iñan ir uns turistas riba duns baixios da ría con risco

de afogarse, chamaron a Ezequiel. Pra que lles falase por un fututo que coido que lle chaman "altavoz".

—¡Eh, mister! ¡Go fora! ¡It is very good de piedras! —We don't understand, lle responderon.

—Xustamente, mister, onde están, very good de piedras... ¡Stones; Raio! entendérono e fóronse. E ficou a

Vila inteira coa boca aberta. ¡Raio¡ entendérono e fóronse. ;Faloulles e salvounos! Houbo quen pensou que

lle deberan os americanos unha recompensa. Non lle chegou. O que lle chegou foi ao alcalde, que era don

Pablito, unha carta na lingua de Shakespeare. E díxolle o segredario:

—Estamos salvados, don Pablito, chame a Ezequiel.

Dito e feito. Chamouno. Veu. Doulle a carta. Colleuna. Unha volta, outra reviravolta, mesmo coma fan os xíl-

garos que os de "La suerte del pajarito", que todos son de Santa Cristina, portiño de Noia, levan polas festas

da bisbarra. Don Pablito non lle quitaba ollo. Nin Ezequiel quitaba ollo do papel. Respirou fondo.

—Señor alcalde, haille dous ingreses. O ingrés de Londón e o ingrés de Soutantón. (Southampton, debera

querer dicir). No ingrés de Londón, vostede ve esquirto Shakespeare, lese o mesmiño, e significa "xa que

che espero". Pro no ingrés de Soutanton, vostede ten que ler "xekspiar': e significa "a madre que che pa-

reu..." Iste puñeteiro ingrés, dista puñeteira carta, elle de Soutantón e non lle entendo nin puñeteira verba.

Saloucou don Pablito: —Amocámola.

Ezequiel foise. Cando se correu o conto, Pepiña do Millón, berraba na Praza do Cristo:

—¡Ise Ezequiel e un payaso! . Saleu a porta da casa a muller de Luís do Peludo.

—¿Vostede quer dicir espantallo, merdeira? ¡Sabe ingrés e sabe ingrés, que si nono soubera, aquiles turis-

tas afóganse! Coma si non houbera pasado ren, no outro dia. eu corrín pola Canavala abaixo, por diante da

casa do Raboto e pareime portiño de en cas Carnotiña. Ezequiel estaba sentado no banco, e si, señor, mi-

reino ben, lía o xornal ao dereito e ao revés. Alexandre da Pepuda, noso mestre, lia o castelán ao dereito e

tiña abondo. Deus llo pague.

12

Santa Mariña de Esteiro

p/ Elixio Vieites.

Tipo de ben: Ermida,

Concello: Muros

Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)

Lugar: Solleiros

Outra denominación do ben:

Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII),

Descrición:

Pequena capela dunha nave cuberta a dúas

aguas. De estilo neoclásico, aprécianse algúns

elemento románicos, reaproveitados probable-

mente de outra obra anterior. A fachada é sinxela,

rematada nun frontón con pináculos, e cunha por-

ta rectangular e unha pequena ventana. Retoca-

da na década dos sesenta, no interior ten tres

arcos de medio punto sobre piares cadrados ado-

sados que sosteñen unha bóveda de canón, máis

estreita no altar maior. Posúe catro tallas de ma-

deira: a virxe das Dores, con manto de veludo; o

Perpétuo Socorro; a Purísima Concepción e San-

to Antón; presididas todas por Santa Mariña nun-

ha ábsida plana sen retablo. Forma un fermoso

conxunto co cemiterio e o campanario illado da

igrexa ao lado do que fora o camiño real e a uns

setenta metros da mesma. A igrexa honra, pois, a

Santa Mariña, filla dun sacerdote pagán, que

poida que nacera en Xinzo de Limia. Foi mártir,

degolada por non casar co prefecto romano Oli-

vio, e denunciada por cristiá.

Propiedade: Pública Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas:

A Freguesía de Santa Mariña de Esteiro. Xosé Agrelo Hermo F.Abeijón Núñez. Cuadernos Crui-ceiro do Rego. Ed Toxosoutos ISBN 84-96259-31-5, ano 2004.

http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/mapes/MUROS/documents/22396CA011.pdf

13

p/ Ía Lago Uhía

O Muros que eu recordo na miña infancia non era

moi distinto ao que agora podemos ver, as rúas

non cambiaron moito dende fai 20 anos e os edifi-

cios tampouco son moi distintos, pero Serres si

que poida que cambiase moito máis. Lembro os

San Xoans en Portugalete, e a disputa que manti-

ñamos cos da Virxe e os da Acea por ver quen

facía a "farsa" máis grande. Eu era unha nena

cando as rúas de Portugalete estaban cheas de

rapaces e entre nós a diferencia de idade era bas-

tante grande, lembro como comezabamos ao me-

llor dúas semás antes e subiamos a Agriña en

busca de xestas e loureiros, e como as veces apa-

recía algún dos carneiros de miña tia Juanita do

Pardelo que nos facía correr como se non hoube-

se mañá. Tiñamos un sistema de organización ben

marcado, os rapaces maiores cortaban, e nos ca-

rrexabamos ata o parque do Furón, eu non conta-

ba máis de sete ou oito anos, e a forza nunca foi o

meu don, máis aínda así alí baixabamos miña pri-

ma e eu con cadansúa pola de xesta, todas cheas

e orgullosas de axudarlle aos "grandes", aínda que

a maioría das veces algún dos que tiñan máis for-

za ca nós acababa por levar a súa, a nosa, e aín-

da por riba tamén a nós sentadas riba das xesti-

ñas. Os dous días antes de San Xoan deixabámo-

los pra ir porta por porta preguntándolle a xente se

querían botar algo a lareira e acababamos por

xuntar tamén mobles vellos, bolsas de roupa que

quedaran pequenas e incluso máis de unha vez

algún que outro bote de remos que quedara triste-

mente abandonado porque o seu dono xa non po-

día ir ao mar, ¡Quei chorei o día que queimamos o

bote de señor Xan da Acea! O día 23 chegaba a

festa, e todos os veciños nos axudaban a baixar

todo o que xuntaramos ata a praia, nos eramos

uns rapaces e tiñamos que cruza-la estrada, e

sempre había algún conductor con gañas de

amargarno-la festa, pero pra eso estaban os maio-

res, que impoñían máis respeto, e non reparaban

en cortar o tráfico se era preciso e cantarlle as

cuarenta se facía falta a algún dos municipais que

chegaban ata alí con gañas de poñer inconvintes

no que pra moitos era o día máis esperado do

ano. Cando o Sol se ía agachando, comezaba a

impaciencia por prenderlle lume, algunha nai dicía

que había que ir prendendoa xa, que os máis pe-

quenos tiñan que ir pra cama, os rapaces máis

vellos querían agardar ata as 12 como dicía a tra-

dición, ao final soíamos chegar a un "nin pra ti nin

pra min" e a iso das 11:30 os privilexiados pren-

dían as súas antorchas feitas con trapos e ramas

e plantabanlle lume a aquela montaña de polas e

recor-dos, os "grandes", como nos lles chamaba-

mos, aca-baban por bañarse no mar, e os máis

pequenos pro-testabamoslle a nosas nais que non

nos deixaban ir canda eles. Logo viña a nosa festi-

ña, cada un de nos puxera unhas cen pesetas e

facíamos unha churrascadiña, unhas cantas Coca-

colas e montabamos a mellor das festas que unha

rapaza coma min se podía imaxinar, e xa pra re-

matar, unha vez todos estabamos comidiños, non

sei se por tradición ou por costume propia, enchía-

mos as botellas dos refrescos e caldeiros de auga

e comezabamos unha guerra que chegaba dende

Espiñaredo ata ao cruce da Tremenda mollándo-

nos uns aos outros, daquela, eu e miña prima, por

ser as máis pequenas, case sempre rematabamos

máis sequiñas que os demais, nós pensabamos

que eramos unhas expertas nisto da guerra de

San Xoan, pero agora, con unas cantos aniños

máis, penso que por moito que correramos ou nos

agacharamos, máis ben era porque "os grandes"

de Portugalete, aínda que nos deixasen participar

en todo como se fosemos un máis, tampouco que-

rían que pasasemos a humillación que supoñía

papar un caldeirazo e chegar a casa molladiñas

coma pitos

O Caixón da Memoria

(O San Xoán en Portugalete)

14

ENTREVISTA

Entrevista a

Tono Beiro por Jorge Lago de Pexejo

É de rigor presentar a todos os entrevistados,

pero Tono Beiro apenas necesita carta de pre-

sentación pois é tan coñecido aquí na súa te-

rra adoptiva como na que deixou xa hai bas-

tantes anos para buscar como todos nós na

diáspora mellores oportunidades e conse-

guiuno. Home de familia, traballador infatiga-

ble e metido de cheo nas actividades culturais

da colonia galego-muradana de Nova York e

sempre coa inquietude do que está aconte-

cendo no seu Louro natal. Empecemos a con-

versación e deixemos que sexa él o que nos

diga un pouco da súa vida antes de decidir

virse aos EUA e consecuentemente a súa traxec-

toria newyorkina.

J.L._ Tono Beiro, ti estudaches na Escola Náutica

de Vigo, polo tanto un asumiría que o teu destino

sería o mar. Como é que viñeches a parar a Nova

York?

Tono Beiro ._ Pois a vida que da muitas voltas.

Apareciume a oportunidade de quedar en terra

con 22 anos alquilando unha discoteca, pero

era mui novo para tanto ajetreo, vin dar unha

volta a ver o que habia e xa ves, 29 anos na

América.

J.L. _ Pois si, unha historia que se repite constan-

temente e que a pesar das súas variantes a todos

nos é familiar.

Cal foi a túa primeira impresión do páis, gustoute,

decepcionoute, tiveches momentos de mandar

todo a paseo e volver ou polo contrario adaptá-

chesche inmediatamente anticipando que este era

o país onde tiñas máis ou menos asegurado o teu

futuro?

Tono Beiro._ A verdade é que fui duro a pesar

de que sempre tiven axuda tanto familiar como

ter a sorte de coñecer amigos que ainda per-

duran como tales, pero unha vez que conse-

guín un traballo mais ou menos estable sí me

dei conta de que acertara co meu porvir.

J.L._ Sen dúbida que fai máis levadeiro adaptarse

cando te encontras rodeado de xente que coñe-

ces. Supoño que como é habitual ao chegar aquí,

xa empezaches a traballar sen case te dar tempo

a desfacer a maleta.

