1

UNHA FIESTRA EN LIBERDADE

FEITA POR MURADANS

E ADICADA A TODOLOS MURADANS

REVISTA DIXITAL

DE ARTE E CULTURA

Nº 11

MARZO—2014

The Muros

Times

2

Cadro de Redacción:

Director: Jorge Lago de Pexejo

Director xefe de edición e maquetación:

Manuel Lago Álvarez

Director de edición en área de Lingua:

Henrique Monteagudo Romero

Director de edición en área de Historia e Mar:

Manuel M. Caamaño

Area de Mediciña: María Castiñeira

Area de Poesía: Manuel María Pena Silva

Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago

Area de Educación: Marisé Luces

Área de Sociedade: Quín Caamaño

Area de Música: Alianza Uhía

Área de Costumes: Manuela Tajes

Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Luces

Área de Etnografía: Manolo de Lajo

The Muros Times

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez

Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.

Depósito legal : C2437-2013

3

Indice:

Carta da Redacción Páx. 4

Presentación do libro "Son Galego" páx. 5

A Illa da Creba (Xokas Figueiras) páx. 6-7

A Nosa Xente (D. Antonio Novo Campelo) páx. 8-9

TMT cumpre un ano páx. 10-13

Entrevista a Alcaldesa de Muros (p/Jorge Lago de Pexejo) páx. 14-17

Lembranzas dun vello mariñeiro (II) (p/ Pedro Caamaño Lago) páx. 18-19

Un texto poético ignorado en Galego (p/ Henrique Monteagudo) páx. 20-21

O Larache (p/ Manuel M. Caamaño) páx. 22-23

Novas de onte (p/ Manuel Lago Alvarez) páx. 24

Fento Real, Dentabrú (Osmunda regalis) (p/ Amado Barrera) páx. 25

¿Cómo ser un bo maestro de Educ. Musical (I) p/ Esmu-Carnota páx. 26-27

Cruceiros de Muros (III) páx. 28-29

Gripe y catarro: similitudes y diferencias (p/ Dra. Castiñeira) páx. 30

O <confesionario> do Sr. Antón (p/ Manuel M. Caamaño) páx. 31

Os nosos fotógrafos (Quín Caamaño) páx. 32-33

Mais aló das Lens (by/ Manolo de Lajo) páx. 34

Bieitiño do Pouseiro (p/ Marcelino García Lariño) páx. 35

A casa de baños de Muros (p/ Manuel Lago Alvarez) páx. 36

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Marcelino García Lariño) páx. 37

A flora da Lagoa de Louro (p/ Nieves Formoso Vidal) páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions

verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

The Muros Times Nº 11 - MARZO—2014

4

Carta da Redacción: Estamos de aniversario. TMT cumpre un ano de

vida; un ano cheo de satisfacions para os seus

creadores e tamén para os mais de 6000 lecto-

res que cada mes disfrutan da primeira revista

dixital muradana. TMT naceu nos miolos de un

muradano comprometido, que dende as lonxa-

nas terras do continente americano foi capaz

de unir a un grupo de entusiastas muradáns

nun proxecto común; un proxecto chamado a

dicirlle ao mundo enteiro que MUROS EXISTE,

que non foi creado fai catro días, e que por elo está cheo de historia, de arte,

de cultura e de tradicións que os muradáns queremos compartir. E así imos

facendo camiño, cumprindo obxetivos pouco a pouco e facendo do que foi só

unha idea, unha realidade palpable, que se está a converter nun faro cuxa

luz está estendéndose mais aló de aquí e de alá.

TMT sigue e seguirá aberta a cantos queiran colaborar neste proxecto. Como

iniciativa plural que é, non ten ataduras de ningún tipo, por elo insistimos na

invitación que reiteradamente facemos: todos estamos invitados a colaborar

na revista; todos teñen as portas abertas desta publicación para escribir nas

súas páxinas.

Cos mellores desexos de todos e para todos, facemos votos para que TMT

teña unha longa vida, para disfrute dos seus lectores e para a maior honra de

Muros es as súas terras.

O noso agradecemento as seguintes

casas comerciais e particulares que fi-

xeron posible a edición deste número

de marzo:

Bar A Cova

Bar Nova Escocia -

Café Bar Paluka (Esteiro)

Café Bar El Muelle

Café Bar O Caxuco (Tal)

Café Bar O Hórreo (Abelleira)

Cervexeria Alameda (Esteiro)

Clínica Médica Dra Castiñeira

Espina y Delfín, SL

Forno Uhía

José Antonio Fernández

José Antonio Lado

José Luis Santiago Caamaño

José M Formoso Luces

José María de Espina

José Ramón Creo

Manola Lema

Manuel Castiñeira Lago

Marcelino García Lariño

MariCarmen Louro Fiuza

Marisé Luces Tajes

Pacola González Campelo

Pedro Caamaño Lago

Peluquería Arcos e Deportes

Arturo (Esteiro)

Ramón Fernández Santiago

Restaurante A Esmorga

5

"PRESENTACIÓN DO LIBRO "SON GALEGO"

O acto de presentación do libro "Son

Galego" de Antonio Rey, organizado

por The Muros Times e I Love Muros,

coa colaboración do Concello de Mu-

ros, celebrouse o sábado 1 de febreiro

nos locais municipais de San Xosé.

A presentación do libro, do que e autor

o poeta Antón Rey (galego de terceira

xeración) nado en Bos Aires, foi todo

un acontecemento emocional e cultural

de primeira magnitude no noso Conce-

llo. Arrouparon ao autor e fixeron uso

da palabra, entre outros, o novelista Su-

so de Toro e o Académico e Profesor

Universitario Henrique Monteagudo.

Foi dinamizador e mestre de cerimo-

nias Manolo M. Caamaño (Manolo

Chuvasco) e pechou o acto a Alcaldesa

de Muros dona Caridade González Cer-

viño. Destacar a lectura duns poemas

do autor por parte de Manuel María Pe-

na Silva (Rioderradeiro) e a actuación

do grupo Faltriqueira, que unha vez

mais colaborou desinteresadamente

nun acto cultural promovido por The

Muros Times.

6

Tipo de ben: Ermida, Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe natural, Concello: Muros Parroquia: Esteiro (Santa Mariña) Lugar: Esteiro Outra denominación do ben: Cronoloxía: Descoñecida, Época Baixomedie-val, Século XX,

Descrición:

A illa da Creba sitúase na ría de Muros e Noia, a

media distancia entre os dous pobos pertencen-

do ao Concello de Muros, parroquia de Esteiro.

Cunha superficie total de 65.398 m2 sitúase a

tan só 240 metros da costa (Cabo Uia) e é visible

dende tódolos puntos da ría.

Existe documentación dela dende tempos remo-

tos, xa Plinio a situaba nos pobos Tamaricos di-

cindo que nela se atopan as famosas Aras Sex-

tianas, feito que parece corroborar Carré Aldao

ao dicir: “que las tan discutidas Aras sextinas,

torques de oro y fíbulas preciosas aparecieron

por estas parades y fueron a enriquecer las co-

lecciones soberbias del Sr. Blanco-Cicerón”. Na

Historia Compostelana relátase como os piratas,

sarracenos uns e normandos outros, instalados

na illa asolaban frecuentemente a costa provo-

cando que os nativos abandonasen as súas ca-

sas de comezos da Primavera ate mediados do

Outono refuxiándose nos montes cercanos. Alva-

ro das Casas escribe: “Que a últimos del siglo XI,

los árabes hicieron incursiones por los alrededo-

res de la Villa de Noya y que en el año 1115 do-

minaron la isleta de la Creba, cerca de la desem-

bocadura del Tambre, arrasando la Villa de No-

ya”

O Arcebispo Xelmirez para combatir estas incur-

sións manda chamar a enxeñeiros Xenoveses

para construír unha flota que defenda a costa

dos tan temidos piratas provocando grandes es-

tragos entre os mesmos pois non so serviu a flo-

ta arcebispal para detelas correrías, senón

tamén para atacalos nos seus escondites e inclu-

so en mar aberto. Sabemos que a mediados do

século XVI xa había constancia dunha ermida na

illa xunto con dúas construcións, unha delas em-

pregada polo ermitán como vivenda. A ermida

debeu revestir importancia en anos anteriores

pois no ano 1571 durante unha visita fálase do

estado das construcións así como manda que se

empreñen as diferentes rentas propias da ermida

(sen especificar caless) para o saneamento da

mesma, tamén aparece nun documento sobre un

naufraxio acaecido nas inmediacións da illa no

ano 1533. A ermida xa aparece desfeita no ano

1867 no Derroteiro das Costas de España e Por-

tugal dicindo que só se conservan unhas ruínas

na cima da illa e que só é navegable a canle de

auga que a separa da terra por embarcacións

menores debido a presencia de grandes pedras,

o que parece corroborar o que na tradición popu-

lar se garda de que houbo un tempo no que a illa

estaba unida a terra. Existe unha lenda recollida

A Illa da Creba p/ Xokas Figueiras

7

por Vicente Risco sobre a illa e a ermida existente

nela que aínda segue viva entre os veciños que di

o seguinte: “Na Creba había mouros que tiñan un

templo do seu falso deus. Os cristiáns matáronos

deixando só á filla do xefe, a cal invocou ao demo,

que levantou unha tempestade que afogou aos

cristiáns e separou a illa da terra e converteu á filla

do xefe nunha serpe xigante que afundía os bar-

cos. Os cristiáns acudiron a un home santo o cal

mandoulles construír unha capela na illa adicada a

Nosa Señora da Creba.” Varias testemuñas de

veciños parecen corroborar a existencia dunha

ponte que unía a illa a terra, da cal din que aínda

son visibles os alicerces. A comezos do século

pasado, moitos anos despois de desaparecida a

ermida aínda seguía viva entre as xentes da con-

torna, os cales mentres viaxaban no “Carreto”,

(vapor que facía a ruta de Muros a Noia) ao pasar

polas inmediacións da illa descubrían as cabezas,

os homes, e as mulleres rezaban unha Salve na

honra da Virxe da Creba. Ao longo do século XX a

illa sufrirá un proceso de privatizacion no cal desa-

parecen os restos da ermida para dar paso a unha

casona na década dos oitenta quedando así res-

trinxido o uso que secularmente viñan facendo os

veciños de Esteiro da illa mentres os “novos” do-

nos transformaron a súa morfoloxía construíndo un

porto de abrigo e plantando piñeiros na mesma. A

dia de hoxe a illa segue sendo privada mais os

veciños organizados nunca plataforma están a

loitar por recuperala sen obter moitos resultados.

Os veciños loitan pola recuperacion da illa e lem-

bran numerosas coplas que fan referencia ela co-

mo por exemplo: “Indo polo mar abaixo/o vento

rifoume unha vela/nosa Señora da Creba/diume

vento para ela.” “Quen me dera estar na Creba/e

na Creba haber un piño/para ver o que pasa/esta

noite en Portosiño” Tamén vive na memoria de

todos a lenda dos mouros recollida por Risco, e na

dos mais vellos a romaría que se facía na illa na

honra da Virxe aínda moitos anos despois de des-

aparecida a capela, así como a recollida de toxos

na mesma ou como pasaban os animais para que

pacesen na mesma.

Referencias bibliográficas:

Historia Compostelana.- DIEGO XELMIREZ

Historia de Muros y su distrito.- RAMÓN de AR-

TAZA

Las rias Gallegas.- RAMÓN de ARTAZA

O cemiterio de Sta. María a Nova.- ALVARO de

las CASAS

Derrotero de las Costas de España y Portugal .-

1867

Afeccións

Ten camiño de acceso?: Si

Está cuberto de maleza: Non

Está afectado por algunha obra: Si

Estado de conservación: Malo

Atópase en perigo nestes momentos?:

A día de hoxe a illa atópase edificada, sobre os

restos da capela ergueuse unha casona. O terreo

da illa tamén variou debido a plantación dun bos-

que de piñeiro e a construción dun porto de ama-

rre. Os numerosos esforzos que veñen facendo os

veciños pola recuperación do espazo non dan froi-

to e non se fixo ningunha prospección arqueolóxi-

ca nin actuación de ningún tipo por parte das auto-

ridades pertinentes.

