The Muros Times

THE MUROS TIMES ¡¡¡

THE MUROS

TIMES ¡¡¡ ANO 0 – Nº 0 – MARZO-2013

REVISTA DIXITAL

DE ARTE E CULTURA

UNA FIESTRA EN LIBERDADE

FEITA POR MURADANS

E ADICADA A TODOLOS MURADANS



ANO 0 – Nº 0 – MARZO-2013

Limiar:

Fai non moito tempo, don Jorge Lago, un mu-

radán que reside dende fai moitos anos en Esta-

dos Unidos, tivo a feliz idea de crear unha páxi-

na no Facebook a xeito de revista dixital onde

recoller os artigos, os escritos e as “cousiñas”

que algúns adoitamos a publicar en outras paxi-

nas e sitios de Internet. Deste xeito tan sinxelo e

da ilusión que os colaboradores/as convidados

amosaron dende o primeiro momento, naceu

“ T H E M U R O S T I M E S ”

Dende ambas veiras dun mismo mar e sempre

co pensamento posto en Muros, sen ánimo de

sentar cátedra en nada e tan só coa ilusión de

dar a coñecer aspectos e facetas da vida e da pe-

quena historia de Muros, algúns aceptamos de

moi bo grao o seu convite. Outros/as fan dende

ela unha labor de divulgación en aspectos tan

variados como a mediciña, a música ou a len-

gua, e entre todos/as puxemos a andar este

s i n x e l o p r o x e c t o .

Agora da man de dón Manuel Lago Álvarez, da-

mos un pasiño adiante máis e presentamos a

publicación en formato de revista. Vaites, que

se temos a vosa aceptación e o voso apoio, quizá

algún día nos decidamos tamén a pasar tamén

ao papel.


COLABORADORES:

Jorge Lago de Pexejo

Henrique Monteagudo

María Castiñeira

Joaquín Vilar

Antón Lago

Alfonso Pouso—Quín Caamaño

Escola de Música Esmu—Manuel M. Martínez

Manuela Tajes—Marisé Luces

Manolo de Lajo— Manuel Lago


THE MUROS

TIMES ¡¡¡

UNA FIESTRA EN LIBERDADE

FEITA POR MURADANS

E ADICADA A TODOLOS MURADANS


A VERSION DO GAÑADOR

A historia escrita polos vencedores non

sempre se ten que corresponder coa vera-

cidade dos feitos... De feito, poucas veces

se da tal. Nin os indios foros sempre os

malos, nin os vaqueiros os bos... Aquí vos

deixo u...nha copia do diario de a bordo do

fillo da Gran Bretaña e capitán do buque

"RMS Loire" Que entrou na ría de Muros

aló no mes de xuño de do ano 1804 para

conquistar o castelo de Muros e levar can-

da el de remolque ao buque da Mariña

francesa "Le Confiance" que se atopaba

fondeado na baia da vila en resgardo e

facendo algunhas reparacións. Dende

aquela hai un dito moi socorrido na vila

cando alguén che pide que teñas confian-

za en algo ou en alguén. A resposta dun

muradán moi posiblemente sexa: "Non ho-

me, non. Que a confianza levouna o in-

glés" Manuel M. Caamaño 4 de xuño de

1805 Novos ataques ingleses ao sur de

Fisterra. Valor e Fidalguía en Muros. Se-

gundo despachos de fontes ben informa-

das o capitán Maitland, ao mando do Loi-

re, soubo por boca de mariñeiros apresa-

dos da capturada corsaria Esperanza da

existencia dunha nave corsaria francesa

de vinte e seis canóns fondeada en Mu-

ros, na bisbarra das Rías Baixas, e lista

para facerse á vela. Resolto a capturar ou

destruír a nave francesa, arredor das nove

da mañá do día catro de xuño, o Loire arrom-

baba coa marea as inmediacións de Muros

remolcando os botes de abordaxe, cincuenta

almas entre oficiais e homes baixo o mando,

novamente, do bizarro tenente Yeo asistido

nesta ocasión polos tenentes dos marines

reais Samuel Mallock e Joseph Douglas e o

segundo tenente en funcións Charles Clinch.