Tono Beiro._ Pois non, o meu primeiro traba-

llo por casi dous meses fui facer a compra coa

miña sogra e ir a lavanderia coa miña filla,

tempos mui duros para un rapaz que quería

comer o mundo. Pero gracias que arredor meu

sempre hubo mui boa xente, o final conseguín

meterme nun mundo laboral apasionante.

15

J.L._ Cóntanos.

Tono Beiro._ Pois empecei no ramo da cons-

truccion e traballei hasta fartarme, pero un bo

día decidín facer uns cursos de planos, un de

topgrafia e algún mais e a partir de ahi cam-

bioume a vida totalmente, conseguín un traba-

llo que me gustaba e no cal disfrutei muito.

J.L._ E remataches realizando o "Américan

Dream": Ser propietario. Ao pouco tempo cambia-

ches a Queens polo condado de Nassau como

dono dunha preciosa casa.

Supoño que iso marcaría un antes e un despois,

un xeito de aceptar que un xa é máis de aquí que

de alá, facer fogar e botar novas raíces onde fu-

ches a buscar mellores oportunidades.

Tono Beiro._ Pois realmente non, a de Nassau

xa era a segunda casa que normalmente xa é a

que pensas que será a definitiva, pero eu no

teño tan claro porque na miña testa sigue a

idea de sentar a miña base final na nosa terra,

sempre desde o máximo respeto e cariño o

país que me axudou a logralo.

J.L._ Sempre mantiveches vivo ese desexo de

volver á terra, e o transcorrer dos anos non mino-

rou o teu afán de seguir en contacto coa túa xen-

te, co teu Louro. As túas visitas a Muros foron

constantes e periódicas e antes do fenómeno

de facebook e os medios sociais, esperábase o

teu retorno para poñerse a o día do que estaba

pasando alá.

A túa casa foi e segue sendo tamén sitio

de xuntanzas inesquecibles polo simple feito de

celebrar algo e de estar cos teus, signo inequívo-

co da túa xenerosidade que se demostra cumpri-

damente pola gama de manxares coa que agasa-

llas a os que che visitan e que sempre son en cla-

ve galega xa sexan callos, polbo, lubrigantes, cen-

tolas…

E tamén estando aquí estiveches sempre envolvi-

do en diversas actividades que ofrecen as asocia-

cións culturais que temos aquí.

Con isto quero resaltar o grande apego que manti-

veches sempre por todo o noso e agregar que

descubriches outra faceta das moitas que posúes

cantando no coro de Casa Galicia, teño que decir

que o fas moi ben. Cómo foi que te meteches a

cantar?

Tono Beiro._ Eu son un home que me gusta

muitisimo unha boa cea, un bo seran e unhas

boas cantareas, sempre por suposto rodeado

duns bos amigos!! como que me quedei un

pouco no pasado. Unha cousa que non me

costa nada e cociñar para 10 ou 20 sempre que

a compañia vala a pena.

O da coral ven desde que un bo dia un tal se-

ñor Valentín, director da coral de Noia ven o

Instituto recruitar xente para unha coral xuve-

nil e escolliume cantando "las flechas del

amor" de Karina. Por certo que éramos uns

cuantos muradáns, Maricielo de Louro, Manola

do Cabo, Naso (DEP) e un fenómeno como era

o fallecido e ben querido Manolo Siaba. Con

tanto talento ganamos dous anos seguidos o

concurso de Nata, na Coruña e Santiago. Anos

máis tarde D. Manolo daquela director da coral

16

de Muros chamoume para cantar con eles o

que fixen pero solo actuei unha vez na Iglesia

de Muros e xa que daquela crucei o charco. E

fai uns 3 ou 4 anos gracias o empeño de dous

amigos metinme na coral de casa Galicia na

que estou encantado da vida!

J.L._ Iso parece, ademais tedes un director entu-

siasta e de moito talento.

Pero non te limitas só ás actividades corais, ade-

mais de ser membro do comité da Glosa, o teu

saber facer foi instrumental para que

os muradanos na diáspora newiorkina lle desen

tan boa benvida á alcaldesa de Muros e agora

estás metido de cheo organizando un acontece-

mento que require moito talento loxístico ademáis

de dedicación, refírome a facer posible a visita do

grupo folclórico Ximiela.

Tono Beiro._ O do comité de Glosa é un traba-

llo no que non ganas nunca porque cando se

toca o tema dos cartos a ninguén lle gusta que

lle miren onde os mete ,en canto o tema da al-

caldesa fui relativamente fácil ainda que non

tivemos muito tempo nin posibilidades de fa-

celo o sábado que traeria mais xente, pero ao

final saliu todo mui ben. O tema de Ximiela e

muitísimo máis complexio xa que traer 30 per-

sonas a NY cos precios que se gastan as Ibe-

rias de turno é un proxecto que require muito

diñeiro, pero en eso estamos traballando. Te-

mos unha cea o 19 de Abril na casa Galicia,

andamos vendendo rifas e estamos en conver-

sas co centro Orensano de Newark e co Circu-

lo Español de Queens para entre todos lograr

este objetivo. O mestre da coral Alberto Carbo-

nell e un fenómeno, solo hai que mirar o seu

nome en Google e xa ves que é un músico con

cualidades propias ademáis de ser músico de

estirpe.

J.L. _ Ti pensas que hai suficiente entusiasmo na

colonia muradano-newiorkina e os seus estados

periféricos como para facer viable tal empresa?

Refírome por suposto ao proxecto de traer

a Ximiela a Nova York.

Tono Beiro._ Entusiasmo eu diría que non, pe-

ro entusiasmados hai algúns e eses poucos

vamos tratar de que os demais se enreden e

facelo posible, xa o falamos na primeira xun-

tanza que tivemos, se fora fácil xa o farían ou-

tros, pero as cousas que custan son as que o

final che dan máis satisfaccións.

J.L_ Segundo teño entendido a visita

de Ximiela será en Outubro e de seguro que nos

van a ofrecer un espectáculo memorable. Dado o

esforzo que estades a poñer e anticipando que o

entusiasmo non diminúa, este evento vai a crear

un precedente e supoño que non será a primeira

nin a última institución artístico-

cultural muradana que nos visite.

Tono Beiro._ Ese e o noso obxetivo, si pode-

mos traelos, toda diáspora poderá disfrutar

deles. A nosa idea final e poder crear un Dia

de Muros en NY. Si esto nos sale ben, a xente

ainda se motivará máis.

J.L._ As motivacións case sempre dependen dun

17

bo liderado e dotes persuasivos que ti demostras

cumpridamente. Felicítote e felicito ao mesmo

tempo a todos aqueles que colaboran desintere-

sadamente para facer posible o que estades a

tratar de lograr.

Cambiando de tema. Ti que nunca deixaches de

estar a cabalo entre NY e Muros e xa vas alcan-

zando unha idade na que inevitablemente un ten

que pensar nese mañá que está á volta da esqui-

na. Pensas retirarte en Louro, quedar en NY ou

mentres cho permitan os anos en ambos os dous

sitios?

Tono Beiro._ O primeiro supoño que un pouco

o cabalo, pero máis tempo en Galicia que aqui,

pero a miña illusion e quedar na terra, xa levo

anos abondo fora! A min e a miña dona gústa-

nos muito viaxar e aproveitaremos para facer

algun viaxe que temos pendiente.

J.L._ E afortunadamente xa non vos falta moito

para cumprir ese desexo. A túa traxectoria por

USA foi frutífera e chea de satisfaccións, espero

que sigas gozando de todo o bo que a vida che

ofreza e que todos os teus amigos o comparta-

mos contigo.

Agradézcohe que participases un pouco da túa

vida connosco. Moita sorte e seguímonos vendo.

Por último e xa para rematar ahí che vai o Cues-

tionario de Bernard Pivot.

J.L_ Cál é a túa palabra favorita?

Tono Beiro._ Honestidade

J.L._ Cál é a menos favorita?

Tono Beiro._ Paro

J.L._ Qué te emociona?

Tono Beiro._ Calequer cousa relacionada

coa miña terra

J.L._ Qué son ou ruído che gusta?

Tono Beiro._ O da gaita

J.L._ Qué son ou ruído detestas?

Tono Beiro._ A xente berrando

J.L._ Cál é o teu xuramento favorito?

Tono Beiro._ Favorito non teño ningún

J.L._ Qué profesión ademais da que exerces che

gustaría facer?

Tono Beiro._ Periodismo

J.L._ Qué profesión non desexarías facer?

Tono Beiro._ Mineiro

J.L._ Se o ceo existe, Qué che gustaría oír que

che dixese Deus cando chegases ás portas

celestiais?

Tono Beiro._ Que polo menos intentei ser

unha boa persona

18

SETAS CON ESPIÑAS. p/ Amado Barrera

Vale, xa temos no cesto a meta de da media du-

cia. Imos coa otra metade. ¿Setas con espiñas?

¿Estamos de coña? ¿Apañaremos estas setas coma

se fosen castañas nos seus ourizos?. Nin de coña

nin coma ourizos, sino todo o contrario. Agora está

máis claro, vou cambiar de canal. Agarda, oh!, que

paga a pena, porque TÓDALAS SETAS CON ESPI-

ÑAS SONCHE COMESTIBLES. Xa che coñezo, ago-

ra vas dicir aquilo de “...pero algunhas só unha

vez”. Non, home, non: TÓDAS SETAS CON

“ESPIÑAS” SON COMESTIBLES, punto.

Agora, a solución do misterio das setas con espi-

ñas: NON PICAN estas espiñas, son brandiñas, da

mesma consitencia que se fosen láminas, de espi-

ñas só teñen o aspecto, bueno, máis ben que espi-

ñas, semellan agullas hipodérmicas. Coma unha

imaxe vale máis que un gugol de palabras miñas,

miradeas. Logo no monte, tocádeas. Xa nos vos

esquceredes máis.Son setas tamén dunha soa pe-

za, ou seña, que o sombreiro é inseparable do pé,

ao contrario que as setas con láminas, que pare-

cen dúas pezas feitas por separado e logo xunta-

das por algún ceramista mañoso. En fin, estamos

a falar do xénero HYDNUM:

4. LINGUA DE VACA (Hydnum repandum)

O sombreiro é carnoso , color gamuza, de novo é

redondeado pero logo se extende e incluso queda

coa marxe desigual e lobulada

As agullas son moi fráxiles, brandiñas. da mesca

cor que o sombreiro, apretadas, algo decurrentes

e moi fácilmente separables do sombreiro, o que

convén facer no monte mesmo, así xa queda a

esporada toda alí.