8

Don Antonio Novo

Campelo El profesor Don Antonio Novo Campelo nació en

1878 en la villa de Muros, se licenció en Medicina

en la Universidad de Santiago de Compostela con

Premio Extraordinario en el año 1901 y ese mis-

mo año, cuando contaba 23 años de edad, se

doctoró en la Facultad de Medicina de Madrid. En

1904 ingresó con el número uno en el Cuerpo de

Médicos de Baños y dirigió los Balnearios de La

Toja, Verín, Baños de Molgas, Retortillo, Ledesma

y otros, preferentemente de termas sulfuradas y

carbogaseadas, dedicadas en especial al reuma-

tismo y su experiencia clínica en esta enfermedad

llegó a ser tan grande que dispuso de unas

50.000 fichas de reumáticos tratados durante va-

rios años, encomendándole el profesor Bañuelos

de Valladolid el Capítulo de Hidrología Médica de

la obra Terapéutica Clínica que se escribió

En 1907 obtuvo, por oposición celebrada en Ma-

drid, la plaza de Profesor Auxiliar (hoy equivalente

A NOSA XENTE

a la de Profesor Titular) de la Facultad de Medi-

cina de Santiago, encargándose entonces de la

Cátedra de Terapéutica que estaba vacante.

En 1909 gana la Cátedra de Terapéutica de la

Facultad de Medicina de Zaragoza, que no lle-

gó a desempeñar, pues fue pensionado por la

llamada Junta de Ampliación de Estudios y se

trasladó a Francfort y Berlín, donde trabajó jun-

to a los profesores Ehrlich, padre de la Quimio-

terapia antiinfecciosa, Wassermann quien con-

tribuyó de forma preponderante al desarrollo

científico de la inmunidad y de las reacciones

del suero y Hoffmann con quien también traba-

jaron otros ilustres maestros nuestros y con el

que mantuvo unas amistosas relaciones que se

prolongaron hasta la Universidad de Santiago.

En alguna ocasión más, fue pensionado para

asistir a Congresos Internacionales, como los

celebrados en Lyon y Budapest, llevando la re-

presentación de España o para realizar visitas a

Universidades e Instituciones farmacológicas

extranjeras, teniendo la oportunidad de tratar a

figuras de tanto relieve como fueron Meyer,

Marfori o Gottlieb. De su regreso de Alemania,

en 1910, gana las oposiciones a la Cátedra de "

Terapéutica, Materia Médica y Arte de recetar",

(que así se llamaba entonces la asignatura de

Farmacología) de la Facultad de Medicina de

Santiago de Compostela, cuando solo tenía po-

co más de 30 años. Muy cerca de medio siglo

estuvo trabajando en dicha Facultad y, tanto

como Catedrático como Decano, su labor y ac-

tuación dejaron huellas imborrables por su

ejemplaridad, dedicación y eficacia. De él se

dijo que amaba tanto a la Universidad que prefi-

rió morirse a los 69 años antes que abandonarla

por su próxima jubilación reglamentaria. Desa-

rrolló varios Cursos de Hidrología Médica y de

Terapéutica Física y su labor de extensión Uni-

versitaria fue muy grande, pronunciando confe-

rencias en varias Universidades, Congresos y

Academias españolas y portuguesas.

Como profesor Universitario le correspondió vi-

9

vir el momento histórico y fundamental, para el

desarrollo de la asignatura, que fue el cambio

de denominación y de orientación de

"Terapéutica, Materia Médica y Arte de rece-

tar" por el de Farmacología Experimental y Te-

rapéutica, a propuesta del profesor D. Teófilo

Hernando (1881-1976), discípulo de Sch-

miedeberg, primer farmacólogo científico que

merece tal nombre en nuestro país, nombrado

catedrático de Farmacología de Madrid en

1912, coetáneo de Novo Campelo, creó el pri-

mer Departamento de Farmacología Experi-

mental y fue maestro de muchos maestros.

Con este cambio se pasaba de una Farmacol-

gía principalmente descriptiva a otra más cien-

tífica y como decía De Jongh "la Farmacología

ya no era solo la base de la Terapéutica, sino

una ciencia en su propio derecho". Fue un ex-

celente profesor, admirado y querido por sus

alumnos, él mismo contaba como todas las

tardes dedicaba varias horas a la preparación

y actualización de sus clases, lecciones inolvi-

dables, casi siempre retóricas, como cuando

decía "abran las ventanas, penetre el aroma de

la primavera, porque hoy vamos a hablar nada

menos que de la digital". Precisamente, como

él reconoce en el prólogo de su libro, la recopi-

lación minuciosa de los apuntes de sus clases,

fue el origen de la 1ª edición, en 1917, de su

libro sobre Farmacología Experimental y Tera-

péutica, la 2ª edición tuvo lugar en 1935 y ago-

tadas éstas, publicó la 3ª edición en 1943, ya

en colaboración con su discípulo predilecto, el

profesor Villarino Ulloa, y con un prólogo elo-

gioso a cargo del profesor García Valdecasas.

Publicó, además, numerosos trabajos y artícu-

los científicos en múltiples revistas nacionales

y extranjeras y sus muchos merecimientos fue-

ron reconocidos y premiados en diferentes

ocasiones, concediéndole los nombramientos

de Comisario Regio de la Escuela de Veterina-

ria, Comendador de la Orden de Medahvia de

Marruecos, Comendador de Instrucción Públi-

ca de Portugal y Encomienda de la Orden de

Alfonso X el Sabio. Siendo alcalde de Muros

Don Fernando Rey Hermida, el Ayuntamiento

le dedicó una plaza de la Villa como recuerdo y

reconocimiento al distinguido y preclaro univer-

sitario muradano. En 1957 al Departamento de

Farmacología de la Facultad de Medicina se le

denominó "Novo Campelo" y se colocó una

gran fotografía suya para perpetuar su memo-

ria.

En su vida universitaria, que prácticamente fue

toda su vida, destaca su periodo como Decano

de la Facultad de Medicina, que abarca dos

épocas distintas, la primera corresponde al pe-

riodo de la República, transcurre entre 1931 y

1936, la segunda desde 1941 hasta su falleci-

miento en 1948, casi doce años plenos de acti-

vidad y proyectos, entre los que destacaron su

preocupación por mejorar la docencia, la biblio-

teca, la construcción de laboratorios y quirófa-

nos, los conciertos hospitalarios para mejorar la

enseñanza clínica, la construcción de la Resi-

dencia Universitaria " Rodriguez Cadarso" y

sus gestiones para construir un Hospital Clínico

que sustituyera al antiguo Hospital Real, hoy

convertido en el Hostal de los Reyes Católicos.

Su gestión al frente del Decanato fue tan impor-

tante, que de él se dijo que era el " Decano por

excelencia". Su intensa vida universitaria y aca-

démica no murieron con él, pues además de

dejar un gran recuerdo, su obra fue continuada

por su discípulo profesor Villarino Ulloa, así co-

mo por su hijo Alejandro Novo González, que

fue Catedrático de Obstetricia y Ginecología,

Decano también de la Facultad de Medicina,

Vicerrector de la Universidad y, actualmente,

por su nieto profesor Alejandro Novo Domín-

guez, Catedrático, también, de Obstetricia y

Ginecología en la Universidad de Santiago.

10

Jorge Lago de Pexejo:

Hai un ano que se me ocorreu a feliz idea de

participar cuns cantos amigos a creación de The

Muros Times e as miñas

propias dúbidas se disipa-

ron inmediatamente ante a

entusiasmada acollida a tal

proposta. Non hai nada

máis gratificante que se-

mentar en terreo fértil.

Así nacemos e aquí esta-

mos un ano máis tarde se-

guindo coa premisa inicial de dar a coñecer a cul-

tura muradana a través da súa xente e aprecian-

do dun xeito indiscriminado o que cada individuo

poida achegar ao enriquecemento común.

Nas páxinas de TMT outorgóuseme a honra

de entrivistar a mulleres e homes exemplares tan-

to no persoal como no artístico. Todos eles cheos

dunha creatividade que expón claramente ese

potencial humano que está aí a convivir entre nós

pero que é necesario valorar e dar a coñecer.

Grazas a todos os colaboradores por facer pros-

perar unha simple idea no que é hoxe a nosa re-

vista: Unha ponte onde todos nos podemos reen-

contrar sen máis lastre que o de ser muradanos.

TMT reafirma sen ningún lugar a dúbidas que non

hai empresa que se poida levar a cabo se non

conta cun bo equipo e sen máis pretensións que

tratar de facer o mellor posible o que estamos a

facer.

Manuel M. Caamaño:

Xa temos un ano de vida!

Un proxecto que naceu sen moitas pretensións,

só empurrado pola ilusión duns cuantos amigos

de poñer en valor a cultura, a historia, o arte e as

tradicións muradás; e de paso xuntar nunha soa

revista e cunha cabeceira común o que xa moitos

faciamos nos nosos blogs e nas nosas páxinas.

Pouco tempo é un ano, pero nese pouco fixemos

moito! O TMT ten unha difusión inaudita para ser

unha publicación de ámbito

local grazas ao apoio das

redes sociais e ao traballo

de todos os colaboradores/

as. Tamén patrocinados

pola revista, comezamos a

realizar e promover eventos

culturais e sociais, como a

recente presentación do

libro de Antón Rey “SON

GALEGO”; e agora estamos a argallar xeitos para

que a revista impresa en papel poida chegar ás

máns do maior número de xente posible.

Nacemos sen moitas pretensións, sen fixarnos

meta ningunha, mais aquí estamos, e temos pen-

sado seguir.

Parabéns polo teu ano de vida TMT!

ESMU-CARNOTA:

Animámonos a participar neste proxecto que

cumpre un ano de vida, porque nos pareceu moi

interesante a idea de que un grupo de xente, in-

teresada na di-

versidade da cul-

tura e na súa di-

fusión, se xunta-

se nun espazo

común dunha

rede social para

idear un punto de partida, un comezo de diversi-

dade cultural/histórico/social da nosa vila, da zo-

na.

Nós somos un colectivo do pobo veciño, pero diri-

xidos por unha persoa de Muros, amante do seu

pobo, e foi ela quen nos animou a todos a partici-

par. A mostrarlle á xente que nos le, as miles de

cousas positivas que a MÚSICA (a nosa vida)

nos aporta. E así o fixemos, por iso a nosa cola-

boración con algún artigo mensual relacionado

11

coa música en The Muros Times. Moito ánimo e

que dure moitos anos.

Quin Caamaño da Santera:

Fai xa un ano que nos miolos dun muradán na

diáspora agromou una idea. Organizar un punto

de encontro entre os muradáns de aquí e de alá,

que servirá para mostrar todo aquelo do que so-

mos capaces de facer, tanto a nivel individual e

colectivo. Con tal fin se creou a páxina do Face-

book The Muros Times e aí dou comezo esta an-

dadura. Pero o formato no chegaba a convencer

plenamente e houbo a quen se lle ocorreu a idea

de montar una revista dixital para dar cabida a to-

dos os colaboradores que

se quixeran achegar a The

Muros times e mostrar os

seus traballos.