Nada máis acadar a punta de Muros, o Loire

viuse sorprendido polo lume dunha pequena

batería de dúas pezas longas de 18 libras.

Aínda que o capitán Maitland ordenou contes-

tar ao lume puido constatar que os canóns

inimigos estaban tan vantaxosamente situa-

dos que poderían causar graves danos á súa

nave sen apenas recibir danos polo lume con-

trario. En consecuencia, encoméndaselle ao

tenente Yeo a misión de desembarcar e inutili-

zar a batería. Unha vez que os botes de Yeo

dirixíronse cara á costa, Maitland arrombou a

súa nave cara ao interior da baía de Muros

para descubrir dúas naves corsarias france-

sas: a corbeta Confiance de trece portas por

banda e o bergantín Belier de dez por banda.

Segundo parece ambos os dous buques esta-

ban en posición de abrir lume pero, por ra-

zóns que descoñecemos, ningún deles o fixo.

Iso permitiu que a tripulación do Loire concen-

trase a súa atención nun forte dotado dunha

batería de doce pezas longas de 18 libras

que, inmeiatamente, abriu lume a unha distan-

cia menor a un cuarto de milla. Maitland or-

denou repeler o lume do fortín pero o tiro in-

glés, aínda que ben dirixido, resultaba ineficaz

fronte á rexa construción inimiga. Durante va-

rios minutos, o Loire sufriu un castigador ca-

noneo que causou varias baixas, concreta-

mente nove feridos tres deles graves. Cremos

que de continuar o lume, moi posiblemente o

navío inglés resultase destruído ou capturado

pero a intervención do tenente Yeo resultou

decisiva. Tal e como se lle ordenara, Yeo e a


súa forza de asalto desembarcaron e, tras un-

ha breve refrega, neutralizan a pequena bate-

ría que hostigaba ao Loire desde a punta. Po-

rén, apercibido do castigo que estaba sufrindo

a súa nave a conta das pezas do fortín, resol-

veu asaltalo. Malia descoñecer o número e for-

za dos seus ocupantes, Yeo dirixiu á súa exi-

gua tropa por terra acadando a porta exterior

do forte. Os españois, que non previran de nin-

gún xeito un asalto terrestre e xa que toda súa

a atención concentrábase no Loire, deixaran

aberta a porta por que irrompeu a tropa ingle-

sa. A gornición contaba con vinte e dous sol-

dados españois mas un considerable número

de cabaleiros e aldeáns voluntarios e uns cen

homes da dotación do corsario francés Con-

fiance. A loita no interior foi breve e sanguenta

pero a sorpresa e o arroxo foron bazas funda-

mentais para que, ao cabo de pouco tempo, as

cores británicas ondeasen no máis alto do for-

te. A seguir, unha vez cravados os canóns e

estragadas as cureñas, procedeuse a voar as

troneiras e outras partes do fortín para embar-

car nos botes e regresar ao Loire. As baixas

na forza do tenente Yeo foron de seis fe-

ridos, incluíndo ao propio Yeo, o señor

Clinch, tres mariñeiros e un marine. Para-

lelamente o capitán Maitland, tras facerse

cargo dos dous corsarios franceses e

dun bergantín mercante español tamén

fondeado, enviou unha mensaxe á po-

boación asegurando que en ningún mo-

mento daríanse actos de pillaxe nin se

atentaría contra as vidas e bens de pro-

pios. Unha delegación formada por nota-

bles de Muros agradeceu persoalmente

ao capitán inglés o seu nobre xesto así

como o cristián proceder do tenente Yeo

e os seus homes cos feridos españois e

franceses do fortín. Unha vez máis sén-

tense os efectos do bloqueo británico e

da audacia dos seus ataques. Polo me-

nos cabe agradecer comportamentos co-

mo os do capitán Maitland que, no seu

dereito a facer a guerra, procuran evitar

sufrimentos aos paisanos.