O Pé é curto, xeralmente excéntrico e tamén da

mesma cor que o sombreiro. A carne é branquiña,

espesa, fráxil, case non arrescende pero ten ese

aroma con morriña do monte. Cando se corta,

axiña amarelea e mesmo ao poco tempo volvese

cor laranxa. Qué cousas teñen as setas. Ten un

cheri afrutado, pero na língua é amarga. Vive en

bosques de carballos ou de piñeiros, gústalles o

inverno para se mostrar.

Esta considerado un bó comestible, aínda os exe-

mplares grandes, sempre que estén en bó estado,

nada de coller os que se ven avellentados. É un

cogumelo bastante inalterables, non se agusana e

dálle aos pratos un arrescendo e un sabor moi es-

pecial. Mellor hainos que deixar cocer ben tempo

para que perdan ese amargor. Despois gustarán-

che, seguro. Non ten semellanza con especies tó-

xicas (non hai “agullas” tóxicas no mundo cogu-

meril)

É moi común coller o Hydnum rufescens pensando

que é o repandum, pero non pasa nada, son case

iguais, és de cor máis alaranxada, incluso algúns

din que son variedades da mesma especie. Nou-

tras latitudes, en bosques de pino carrasco, nace

Hydnum albidus, branquiña ela. En Muros non a

teño visto nunca.

Logo hai un primo, Sarcodom imbricatus de som-

breiro escamoso escuro e de moi inferior calidade

culinaria, din os libros, pero eu recolecto moitos,

xa metidos en xaneiro, seleccionando os exempla-

res máis novos, e

non estou dacordo:

sonche tamén moi

saborosos, pero é

moi importante sa-

carlle antes as agu-

llas. E consérvase

moi ben en aceite

ou vinagre. Este

crece sempre en

bosques de frondo-

sas.

Hai alguna especie máis de setas con agullóns,

que, aínda que non sexan tóxicos, non son comes-

tibles (Phellodon niger, Hydnellum scronicjularium,

Hynellum ferrugineum), pero teñen aspectos tan

distintos ás nosas “Linguas de vaca” (que tal é o

nome común dos nosos Hydnum repandum), que

non hai perigo de confusión.

SETAS CON TU-

BOS.

O himenio, en vez

de láminas, pre-

gues ou agullas,

está cheíño de tu-

bos, dos que vol-

teando a seta ven-

se os centos dos

seus poros. Se se

corta o sombreiro,

apreciánse os tubos enteiriños. Tamén convén sa-

calos no monte, é fácil.

Non todos son comestibles, e algún mesmo é tóxi-

co. Por sorte, éstes teñen aspectos moi distintos a

aqueles. Aínda así, imos centrarnos só no famoso

e moi apreciado grupo da sección EDULES das BO-

LETACES, porque as súas

especies non se poden

confundir con ningunha

especie tóxica. Aínda

máis: as posibles confu-

sión resultan tamén exce-

lentes comestibles. No

entendido de que se com-

proben as características

do grupo, o que neste

caso resulta do máis doa-

do: *cutícula sempre hú-

mida *marxe abrancaza-

da e *carne branca e in-

mutable (que non cambia

de cor). E disque nunca nace en primavera, isto

non o teño comprobado.

5. CALABAZA (Boletus edulis)

O sombreiro pode chegar aos 25 cm de diámetro.

É carnoso, hesmisférico primerio, despois convexo

19

ou plano-convexo. De cor marrón, vai cambiando

có tempo de claro case branco ata escuro, mesmo

a marrón casi negro, destacando a marxe, máis

clara e nunca é amarelada. É un sombreiro regular,

algo arrugado, aterciopelado, só liso nos ejempla-

res “adultos”.A cutícula é viscosa en tempo húmido

e pode separarse un pouco. A marxe.

O himenio, tubular, está unido ao pe. É branco

inicuamente e vai cambiando e pasando polo mare-

lo colle unha tonalidade verdosa e finalmente con-

vírtese en un verde-oliva intenso. Os tubos son

fácilmente separables do sombreiro, especialmente

nos exemplares vellos.

O pé é robusto, cheo e sólido, ventroso de novo e

logo cilíndrico. Cor blanquecino que vaise poniendo

marrón claro, sen reflexos rosados nin marelos, e

adornado cun retículo branco na parte superior.

A carne é branca baixo o himenio, da mesca cor e

compacta, tanto no sombreiro coma no pe sen

cheiro especial pero de sabor doce e olor agrada-

ble, o típico arrescendo de cogumelo.

Sae en verano e outono, pero non en primavera,

como quedóu dito, en bosques de coníferas e de

caducifolios, solitario ou en pequenos grupos, é

moi común e tamén moi buscado, por ser excelen-

te comestible e moi comercializado.

Aínda que se confundir fácilmente con B.aereus,

B.pinicola e B.reticulatus, todos eles tamén exce-

lentes comestibles, Boletus edulis é o típico repre-

sentante do grupo, e o podemos diferencialo das

outras formas e mesmo subespecies polas caracte-

rísticas que quedan enumenaradas

SETAS “RARAS”

O último cogumelo desta media ducia de setas

“inconfundibles” é a máis rara de todas, tanto que

non parece o que é.

6. COLIFLOR DE MONTE (Sparassis crispa)

Pode acadar 40 cm de largo por 25 de alto. É un

laberinto de múltiples ondulacións entrelazadas e

amoreadas, “crispadas”, que forma unha masa

compacta que recorda á dunha coliflor. Ten cor

crma nos ejemplares novos, ocre amarelados nos

vellos.

A carne é branda, delgada e fráxil, branca primeiro

e logo tamén ocre amarelada e correuda. Ten un

olor aromático moy forte, algo anisado cando se

recolecta e logo dulzón. Hai que coller só os exem-

plares novos.

O pe é moi curto, blanquecino, tal cal se fose

tamén o dunha coliflor, incluso non se ve cando o

xemplar é xa grande. Medra nos tocóns de conífe-

ras, sobre todo de piñeiros. Moi común en verán e

outono

É moi bó comestible cando o cogumelo é novo. Hai

que limpalo ben, que soe ter terra e lixos. Fileteala

é un bó recurso culinario.

Só se pode confundir con especies moi parecidas,

coma S.laminasa, que medra en tocóns de frondo-

sas, como castiñeiros, pero que de tódolos xeitos é

igualmente comestible.

Peor sería confundila coa Ramaria (=Clavaria) for-

mosa, que é toxica e purgante. Pero é máis difícil

que confundir alllos con bugallos: esta C. Formosa

ten as terminacións redondeadas, non planas.

Para terminar, copio de http://

www.educaguia.com/curso/setas/decalogo.htm e

pego aquí este

curto e sinxelo

pero moi intere-

sante

DECALOGO

DEL BUSCA-

DOR DE SETAS

1.- Ante la du-

da, NO LA CO-

JA. Si no está

seguro de que

es comestible,

déjela o si la ha cogido tírela.

2.- Si no la conoce, DEJELA. No la estropee, dán-

dole una patada o rompiéndola, puede venir detrás

de usted alguien que si la conozca, y además todas

tienen alguna misión en la naturaleza.

3.- No recolecte todas. Deje siempre algunas

para que al dispersar sus esporas, en los próximos

años siga habiendo setas.

4.- Cortar las

setas con na-

vaja. No arran-

carlas para no

estropear el

micelio subte-

rráneo que en

la próxima re-

colección dará

mas setas y no

manchará las

otras en la ces-

ta.

5.- No usar recipientes cerrados. Utilizar cubos

o cestas de mimbre abiertos (si tienen agujeros

mejor). para que no fermenten rápidamente y re-

sulten indigestas. Nunca utilice bolsas de plástico.

6.- No hacer caso de tradiciones para su reco-

nocimiento. Estudiar bien la seta y si no está se-

guro de no ser venenosa no la consuma. No se fie

de tradiciones como que ennegrecen la cucharilla

de plata o la mo-

neda, o las comi-

das por animales,

vinagre,...

7.- Por si acaso

deje una mues-

tra en el frigo-

rífico de cada

especie que

consuma. En caso de intoxicación el medico podrá

actuar mas rápidamente.

8.- NO RECOLECTE las setas que vea con laminas

blancas, anillo, volva, y sombrero blanco-

amarillento o verdoso, pueden ser Amanitas, las

mas venenosas de todas.

9.- NO CONSUMA las setas fermentadas, incluso

las comestibles, podrían ser indigestas.

10.- EN CASO DE INTOXICACION IR

RAPIDO AL MEDICO (a ser posible con una muestra de las setas que ha consu-

mido) y (en España) llamar al INSTITU-

TO NACIONAL DE TOXICOLOGIA (915620420)

20

Aquí vai a terceira e última entrega do relato do co-

misionado da Cia. Transatlántica do seu paso pola

vila de Muros para socorrer e asesorar aos supervi-

ventes do naufraxio do vapor LARACHE.

Eu seica este tipo de relatos non son de doada lectura

para quen non vive ou sente o mar de xeito directo.

Mais si pode ser interesante para todos aqueles que

queiran decatarse do que era a nosa vila e es nosas

xentes aló nos primeiros anos do século pasado.

O noso concello e a nosa vila non se entenden sen o

mar, e polo tanto a nosa idiosincrasia está definida e

en parte rexida por todo o que concirne e rodea ao

mar que bica, da vida e as veces morte as nosas xen-

tes.

No remate do relato o comisionadofai gabanza de

varios persoeiros da vila que se significaron na axuda

dos desvalidos náufragos, e remata partido de novo

cara a capital herculina a bordo do vapor CORUÑA,

non sen antes volver a percorrer as augas inmediatas

a Ximiela, para comprobar que non houbese nada

que rescatar ou recoller.

La mayoría de los pasajeros llegados en el

"CORUÑA", marcharon el día 27; con autorización

hasta el día de ayer, para gastar en fonda, quedó

el pasajero de 3ª D. Manuel Moreira, por estar

bastante enfermo, efecto de la terrible impresión

que le causó la muerte de su esposa Dª Antonia

Castro, de 29 años, en el preciso momento en

que, teniéndola ya salvada, se disponía a tomar el

bote que resultó recoger tan solo a él, él marido.

Unos de los baúles que llevaba este matrimonio,

apareció en la mañana del 25, poco tiempo des-

pués de nuestra llegada a Muros, con su tapa le-

vantada y separada perfectamente, sin contenido

alguno. Las paredes restantes del baúl, estaban

perfectamente intactas: lo he visto yo mismo.