The Muros Times naceu

como unha fiestra na rede

para mostrar ao mundo o

que os muradáns teñen feito e o que aínda teñen

por facer. Unha fiestra aberta ao mundo para que

nos miren e o mesmo tempo para que por ela

poida saír a nosa historia, as lendas, a arte, e a

cultura . Todo canto de interesante teñamos para

mostrar. Con modestia e dedicación de uns pou-

cos a revista The Muros Times cumpre un ano

nas redes e mes a mes a revista saíu puntualmen-

te. Chegados ate aquí, xa hai xente interesada

que non lle chega con ler a revista na rede, quere

tela fisicamente entre as súas mans e gardala na

súa biblioteca. Déronse pasos nese senso; dende

o Concello se imprimiron varios números para dis-

tribuílos nas bibliotecas, tanto municipal como dos

centros escolares. O último número de Xaneiro

houbo particulares que aportaron una pequena

achega para poder contar coa revista en papel. En

proxecto está conseguir patrocinadores que pa-

guen a súa revista para tela e mostrala nos seus

negocios ou establecementos, así a disfrutarían os

seus clientes e non só os que poden entrar en in-

ternet.

O grupo de colaboradores está a crecer pero to-

dos somos poucos, así que aquel que teña algo

que aportar a este desinteresado pero ilusionante

proxecto ten as portas abertas. Agardamos que

este aniversario sexa o comezo dunha larga traxe-

ctoria.

Manolo de Lajo.:

Boas tardes miña xente, permìtome escribir estas

catro letras para

agradecer o voso

apoio a THE MU-

ROS TIMES du-

rante este primei-

ro ano de vida, e

ver que cada no-

va revista que saie tén màis siareiros que à ante-

rior.

Agradezo de corazòn os moitos LIKE que reci-

biron os méus contos, o cal significa que se toma-

ron a molestia de leelos.

Como vostedes poden ter decatado, a mina

pequena aportaciòn a revista son contos e lendas

basados en feitos acontecidos en tempos pasados

na bisbarra, engadindolle un punto de imaxinaciòn.

Parte da informaciòn recòlloa de libros que teño ou

do internet, pero a maior parte dela proven de meu

pai e mina avòa, que nos deleitaban coas sùas

historias.

Unha forte aperta do voso amigo

Nieves Formoso Vidal:

THE MUROS TIME, un

soño feito realidade,

dos muradans das duas

beiras (como dixo Jorge

Lago no número 0 da

revista).Os de alá, e os

da acolá. Un proxecto

vivo, donde esa fiestra

segue aberta a ilusión,

a amizade, a cultura, a

libertade, donde cabemos todos e todas. Parabéns

por este ano de THE MUROS TIMES, a seguir por

12

ese camiño cheo de entusiasmo, de traballo e de

ideas, e sobre todo cheo de amor por Muros.

Dra. Castiñeira:

Parece que fue ayer pero ya pasó un año desde

que comenzamos este proyecto con mucha ilu-

sión y muy pocos medios.

Para mi personalmente

fue muy productivo pues

conocí historias y gente

muy interesantes que me

hicieron revivir mi niñez y

aprendí a valorar todo lo

que tenemos en este pue-

blo (eso también debe ser

por la edad).

Con respecto a mis colaboraciones espero que

hayan podido contribuir a difundir estilos de vida

saludables y a dar a conocer un poco la preven-

ción de las enfermedades más habituales en la

actualidad.

Quiero dar las gracias a todos nuestros segui-

dores sin los cuales este proyecto no saldría ade-

lante, a todos los colaboradores que con sus his-

torias hicieron que esta revista sea cada vez me-

jor, y a la directiva de la revista, con una mención

especial a Manolo de América por su trabajo in-

cansable que hace que la revista salga perfecta-

mente maquetada y a tiempo todos los meses.

Marisé Luces Tajes:

¡¡ Un año ya ¡! . ¡ Cómo vamos creciendo ¡. Re-

cuerdo el día que Jorge me dijo que pensaba en

hacer una revista y

que le gustaría que

colaborara; pensé y

le dije “ si yo no sé

escribir, solo conoz-

co de educación “,

pues ya está, de eso

– me dijo él-. Ahora

me siento orgullosa

de formar parte de este proyecto que mes a mes

se consolida.

¡ Larga vida a TMT ¡

Henrique Monteagudo:

A verdade é que para min foi toda unha sorpresa

a inciativa de publicar The Muros Times. Trátase

dunha iniciativa de auténtica vangarda, unha novi-

dade que asombra a moita xente a quen lla teño

comentado (sempre con indisimulable orgullo),

entre a que se contan persoas das máis informa-

das no que se refire aos

medios de comunicación

que están aparecen no

mundo das novas tecno-

loxías. Todos sabemos

que estas son imprescin-

dibles para as necesida-

des e intereses das

grandes corporacións,

das finanzas internacio-

nais, para o comercio e a comunicación interconti-

nental. Do que moitas veces non nos decatamos

é de que tamén poden servir para as comunida-

des locais, as iniciativas de base, o contacto entre

as xentes comúns. E que poden ser especialmen-

te útiles para grupos humanos, como o galego,

caracterizados pola diáspora masiva, que leva á

emigración a unha boa parte das súas xentes.

Sempre pensei que Muros se caracterizaba por

ter unha marcadísima personalidade, tanto polo

inmenso apego que sentimos pola propia terra (á

vila, á comarca, a cada un dos lugares e paisa-

xes; as nosas xentes, costumes, festas… ) como

pola amplitude dos nosos horizontes. Somos lo-

calistas, pero somos cosmpolitas. A nosa casa é

Galicia, pero tamén é o mundo enteiro, incluíndo

os mares todos. Así, The Muros Times demostra

acaidamente como somos: amantes do noso e

dos nosos, pero abertos a todos; amantes das

boas tradicións, pero dispostos ás novidades

máis proveitosas. TMT fai comunidade traspasan-

do fronteiras, achegando veciños separados por

milleiros de quilómetros, atravesando océanos.

Moitísimos parabéns a Jorge Lago, Manolo de

América, Manolo do Chuvasco e todas as outras

persoas que fan posible este pequeno grande mi-

lagre!

13

José Manuel Formoso Luces:

Colaborar coa revista muradana The Muros TI-

mes, para mín e unha honra que me enche de

ledicia. O longo de moitos anos teño colaborado

en múltiples actividades culturais de Muros e ago-

ra esta última de TMT na que aporto a miña cola-

boración fotográfica. Eu, que falo con moita xente

sei que TMT xa se coñece

porque se fala dela, pero

moitos botan de menos que

non se publique en papel,

porque moita xente da miña

idade non ten o recurso de

poder acceder a revista en

internet. Estou seguro que

co tempo TMT imprimirase

en papel e poderá estar o alcance de todos. E por

último, un desexo: que TMT dure e dure por moi-

tos anos¡.

Manuel Lago Álvarez:

Celebrar o primeiro aniversario de TMT, e mais

que unha boa noticia: e unha noticia impresionan-

te. Chegar a cumprir un ano e ter previsto cumprir

moitísimos mais e unha mostra de que, creador e

colaboradores somos positivos e tan positivos

somos… que nos em-

barcamos nesta tarefa

sen chegar a pensar o

alcance e interese que

a revista ia ter entre

propios e alleos. Pero

bueno, o feito… peito,

e como o que facemos gusta, mentres as diop-

trías nos deixen, seguiremos adiante.

A mín, en TMT, tócame ser o que anda apurando

a todos para que traballen, para que entreguen

as súas colaboracións a tempo, etc., pero iso non

quer dicir que sexa eu o malo, pero sí, o que está

sempre protestando, e isto polo de pór en prácti-

ca esa teoría miña de que canto mais <<roña,

roña>>, mais se dura.

Pero, con todo, o importante e seguir adiante, e

mes a mes poder ofrecer a todos os lectores un-

has páxinas de historia, arte, cultura, tradicións;

unhas paxinas que falan dun pobo que aínda con

centos de anos as súas costas, sigue vivo.

Os meus parabéns aos lectores de TMT, polo seu

cariño a revista e tamén os meus parabéns os

colaboradores que mes a mes fan posible que

TMT siga adiante. Que a ilusión perdure e con

ela este anaquiño do noso ser.

Manuel María Pena silva:

¡Longa vida ao mensual!

Acaso sexa cimento,

para argamasa, ben duro;

acaso sexa, no muro,

recalcitrante e sedento

do noso idioma, argumento

para edificio seguro.

Talvez fecunde o fermento

reconfortante alimento;

talvez floreza o futuro

tan prodixioso e tan puro,

The Muros Times, con/tento,

tras doce meses, maduro.

¡Longa vida ao mensual

de anglicismos liberado!,

¿por que non, rebautizado

recurrindo ao santoral,

de socate, liberado

do pecado orixinal?

14

ENTREVISTA

Entrevista a Caridad

González Cerviño

por Jorge Lago de Pexejo

Esta é unha entrevista dobre, ou polo me-

nos espero que o sexa. É dobre por que non

só entrevisto a Caridade González pero por

engadido entrevisto tamén á primeira alcal-

desa na historia de Muros.

Tratarei de facer honra ás dúas.

Caridad González Cerviño, viúva, nai de

dous fillos, de profesión Procuradora dos

Tribunais, e filla do avoga-

do muradano Don Manuel González Gil, e

da tamén muradana Dona Caridad Cerviño

Luces, foi elixida concelleira en Muros nas

eleccións do 25 de maio de 2003 polo

PSdeG-PSOE, sendo alcalde Celestino For-

moso. Tras a morte deste en xuño de 2004

foi elixida alcaldesa de Muros e continuou o

goberno de coalición entre o PSdeG e

o BNG ata xuño de 2006, cando rompe o

acordo cos nacionalistas e continúa o go-

berno en minoría ata o final da lexislautra en

2007.

O 27 de maio de 2007 foi cabeza de lista do

seu partido nas eleccións municipais, sendo

este o máis votado e quedando a só un con-

celleiro da maioría absoluta; pero isto non

significou a súa reelección como alcaldesa,

xa que o dirixente do BNG, Domingos Dosil,

chegou un acordo co Partido Popular para a

súa investidura como alcalde.

Elixida Deputada provincial en 2007, osten-

tou o cargo de Presidenta da Comisión de

Cultura e Deportes da Deputación Provincial da

Coruña ata o ano 2011.

Nas eleccións municipais do 22 de maio de

2011 volveu presentarse á alcaldía polo PSdeG

-PSOE conseguindo resultados similares aos

de 2007, pero nesta ocasión si puido ser inves-

tida alcaldesa, xa que o BNG e o PPdG non

uniron os seus votos.

Foi a primeira muller que alcanzou o cargo de

alcaldesa en toda a historia de Muros, e antes

de exercer como procuradora, foi profesora de

matemáticas, física e química. Estudante de

Dereito, está en posesión da medalla do Cole-

xio de Procuradores de Santiago, de cuxo con-

sello é vocal e tamén miembro da executiva da

FEGAMP y da FEM. na Comisión de Igualda-

des, asi como miembro da executiva provincial

do PSdeG-PSOE.

15

J.L. Caridad, non sei se me esquecín de algo,

pero non cabe dúbida de que o teu curriculum é

polo menos notable.

Que se sente sendo a primeira alcaldesa na his-

toria de Muros?

Caridad._ Nunca o pensei desde o punto de

vista de ser muller dende logo o ser alcalde-

sa do teu pobo e algo moy bonito e gratifi-

cante porque quer decir que os teus veciños

confían e esperan algo de ti.

J.L._ Dende logo que ser a alcaldesa do teu po-

bo ten que ser gratificante, pero non necesaria-

mente fácil. Queres decir que houbeses atopa-

do as mesmas gratificacións ou dificultades se

foses un home? Cres que avanzamos o sufi-

ciente como para que algúns sectores da po-

boación non resintan implícita ou explicitamente

o feito de ser liderados por unha muller?

Caridad._ Non creo que avanzáramos o sufi-

ciente, de feito eu teño fama de mal carácter

solo por ser muller si fora home sería un ho-

me de carácter pero pódoche asegurar que

para ser alcaldesa hay que ter temple e moi-

to carácter porque detrás de un político hay

unha persoa con todo o que eso significa;

familia, amigos sentimientos etc. e esto que-

da totalmente eclipsado co cargo político.