(Manuel Martínez Caamaño)


O Faro de Monte Louro

Aí o está, non o asemella, pero o faro de Monte Louro xa ten 152 anos de vida! Foi construido coa finalidade de embocar a ría de Muros librando dos baixos de Virullos e Ximiela. A súa, luz vindo de norte para sur, e ...sempre co alto do cabo da Nave á vista por fora do cabo de Fisterra (para librar por fora de Meixide) non é visible até estar ao W verdadeiro do faro; que é cando se está li-bre polo S. dos devanditos baixos. Pola parte de sur da ría, deixa de ser visible por debaixo do 205º, o que permite libras sen problemas do baixo de Baia. Foi unha gran axuda para todos os navegantes o establecemento e de seguro que evitou máis dunha perda nos traizoeiros baixos que están na embocadura da nosa ría. ................................... "O proxecto deste faro re-dactouse en 1860 e saíu a poxa o 12 de abril do mesmo ano cun orzamento de contrata de 98.168,12 reais. Consiste nun pequeno edificio de planta rectangular de 11 x 10,20 metros a torre é tronco piramidal de sección hexagonal e cunha altura de 5,30 metros coroados por un balconciño lixeiramente voado sobre o que descansa a torre grande cilíndrica que, pola súa parte, soporta a lanterna poligonal de 1,60 metros de diámetro con cristais planos e montantes verticais. Os tra-ballos finalizáronse en 1861. O seu aparello lumi-noso, da casa Sautter, con óptica de 375 mm de diámetro e unha lámpada de émbolo que utiliza-ba como combustible aceite, posteriormente substituída por unha Maris de petróleo. O custo da lanterna e o aparello ascendeu a 6.197 pese-tas. A súa instalación foi realizada a principios de 1862 por D. Feliciano Mariño. (Nota do Instituto de Hidrografía. Ano 1862). “Está situado na Punta do Queixal do monte Louro, a 82º E da cúspide do mesmo, na embocadura da ría de Muros. Ten as seguintes características: Aparello catadióptrico de 5ª orde. Luz fixa branca. Alcance en estado or-dinario da atmosfera 10 millas. Latitude 42º 44´10" N. Lonxitude 2º 51´45" Ou de San Fernan-do. Elevación do foco luminoso sobre o nivel do mar 27,5 metros sobre o terreo 8 m. A torre é he-xagonal, da cor claro do granito do que está cons-truída, e a lanterna octogonal branca; está unida á habitación dos torreiros, a cal é rectangular e pintada de branco con ventás verdes. ACESO O 15 DE XULLO DE 1862.” Por aplicación da reforma do

Plan de 1902, en 1019 realízase un proxecto de reforma do aparello, axustándolle un xogo de pantallas xiratorias accionadas por unha máqui-na de reloxaría, conxunto que se adquiriu á em-presa Maquinista Valenciana. A característica resultante quedou así en grupos de 4 e 1 oculta-cións brancas. Así permaneceu ata o 18 de abril de 1949 en que se substituíu a lámpada Maris por un sistema de acetileno composto por un destellador AGA con válvula solar e queimadora de 25 l/h. Ao tempo se lle cambiou a caracterís-tica a grupos de 2 + 1 escintileos brancos e 12 millas de alcance. Isto significou a supresión do persoal que o atendía, agregándose o servizo ao do faro de Rebordiño, onde lle situaría a resi-dencia do técnico. Actualmente encóntrase electrificado con utilización de enerxía fotovol-taica fornecida por seis módulos de 75 W/p Re-forma esta realizada a principios do ano 1993."