D. Juan J. Louro, consignatario del "CORUÑA"

en Muros, es persona respetable, inteligente y que

trabajó con verdadero denuedo; Gracias a él, en

población perfectamente desconocida para mí,

puedo indicar que no perdí un solo momento en

Muros. Quedó encargado por mí de pagar todo

aquello que estuviese íntimamente relacionado

con atenciones directas é indudables á los náu-

fragos, amén de los gastos del señor Soba (que

según hayan sido, en parte podrán ser cobrados

de la familia del difunto) y de una cantidad pru-

dencial, diez o doce pesetas, á pagar á la mujer

causa del asomo de motín femenino el día 25 a la

tarde, antes referido.

En la noche del 25, mandé avisar a todos los

tripulantes y a los pasajeros que debían venir con

nosotros, que estuvieran dispuestos para salir en

el "CORUÑA" a las cuatro de la madrugada; con el

Sr. Piñole habíamos acordado salir a las 5 no

sólo para pasar de día por frente el Ximiela, sino

para evitar que los ocho pasajeros que debían

venir con nosotros dejaran de acompañarnos,

pues ya anticiparon que de noche no querían pa-

sar por el mismo sitio en qué naufragaron. Por

otra parte aunque el "CORUÑA", cuando era

"Huascar", había trasportado hasta unos veinte pa-

sajes de cámaras y mas de un centenar de tercera

ordinaria río marañón arriba, allá por Iquitos,

p/ Manuel M. Caamaño

21

haciendo el servicio establecido por la "Booth

Line" y conservaba una buena parte de los efectos

propios para tal transporte, en realidad, entre no

tener tripulación idónea, y que había venido de

Liverpool cargado casi por completo de carbón,

no hubiese sido posible instalar decentemente a

los citados pasajeros, y a la tripulación.

Hasta las seis de la mañana del 26, no nos fue

posible zarpar de Muros, lo que hicimos tenien-

do a bordo, a más de los que habíamos ido en el

"CORUÑA", ocho pasajeros, y veintiocho tripulan-

tes del "LARACHE", entre estos el Oficial Sr. Vi-

llalobos, y el 2º Maquinista D. Leopoldo Media-

villa. Estuvieron a bordo el Sr. Ayudante de Ma-

rina D. José Mª Carles Roca, que trabajó aque-

llos días sin descansar, habiéndome sido de gran

utilidad preciosas indicaciones suyas, el Sr. Al-

calde de Muros, D. Abelardo Dubert, quien se

mostró solícito en extremo con los náufragos,

con quien sentí no tener tiempo el día anterior ,

como ya he indicado, para cumplir deberes de

etiqueta que en población pequeña son más no-

tados; el Sr. Louro, con quien determiné la for-

ma que debía darse a la aceptación de gastos, y

al pago que debía hacerse de lo que quedaba

pendiente; individuos de la familia del Sr. Regis-

trador de la Propiedad D. Aquilino Pinto, en ca-

sa del que estuvo alojado el Sr. Villalobos, y al-

morzó el 25 el que suscribe; y otras personas.

Inmediatamente de salir, se sirvió desayuno a

todos los pasajeros del "CORUÑA"; mas tarde

cerca de mediodía, se les sirvió comida abun-

dante, compuesta de tres platos, que mereció

elogios de todos ellos, sin excepción, y que fue

servida con mucho orden. A este ultimo resulta-

do contribuyó en buena parte la mayoría de la

tripulación de fonda del "LARACHE", ayudando

en todo lo que pudo, pero tengo el deber de ha-

cer constar que el cocinero del "CORUÑA" Sr. An-

tonio Riera, y el camarero Manuel Bilbao, fue-

ron felicitados por todos. El Sr. Gonzáles, pasa-

jero de 2ª, comió con el Sr. Mediavilla. Se puso a

las órdenes del Sr. Piñole, y trabajó mucho, si se

tiene en cuenta que estaba bastante herido de

golpes, el contramaestre salvado del naufragio,

Sr. Jerónimo Romero.

A poco menos de una hora después de salir

de Muros, pasamos a la altura de Brullos, que-

dando Ximiela mas allá; los dejamos por Babor

( ya que estando perfectamente visible el Cabo

Finisterre, el Sr. Piñole, aprovechando, determi-

nó pasar por el canal), y solo vimos multitud de

embarcaciones, al parecer pesqueras, principal-

mente en aquellos, sin que con el anteojo se

apreciase cosa alguna del buque náufrago donde

está el Ximiela, a milla y media aproximadamen-

te, del sitio por el cual íbamos.

Con ligera cerrazón del NE., que se había

hecho bien perceptible un poco antes de llegar a

la altura del Cabo Toriñana, y determinaba un

horizonte a poco más de tres millas: después de

un viaje sin incidentes digno de mención, atraca-

mos a este puerto a las cuatro de la tarde del 26

de junio, habiéndonos venido a recibir el Sr. Go-

bernador de la provincia, D. Felipe Crespo de

Lara. El Director de Sanidad D. Cesar Suárez de

Centi, el propietario del "CORUÑA" D. Dionisio

Tejero Pérez, y otras significadas personas; es-

taba ya preparado el alojamiento de los pasaje-

ros y tripulantes náufragos del "LARACHE" que

habían venido con nosotros.”

La Coruña, a 30 de junio / 1º de julio de 1908

FIRMADO

22

p/ Xokas Figueiras

Tipo de ben: Fábrica, Porto, Institucións pri-vadas (sés de empresas, centros sociais...), Concello: Muros Parroquia: Serres (San Xoán) Lugar: Anido Cronoloxía: Século XIX,

Descrición:

Trátase dunha fábrica de salgadura de sardi-

ña construída por Abelardo e Felix Romaní, a

edificación central ten un volume paralelepípe-

do ao que se lle apegan perpendicularmente

distintos corpos na súa parte posterior, que con-

figuran un rectángulo no que se dispón o patio.

No corpo principal distribúense as distintas de-

pendencias do edificio, dispostas en dúas plan-

tas. A disposición dos vans reflicten a distribu-

ción do interior, colocándose unha galería de

formigón e cristal no primeiro piso, sendo esta

de construción posterior a da fábrica orixinal.

Este volume de entrada destaca polo encintado

da fabrica de pedra, xa que esta pintado de

branco. Os outros paramentos verticais son de

cachotería vista, cubríndose todo o inmoble de

tella do país. Un grande espazo queda libre pa-

ra adicarse ás distintas labores de fábrica da

que aínda conserva varios píos, chanca e mor-

to, no morto a técnica era de fusos de ferro e

madeira. No exterior conserva dúas ramplas, un

amplo patio e unha edificación cercana tamén

empregada para o salgado. Tamén serviu de

campo de concentración de presos asturianos,

vascos, madrileños e galegos en tránsito entre

agosto de 1937 e febreiro de 1938, cando esta-

ba inactiva, albergando máis de 500 presos,

estes construíron o camiño que vai da estrada

xeral de O Baño ate a fábrica, nela estaban vi-

xiados por soldados do Regimiento de Infante-

ría “Zamora” nº 9 , mentres carabineiros e gar-

das civís patrullaban polo exterior. A día de

hoxe emprégase como restaurante, e consérva-

se en bastante bo estado de conservación, qui-

tando as edificacións anexas (na segunda foto).

Propiedade: Privada Uso actual: ResidencialHosteleiro Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas: INVENTARIO DO PATRIMONIO MARÍTIMO PESQUEIRO NO ÁMBITO DAS CONFRARÍAS DE PESCADORES DE MUROS, LIRA, O PINDO, FISTERRA E LAXE CUSTA,Xesús SANTOS,Xesús: ‘Galiza na Gue-rra Civil. Campos de concentración de Muros, Padrón, A Pobra e Rianxo’ SORALUCE BLOND, José Ramón e FERNÁN-DEZ FERNÁNDEZ, Xosé: «Arquitecturas da Provincia da Coruña, Carnota, Lousame, Muros, Noia, Outes e Porto do Son». http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/mapes/MUROS/documents/22396CA014.pdf

A FABRICA DE ANIDO

23

Señor cura peche o libro… p/ Manuel Lago Álvarez

Póñome a escribir un conto, que é só iso: un conto, e

non quixera que ninguén se dera por aludido, pois os

contos, contos son, e todo parecido coa realidade e

unha simple anécdota. Empezo:

Contan de un cura novo que foi nomeado párroco

dunha importante feligresía. O xoven sacerdote foi

moi ben acollido porque víase en el que era unha

persoa moi traballadora e moi cercana a xente.

Lonxe de ser altivo, engreído, soberbio, chulo, terco

e outras mais cousas, o cura novo era afable, cordial,

modesto, falador, e tamén moi acudidor. Era como

se dí: un home manso e humilde de corazón, sempre

disposto a axudar a todos.

En poucas semanas fíxose moi popular na parroquia.

Misas, novenarios e procesións estaban sendo mais

concorridas que nunca. Parecía coma si o cura novo

tivese un imán; pero nada de iso: o cura era bó en

todo, que para iso era un home de Deus i moi estu-

dado.

Pois ían pasando as semanas, e as campás da

parroquial tocaban mais que nunca, pero non toca-

ban precisamente a festa. Tocaban a defunto ¡¡. Un

día con outro acontecía que na parroquia morría xen-

te, cousa que debería ser do mais natural, xa, que

como se dí: <aquí non vamos a quedar>, pero a cou-

sa non era moi normal xa que morrían mais do dobre

da xente do que era habitual. Os parroquians anda-

ban un pouco asustados, e un bo día, xuntáronse

media ducia deles, no alboio da señora Luísa da xxx

(non poño de qué porque soa mal…), e comentaron

o que estaba pasando. Uns dicíanlle os outros: ¡Hai

que disirllo, isto non pode ser¡. ¡Xa mo dixo meu Ra-

món, ¡isto e cousa mais ca do demo¡. ¡as áminas

andan soltas pola parroquia adiante¡. Pois hai que

disirllo ao cura. ¿E cómo fasemos?. Pois vaise en

comisión. Os homes que non vaian, que isto e cousa

de mulleres, que nós nos entendemos mellor cos

curas.

E buscaron un día e alí foron; a falar co cura novo. E

xa no despacho da reitoral, o cura agradeceu a visita

e preguntoulles en qué podía axudalas. As mulleres

miráronse unhas a outras, pero non daban arrinca-

do… o cura insistiu: ¿en qué podo axudalas? Hai

algún problema?. E volta a mirarse unhas a outras…

pero quen arrincou foi a señora Luísa da xxx (que

sigo sen poñer de qué… porque soa mal, e diante

dun cura soa peor), quen lle dixo ao cura: señor cu-

ra, que non lle paresa mal…. pero.. pero.., Pero

qué?, -dixo o

cura-. Pois...

aquelo… -

dixo a seño-

ra Luísa-,

que

bueno…,

que peche o

libro ¡¡¡. O

cura puxo

cara de pas-

mado e cos

ollos moi

abertos dixo:

¿qué libro?