J.L._ A seguridade, carácter, auto estima e ser

consciente do que vales espérase e respétase

nun mundo tradicionalmente rexido por e para

homes, pero non podemos poñer en dúbida de

que unha muller con tales talentos ou virtudes

crea actitudes regresivas mesmo e lamentable-

mente nas do teu propio xénero. Dígoo porque

a pesar de estar xa en pleno século XXI ese ti-

po de actitude non diminuíu moito.

Queres seguir comentando sobre o antedito ou

cambiamos de tema?

Caridad._ Efectivamente tamén as mulleres

son as primeras en criticar as que creemos

capaces de abordar proyectos que eran ex-

clusivos dos homes pero a min non me gus-

ta falar si do meu señero xa temos no outro

lado abondo, ou non?

J.L. Ben, aínda que non é fácil separar a persoa

da política e do cargo que ostenta, imos tratar

de levar a entrevista por diversos rumbos.

Recentemente publicamos aquí sobre a túa via-

xe aos EUA e o teu contacto

os muradanos residentes alí. Ademais diso, que

impresión che causou a visita á Gran Mazá?

Imaxinábaste a Nova York tal e como o experi-

mentaches?

Caridad._ Eu sabia que era unha inmensidad

pero é moy distinto estar alí, non solo a sua

lonxitude ou o se perímetro senon a sua

GRANDEZA con maiúsculas, sentir a xente,

outra forma de vida, otras costumes. Nada

se para, e acabas formando parte de ese

anonimato que se respira.

J.L._ É curioso, así tamén é como o ve moita

xente: multitudes indubidablemente, pero certo

anonimato, iso é parte da cultura americana

mesmo vivindo en zonas de pouca densidade

poboacional. Os americanos temos, teñen, un-

ha enorme tendencia a respetar a privacidade

16

individual. Esa actitude vela positiva ou prefires

esa certa dosis de morbosidade inquisitiva que

existe nos nosos pobos?

Caridad._ A privacidade e importante pero

os que vivimos en pobos pequeños a parte

de ese morbo somos fámiliares , de porta

aberta, e decir colaboramos cos vecinos pe-

ro acabamonos metendo mais do que

nos deixan, eu prefiero a privacidade no me

gusta molestar.

J.L._ Os muradanos residentes nos tres esta-

dos limítrofes recibíronte con moito entusiasmo

a pesar de ser unha viaxe de índole privada.

Cando nos vas dar outra visita?

Caridad._ Gustaríame volver pronto pero es-

tamos

moi lonxe

e o meu

tempo es-

ta muy

limitado

pero den-

de logo

volvo a

vervos a

todos.

J.L._ O

tempo ca-

se nunca é

o mellor

aliado pa-

ra aqueles que queremos facer moito e o teu

posiblemente telo que administrar moi ben. A

propósito e falando de tempo, o teu programa

de actividades diarias ten que ser considerable.

Poderíanos dicir como é un día calquera na vi-

da da alcaldesa de Muros dende que te ergues

ata que dis: Ben, mañá é outro día.

Caridad._ Pois levantome as 7:30h bueno,

poño o despartador para as 7:45 dou outra

volta levántome, aséome, o almorzo é funda-

mental, recollo mais ou menos a mina casa e

as 8,30-9 marcho para o Concello a alcaldía,

vexo todo o que entrou porque todo o que

chega o Concello pasa previamente pola me-

sa da alcaldesa. Alí repártese por departa-

mentos e pasamos a firmar o que fixemos o

dia anterior, despois chamadas, despachar

cos funcionarios y recibir xente. Sobre as

12,30h tomar café pero non sempre, depen-

de de si hay salídas a ver obras ou calquer

reclamación ou asunto dos vecinos que re-

quieren a miña presencia alí, ademais gús-

tame sair a calle e o contacto coa xente. As

tres ou tres e nedia a casa a facer de comer,

e comer porque os meus fillos estan na co-

ruña e cando non me apetece cocinar chamo

a Flora e sempre ten algo para min. Trinta

minutos de siesta !muy español! Jajaja, e

logo as 5:30 da tarde aproximadamente a

traballar o meu despacho profesional hasta

as 9:00. Procuro non pasarme pero hoxe

cheguei a casa as 10:30, falar cos meus fi-

llos todas as noites, cear algo moi suave ,

ler, repasar a prensa e boas noites, pe-

ro non antes da media noite. A verdade e

que non teño moito tempo libre, pero cando

o teño aproveito como cando fun ahí , que

desconectei e disfrutei.

J.L._ Pois si que tes unha xornada intensa e

larga. O da sesta compártoo totalmente e aínda

que non é un costume moi americano, eu ta-

men procuro favorecer o instinto latino sempre

17

que podo. Dime que te impulsou a meterte na

política e porqué polo partido socialista. Supoño

que terá sido un proceso evolutivo e non espon-

táneo.

Caridad._ Efectivamente eu sempre fun un

pouco rebelde e a miña loita pola igualdade

foi o que me levou a arrimarne a esquerda.

Fun criada entre homes con moitas de-

sigualdades eu non tiña dereitos, tiña RES-

PONSABILIDADES e si e certo que as asu-

mín do cal estou orgullosa pero sempre

creín que eu era unha persoa capaz, que

non era unha "segundona".

Entrei en politica porque o meu compañeiro

alcalde falecido CELESTINO FORMOSO

VIDAL pideumo e díxome que era un mo-

mento en que eu podía facer algo polo noso

Concello, despois de pensalo moito porque

eu estaba moi ocupada díxenlle que si pero

que debería considerar o meu traballo e

pouco tempo lle podía dedicar . Aparecín en

politica como independente como número 2

da lista do PSdeG-PSOE e hasta aqui che-

guei sobre todo polo apoio dos meus com-

pañeiros de partido.

J.L. _ Pensas presentarte as próximas ele-

cións?

Caridad._ Penso presentarme nas proximas

eleccions porque o noso proxecto non está

finalizado. Catro anos non chegan para exe-

cutar o programa electoral e ademais tanto

os meus compañeiros de partido como os

meus veciños eso esperan de min.

J.L._ Qué mensaxe compartirías

cos muradáns para convencelos de que a túa é

a mellor candidatura?

Caridad._ Para convencer a os meus veci-

nos aválame a miña traxectoria e o meu fa-

cer xunto co meu grupo. E si algo cambiou

no Concello de Muros foi a igualdade dos

vecinos, a cercanía a sua casa que e o Con-

cello, e a paz que se respira.

J.L._ Só me queda darche as grazas por dispo-

ñer xenerosamente do teu limitado tempo para

ter esta conversación. Moita sorte e ata a próxi-

ma.

Para rematar aí vai o cuestionario de Bernard

Pivot para que o contestes coa máxima espon-

taneidade posible.

1. J.L_ Cál é a túa palabra favorita?

Caridad._Lealtade

2. J.L._ Cál é a menos favorita?

Caridad._ Dor

3. J.L._ Qué te emociona?

Caridad._ Felicidade

4. J.L._ Qué son ou ruído che gusta?

Caridad._ O ruido do mar

5. J.L._ Qué son ou ruído detestas?

Caridad._ Os golpes

6. J.L._ Cál é o teu xuramento favorito?

Caridad._ Cajoendiola

7. J.L._ Qué profesión ademais da que exerces

che gustaría facer?

Caridad._ Piloto de aviación

8. J.L._ Qué profesión non desexarías facer?

Caridad._ Médico

9. J.L._ Se o ceo existe, Qué che gustaría oír

que che dixese Deus cando chegases ás portas

celestiais?

Caridad._ Non creo no ceo. Falamos?

18

LEMBRANZAS DUN VELLO MARIÑEIRO (II) p/ Pedro Caamaño Lago

Cando as embarcacións chegaban tarde levaban

o peixe ós sotos. Alí ían a maioría das señoras

dos pescadores cargadiñas cos seus cestos a

cabeza, que pola súa estrutura debían pesar po-

lo menos uns 30 quilos. E cando o peixe abunda-

ba un pouco, e as peixeiras empezaban a eructar

coa fartura, habíallo que pedir por favor, e coller

o que che daban.

O día seguinte as peixeiras, pola mañá levaban

o peixe para a pescadería onde o expoñían en-

cima daquelas mesas, que estaban situadas ó

longo da mesma, por un lado e polo outro, dei-

xando un pasillo polo medio, por onde circulaba

a xente que ía a comprar, e polo exterior das me-

sas, uns bancos, e por encima de todo isto un

tellado aguantado por unhas columnas de pedra.

E en eses bancos sentábanse as peixeiras todas

fachendosas, a venderen o seu produto o mais

caro que podían. As mais coñecidas eran, as se-

ñoras, Rita Trillo, Tina de Roque, Lela de Roque

María de Tina, A Leriñana, e outras. Isto chegaba

ata a fonte e para alá da fonte tamén había al-

gúns cerrados, onde había carnicerías. Ata que

se fixo a praza nova, a que funcionou hasta que

deixou de funcionar, agora esta intentando fun-

cionar outra vez.

Incomprensiblemente ata fai moi pouco tempo, o

traballo do pescador estaba tan desprestixiado

que mesmo daba reparo recoñecer que eras ho-

me de mar, e menos presumir del. Cando se fala-

ba de profesións o que mais e o que menos dá-

balle volta o tema para despistar a conversación.

Cando en realidade eran os verdadeiros protago-

nistas, non se podía comer peixe fresco si o pes-

cador non expoñía a vida tódolos días, especial-

mente no inverno, pero isto non se quería re-

coñecer.

Sen embargo a forza de traballo e tenacidade

foron saíndo, emprendendo unha carreira lenta

pero ascendente, con moi poucos recursos, o

que tiña unha canoa ou un bote polbeiro podía

considerarse afortunado. So había unhas cantas

familias con eses privilexios.

Pero o que en realidade fallou foi a parte indus-

trial, xa que peixe estes homes conseguíano a

barullo, pudrían nos muelles por non haber quen

o comercializara. Estes comerciantes, foron

caendo lenta pero irremisiblemente. Daquela aín-

da había varias fábricas de salazón, outras tan-

tas de conserva, unha boa flota de lanchas e de

galeóns, uns cantos asteleiros, que entre todos

empregaban a unha boa cantidade de xente; Eu

creo que non souberon adaptarse as novas tec-

noloxías, deixáronse ir e cando se deron conta,

non eran capaces de aguantarse no mercado,

nin con calidade nin con cantidade.

19

Seguindo co tema da pesca, dicía que nos en esa

carreira de relevos, recollémolo testigo e tamén o

levamos con bastante dignidade.

Agora parece que hai unha porcentaxe moi im-

portante de xente, que empeza a recoñecer un

pouco a verdadeira valía do pescador, e de toda

a xente que de unha forma ou de outra vive do

mar. Dicía a miña aboa, nunca e tarde cando a

dicha e boa. Esto é un orgullo para os que leva-

mos uns 17 anos na asociación Xubimar, loitando

pola honorabilidade dos xubilados do mar, e por

añadidura de todos os mariñeiros, tendo en conta

que uns mais cedo e outros mais tarde, todos ía-

mos ser xubilados, aínda que por desgraza moi-

tos dos que hoxe practican a pesca de recreo,

antes non o entendían, de calquera forma gaña-

mos a partida, e uns e outros disfrutamos do que

nos gusta, e do que mellor sabemos facer, que é

pescar. Con moitos atrancos e con moitas zanca-

dillas, iso sí, pero coa confianza de loitar por algo

que nos parecía xusto.