(Manuel M. Caamaño)


ROSALÍA DE CASTRO

E O GALEGO Estes días recibín varias consultas sobre a deci-sión de Rosalía de deixar de escribir en galego,

cuestión que puxo de actualidade a escritora Marta Rivera de la Cruz co gallo dunha polémi-ca na que non vou en-trar. Para quen queira saber sobre o asunto, resumo: Rosalía remata o prólogo da súa última obra en galego, asina-do en marzo de 1880,

afirmando: “Alá van as ‘Follas... Novas’, que me-llor se dirían vellas pois o son, e últimas, porque pagada xa a deuda en que me parecía estar coa miña terra, difícil é que volva a escribir máis ver-sos na lengua materna”. Un ano máis tarde, es-críbelle a Murguía en carta: “Te he escrito ayer, pero vuelvo a hacerlo hoy deprisa para decirte únicamente que me extraña que me insistas to-davía en que escriba un nuevo tomo de versos en dialecto gallego […] ni por tres, ni por seis, ni por nueve mil reales volveré a escribir nada en nuestro dialecto, ni acaso tampoco a ocuparme de nada que a nuestro país concierna”. Téñense dado varias explicacións da decisión da autora (Alonso Montero, Francisco Rodríguez…). As pa-labras da carta a Murguía, como reacción ante as furiosas protestas que suscitara un artigo de prensa, “Costumbres gallegas”, en que falaba dun suposto costume das familias mariñeiras, artigo que críticos benpensantes xulgaban al-draxante. Doutra banda, Dolores Vilavedra ve a decisión de Rosalía como consecuencia da súa frustración polas dificultades que tivera para pu-blicar “Follas Novas” (tardou varios anos en con-seguilo) e sobre todo pola mala acollida da crítica seria coetánea (Valera, Paardo Bazán), que aplaudía o uso do galego en obras de sabor fol-klorizante como “Cantares”, pero enxeitábao na poesía de maior alcance, como “Follas” (D. Vila-vedra: “Rosalía de Castro: Escribir desde la(s) frontera(s)”, en “Canon y subversión. La obra narrativa de RC”, pp. 45-60).

Henrique Monteagudo

Velliña frente ó mar

( testemuña de esperanza ) Por Joaquín Vilar

Es NAI silandeira, curtida na espera, daquel que se marcha, do que nunca chega. Es VIÚVA de náufragos, no mar soterrados, e tamén dos vivos polo mundo espallados. Es MULLER de néboa, pouco tempo compartido, de home navegante e mariñeiro, frío alento recibido. Es AVOA de arrugas, vestida de sabios consellos, a da mirada perdida entre farrapos vellos. Só quedas Ti, e Ti es todas: nai, viúva, muller, avoa… cen mulleres nunha soa!

Adicado os mariñeiros muradáns de onte, de hoxe, de sempre...


Quixera agradecer os creadores o terme en estima pra in-cluírme como administrador-colaborador en ista gran idea , e como primeiro aporte gustaríame que iste pequeno tex-to , fose unha homenaxe de recoñecemento a esas nais que un día nos tiveron que ver marchar lonxe do seu carón...

LUNA LUNERA... A través de la gris ventana obser-vo como la pálida Luna, con su tenue luz dibuja mil y una formas de penumbra , al reflejarse en el árbol del parque.

Vuelan a mi mente en tropel, una gran ola de recuerdos arremolinados Cuál torbe-llino en mi interior. Son un sin fin de momentos pasa-dos, de vivencias de mi niñez, algunos de los cuáles , producen en mi rostro una mueca de felicidad agridul-ce...

Con cariño aún veo nítido como el primer momen-to ,esa silueta recortada. En el lateral de mi cama, lle-nando las negras sombras nocturnas de estrellas para mí.

Infatigable mujer, la que llenaba de luz mis días, la que velaba la noche si enfermo me ponía… Cuanta ternura derrochaba para con sus hijos...

Siempre dispuesta a regalarme un beso, una caricia, y con su faz serena de eterna sonrisa por mas cansada que llegase a casa , después de una agotadora jornada .