¿o de resar?.

Noonnn ¡ ise

non ¡, voste-

de rese por

todos, que

boa falta nos

fai. O que

queremos e

que peche e o libro dos defuntos. Ahhh… -dixo o cu-

ra-. Pois non entendo, -retrucou- Pois xa lle explica-

mos: estamos moi contentos con vostede, pero den-

de que chegou, non fai mais que morrer xente na

parroquia, e din os mais vellos que cando o libro dos

defuntos queda aberto, os que están anotados cha-

man polos que estamos vivos. Entende agora?. O

cura non saia do seu asombro, e tomando alento,

díxolles: pois xa está, péchase o libro e listo. A seño-

ra Luísa, que era moi retranqueira dixo: así me gus-

ta, que sexa vostede guieiro, que para cabesudos xa

están os nosos maridos.

E pechouse o libro. E marcharon marmurando bai-

xiño: <iste si que e un cura listo, non nos entendeu

nada…>, pero e guieiro. Pasou o tempo, e as cousas

viñeron ao seu, i un bo día, o cura, mentres resaba

co seu libro aberto, baixo as ponlas dun castiñeiro

que castañas non daba, disiase: ¿e sería cousa do

libro ou cousa miña?.

24

NUTRICIÓN: CONSEJOS BÁSICOS PARA

PACIENTES CON CÁNCER

p/ Dra. Castiñeira.

1. Cuida el ambiente durante la comida

- Come acompañado, en un lugar tranquilo

y alejado de la cocina, en plato de postre y mas-

ticando despacio para favorecer la digestión.

- Evita olores ambientales fuertes mientras

comas y mientras reposas.

-Siéntate a la mesa en una postura que

facilite la ingesta del alimento: espalda recta,

hombros hacia delante, pies firmes y apoyados

en el suelo.

- Emplea ropa holgada que no comprima

el abdomen.

2. Realiza 5-6 comidas ligeras diarias

- Respeta tus gustos y preferencias y sé

creativo en la preparación, presentación, textura y

variedad de los platos.

- Toma los alimentos con mayor aporte

energético en los momentos de más apetito, pre-

feriblemente en el desayuno.

- Flexibiliza los horarios de la ingesta.

3. Bebe alrededor de 6-8 vasos diarios

de agua u otros líquidos

(infusiones, zumos o batidos), a pequeños

sorbos y fuera de las comidas.

-A continuación enumeramos los 4 ingre-

dientes básicos de un batido:

Ingrediente 1, producto lácteo (se puede

sustituir por un suplemento nutricional de consis-

tencia líqui- da): 1 vaso de leche o de yogur líqui-

do desnatado o 2 yogures desnatados o una tarri-

na de queso de Burgos o 2 petit suisse. Se

puede añadir, para engordarlo, 1 cucharada so-

pera de leche en polvo descremada.

Ingrediente 2, pieza de fruta: 1 plátano o 1 man-

zana o 1 pera o 5 fresas o 10 cerezas o 1 melo-

cotón o 3 albaricoques o 3 ciruelas o 2 rodajas de

piña o 2 rodajas de melón.

Ingrediente 3, hidratos de carbono: 2 tostadas o 3

galletas o 2 cucharadas soperas de cereales.

Ingrediente 4, opcional, frutos secos triturados: 1

cucharada sopera de almendras o nueces.

4. Extrema la higiene de la boca

Lávate los dientes y la base de la lengua

tras las comidas con cepillo de cerdas suaves

y dentífrico fluorado.

Emplea un colutorio comercial o natural

(infusión de tomillo o manzanilla o bicarbonato o

sal diluidos en agua) tras el cepillado.

Utiliza crema labial para evitar que se

agrieten los labios.

5. Realiza, si te es posible, actividad

física ligera

Un paseo durante unos 15 minutos, antes

de las comidas, y reposa semisentado, durante

unos 20 minutos, después de la ingesta.

6. Mantén un horario regular y diario

para ir al baño

Si tienes dificultad para la evacuación pue-

des masajear de forma rotatoria el abdomen en el

sentido de las agujas del reloj.

7. Elige alimentos de sabor y olor sua-

ve, textura homogénea y cremosa, consisten-

cia blanda, cocinado sencillo (cocido, hervido,

plancha) y de fácil digestión en momentos de

poco apetito o digestiones pesadas:

25

Hidratos: tostada, galleta, pan, arroz, pasta o

cereales.

Verduras y hortalizas: patata, calabacín, cebo-

lla, ajo y zanahoria cocidas o en crema.

Carne: aves como el pollo, pavo o conejo.

Pescado blanco: merluza, lenguado, mero,

gallo, rape, besugo, rodaballo o congrio.

Queso fresco o blanco magro, requesón, hue-

vo cocido o en tortilla francesa o en revuelto, be-

chamel.

Postres: yogur, flan, natillas, cuajada, helado,

batido o sorbete, fruta en almíbar o compota

(manzana y pera), plátano.

8. Evita los lugares donde se cocina, la

comida de olor fuerte, los irritantes, el tabaco

y el alcohol que secan la boca y alteran el

gusto de los alimentos. Reduce, si tienes difi-

cultad para comer o saciedad precoz, el con-

sumo de:

Verduras de hoja verde como el repollo y

las coles.

Carne roja, evita las partes muy grasas

de la ternera o el cerdo como el tocino, vísceras

y embutidos, prefiriendo el consumo de partes

magras, como el solomillo, chuleta, costillas y

lomo.

Pescado azul: salmón, trucha, atún, sardi-

na que, aunque son alimentos ricos en ácidos

omega 3 con propiedades antitumorales, su di-

gestión puede resultar pesada.

Los alimentos muy calientes o muy fríos,

los picantes y las salsas.

El exceso de grasa o sebo, los rebozados

y los alimentos en conserva, ahumados o en sa-

lazón.

9. Pésate todas las semanas al levan-

tarte por la mañana. Si adelgazas, valora cuál

es la causa y coméntalo con tu médico. Posi-

bles causas:

Menor aporte de alimentos por: pérdida de

apetito, malas digestiones o por otro problema

(ansiedad, depresión, dolor, insomnio, "miedo" a

comer).

Mayores pérdidas por: diarrea, vómitos, sudo-

ración, fístula.

10. Si tu médico te prescribe un suple-

mento nutricional recuerda que habitualmente

es un complemento o apoyo a tu comida y no

un sustituto:

Por ello, debes tomarlo a pequeños sor-

bos a media mañana, media tarde y/o antes de

acostarte, separado del desayuno, comida y ce-

na. Puedes mezclarlo con otros alimentos.

26

AS ÚLTIMAS PALABRAS DE HOMES CÉLEBRES

p/ Marcelino García Lariño

“Pater, in manus tuas commendo spiritum

meum”. “¡Meu Pai! Nas túas mans entrego o

meu espírito”. Et haec di cens, spiravit. E en di-

cindo isto, morreu. (Lucas 23, 46). Estas foron as

últimas palabras do mellor home que houbo no

mundo, Xesús de Nazaret, o fillo de Deus.

Outros dos grandes homes da antigüida-

de foi o celebérrimo Xulio César, emperador e

xefe supremo do antigo Imperio Romano, asasi-

nado nas idus de marzo (15 de marzo do 44). Os

conxurados decidiran matalo cando se dirixía ó

Senado e, ó entrar, abalanzáronse riba del. Ó

principio o César aínda se defendeu; pero cando

viu brandir o puñal de Bruto, que era o seu pro-

texido, sobre a súa cabeza, cubriuna coa toga e

exclamou: “Tu quoque, filli mi”. “¡Ti tamén, meu

fillo!”, e atravesado por trinta e cinco puñaladas

caeu ós pés da estatua de Pompeio.

Pero tamén houbo outras persoas, non

tan afamados nin celebradas coma os dous

egrexios persoeiros que acabamos de citar, que

viviron e conviviron connosco; homes e mulleres

coma nós, das nosas vilas, aldeas, parroquias e

lugares, que todos chegamos a coñecelos e a

falarlles e a saudalos nas rúas, que a súas derra-

deiras verbas cando deixaron este mundo, foron

igualmente moi sonadas, moi populares e tan

famosas que aínda hoxe se relembran, se co-

mentan, se contan e se avalían como se mere-

cen. Velaquí un feixe delas:

Cando o finadiño do señor Pepe da Abe-

sada, do que xa escribín en outra ocasión, se

puxo amaladiño, chamaron ó señor abade para

que o preparase para o viaxiño e lle fixese a re-

comendación da alma. Este, vendo que o falece-

mento estaba a caer, e co gallo de tranquilizar ó

esmorrente, díxolle: “Vostede, señor Xosé, vaia

tranquilo para o outro mundo que, por ser o me-

llor home e o mellor fregués que tiven na parro-

quia, vai dereitiño para o Ceo onde xa o están

esperando os anxos”.E o coitadiño, que xa a pe-

nas alentaba, con grande esforzo contestoulle:

“Así e todo, señor cura, non lle hai como a casa

de cada un”. E no intre finou.

O señor Pedro de Anselma, o que tiña a

casa ó pé da toxeira do Ruso, que xa estaba

dando as boqueadas, co testamento feito e cos

familiares e veciños axeonllados na alcoba re-

zándolle as ladaíñas dos mortos, escoitouse un

orneo case imperceptible do que ninguén fixo

caso non sendo o agoniante, ó que todos os pre-

sentes coidaban que xa había horas que non vía

nin oía nin falaba, que se remexeu para cun fiíño

de voz que lle quedaba poder falar as últimas

verbas que pronunciou nesta puñetera vida:”Non

vos esquezades de darlle de comer ó burro”.

A señora Obdulia, que todo mundo tiña

por muller pura, casta e recatada como unha in-

maculada, cando despois duna longa e penosa

enfermidade decatouse que lle chegara a hora

de liscarse para o outro barrio, chamou polo seu

Narciso bo e santo -como o nomeaba ela - para

despedirse e confesarlle un segredo que nunca

tivera o valor de contarlle, e dese xeito deixar o

marido tranquilo, acougado e sabedor dese cala-

do misterio que nunca lle revelara. “Narcisiño bo

e santo, voume pero quedo deixarte coa con-

ciencia tranquila como eu a levo. ¿Sabes cantos

fillos temos?” “Como non hei saber, miña Obdu-

27

lia. Temos cinco: Narcisiño, Xoseíño, Pepitiña,

Ramonciño e Obduliña”. “ Pois un non é teu”

“¿Cal deles?” “¡Adivíñao! E ficou morta.