A pesares de todos estes avatares en contra, es-

ta forma tradicional de pescar ó cordel, solía mar-

car diferenzas entre os pescadores. Diferenzas

ou categorías, deixámolo para que o denominen

como mellor lles veña. Os pescadores de merlu-

za, de besugo, de cabala, de robalo e de badeixo

en aquela época eran os mellor considerados.

Recordo que nas súas tertulias, seleccionaban os

mellores pescadores e o mesmo tempo os mello-

res remeiros, estes eran imprescindibles, cando

se trataba de traballar nas canoas. Aínda que en

esta foto tamén hai representantes da baka), non

se podía desligar unha cousa da outra, porque as

dúas eran as fontes de ingreso mais importantes

do noso porto.

Aínda que a pesca de arrastre, por aquela época

non estaba alá moi ben considerada, e non pre-

tendo con isto desprestixiala, pero no traxecto

deses anos foi bastante perseguida polo sector

de mais baixura, ata o extremo de teren conflitos

serios; O que pasaba era que daquela na baka,

ganábase bastante menos. Por iso, solo se enro-

laban nas bakas, aqueles ós que os patróns de

cordel non lles parecían o suficiente expertos, e

polo tanto non os enrolaban hasta ver as súas

características, ou a” fasquia”, que era así como

se denominaba a un bo pescador o a un menos

bo. Porque, como se traballaba a parte e se re-

partía a todos por igual, ó que non pescaba ben

era una carga para os demais. Sen embargo uns

anos mais tarde, a pesca de arrastre foi collendo

bastante auxe, naquela época das cigalas, dos

rapes, dos rapantes, hasta o extremo de que no

censo do arrastre de Muros contáronse ata 22

bakas, os xurelos e a as xardas, os que agora se

lles da tanto valor daquela non se querían. E a

partires de eses tempos empezaron a facturar

bastante mais que os pescadores. Na lonxa de

Muros non se volveron a ver tantos ollomoles nin

tantas merluzas como en aqueles tempos.

A razón foi a evolución das artes de pesca, As

bakas ampliaron os aparellos, nos pescadores

apareceron os palangres, as volantas, volantillas,

betas, nasas dos pulpos, e por descontado, os

conflitos entre pescadores de cordel, e os de to-

das estas artes, o meu entender (que tamén son

de antes),”esquilmadoras dos recursos”

20

p/ Henrique Monteagudo

― Dinche o corazón na man

Dincho queridiña inteiro

Ca pirmeiriña esperanza

co pensamento pirmeiro.

Dincho cal neno que nace

De ilusións brancas cuberto

Caraveliño cerrado

ó teu calor dulce aberto.

― En solitarios herbales

Era rosiña escondida,

Solo para ti prantada

Para ti solo nacida.

E coma frol sensitiva

Baixo outra man se pregaba,

E solo onda ti vivia

E de ti lonxe muchaba.

Rosalía de Castro

No Arquivo Municipal da Coruña consér-

vase un monllo de folios autógrafos de Rosa-

lía de Castro, que segundo Juan Naya

(Inéditos de Rosalía, pp. 16 e 25) foran doa-

dos polas fillas da poeta atendendo a solicitu-

de do alcalde Manuel Casás Fernández (1925-

27), quen, anos máis tarde sería Presidente

da Real Academia Galega. Algúns deses folios

recollen cantares populares, entre os cales se

atopan varios dos glosados en Cantares Ga-

llegos, o que suxire unha datación temperá

da súa recolla (arredor de 1860). Entre estes,

figura un folio que contén un poema (máis

ben, esbozo ou fragmento de poema) en gale-

go da nosa autora, que, por razóns que desco-

ñecemos, pasou desapercibido aos distintos

investigadores que manexaron eses papeis.

Comezando por Manuel Murguía, quen de-

beu de ser o seu propietario orixinal e quen,

xa viúvo, deu ao prelo un feixe considerable

de poemas inéditos da súa finada esposa. E

rematando polos estudosos que, máis recen-

UN TEXTO POÉTICO IGNORADO

EN GALEGO DE ROSALÍA DE CASTRO

21

temente, deron noticia ou publicaron textos

procedentes dese interesantísimo fondo. Só

o profesor Ramón Torrado se referiu a el,

nun artigo publicado nunha revista de moito

mérito pero de difusión exclusivamente local

(do instituto da veciña vila de Noia) e sen

atreverse a dar por segura a autoría de Rosa-

lía: “Poema moi descoñecido, posiblemente

inédito, que probablemente é obra de Rosa-

lía na época de compoñer os Cantares Galle-

gos” (“Negra ausencia de contento. refle-

xións sobre Cantares Gallegos”, en Casa da

Gramática, nº 39, 2013). Foi mágoa que To-

rrado non dixese en que arquivo se atopaba

este texto nin solicitase autorización deste

para publicalo. Isto tería aforrado algún

equívoco.

O fermoso texto, que demos a coñecer na

Real Academia Galega hai pouco tempo, é

probablemente un esbozo, composto por 16

versos, que requiriría un luído posterior e

acabaría formando parte dun poema máis

extenso. Así e todo, pode ser lido como texto

completo, dunha evidente calidade poética

(absolutamente digna da xenial inspiración

da autora), que presenta un diálogo entre

dous namorados: un mozo que fala na

primeira estrofa e unha moza que responde

na segunda. O estilo, o xeito, o tema lembran

fortemente os poemas de feitío ‘popular’ de

Cantares Gallegos. Pola estrutura dialogada

lembra en particular a composición “Cantan

os galos pr’ó día”; o esquema estrófico

(coplas de catro versos con rima consoante

dos versos pares) é similar ao das primeiras

estrofas de “Adios, rios, adios, fontes” e ao

do poema “Miña santa Margarida”.

Para apreciar o valor da descuberta deste

texto, cómpre ter en conta que son moi esca-

sos os textos poéticos en galego orixinais de

Rosalía que se deron a coñecer con carácter

póstumo, e non conservamos o orixinal au-

tógrafo de case ningún deles. Como se pode

apreciar coa súa lectura, trátase dunha deli-

ciosa mostra da marabillosa inspiración da

poeta que abriu o noso Rexurdimento, a uni-

versal cantora do Sar, a nosa Rosalía.

22

A Compañía Trasatlántica Española mandou

sair do porto da Coruña ao vapor “Coruña” a bor-

do del ia un comisionado da empresa coa enco-

menda de facilitar o desprazamento as súas ca-

sas aos náufragos superviventes do naufraxio do

“Larache” que tiña acontecido o día 23 de xuño

do 1908 ao tocar nas pedras de Ximiela, a esca-

sas catro millas de Monte Louro. Este emprega-

do da compañía a volta de viaxe fai un relato

detallado de todo canto viu e viviu en Muros nos

dous día seguintes á traxedia.

Como é un pouco largo todo o texto, e para que

non sexa aburrida a súa lectura, vouno partir en

tres anacos que iremos publicando nos próximos

numeros do TMT. Recoméndovos a súa lectura

polo valor histórico que ten e pola implicación de

Muros e das súas xentes en tan tráxico suceso.

Teño que dar o meu mais sincero agradecemen-

to a Don José Manuel Silva, que foi o que puxo

nas miñas mans tódolos papeis, dictámenes,

dilixencias xudiciais, flete do vapor “Coruña”,

Obxectos recuperados do naufraxio, ofrecemen-

tos das compañias de salvamento, Protesta do

segundo oficial do “Larache”, reclamacións feitas

a compañía por algún familiar das vítimas e a

lista completa do pasaxe e da tripulación.

O texto que agora comeza é transcripción literal

do texto original. Os espazos marcados con

XXXX están ilegibles no original.

Relato detallado del vapor “CORUÑA”, que salio

de La Coruña el 24 de junio de 1908 para Muros,

con intención de recoger los náufragos del vapor

“LARACHE” de esta Compañía, -perdido en el

bajo Ximiela en la tarde del 23 del mismo mes-,

estancia de dicho vapor “CORUÑA” y regreso a

La Coruña el 26 del repetido mes.

Convenido entre D. Antonio S. de Movellán y

D. Dionisio Tejero Pérez, armador del vapor

“CORUÑA” (ex “Huascar”, de la “Booth Line”), el

fletamento de éste para un viaje cuyo objeto ha-

bría de ser el ir a recoger los náufragos supervi-

vientes de la desgracia indicada, al paso que

llevar fondos para atender a las primeras necesi-

dades que el cuidado de las mismos exigiese;

unas dos horas después de acordado lo dicho

por el citado Jefe, me embarqué por orden suya

en el “CORUÑA”, su capitán el expertísimo ma-

rino D. Casimiro Piñole, saliendo de este puerto

el 24 a las 6.50 tarde (t.m. Greenwich), para Mu-

ros, llevando órdenes de reconocer los alrededo-

res del Ximiela, para cuando pasásemos cerca

de él por si se veían cuerpos u objetos dignos de

nuestra solicitud.

Durante todo el viaje de ida, reinó fuertísima

marejada con viento de NE., influida además por

las variadas corrientes existentes en toda oca-

sión en esta parte de la costa de España, sepa-

ración entre el Cantábrico y el Atlántico; a pesar

de ello, gracias a la pericia, casi proverbial en

estas regiones, del Sr. Piñole, demostrada ple-

namente en la ocasión de referencia, al buen

trabajo del piloto D. Ramón Morán y a que el

maquinista D. Antonio Álvarez, por no dispones

más que un fogonero de ocasión (pues el buque

salió de Coruña para ganar tiempo, sin que le

fuese dable tomar la tripulación que verdadera-

mente necesita) estuvo toda la noche en la má-

quina, sin poder descansar un momento (lo pro-

pio que el Sr. Capitán en el puente) el

“CORUÑA” cumplió como muy bueno, pues teni-

da cuenta de la hora de salida de este puerto,

del mismo muelle en que el buque estaba atra-

cado, a las 12.55 de la madrugada del día 25

doblábamos el cabo de Finisterre, resultando por

tanto un promedio de marcha de más de 10.5

millas por hora. Doblado el citado cabo, el Sr.

Piñole mandó moderar máquina, pues nada con-

seguiríamos (al objeto de examinar de paso los

alrededores del Ximiela) llegando cerca del sitio

en que naufragó el “LARACHE”, a las dos y po-

cos minutos de la madrugada. XXXXXXXXXX

dejado ya atrás por babor el Ximiela, y antes, al

grupo de los Meixidos, habiendo efectuado aquel

trayecto a marcha moderadísima por las razones

más arriba apuntadas, sin que hubiésemos visto

cosa alguna que nos llamara la atención, al obje-

to perseguido, pero sin que se pueda responder

de si, a la relativa proximidad del lugar por noso-

tros recorrido, había o no, pequeños objetos que

flotasen, puesto que la hora poco a propósito y

la ligera calima levantada entonces, general en

esta estación y en el sitio recorrido, no nos per-

mitían precisar hasta tal punto nuestras observa-

p/ Manuel M. Caamaño

23

ciones.

A cosa de las 4.45 de la madrugada del 25

anclamos en el fondeadero de Muros, y pocos

minutos después entró a bordo D. Juan J. Louro,

Consignatario de D. Dionisio tejero en Muros, per-

sona de gran prestigio en la población, y alcalde

que era de la muy noble, leal y humanitaria villa

cuando la perdida del crucero “CARDEVAL CIS-

NEROS” en los bajos Meixidos, antes citados. El

capitán dio varias pitadas para prevenir debida-

mente a la villa y sus huéspedes accidentales por

efecto de la desgracia que lamentamos, y a los

pocos minutos tuvimos la satisfacción de abrazar

al 2º Oficial-sobrecargo del “LARACHE” D. Juan

José Villalobos, quien, sin pérdida de momento,

al oír nuestro aviso, saltó del lecho para venir in-

mediatamente a nuestro encuentro. Por dicho Sr.