Eran tiempos obscuros, de pobreza miseria y exiguos recursos para la mayoría de nosotros; Tiempos en los cuales, nunca dejaste que viésemos la crudeza de esa precariedad.

Hoy te digo todo esto, mirando desde mi ventana de gran ciudad la Luna… Esa misma Luna, que tantas veces incluías en tus cuentos, y lo mismo era el castillo de un malvado mago,

Que una gran bola de queso, en la cual vivía el ratonci-to Pérez… Te digo todas estas cosas, sin hablar, como tan solo tú y yo sabemos hacerlo, con los ojos de una sola alma. Quiero decirte, MADRE, que aún eres mi faro y guía, y hoy al poder tenerte a mi lado aún, ¡El motivo de mi alegría!. Quisiera decirte tantas cosas....

Desearía estar a tu lado, que me arroparas de noche, como hacías antaño, besar tu blanca frente , sentado en tu regazo, compartir un caramelo. Mordisqueando ambos lados… Al fin y al cabo MADRE, sigo como de niño... hablando yo demasiado. Pero si hoy hago esto, con la Luna divagando… Mientras refleja las sombras , del parque en el viejo árbol, tan solo es la esperanza , que mi pecho ha guardado, que el alma ordene hoy a este corazón alado … que vuele hasta ti madre mía, y

te diga QUE TE AMO… © a.pouso

1.

Breve Historia do Piano Forte

O piano pódese considerar sin dúbida algun-ha o rei dos instrumentos musicais. Pero non sempre foi así. Os seus orixens son moito máis humildes e plebeios po-dendo atopar entre os seus ancestros a cítara, ainda que a sua evolu-ción ven máis directa-mente do Clavicémbalo, chamado tamén Clavecín. A medida de que as composicións musicais ian evolucionando e crecendo na sua com-plexidá, os Clavicémbalos íanse quedando rezagados nó que eran capaces de dar de sí e como ocurre moitas veces, a technoloxía e a necesidá viñeron en axuda dos exighentes.

Alá polo 1700, o paduano Bartolomeo Cristo-fori soupo ver a necesidá de superar as limi-tacións dos instrumentos de teclado existen-tes e lanzóuse a experimentar, coa axuda do mecenas Fernando II de Medici para o que construeu o primeiro “Piano e Forte.”

A gran virtú e diferencia eran precisamente o que o nome implica; un instrumento que poidera producir diferentes grados de intensi-dá fortes e suaves dependendo da presión exercida sobre as teclas e un sistema de es-capamento que permitira rapidez nunca antes lograda cando os martelos golperan as cor-das. A través dos anos e coa chegada da revolu-ción industrial, o piano foi medrando e mello-rando técnicamente. A posibilidá de fabricar alambres de aceiro máis resistentes e o mar-co de ferro fundido perimitiron que se chega-ran a fabricar pianos que aguanten unha ten-sión de unhas vinte toneladas con caixas de resonancia moito mais amplias, mellora da tonalidá, timbre, potencia acústica e tesitura. Con máis de 5000 partes o piano requiere ademáis de afinamento periódico, mantemen-to técnico por xente especializada. Quero con esta sinopsis rendir homaxe a un instrumento que gracias as suas posibilida-des técnicas i expresivas inspiraron a un sin-número de virtuosos a compoñer e realizar algunhas das obras que máis enriqueceron a

humanidá. (By Jorge Lago de Pexejo)


TERBUTALINA

Ahí vai…

información do grupo muradán, TERBUTALINA

que o 7 de Marzo estrearon o seu novo disco

"Ritmo Serbio" na Sala Capitol en Santiago.