En cas de Anselmiño o Pouseiro, debedo-

res e acredores agardaban a que este a pateara.

Xa había horas que o moribundo estaba turrando

polo alento loitando entre a vida e a morte; e esta,

desgraciadamente, estaba xa nun tris de caer.

Neste transo do pasamento, ningún dos alí pre-

sentes na alcoba estaba atento a outra cousa que

non fora o cadro de dor que tiñan diante dos

ollos. Na cociña uns netiños do patrucio que de

seguidiña ía renderlle contas a El Señor escoita-

ban, na radio, un partido de fútbol co volume moi

baixiño. Inesperadamente o que agonizaba esti-

rou o pescozo e cun falariño que a penas se lle

oía e entendía, preguntou: “¿Cómo vai ese parti-

do?” E como ós que están como o señor Anselmi-

ño franqueando o limiar do alén non se lle pode

mentir, dixérenllo a verdade: “¡Perde o Celta!” “¡Ai

que desgracia!” retrucou. E estirou a pata.

Cando finou o señor Ramón de María, que

era trobador (máis detalles deste pasamento

deino no “Velorio do Poeta”), levaba xa o finadiño

máis de oito horas morto dentro do ataúde, e es-

tando en pleno velorio, aquela noite, coa casa

chea de xente rezándolle unhas ladaíñas, supeta-

mente o morto deu un pulo e sentouse no cada-

leito mirando para a súa muller á que lle dixo: Sa-

ca ese luto, morena,/ que con él me apena el ver-

te./ Compañera de mi vida,/ guárdalo para mi

muerte-/E caeu para atrás finando ó mesmo tem-

po que a poesía.

E don Eustaquio que finou o pobre de re-

pente pero de repente de todo, por mor dun infar-

to de miocardio ou de tuyocardio que non estou

moi seguro agora de cómo dicía a súa dona, que,

por certo, non se cansaba a pobre de laiarse no

velorio de que o seu Eustaquiño tiña que estar no

Ceo porque finara cunha xaculatoria na boca. E ó

preguntarlle o señor abade, cando viñera a bo-

tarlle un responso, que clase de xaculatoria fora a

que dixera ó marido, ela, moi chorosa e anguria-

da, (a cousa tampouco era para menos), respon-

deulle que ó darlle esa dor tan forte que non foi

quen de aguantala, botou as mans ó peito e dixo

“¡Ostiá, que morro!”. E morreu. (Don Eustaquio

sempre fora home de palabra).

O señor Fransuán, que non era francés

aínda que polo nome o asemelle, senón de aquí

do lugar de Alivía, e chamábase Caetano

(Caetano dos Re-

mixios, para ser

máis exactos), se

ben todo mundo

lle chamaba

Fransuán motiva-

do a que de moi

novo marchara

polo mundo

adiante e que-

douse en Francia

onde se dedicou

á farándula, non

sei se era titiriteiro, equilibrista ou saltimbanqui,

pero si que toda súa vida levouna de comediante

onde, segundo din, chegou a ser un artista moi

sonado. Xa de vello, e cansado, arribou ó seu

lugar de nacemento. E cando ó señor Fransuán

lle chegou a hora, como lle chega a todo mundo

sexa artista ou

artesán, de

liscarse para o

alén, e atopán-

dose no leito

arrodeado de

tódolos seus

na agarda de

recollerlle o

seu derradeiro

suspiro, este

home que per-

correra os

grandes esce-

narios dos me-

llores teatros

de Francia e

Europa dando

o dobre, triple,

cuádruple, quíntuplo e séxtuplo salto mortal, a

disporse a dar o que o levaría dende este teatro

que é a vida ata á eternidade, arrexuntou folgos

de onde xa non os tiña para dicirlle: “BAIXADE O

TELÓN QUE SE ACABOU A FARSA”.

28

p/ Pedro Caamaño Lago.

Antes de todo isto, como dixen antes, empregában-

se canoas, e botes polbeiros. As canoas son em-

barcacións, de unha eslora media de unhas 20

cuartas de quilla, equivalentes a uns 4m ;de manga

aproximadamente 1,5m, de puntal sobre 0,70 cm.

alcanzando unha eslora total de 5m. ou máis. Estas

embarcacións eran feitas exclusivamente polos

excelentes e famosos carpinteiros de ribeira da ría

de Muros, de unha estética, e unha estructura, que

as facían más lixeiras á hora de remar, e máis se-

guras á hora de navegar en vela. A partir de esa

acertada construción, denomináronse “Canoas”.

Hai quen se empeña en chamarlle bucetas, (pode

que en outras rías sexa así), pero os mesmos car-

pinteiros acreditan que os de Muros non pedían

bucetas, pedían canoas.

Esta é unha pequena canoa, a cal aparellamos

con esta vela de relinga, intentando semellar ás

canoas das que estamos a falar.

Tamén eran uns grandes veleadores, segundo ver-

sións deles mesmos, cando se encontraban no

traxecto, ben “trincaban” as escotas para que non

lles adiantaran os demáis, (algún que outro ten

tumbado), unhas veces por exceso de confianza e

outras polas inclemencias do tempo. Había unha

zona moi perigosa que era a comprendida entre

Pedra de Con e a Punta do Queixal, (aí teñen tum-

bado algunha que outra).

As velas tradicionais usada polas canoas de Mu-

ros, eran as denominadas de relinga, se non eran

todas idénticas era porque cada maestrillo usaba o

seu librillo, e modificábanas según a imaxinación

do patrón ou das características da embarcación

en concreto. Uns preparábanas para correr máis en

”bolina” (dicíase cando se navegaba cara o vento)

e outros preparábanas para navegar “en po-

pa”(dicíase cando se navegaba máis a favor do

vento), e outros tíñanas preparadas cos seus ex-

tras para as dúas cousas. Por exemplo, xeralmente

as canoas normales tiñan tres piojas, onde se

apoiaba a base

do pao, cerrada

ata o banco, ex-

cepto pola popa,

por onde se intro-

ducía o pao.

Se partimos de

proa, a primeira é

pao a caída, pao

á de medio, e pao

á candela; sen

embargo, algúns

tíñanlle catro, a

última máis a po-

pa que as demáis, para poñer o pao máis vertical,

(isto servía para cando a brisa era pouca). Neste

caso, os demáis arriaban a vela, e ían a remos.

Estes, poñían o pao na cuarta pioja, (é dicir ,na de

máis a popa), subían a verga canto podían e desta

forma a verga pola parte de popa subía máis que

horizontal. Nunha vela normal quedaría un oco en-

tre a rastreira e a canoa, pero neste caso este gran

veleador tiña un “cuchillo” na rastreira de menor a

maior partindo de proa xeralmente cosido, que nes-

te caso, arriaba para cubrir o oco do que antes fala-

bamos, e así seguir en vela e segundo versión do

mesmo ían a remos moi poucas veces.

Falando con eles destes temas, chegan a emocio-

narse, ¡parece que o están vivindo! Cando vindo do

“profundo” con vento de travesía, arreciando polo

través de babor, ¡na incricada de mar! (dicían eles),

“silbaba” a canoa enriba do golpe de mar. O home

de máis peso, agarrado ó costado de barlovento, e

o máis cativo co chicador lanzando auga fóra sen

tregua, ata quedar exhausto, (como para ter un se-

gundo de despiste o patrón...).

E desta forma, víanse case tódolos días, penden-

tes dun golpe de mar máis ou menos forte que de-

cidira se tiñan que vivir ou non.

¡E que pouco se apreciaban estas cousas!,

¡claro...! víanse tan castigados polas inclemencias

do tempo e pola inseguridade de se ó dia seguinte

comerías ou non que daban pena. Aínda que a

LEMBRANZAS DUN VELLO MARIÑEIRO (IV)

< A CANOA MURADANA >

29

mín, sempre me deron pena aqueles que algún dia

os menosprezaron.

Volvendo á vela, e para definilas un pouco mellor, o

pao era como un metro máis longo que a canoa; a

verga, era coma dous terzos da quilla; a relinga e o

sotavento como a eslora total; o embergue coma

verga, e a rastreira como dous terzos da eslora total.

Tripuladas por tres ou catro pescadores, xeralmente

tres. Nos mellores tempos estas embarcacións, po-

dían pescar de dous a trescentos quilos de lubina,

de merluzas, ou de besugos, (dependendo da épo-

ca do ano pescábase unha especie ou outra). Ainda

sen haber leis escritas, cada pesca tiña a súa épo-

ca, (e bastante estricta), controlada instintivamente

por eles mesmos; en especial na pesca do polbo. O

polbo pescábase todo o ano excepto nos meses de

Xuño e Xullo, que xa daquela sabían que era o tem-

po de desove. Nese tempo adicábanse ó congro e ó

corrican; no verán pescábase os calamares, a lubina

as merluzas e os besugos, e no inverno o ollomol, a

cabala, e o que podías, cando che deixaba o tempo.

Como se pode imaxinar o traballo era moi duro;

saían de Muros ás dúas ou ás tres da mañán, re-

mando tres ou catro horas, excepto cando o vento

era favorable, que” veleaban” (expresábase desta

forma a manobra de izar a vela).

Nas derradeiras horas da tarde, regresaban con ou-

tras tantas horas de remo ou máis, según se lle por-

tara o vento do Leste o Nordeste, e do Norte o No-

roeste. O primeiro era o que lles axudaba na ida e o

que máis os castigaba na volta ó remontala ría, e o

segundo, axudáballe na volta. Dicían,” vámonos que

aí ben a cascarroada”(este é un vento do cuarto

cuadrante, que xeralmente entra a partires do me-

diodía no verán); ou “aproveitemos que aí ven a vi-

rasión”(este tamén é un vento, que con menos in-

tensidade procede do sur ó suroeste).E casi sempre

cargados, entre “pertrechos” e peixes. Cando ían ós

besugos, os pertrechos xa case cargaban a canoa,

levaban un caixón con engado, dúas poutadas, o

calamento de fondear (que daquela era de esparto,

polo tanto encharcábase e pesaba o seu), tres ou

catro remos, o pao, a vela, a verga, as ustajas, a

vara de portar, as cubetas de triturar o engado, as

rebolas, a ronca, e os chismes de pescar. Tendo en

conta que estas embarcacións tiñan un desplaza-

miento de unha tonelada aproximadamente, ás ve-

ces tiñan que tirar o peixe ó mar cando no traxecto

encontraban máis vento do que prevían.