Oficial nos enteramos de lo que él sabia de la

pérdida del “LARACHE” y de las circunstancias

en que acaeció, que renuncio a describir puesto

que ya las ha expresado en la protesta que, por

su propio impulso, y además siguiendo órdenes al

efecto de la delegación de Cádiz, hizo ante el Sr.,

Juez de Instrucción de Muros. Siendo mi misión

la de visitar, escuchar y atender a los náufragos

salvados, y a todas aquellas personas que pudie-

ran orientarme por su saber, o por sus virtudes, o

por ambas cualidades a la vez, paso a referir lo

que con mi cometido se relaciona.

Acompañado de los Sres. Louro y Villalobos,

mi primera visita, así como más tarde la primera

del capitán Sr. Piñole, fue para el Sr. Ayudante de

Marina de Muros, pero nos contestaron en su ca-

sa que estaba descansando, y que ya le vería-

mos mas tarde en su oficina. Siendo así, nos diri-

gimos a la casa donde se alojaron a las distingui-

das señoras Dª. María Laplacette de Soba, y su

hija la Srta. Mercedes Soba y Laplacette, porte-

ñas de nacimiento, esposa e hija de D. Antonio

Soba, natural de XXXXXXX naufragio con otras

dos hijas, las Srtas. Teresa y Beatriz, y su hijo

Omar, niño de 9 años. Con esta familia, iba su

primo carnal, del marido, D. Francisco Soba, sal-

vado, recogido entre los que en un bote del bu-

que perdido, arribaron en la tarde del día del si-

niestro a Puerto del Son. Conmovedor cuadro

ofrecían las pobres madre e hija, abrazadas es-

trechamente, sin que se separaran un momento,

y conmovió hondamente al que relata, como tam-

bién a la mayoría de las personas entonces pre-

sentes que, entre sollozos desgarradores dijera

Dª. María, después de saber “ya por referencias

anteriores que eran personas de muy buena posi-

ción, que: “deseo saber como hemos de arreglar-

nos para el regreso, puesto que yo” quiero regre-

sar en buque de la Compañía”. Débese advertir

que ellos, su esposo y familia, no tomaron billete

de ida y vuelta, ya que pensaban pasar una larga

temporada en España, y otros países de Europa;

solo llevaba tal clase de billete, no en 1ª como

ellos, sino en 2ª, su primo, el citado salvado D.

Francisco Soba. Traté de calmar en lo posible el

desconsuelo de Dª. María y de su hija, prodigán-

dolas en nombre de nuestra querida Compañía,

toda suerte de frases de consideración altísima, y

de verdadero afecto que su desgracia, que era

nuestra, acrecentaba, y abrigo con bastante moti-

vo el convencimiento de que conseguí en gran

parte mi objeto, pues desde aquella, nuestra en-

trevista, he tenido la satisfacción de ver pintada

en el semblante de madre e hija, singularmente

de aquella, una gran resignación, y solo frases de

atención, sin queja contra la Compañía, me han

expresado tan desdichadas y simpáticas señoras.

En virtud de instrucciones de D. Antonio s. Mo-

vellán, inspiradas, como es natural, en los nobilí-

simos de nuestro amado y respetadísimo Sr. Pre-

sidente, hube de prometer a los náufragos, pasa-

jeros, sin distinción de clase que, a cada uno se-

gún sus necesidades y a prescripción, no riguro-

sa, pero sí aproximada de lo que en realidad me-

reciera partiendo del criterio de suma bondad que

acabo de apuntar, se le colocaría en el lugar de

su destino, no en el puerto a que se dirigía, sino

el del lugar o aldea de su residencia, término del

viaje que había emprendido y que desgraciada-

mente, no pudo realizar. En este principio caritati-

vo se basa cuanto hice y traté de hacer en Muros:

primero, como se deduce de lo apuntado, lo co-

muniqué a la Sra. Viuda de Soba, y después a los

restantes náufragos.

24

p/ Manuel Lago Alvarez

Fallecimiento: Víctima de crónica enfermedad ,

falleció el día 20 del actual el joven D. Alejandro

Martínez. La conducción de su cadáver a la ne-

crópolis y los funerales que en sufragio de su al-

ma se celebraron en la iglesia parroquial estuvie-

ron concurridos testimoniando el testimonio por

su muerte. Acompañamos a su familia en su jus-

to dolor. (julio 1908)

Teatro: La compañía de zarzuela dirigida por el

primer actor Luis coronel, estuvo entre nosotros

algunos días. Las funciones estuvieron concurri-

das y no se le escatimaron aplausos en algunos

cuadros, dignos por su correcta representación

del favor que el público les dispensó. (Julio 1908)

Por la higiene: Se nos dice, Sr. Alcalde, que en

la fuente de la Agesta (situada en una de las prin-

cipales calles de la villa, se ve con demasiada

frecuencia lavar ropa sucia . el día 21 del pasado

junio había ocho mujeres, ¡nada menos que

ocho¡ en la citada fuente interrumpiendo el paso

de los transeúntes y en actitud tan descarada que

pareciales la cosa más natural convertir la fuente

en lavadero. Como ellas dirían: ya que el ayunta-

miento no hace el lavadero que nos tiene prometi-

do, lo improvisaremos nosotras. Esperamos ver

a los guardias por aquellos lugares para evitar

espectáculo que tanto desdice de un pueblo culto.

(julio, 1908)

Abundancia: Con la abundancia de parrocha y

espadín habida en nuestro puerto a mediados de

este mes llegaron 50 traineras de las rías de Ma-

rín y Vigo, dando animación y vida a nuestro des-

graciado y abandonado pueblo. Lástima que en

vez de traineras, pues está probado que acaban

con la cría y desbastan la ría, un fuesen barcos

de cabotaje, los que atracasen a nuestro puerto a

cargar sardina, como en años pasados, pero eso

por desgracia ya no lo volveremos a ver en Mu-

ros. Llamó la atención de todo el pueblo la sen-

satez de todos los marineros tripulantes de las

traineras, pues no hubo que lamentar incidente

alguno, a pesar de la mucha gente reunida.

(diciembre, 1909)

Al Sr. Cura: Varios feligreses nos ruegan haga-

mos a Vd presente que el reloj de la iglesia que

durante la semana viene conforme con los relojes

particulares y con él el del pueblo, al llegar el do-

mingo adelanta

siempre media

hora, para ir con-

forme al día si-

guiente con los

demás. Esto que

al parecer no tie-

ne importancia,

la tiene siun embargo, pues sucede que cuando

el domingo se va para misa de 12 con arreglo a

todos los relojes, resulta que ya salen de ella, por

la media hora que en ese día se adelanta el reloj

de la iglesia, con perjuicio de los fieles que se

quedan sin misa. (diciembre, 1909)

NOVAS DE ONTE

25

FENTO REAL, DENTABRÚ (Osmunda regalis)

p/ Amado Barrera.

Este grande e magnífico fento ten os soros en elegantes “ramilletes”, que son ponlas marróns que sobresaen por riba das espléndidas enor-mes frondes e que se ven de Xuño a Novembro, logo “mustiánse” coma todas as outras “polas”.

Na nosa bisbarra é doado de atopalo polos ríos e regatos, có seu groso rizoma, qué é perenne (ou sexa, que sobrevive e dél rebrotan novas frondes cada ano), fortemente incrustado entre as grietas

das rochas da beira o mesmo do medio da co-rrente.

Moita xente, ao velo, non se decata de que é un fento, pois os lóbulos das frondes semellan follas dalguna pranta vascular.

Pois ben, resulta que, tendo este fento tan abun-dante por aquí, temos un tesouro e non sabemos o que temos. Quizáis sexa mellor, pois donde saben o que teñen, xa case quenon o teñen, de tanto como “apañan”. En Galicia é o fento por excelencia dos nosos ríos.

Porque en Cantabria, Asturias e outras rexiones “húmidas”, “antojil”, que é como por ahí adiante o chaman, éche un remedio popular moi aprecia-do, e o seu uso aínda está moi estendido, sendo preferido á mediciña convencional: A parte cen-tral do rizoma se macera en viño branco, e tóma-se este “vino de antojil” para axudar soldar rotu-ras de osos e trastornos de articulación e dolores reumáticos. Aí onde o vedes, o consumen depor-tistas e persoas maiores. Ollo se sodes mulleres: parece que é abortivo. E non pensedes que só se consume nas aldeas, non, tamén é moi em-pregado en pobos grandes e cidades. Nos “mercados medievais” sempre hai algún posto que o ten a venda.

Hai pouco fixen unha entrada no blog de amado sobre este fento, e choveron comentarios solici-

tando e ofrecendo o “producto”.

Pero teño leido que pode ocasionar problemas de calcificacións, ademáis de ter outras posibles “contraindicacións” e efectos “secundarios”, asi que moito ollo e asesorarse ben con algún que

sabia algo (por exemplo, un médico, que algúns saben moito).

Se buscades en papá-google, atoparédes cousas abraiantes deste fermoso vexetal, dende os má-xicos poderes que ás suas “flores de Perún” lle daba a mitología eslava ata as múltiles cualida-des deste producto sin par como remedio para retención de orina-cálculos renáis-astringente-diurético-purgativo-celulites-gota-reumatismo-raquitismo-hernias-feridas-intoxicación-hemorragias-debilidad ....¡uf!

Pero según para qué se use, haino que preparar dunha maneira distinta, as que tamén se atopan en Google e que eu non me atrevo a poñer aquí porque como te digo unha cousa te digo la outra, a ver se me entendes.

26

¿Cómo ser un bo

MAESTRO de

Educación Musical na Etapa

Infantil? (I)

p/ Esmu-Carnota

Un bo docente é aquel que organiza os

coñecementos e valores que os alumnos foron

adquirindo a través da súa historia persoal en

amplos esquemas que axuden a analizar, com-

prender e transformar a realidade, presenta valo-

res alternativos para vivir en sociedade... É unha

persoa que, coa súa intervención na aula, a súa

actitude e a súa orientación, provoca e facilita a

reconstrucción do pensamento, sentimentos, ac-

titudes, valores e conductas, recreando a propia

e persoal cultura dentro da sociedade e do mun-

do no que viven, crecen e maduran as súas

alumnas e alumnos.

O mestre é un namorado da cultura, do

coñecemento, da arte, da literatura, dos valores;

un investigador reflexivo da situación da clase,

coñecedor das necesidades, os problemas, as

relacións, as situacións que se dan na aula e no

centro, deseñador e experimentador de formas

de avaliación cualitativa dos resultados obtidos,

dos métodos, actitudes, valores que se producen

na clase...

Pero o que nos cómpre destacar nesta

ocasión son as características que deben ter os

especialistas de Educación Infantil para im-

partir música nesta etapa educativa e ser bos

docentes na súa tarefa diaria, profesionais, mes-

tres e mestras reflexivos, homes e mulleres em-

peñados en ensinar aos seus alumnos a enfren-

tarse consigo mesmos e ao mundo que lles ro-

dea dende a Educación Infantil ata a Universida-

de.

Na Educación Infantil, anque non se men-

ciona a música como área específica, podemos

encontrala referenciada en todas e cada unha

das tres áreas Identidade e Autonomía Persoal,

Medio Físico e Social e Comunicación

e Representación.

As condicións musicais que debe ter o es-

pecialista na Educación Infantil son as seguintes:

- Actitude positiva cara a educación

musical. Ten que estar convencido da

importancia que a música ten na vida

do home e como o acompañou nos

seus momentos máis significativos.

- Aptitudes musicais: oído musical, boa

voz, sentido rítmico, imaxinación crea-

dora, musicalidade...

- Coñecementos musicais: nocións ele-

27

mentais e prácticas de ritmo, melodía,

harmonía e forma musical. Coñecemen-

to e destreza dos instrumentos musicais

escolares, ademáis de coñecer os dife-

rentes sistemas ou metodoloxías musi-

cais.