E vós de quen sodes? A Terbutalina nase no ins-

entro entre Ventín, Muíño do Vento e Esteiro

(condados do estado de Muros) no 2010. Ex-

membros de grupos como THE, Metralla, Skaiola

Borrokal ou Süiss dan en se xuntar, tirar para

adiant...e e elaborar unha recua de temas a me-

dio camiño entre o rock de jaraxe, o punk e ou-

tros sons. En 2011 lansan o seu traballo de pre-

sentasión Live in Catoira, que recolle 8 temas

dun conserto perpretado en Catoira (de aí o no-

me, tampouco é cuestión de romperse a cabesa).

Meses despois viaxan até L.A. para jravar o que

será o seu primeiro LP de estudio Broncodilata-

dor. Un disco con 15 rasións de gastropunk e

música de diferentes estilos sempre baixo a pre-

misa “mellor arriscarse e que rompa”. Até que o álbum saia

á lus (coma se dun feto se tratar), sacan un EP para ir abrin-

do boca e pernas titulado Que-de-leite! con 3 temas dese

futuro LP dispoñible para libre descarja. Os 15 temas do

Broncodilatador son unha pequena mostra do variado da

súa aposta, unha proposta que levan amosando desde a

súa formasión nos diferentes consertos que teñen ofrecido

ao longo da xeografía galega, nos que mesturan diversión,

velosidade e empanada. Na primavera de 2012 ve a lus un

novo EP jravado en Portugal baixo o título Hostias para

todos. Este traballo contén sete temas directos e susios nos

que mesturan estilos, sachadas á altura dos xeonllos e ca-

besadas na nuca. O sexto corte do disco, “Suisidarse”, con-

tará tamén cun videoclip dirixido por Lucas Nadal (director

de vídeos para jrupos como Ataque Escampe ou Samesu-

gas). Ademais deste lansamento, tamén colaboran cun

tema no recopilatorio Galician Bizarre II, que recolle can-

sións de até 18 bandas. E despois? Pois non parar de tocar,

que para apalancarse hai tempo a jodelo. Bailen, hostia!

Bailen!

(Quin Muros Negreira)


LENDA DA CASA DOS MEDOS

Vouvos a relatar unha lenda que

nos contaba miña avoa cando no in-verno nos sentabamos arredor da cusiña de ferro.

Na divisa entre os concellos de Mu-ros e Carnota, na veira da estrada, encontrase unha casa misteriosa a cal estivo deshabitada por un longo período de tempo. A razón de que así fose, atribuese a un horrendo crime que nela aconteceu.

Marmuraba a xente que a casa tiña un maleficio ou mal de ollo como so-le decirse entre nos, é naide conse-guía morar nela por mor dos ruidos e griterios que se escutaban de noite.

Actualmente está habitada, pero para que eso fose posible, o novo inquilino tivo que traer dende a Amazonía brasileira o famoso Indio Amazónico (aljo así como os que quitan o aire entre nos), para des-facer o entorto.

Tan grande debía de ser o maleficio que a volta de tres dias do seu regreso o Amazonas, o dichoso indio morreu dunha enfermedade que era moi común na miña infancia e que non había vacina para ela, "MORRER DE REPENTE".

Para mín sempre foi unha incognita dita enfermedá, escutar a xente preguntar ¿elo de que morreu fulanito? pois morreu de repente, meu probe tan lusido como se via. Ainda que o caso máis sorpren-dente desta enfermedade foi o de unha visiña que era diabética, e por San Xoan a familía fixera uns cachelos para cear, é ela non po-dendo aguantar o covizo pois douse unha enchenta deles, con tan mala sorte que o outro día apareceu morta na cama. Lembro de estar no velorio cerca do viudo e escutar preguntarlle a unha muller de que morrera, sendo a súa resposta, pois morreu dunha cachela-da nosa María.

Pero voltando o conto da dichosa casa dos medos , conta a lenda que a primeiros do século XX moraba nela un rudo mariñeiro curti-do en mil batallas, curiosamente era un retornado da guerra de Cu-ba, a guerra dos probes, porque os ricos pagaban por non ir. Dito mariñeiro non se relacionaba coa veciñanza e ademáis non deixaba que naide ollara a súa muller, soio algunhas línguas contan de ver asomada por a fiestra unha cara triste de ollos verdes e cabelos dourados. No lugar chamabanlle a meiga.