Nestes traxectos a remos organizábanse auténticas

regatas. E para darlle a importancia que merece,

débese explicar a forma de remar nestas canoas de

tres remeiros, empezando a dicir que ningún dos

tres ou catro remos eran iguais; Ó remo de” cou-

se” ( o de popa de estribor) era polo menos unha

cuarta máis longo que o de “carto”, ( este era o remo

de mais á proa de babor) e o de “medio” como me-

dia cuarta mais pequeno que o de carto. Desta for-

ma, o remo de couse situado máis á popa que os

outros, aguantaba a forza de arrancada dos outros

dous, e ó mesmo

tempo, facía de

timón guiando a

embarcación. Se

o remeiro de po-

pa era forte sen-

tábase máis ó

medio e trincaba

menos o couse,

( esto quere dicir

que exercía me-

nos de timón, ) e

así camiñaba

máis a canoa, e

si había catro o de “través” (ou de proa de estribor),

era máis pequeno que os demais, e axudaba o remo

de couse; e despois de semellante esforzo, a presu-

mir de bos remeiros e de mellor canoa; os da virxe,

reuníanse no “plantío”, os da xesta e os da calle an-

cha, pola maña no quiosco de “Marcote”, e pola tar-

de debaixo dos soportais do “Coxo”, e os da cerca,

debaixo dos soportais da rambla da “jocha”; E sen

tregua, preparando as cousas para o día seguinte

case sen descansar. Non é de estrañar que no ano

51, cando por primeira vez en Muros se acordou

regatear coas traíñas (daquela aínda de madeira)

estas regatas organizábaas o concello de Corcubión

nas súas festas, e como os de Muros tiñan fama de

bos remeiros, (porque gañaban tódalas regatas de

canoas organizadas na ria de Muros), os de Corcu-

bión quixeron probalos nas traíñas, e cousa fixeron,

porque na primeira regata, non lle fixeron “tensa”, e

na segunda ó ano seguinte, (e según eles), unha

gamela levoulles arrastro a boia cando ían gañar

con máis diferencia, aínda que con bo criterio, dé-

ronlle o premio igual. Así que gañaron as dúas nas

que participaron.Logo foron invitados á Coruña, pero

por problemas do traballo non foron.

Nos entrenamentos, esperaban polas bakas. Man-

dábanlle abrir máquina, e, encanto non lle viraban

pola proa non estaban preparados para gañar. Nos

entrenamentos tiveron que descartar algúns dos

compañeiros, porque rompían tódolos “toletes”, pu-

xéronllos de ferro e arrancaban as “talameiras”. Por

exemplo, o señor Antonio de Tóquenes, tivérono

que descartar por que o rompía todo, e a algúns

30

máis, como o señor Antonio de Antonan, puxéronlle

toletes de ferro. E así foron combinando forza e pe-

so, para terminar a regata con garantía.

Esa foi a primeira vez que Muros gañou a regata de

traíñas. Non era coma hoxe que van acadando pun-

tos, cada regata era individual, nin que dicir ten que

foi unha gran festa; hai moitas anécdotas a cerca

desta regata, pero estou seguro que serian moito

máis interesantes contadas por eles mesmos. Hoxe

aínda hai homes que participaron en aquelas rega-

tas, como Manuel de Bacho, Manolo de Fisterra, e

“non hai máis”. Se tendes oportunidade aconséllo-

vos que faledes con eles destes temas, por que hai

anécdotas de toda clase.

Nesta foto, pódense ver os artífices desta

proeza, que en realidade son tamén parte dos

protagonistas de todo este relato.

Empezando pola esquerda e de pé,: os señores

Pepe de Louro, Juan Manuel, Antonio do Coxo,

Juanito de Salustiana, (este era o remo de popa,

polo tanto o que marcaba o ritmo das paladas),

Ricardo do Ricardón, Alonso do Majacho, (este

era o de proa, polo tanto o da pica), Manuel de

Bache, e empezando tamén pola esquerda e de

rodillas, Manolo do Ricardon, Patricio o Cara-

més, Manolo de Fisterra, Pedro de Cabaceira,

(meu pai, que era o patrón), Juan do Caxón, e

Juanito do Maio Majaio.

Preséntoos cos alcumes familiares, porque e máis

doado recoñecelos, en todo caso sempre co máxi-

mo respeto. Polo traballo que desenrolaban, estes

homes debían ser autenticas correas de aceiro.

A pesar de todo, cando tiñan que ir ós caladeiros de

pesca máis lonxanos como eran o “profundo” ou

“mar da ola”. Cito estes dous porque se trazamos

unha líña de un para o outro, xeralmente nas ca-

noas, nunca a sobrepasaban. O primero situado a

unhas doce millas, o rumbo NW cuarta a W de Pe-

dra de Con, e o segundo a unhas sete e media, o

rumbo WSW tamén de Pedra de Con ,

“aproximadamente”. Deixaban un día ou dous de

descanso antes de volver, porque entre que se co-

mía mal e semellante esforzo, a cousa non se lle

poñía nada ven que digamos.

Polo tanto, hai que dicir que os mares máis frecuen-

tados polas canoas muradanas, eran os da famosa

“corredura”, (esta zona chamámoslle nós, a com-

prendida entre Montelouro e Fisterra.) Nestes tem-

pos, nesa zona xa case non se pode pescar ó cor-

del, por que está sempre cargada de toda clase de

aparellos de pesca, dende toda clase de nasas, ata

toda clase de redes, palangres etc. O peixe que se

mova está perdido, tanto de día como de noite. Non

sei como tanto rexenera esta nosa costa. Tamén se

frecuentaba a zona desde Baia ás Basoñas, pero

menos.

Tamén se debe resaltar a capacidade, de preve-lo

tempo, tendo en conta que, nunhas embarcacións

tan pequenas e con temporales tan fortes como se

soían coller en todos aqueles anos. Tiñan que ser

moi cautos á hora de decidir sair o mar. Cando os

patróns descon-

fiaban do tem-

po, antes de

saír para o mar,

reuníanse de-

trás do quiosco

de Marcote, e

escoitábase

dicir ós vellos:

“Hoxe temos

nordeste que

ferrepea” Os

rapaces non

sabiamos o que era, ata que nos dimos conta que

por encima de Tal, saían unhas nubes de cor escura

que rapidamente se disolvían.A rapidez en disolver-

se significaba a intensidade do vento. Sen embargo

este vento non era moi perigoso, salvo cando era

esaxerado. Era máis a ter en conta cando en in-

verno, reunidos en tertulia debaixo dos soportais

escoitabas: “Mañán non sei si sairemos” ¿e ló? Ho-

me mira para o “semblante” (dirección en que corren

as nubes impulsadas polo vento) Noroeste no se-

rán, vendaval pola mañán” (e nesta nosa costa o

vendabal e sinónimo de descanso forzoso.) Ou

“gaivotas na riveira, mariñeiros á merda” ou “Luna

deitada, mariñeiro en pé” E tamén cando corrían as

nubes e non había vento dicían“ De onde ven a bu-

rra, ten que vir o arrieiro” E cando no verán chovía

como de borraxeira, dicían. “Bichochia, Norte cría”.

E xeralmente non fallaba. Por iso a estes vellos

pescadores débeselles escoitar con atención, xa

que sempre se aprenden cousas moi positivas, que

non recollen as novas tecnoloxías.

31

NOVAS DE ONTE p/ Manuel Lago Álvarez

Depósitos de carbón: Asegurase con

insistencia, de que pronto se establecerán en

nuestra espaciosa bahía, varios depósitos de

carbón para abastecer a los muchos vapores

que frecuentemente cruzan esta parte del

océano. Dadas las buenas condiciones de se-

guridad que nuestra incomparable ría ofrece a

los navegantes, no vacilamos en asegurar un

buen resultado a esta nueva y tan deseada

industria. (LA. Enero-1910).

Planos de población: Varios propieta-

rios de la calle de la Marina, desean sustituir

cuanto antes las flamencas fachadas de sus

casas por otras más en armonía con el progre-

so de los tiempos y las exigencias modernas

pero… aseguran formalmente no pueden reali-

zarse sus deseos, dotando al pueblo de boni-

tos edificios en vez de casas antiquísimas, del

tiempo de María-Castaña, por no tener línea

para obrar por falta de plano. ¿es esto cierto?.

Si lo es, ¿por qué no se ordena levantarlo

cuanto antes?. (LA. Enero-1910).

Nuevo consultorio: el 15 del pasado se

inauguró en la villa de Tábara, provincia de

Zamora, un consultorio Médico-quirúrgico,

dirigido por los galenos Don Armindo Artaza y

Malvarez y don Maximiliano Pérez. Nuestra

felicitación cordial a ambos, pero muy espe-

cialmente a nuestro querido paisano don Ar-

mindo. (LA. Enero-1910).

El parto de los montes: Parece serlo, la

resolución a la alzada pidiendo la nulidad de

las elecciones municipales de Esteiro, que por

varias veces trató la Comisión Provincial de

resolver, y otras tantas tuvo que dejarlas por

irresolutas, debido a los encontrados vientos

que soplan de distintos puntos del campo

monterista y que prometen dar juego en ese

asunto. (LA. Enero-1910).

Fallecimientos: Recibieron cristiana sepul-

tura en la Necrópolis de esta villa, Doña María

Bermúdez, viuda de don Peregrino Vaamonde

y la joven Dolores Rey Romero. Descansen en

paz¡. (LA. Enero-1910).

Denuncias: algunos individuos se entretie-

nen en denunciar a varios socios de la Liga de

Amigos, con el santo objeto de molestarles.

No se olviden de aquello de que: el que tiene

de vidrio su tejado no debe tirar piedras al de

su vecino, porque se quedaría sin un vidrio

entero en el suyo, y por hoy no decimos más,

que no se olviden de lo dicho. (LA. Enero-

1910).

32

CAMPIO PIÑEIRO:

As instantáneas de Campio son a demostración

de que non fai falta ter unha gran cámara para

facer grandes fotos. Armado con só un teléfono

móvil que incorpora uns sinxelos cinco megapi-

xeles de resolución, é quen de recoller con nota-

ble maestría o seu día a día.

Campio e unha persoa de alta estatura e de al-

tos sentimentos. As súas fotos así o refrexan. As

que amosamos neste número de TMT, están

sacadas dende o alto; dende a atalaia privilexia-

da que ocupa o seu fogar en Muros, dende onde

se otean unas fermosas vistas da contorna da

Vila. Fotos da bahía, do solpor, do amencer,

sacadas dende a distancia, conforman unha vi-

sión acertada e sinxela da natureza que o rodea

Os nosos fotograf@s

33

34

Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez

Fotografías: Esteban Lago Martínez

Xokas Figueiras

CRUCERO DE BAÑO. En el lugar de Baño, Se-

rres, alzase un hermoso Crucero por su trabajo y

su antigüedad.