- Preparación psicopedagóxica que o ha-

bilite para levar a cabo a ensinanza da

música. A música é unha forma de ex-

presión e comunicación artística, capaz

de potenciar actividades creativas.

O especialista coñecerá a poderosa atrac-

ción que exerce a música nos seus alumnos, as

súas características como eixe motivador e globa-

lizador, así coma a súa contribución tanto no des-

enrolo afectivo coma no intelectual, á vez que fa-

vorece a adquisición doutros aprendizaxes na

etapa infantil.

Pero para ser un bo maestro/a é imprescin-

dible a colaboración da familia. Na Educación In-

fantil a necesidade de participación e colabora-

ción no desenrolo educativo dos nenos ten espe-

cial importancia. Tanto no marco legal da nosa

reforma coma nos decretos das distintas comuni-

dades autónomas con competencias en materia

educativa, establecen que a etapa infantil acada o

seu pleno senso nun marco de colaboración e

coordinación entre os elementos que inciden no

proceso educativo dos nenos: o equipo docente e

as familias.

Se ben a familia e a escola son dous ámbi-

tos educativos distintos (pola súa natureza, orga-

nización...) plantéanse un obxetivo común, no

noso caso, a educación musical do suxeito e o

desenrolo de todas as súas potencialidades musi-

cais. Debe existir unha estreita relación entre os

pais e a escola, establecendo unha comunicación

rica e fluida que necesariamente servirá para un

maior coñecemento do neno por ambas partes.

A colaboración das familias cos centros de

Educación Infantil é importante pola especificidad

das aprendizaxes antes dos seis anos, a necesi-

dade de complementar a acción educativa sobreo

neno/a... As principais ventaxas son que ao parti-

cipar todos os membros da comunidade educati-

va hai un aproveitamento racional dos recursos, a

distribución das tarefas redunda en beneficio dos

pequechos, supón unha gran riqueza compartir

diversos puntos de vista, aportacións, iniciativas,

colaborar conxuntamente para resolver conflictos,

tomar decisións, realizar proxectos...

Tanto pais coma mestres debemos ter a

preocupación común porque o musical transcen-

da aos estreitos límites da escola e inunde ao

ambiente da colectividade. En vano se esforzaría

a escola de formar o gusto dos nenos, se as fami-

lias adoptan unha actitude de rechazo ou de infra-

valoración desta tarefa.

28

Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez

Fotografía: José Manuel Formoso Luces

EL DE LA VIRGEN DEL CAMINO:

En la parte SE de la iglesia de este nombre,

en el centro del amplio atrio, alzase un cru-

ceiro de fuste octogonal, capitel con moldu-

ras, cilíndrico en su parte baja, base cuadrada

con aristas en forma de cuadriláteros a lo lar-

go. La Cruz es estriada, terminando sus bra-

zos en flor. En uno de los lados tiene la ima-

gen del Redentor y en el otro la Virgen con

Jesús muerto entre sus brazos. El todo des-

cansa sobre cinco escalones de ocho lados.

EL DE LA CAPILLA DE SANTA ISABEL:

El crucero de esta capilla comprende dos épo-

cas. La base es del año 1586, según hace

constar la fecha grabada en ella. No es regu-

lar por su parte trasera en donde presente

una figura muy borrosa y señales de haber

formado parte de otra obra distinta y desde

luego, ajena al objeto a que se dedicó. Tiene

en sus cuatro esquinas una calavera. En dos

de sus laterales dos tibias entrecruzadas y en

el frente, sobre la inscripción de la fecha, año

1586, un lagarto sobre una losa. Esta base

puede proceder de algún cementerio, proba-

blemente del que rodeaba a la antiquísima

parroquial de la Villa, que fue Colegiata interi-

na en los tiempos de la fundación de ésta y

cuyas losas sepulcrales, blasones e inscriptas,

se emplearon en las calles de la Villa al dejar

de hacerse allí los enterramientos y cesar el

culto parroquial. Muchas aún pueden hoy

verse colocadas en varios lugares de la Villa.

La indicación de que el crucero citado pue-

de proceder de un cementerio, no prueba el

que así sea, pues yo sé que en Padrón hay

uno que tiene en su base los mismos atribu-

tos o figuras de tibias y calaveras, y ni está

Cruceros de Muros (III)

29

en cementerio ni creo procede de él.

El crucero, es decir, la columna y la Cruz

con sus imágenes acusa época muy posterior a

su construcción, y siendo la fundación de la

capilla del año 1744, lógico es el suponer sea

de esa época. Tiene en el frente, en la mitad

de la altura de la columna la figura de un sa-

cerdote cobre una ménsula, con un cáliz en la

mano y en la otra, al parecer, unas disciplinas

y en la Cruz la imagen del Redentor. El fuste

es cilíndrico.

Cabe el suponer que como la piedra de la

base venía muy apropiada al objeto, sin tener

en cuenta la diferencia de época y el fin a que

se iba destinar, la empleasen dando con ello

lugar a la anomalía que se nota al observar el

mencionado crucero. El lagarto sobre una losa

que tiene la base, acusa, al parecer, el blasón

de los LOSADA que no guarda relación alguna

con los apellidos Pose y Leis que son los que

corresponden a las fundadoras, ni los ciento

cincuenta años que existen de diferencia entre

el labrado de la piedra, en la que consta la fe-

cha citada, grabado en caracteres de época y

perfectamente claros, base del asiento del cru-

cero y fundación de la capilla, dan lugar a su-

poner otra cosa que la apuntada. No cabe

tampoco el pensar que fuera el crucero de otra

capilla o iglesia en ruinas, si en esa época no

las considero en la Villa ni en sus alrededores.

Queda, pues, en pie la suposición de que pue-

da proceder la piedra de la citada base, de una

sepultura, acaso traída de fuera de la Villa, co-

sa que ya parece más dudosa. Hoy por refor-

mas llevadas a cabo en la citada capilla trasla-

daron el crucero, desde lo alto del pequeño

atrio en donde se hallaba, al frente del mismo,

a la parte baja del camino público que conduce

al barrio de la Virgen del Camino.

30

GRIPE Y CATARRO: Similitudes y diferencias

p/ Dra Castiñeira.

La gripe y el catarro son, posiblemente, las

enfermedades contagiosas más comunes que se

registran entre los meses de noviembre y marzo.

Raro es el invierno en el que no se padece al-

guna de estas do-

lencias, que pro-

vocan - entre

otros síntomas-

dolor de cabeza,

músculos dolori-

dos, escalofríos o

fiebre.

Aunque es co-

mún confundir gripe y catarro, lo cierto es que

existen diferencias sustantivas entre ambas enfer-

medades.

La GRIPE es una infección vírica respiratoria

que suele contraerse en los meses más fríos del

año. Los síntomas aparecen de forma súbita

(fiebre con escalofríos, cansancio físico, dolor de

cabeza y muscular) y la recuperación suele total

en una semana, aunque puede prolongarse hasta

los 15 días.

Por su parte, la aparición de los síntomas del

CATARRO es paulatina, entre uno y tres días, y

suele durar entre dos y cinco días.

El resfriado o catarro común se considera de

una infección leve de nariz y garganta, que puede

estar causada por más de 200 tipos distintos de

virus; mientras que la gripe es una infección de

vías respiratorias causadas por uno: el VIRUS DE

LA INFLUENZA.

LOS ANTIBIOTICOS NO CURAN ESTAS EN-

FERMEDADES.

En contra de lo que algunos creen , los

antibióticos no pueden curar estas enfermedades,

pues están originados por virus y los antibióticos

actúan frente a bacterias.

Conviene recordar que un uso inadecuado de

estos medicamentos puede ayudar a crear resis-

tencias en el organismo, lo que hace que sean

ineficaces cuando los necesitemos para tratar una

enfermedad bacteriana.

Si usted tiene catarro o gripe acuda a su medi-

co de familia y el prescribirá los medicamentos

que le conviene tomar. Existen numerosos tipos

que ayudan a aliviar los síntomas, entre ellos es-

tán: analgésicos-antitérmicos, en caso de gripe o

catarro, pues ayudan a aliviar dolores y provocan

que la fiebre disminuye.

También suelen usarse descongestionantes,

antihistamínicos o expectorantes. Y en ciertos ca-

sos se recomiendan antitusígenos, por ejemplo

cuando existe tos seca que impide comer o dor-

mir.

31

p/ Manuel M. Caamaño

O Señor Antón da Laxiña foi mariñeiro durante case

toda a súa vida. Nos seus derradeiros anos, xa xubila-

do, adoitaba pasar os seráns, cando facía bo, sentado

nun banco de pedra que estaba pegado na parede do

alboio da súa casa. A aquel banco el soia chamarlle “Ó

Confesionario” e tiña ben boa razón de haberlle posto

aquel nome, pois todos cantos veciños da aldea que

pasaban preto de alí, paraban sempre uns intres a

charlar co vello e el preocupábase polas pequenas

cuítas que aflixían os seus conveciños.

- Que tal che vai a xovenca, Luís? - Vai vella Antón,

cada vez da menos leite, non sei que ei facer con ela.

- Non te preocupes home, a vaca pona no carro que

se non serve para dar leite…para ir á herba aínda ben

vale. E ao leite bótalle auga, que os pescos da vila non

entenden e halles de saber igual a gloria bendita.

- Pois mirado así, si que tes razón. Bos días señor

Antón. - Bos días leves, Luisiño.

Sempre tiña remedio para todo, tanto fose para a vaca

do Luís, como para as mans da Aurora que se queixa-

ba de que lle doian de tanto legón e tanto fouciño.

- Auroriña, miña alfaia. Se queres non estar mais doen-

te das túas mans tes que mexarlle nelas todas as ma-

ñás hasta que se che curtan. Que tes as mans tan fi-

nas que asemellas unha “señorita” desas que non te-

ñen callos nas mans pero si noutro sitio máis abaixo.

Nos aló en Terranova faciámolo a cotío e mira aínda

que mans teño.

- Ai Antón! Que cousas dis home, iso é unha porcalla-

da. - Faime caso oh! Que sabe mais o Diaño por vello

que por Diaño.

Porcallada, si que era!, pero Aurora á mañá seguinte,

no cuberto , fixo ó que lle aconsellara o vello, e ben

que lle foi!.Eu cada vez que ia a aldea, como me que-

daba de paso para a casa de miña sogra, tamén pasa-

ba polo “Confesionario”.

Leliño noso! Cada vez ves menos pola aldea, dicíame

sempre como primeiro saúdo.

- Xa ben vostede sabe que non podo señor Antón, que

o mar déixame pouco temp para todo.

- Boh! Os pescos sempre fostes un pouco toleiróns e

lacazáns. Quéixaste de que non che deixa tempo o

mar e se hai unha vela de vento xa quedades en terra

amarrados polos cornos. Se tiveras que andar o baca-

llau como andei eu por mais de corenta e cinco anos,

ias saber ti o que é ter falta de tempo. Eu viña a casa

só co tempo xusto de deixar preñada a miña Loliña e

marchar de novo para o mar.

Cando se cansaba de meterse comigo, comezaba a

contarme as súas historias do mar.

- Eu tiña que haber morto no mar, Leliño! Logo de tan-

tos temporais e golpes de mar, nunca pensei finar de

vello e menos na cama.

- Unha vez, -seguiame a contar- Na altura da Illas

Azores, cando iamos de Vigo para os grandes bancos

de Terranova, colleunos un temporal de oeste!…

Estivemos trinta e dous días á capa, de tal maneira,

que en vez de ir avante, viñemos empurrados polo

vento e a corrente de volta para España. Xa se vía Fis-

terra, e todos pensabamos que iamos a bater na costa,

cando quedou calma.

- Pero Señor Antón, iso é imposible! - Vasme dicir ti a

min que non. Acaso estabas ti a bordo?