La Cruz esta primorosamente tallada, terminando

florezada en

sus extremos;

es octogonal y

delineada her-

mosamente.

De un lado

ostenta la

imagen del

Redentor y de

la otra la Vir-

gen del Car-

men con el

Niño en bra-

zos y extendi-

dos a lo largo

de los brazos

de la Cruz,

dos ángeles

que sostienen

una corona

real cerrada

sobre la cabe-

za de la Vir-

gen. El fuste

es cilíndrico y

extendidos a

lo largo de el,

tallados, los

atributos de la Pasión en relieve. El capitel muy

bello, ostenta en tres de sus lados cabezas ala-

das de ángeles y en la del frente y a los pies del

Cristo, una calavera y dos tibias cruzadas Es pro-

lijo en follajes, molduras y florones de delicada

talla.

La imagen de la Virgen descansa sobre la cabeza

de un ángel a modo de ménsula. La basa es cua-

drada sobre dos escalones. El conjunto, de for-

mas bellas y de relativo merito en sus adornos,

da idea de que se procuró dejar a la veneración,

un Crucero que llamase la atención, si bien lo es-

condido y apartado del lugar en que lo situaron

no sea para ello a propósito.

EL DE VALDEGERIA. En el lugar de su nombre,

parroquia de Serres, alzase una Cruz, sin imáge-

nes, octogonal; el capitel cuadrado y el fuste tam-

bién octogonal, todo ello sobre una piedra circu-

lar.

CRUCEROS DE LA PARROQUIA

DE ABELLEIRA

EL CRUCERO DE PRIEGUE. En el lugar de su

nombre, al lado S.E. de la iglesia parroquial, fuera

Cruceros de Muros (V)

35

del atrio, alza-

se un Crucero

de fuste octo-

gonal, capitel y

basa cuadra-

da. La cruz es

cilíndrica con

puntos salien-

tes a modo de

espinas o nu-

dos. En ella la

imagen del

Señor. Se

asienta sobre

dos escalones

cuadrados.

CRUCERO DEL LUGAR DE ABELLEIRA. En dicho

lugar alzase un Crucero de fuste cilíndrico, capitel a

cuadros y círculos, basa cuadrada con molduras

sobre cinco filas de escalones. Cruz octogonal flo-

renzada. A un lado, sobre una ménsula, la imagen

de una Virgen con los brazos cruzados, al otro lado

la del Redentor con las iniciales I. N. R. I. Está situa-

do a un lado del camino del citado lugar.

UNA HORNACINA. Sobre la puerta principal de la

parroquial de Abelleira y sobre la cornisa que corre

a lo largo de la fachada, destacase la imagen de

San Esteban, patrón de la parroquia en piedra, re-

vestido de dalmática, estola, etc., de unos cincuenta

centímetros de alto.

CRUCEROS DE LAS PARROQUIAS DE TAL Y DE

ESTEIRO

Al frente de la iglesia parroquial de SANTIAGO DE

TAL, fuera del atrio, alzase un Crucero de piedra de

fuste octogonal, capitel con cuatro esquinas, con

molduras en forma de concha y en las partes me-

dias cuatro cabezas de ángeles alados. La basa

cuadrangular sobre tres escalones, en cuyos dos

más altos, se asienta una mesa de piedra. En un

lado de la cruz, que es espinosa y cilíndrica, apare-

ce la imagen del Salvador y por el otro lado la de la

Dolorosa sobre una ménsula que forma una cabeza

de ángel. Tiene al pie la inscripción siguiente:

<Siendo cura D. Francisco Bousas. Año de 1869>.

EN EL LUGAR DE SOLLEIROS. En Estei-

ro, lugar citado, en el recodo que a modo de

plazoleta forman unas casas, alzase sobre

un bloque de piedra un Crucero de gran an-

tigüedad, pues ostenta grabada en la mitad

de su fuste la fecha 1580; es de forma cilín-

drica, capitel cuadrado. La cruz es octogo-

nal, muy gruesa, cuadrada en sus extremos.

Tiene la imagen de Jesús por un lado y por

el otro la de la Virgen, estando modelados

en la misma piedra que la cruz, siendo todo

ello de una pieza. La Virgen descansa sobre

una ménsula.

36

p/ Jorge Lago de Pexejo,

Vou a contar unha das cousas que pasan cando

un vive nun país donde a fala e as costumbres

son diferentes as nosas. Esto pasoume a min.

Recién chegado o pobo donde resido actualmen-

te, xa fai uns trinta e tres anos, doume por coller

clases de piano con unha profesora local e a pe-

sar de que eu non era particularmente moi listo

cas teclas eso non impideu que se establecera

unha amistade con ela que ainda dura hoxe.

Un día, a tal mestra invitoume a un ´´wake´´. O

meu inglés por aquel entonces era bastante acep-

table pero a palabra wake non me resultaba fami-

liar e pregunteille de que se trataba e ela díxome

que era como un homenaxe ou un ´´party´´ en ho-

nor a alguén, en este caso, o seu marido.

A min a palabra party sonoume lamar de ben e

cando cheguei a casa díxenlle a miña muller que

estávamos invitados a un ´´cocktail party´´ e que

debíamos de ir.

Puxémonos todos guapos, compramos unha bo-

tella de champán de boa marca para causar boa

impresión e alá fomos.

Cando chegamos xa había moita xente, recibeu-

nos a miña profesora vestida como para un

´´cocktail party´´, presentounos o resto dos co-

mensales, falamos e reímonos dos chistes que se

contaban e hasta me fixo tocar a miña peza favo-

rita en honor o seu marido o cual non vimos en

toda a noite. Como eu non son moi preguntón, o

detalle da ausencia do marido pasóuseme.

O caso é que uns días despois topeime con un

dos que estuveran no ´´wake´´, saludámonos e

díxome en castellano; ´´hola, te conocí en el velo-

rio del marido de tu profesora´´, e díxenlle eu; ¿en

qué velorio?

O VELORIO

37

A voz dos nosos poetas

AS CANTIGAS DA

CARRAPUCHA p/ José María García Rodríguez

Miña carrapucheiriña,

tua trenza é amarela,

coma os gallos das mimosas

coas frores na primaveira.

Miña carrapucheiriña,

meu amor non e lixeiro,

coma o do abellón coas rosas

ou da chuvia cos loureiros.

Miña carrapucheiriña,

meu amor non se pregoa,

vai no meu peito gardado,

coma en arca roupa nova.

Miña carrapucheiriña,

meu amor non e tambor,

meu amor e caladiho

que calado e mais millor.

Miña carrapucheiriña,

teho un segredo no peito,

a ninguen vou a dicilo,

pra que nono leve o vento.

Miña carrapucheiriña,

daquil mosteiriño e freira,

inda que non sai a rúa

acéname da fiestra.

Miña carrapucheiriña,

cando as cunchas che toquei

foi naquila corredoira,

que sabemos ti e mais eu.

Badaladas de papel.

O ceo, moi de mañá,

anticipa o baptisterio;

sombra chinesa no chan,

repenica o sacristán

por conta do presbiterio.

¿Quen ignora unha campá,

resistente ao cativerio?

Persegue o meniño, en serio,

cos cinco dedos da man,

apalpar o seu misterio.

A maxia foi flor dun día,

sen implantes de pincel,

recendos de melodía,

solfas de marquetaría,

badaladas de papel.

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

38

As tallas da parroquial de Muros P/Manuel Lago Alvarez

No altar maior da parroquial de Muros, e rodean-

do a imaxe gótica de Santa María do Campo, hai

un conxunto de catro releves con motivos da vida

de Cristo. As catro pezas, presentan diferentes

tamaños. As tres mais grandes miden 127x76 cm,

mentres que a pequena 112x80 cm. As tallas re-

presentan catro esceas da vida de Cristo: A Ado-

ración dos Pastores, A Adoración dos Magos, A

Presentación no templo, e Cristo ante os Douto-

res. As tallas propiamente ditas están rodeadas

por marcos de madeira iguais en grupos de dous,

co mesmo tratamento pictórico de estarcido ma-

rrón. O estarcido non e unha práctica habitual pa-

ra pintar marcos xa que e un procedemento de

calco que consiste en debuxar unha figura que se

quer reproducir en un papel groso, furando o seu

contorno con furadiños finos moi cercanos entre

si, e golpeando logo coa bolsiña que contén o pó-

pintura, lógrase o efecto. Puxera que o autor pre-

tendera lograr coa técnica do estarcido, que os

marcos de madeira tivesen o que hoxe en día

chamamos o efecto <martelé>.

As tallas están realizadas en madeira, sendo difí-

cil identificar de que tipo, pero de seguro que non

foi precisamente unha madeira nobre e dura xa

que os xilófagos actuaron con ganas. A madeira,

logo foi estucada e policromada. As zonas con

ouro recibiron un tratamento diferente, xa que so-

bre o estucado aplicouse unha capa de bol roxo e

sobre este e as laminas de ouro.

As pezas foron restauradas no ano 2001, xa que

o seu estado era moi malo. Presentaban desca-

macions case xeralizadas na totalidade das poli-

cromías, así coma perdas de material (escamas)

importantes, que nalgún dos releves acadaban

zoas moi amplas. Pola parte traseira todas pre-

sentaban un recubrimento de tablóns que unha

vez separados, deixaron a vista a parte traseira

orixinal, cas madeiras policromadas en verde e

unidas por chuletas. Unha das tallas presenta un-

ha inscrición a lapis que di: "Fueron restauradas

en 1925 en Santiago po J. Otero", esta inscrición

confirma que as tallas non presentan unha poli-

cromía orixinal, senón que están completamente

repintadas e tratadas neste momento de 1925.

Os marcos, deben ser desta época, así coma o

repinte e os tratamentos de consolidación da par-

te posterior que presentaban dous dos releves,

que tiñan unha espesa capa de xeso cubrindo a

case totalidade da obra recheando as zonas des-

aparecidas pola extensa actividade dos xilófagos.

As pezas tamén se atopaban moi deterioradas

pola antiga actividade dos xilófagos, hoxe extinta,

pero que no seu dia provocaron a perda de con-

sistencia mecánica nun grao moi considerable.

39

A día de hoxe, as tallas parecen ben conservadas.

A ubicación actual e a apropiada; a parede este do

presbiterio e a que menos humidade concentra, e

o sistema de suxeición axuda a que a parte trasei-

ra dos cadros non estea en contacto directo coa

pedra.

40

COLABORA:

CONCELLO DE MUROS