Eu, ante argumentos de tanto peso…calaba e seguía

escoitando, que sempre fun mellor escoitador que fala-

dor. - “Bueno” señor Antón, voume que teño que facer

un recado en cas a sogra.

- Vai lo meu fillo, saúda a Lela da miña parte e ti vai

para o mar , can! Que os pescos en terra nada máis

que sabedes estar na taberna.

Durante moitos anos “O Confesionario” foi parada obri-

gatoria para min na aldea. Cada vez escoitaba sempre

unha historia nova dos beizos do vello mariñeiro. Co

tempo os seus ollos fóronse apagando a causa dunhas

cataratas das que nunca quixo operarse, pero a súa

lingua continuaba ben áxil, e a súa retranca tan fresca

como a primeira hora.

Un día o chegar do mar, a miña muller díxome que ao

señor Antón déralle a enfermidade esa tarde e que

estaba pronto a morrer. Fun á aldea, a súa casa a des-

pedirme daquel home que loitaba na cama polos seus

últimos alentos de vida. Achegueime a el, collino da

man e cando escoitou a miña voz, díxome…

- Ai! Leliño noso, nunca pensei morrer na cama de ve-

llo. Lévame para o mar contigo Leliño, que non quero

finar como un covarde! Esa noite entregou a súa Alma

a Deus noso Señor o señor Antón da Laxiña, e eu dou

fe de que non o fixo como un covarde, aínda que fina-

se de vello e na cama…

32

QUIN CAAMAÑO:

Aínda que a él lle gusta fotografar todo o

que encontra, unha constante das fotos de

Quín e a súa preferencia polos motivos ma-

riños. Quero pensar que a súa e unha ma-

neira de achegarse o mar que durante mais

da metade da súa vida tivo lonxe por razóns

de traballo. As súas fotos están caseque

sempre cheas de melancolía, e refrexan con

naturalidade diferentes escenas mariñeiras

sen que os protagonistas, sexan homes,

mulleres ou embarcacións, sepan que están

sendo inmortalizados. Os fondos das súas

fotos gañan sempre protagonismo o capta-

los como parte fundamental do encuadre.

Os nosos fotograf@s

33

34

Mais aló das Lens by/ Manolo de Lajo

As Lens son uns dos moitos baixos da costa

muradana, sitos por ò Oeste da punta do mesmo

nome na coñecida zoa

do Ancoradoiro, parro-

quìa de Louro.

Sì nos preguntamos

¿Que hai màis alò das

Lens? a resposta serìa

que màis alò das Lens

non hai nada, é o fìn, a

porta de entrada ò outro

mundo, o porto no que

as almas se embarcan

para a sùa viaxe ò Alén.

Habìa unha antigua

lenda que contaba a historia dùn barqueiro que

era o encargado de levar as almas dende as

Lens a Birrullos, para alò purgar as faltas penden-

tes antes da ùltima viaxe ò Alén.

Contaba meu bisavò, cando nas noites frias

de inverno nos sentàbamos oredor da lareira, de

ter topado co barqueiro nos dìas de marixìa can-

do pescaban as robalizas nos baixos de Birullos,

Ximiela e Meixide. Nìn para él ollaban, por medo

a que tamén os levara consigo.

Non sei canto de

certo terà o con-

to, pero a nosa

terra foi durante

séculos o fìn do

mundo coñecido

e porta de entra-

da do outro.

Verce de moitas

lendas as cales

foron pasando de

pais a fillos ate os

nosos dìas.

Mais aló das Lens by/ Manolo de Lajo

35

p/ Marcelino García Lariño

Bieitiño do Pouseiro era o vinculeiro da

casa dos Pouseiros do lugar de Fenestranova

no Rebordelo de Arriba.

Ó Bieitiño chegoulle a idade de ir a servir

á Patria, como todo fillo de veciño, e entrou de

recruta no acuartelamento do exército da capital

da provincia.

O pai do Bieitiño,

que amais de se-lo

patriarca dos Pou-

seiros era tamén o

cacique de Rebor-

delo de Arriba e de

Rebordelo de

Abaixo, coñecido e

moi sonado en toda

bisbarra e fora dela

polas súas cacica-

das, tiña moitas e

moi boas recomen-

dacións en algures,

e, entre elas, a do

señor comandante

do cuartel de instrución na que entrara o fillo

como recruta.

Acostumado o morgado dos Pouseiros a

dispor como e cando quería o que lle daba a

gana, coidou que na vida castrense á que agora

pertencía, ía face-lo mesmo. Mais non foi así;

pois deu con un tenente que o obrigou a entrar

polo rego.

Como Bieitiño estaba tan recomendado

polo cacique do seu pai, calquera cousiña por

livián que fose que lle dixera ou fixera o tenente,

faltáballe tempo para ir a contarlla o señor co-

mandante. Este oíao sempre, e sempre tamén,

lle dicía o mesmo: <Vaia tranquilo, soldado, que

desiguidiña o arranxo eu>

Mais o tenente parece que non estaba

con esas, porque as reprimendas eran conti-

nuas, como continuas eran tamén as queixas do

recruta no despacho do señor comandante.

Unha vez tivera Bieitiño un altercado con

tenente, ó que chegou incluso a ameazar; mais

este, que era un valente, púxose no seu sitio e

cantoulle as corenta e algo máis. Bieitiño foi co-

rrendo o despacho do señor comandante a con-

tarlle o episodio. O comandante despachouno

dicíndolle o consabido: <Vaia tranquilo, soldado,

que isto arránxoo eu>.

O tenente, que non era parvo, xa des-

confiaba de que o vinculeiro dos Pouseiros íalle

con contiños ó comandante, e seguírao, sen que

o vira, ata o despacho agochándose detrás dun-

ha columna.

Ó saír o soldado botouse a el o tenente

como arrabiado, como se estivese loitando na

máis feroz das batallas, e feito un ferabás, espe-

toulle:

–¡Como che vexa entrar outra vez no

despacho do comandante, cómoche os fígados!

Cheo de medo o Bieitiño, botouse a co-

rrer cara o despacho do comandante. Cumprin-

do o mandado nas ordenanzas militares, abriu

un pouquiño a porta do despacho entrementres

dicía:

–¿Dá usía o seu permiso, meu coman-

dante?

–Pase.

O comandante ó velo, exclamou:

–¡Outra vez por aquí! ¿Qué quer, voste-

de, agora?

–O tenente díxome que me vai comer os

fígados.

–Váiase tranquilo, soldado, cando llos

coma véñamo a dicir.

36

p/ Manuel Lago Alvarez.

Cando nos tempos de hoxe está moi de moda o

que se ven en chamar o <turismo de auga>, fai

cen anos, xa en Muros se abrira o público unha

casa de baños, que tiña a súa ubicación no que

hoxe son as instalacións municipais do Pozo do

Cachón, e que de antano fora unha concesión

realizada no ano 1839 a D. Ignacio Pérez Baza-

rra.

A autorización para por en marcha as obras de

acondicionamento dos locais publicouse na Gace-

ta de Madrid, nº 73, o 13 de marzo de 1916, sen-

do o impulsor da iniciativa o promotor muradán D.

Abelardo Dubert Siaba, quen tivo que sortear un-

ha morea de trámites administrativos así como

algunha que outra reclamación, como a formulada

por D. Abelardo Romaní e outros, que presenta-

ron alegacións ante a administración para que

non se accedera o solicitado polo Sr. Dubert. Ale-

gaba o Sr. Romaní que non era certo que se iñan

a executar obras para baños; que de otorgarse a

concesión non poderían amarrar e desembarcar

os pescadores e que carecían as obras de zona

de salvamento e vixiancia e que como conse-

cuencia das que existen, escasean os mariscos

na praia. A reclamación non prosperou, xa que a

iniciativa contaba con todos os pronunciamentos

favorables.

Realizadas as obras necesarios as instalacións

publicitábanse na prensa da época baixo o nome

comercial de <Gran establecimiento de baños

Santa Rita>, e tamén con moita sorte de referen-

cias os servicios que ofertaba o establecemento:

<dispone el establecimiento de extensa playa pa-

ra baños de mar; gran número de bañeras instala-

das en higiénicas habitaciones para baños calien-

tes de agua de mar, y preparados con algas, plan-

tas y musgos de la mar a temperatura que se

deseen. También se dan duchas de regadera y

de chorro>.

O establecemento alcanzou grande fama pola ca-

lidade dos servizos que prestaba, que viñan ava-

lados polo uso de procedementos de outros esta-

blecementos europeos como Carlabad, Marien-

bad, Franzensbad, Dx y St Amand, etc, ofrecén-

dose tamén baños de lodo e cieno, existentes nas

proximidades do edificio, con cantidade crecida

de sulfuros, según os análisis que constaba en

nota expedida polo Catedrático de Química Analí-

tica da Facultade de Farmacia de Santiago, Sr.

Deulofeu, e que estes baños eran moi indicados

para todas as dermatosis, e moi especialmente

para os eczemas, <cuya eficacia pueden testimo-

niar los profesores que con éxito maravilloso han

enviado sus enfermos a este establecimiento>.

Esta casa de baños foi todo un éxito, e doulle fa-

ma a Muros, pero a súa permanencia no tempo

foi efímera por motivos relacionados coa econo-

mía nacional que naqueles tempos estaba pasan-

do por malos momentos.

A Casa de Baños de Muros

37

A voz dos nosos poetas

AREA MAIOR

Area Maior, lembranza

da mocidade fuxida,

de cando eu aquí axexa-

ba

surca-los barcos a ría.

Area Maior, preciosa

de noite coma de día,

silandeira ou ruidosa,

ti es sempre unha mara-

billa:

inspiración de poetas,

paisaxe de fantasía.

(Marcelo García Lariño)

En canto arribara Antón…

Limpa palabra por loa,

en canto arribara Antón...

e se amosara en persoa,

en verso libre, el entoa

o SON GALEGO, que é don

do Mar de Prata; abenzoa

co lume do corazón;

con cada palabra ecoa

e, polo tanto, coroa

de BREOGÁN, dá razón

de sermos patria arestora,

testemuños da traizón

-nós na trincheira-, intrusión

por contumacia invasora

que vilipendia o tesón

e aos desleigados devora.

Limpa palabra por loa,

en canto arribara Antón…,

Alba de Gloria, e coroa.

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

Fotografía: Nieves Formoso Vidal.

38

A flora da lagoa de Louro

P/Nieves Formoso Vidal

1.- FEO DE PRAIA: (Ammphila arenaria).

Coroa as dunas móbiles. Ten a folla enrolada

parra reducir a perda de auga. E unha gramínea.

2.- CARRIZO-XUNCO : Ten tallo ríxido

e redondo. Remata nunha punta moi afiada. As

xunqueiras son depuradoras naturais; as raíces

absorben certa cantidade de contaminantes di-

soltos na auga.

3.- CARDO MARIÑO: (Eryngium mari-

tumum): Ten follas moi dentadas e moi duras.

Florece no verán cunha flor alulada. A súa raíz

ten propiedades diuréticas.

4.- LEITEIRAS: Planta perenne con folla

moi carnosa. O cortala sae un liquido de cor lei-

te, de aí o seu nome. O seu líquido serve como

remedio de curación das verrugas.

5.- CARRASCA DE SAN XOAN: As

follas están cubertas dunha gorra branca que

tapa o seu verde. Empregase como depurativa.

39

6.- HERBA DE NAMORAR: O carón

das dunas e das rochas atopase esta planta con

follas moi longas. As fores nacen agrupadas en

cabezolos de cor rosado. Florece en agosto.

8.- CEBOLA DAS GAIVOTAS: Ten o

bulbo de cor amarela. Ten unha flor branca en

forma de campá que moi arrecendente.

9.- ARENARIA DE MAR

10.- ESPADANA AMARELA: Florece

entre maio e xullo en ribeiras fluviais e marxes de

lagoas.

40

COLABORA:

CONCELLO DE MUROS