Pasado un tempo a meiga mo-rreu, seguramente de tristura, e o rudo mariñeiro soterrouna no soto, data a partir da cal se co-menzaron a sentir uns ruidos de cadeas (coas que él a tiña ama-rrada) arrastrandose por o chan e uns gritos infernáis. O mariñeiro non podendo sopor-tar o calvario que lle tocaría vivir, adentrouse no mar nunha noite de inverno para núnca máis voltar.

Lembro de xoven de pasar unha noite con un grupo de amigos, que ainda viven e poden probar a veracidade, e escutar as ca-deas e os gritos, pero o máis sorprendente foron as manchas de sangre nas paredes. Algun-has rapazas do grupo ainda creo que están correndo hoxe cara a Muros.

By: Manolo de Lajo


POZO DO CACHÓN-A Ponte dos Muíños P/ Joaquín Caamaño)

Ignacio Pérez Bazarra era natural de Muros, emi-grou a América e ao seu regreso solicita construír “unos molinos harineros de maréa”, información recollida nunha copia de 1830 do plano do proxecto de construción cuxo orixinal (hoxe des-aparecido) data do 15 de setembro de 1815. O “Gremio del Mar de Muros" regalou ao Sr. Ba-zarra os terreos para que construíse o muíño. Con todo, houbo unha serie de problemas cun forasteiro, desterrado político que se apropiou destes terreos, pero finalmente a construción do muíño foi posible grazas ao interese do Gremio en que se levara adiante o proxecto. Na década dos 30, crese que o muíño xa estaba abandonado e que foi comprado por Abelardo Dubert Siaba, fillo dun francés afincado en Mu-ros. Outras fontes sitúan a compra cara ao ano 1890, polo que a data non é segura. Dubert en-cargouse de restauralo anexionándolle unha casa de baños. En total o muíño tivo nove propietarios, sendo hoxe en día propiedade municipal. No ano 1990 iniciáronse as obras de restauración que foron rematadas en 2005. Hoxe acolle o Centro de In-terpretación da Ruta dos Muíños da Costa da Morte. Descrición: Trátase dun conxunto de muíños de marés reuni-dos nunha única edificación, sendo un dos muí-ños da súa tipoloxía máis grandes de España. É de planta rectangular alcanzando un gran desenvolvemento lonxitudinal, feito na parte inferior só con perpiaño e na superior combina-do con cachote. Ten dúas portas de acceso e tres fiestras no muro onde ten as portas, catro no muro oposto e no lado estreito e extremo ten dúas superpostas. Consta de dúas plantas, na baixa atopábanse as entradas da auga e na primeira situábanse as pedras de moer e unha lareira. A cuberta era a dúas augas, sotida por trabes de madeira. Hai que diferenciar a zona dos muíños propiamente dita e a parte que antigamente estivo dedicada a almacén. Nesta última, funcionaron a principios do século XX, por iniciativa de D. Alberto Dubert, os baños de Santa Rita, unha casa de baños espe-cializada na curación de enfermidades a base de baños tépedos de algas e auga mariña.

Referencias Bibliográficas: Bas López, B. Muíños de marés e de vento en Galicia. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1991. 439 p.: il. ISBN 84-87819-13-3


MAIS SOBRE O POZO DO CACHÓN. Por Manuel M. Caamaño O propietario, I. Pérez Bazarra era natural de Muros, emigrou a América e foi á súa volta cando decidiu levar a cabo a construción dos muíños, empresa que contou con algunhas dificultades. Neste sentido AR-TAZA MALVAREZ (1959, 181-182) recolle o seguinte: “Era el Gremio del Mar de Muros una entidad de signi-ficación y poder. Propietario de multitud de terrenos y de bienes cuantiosos, cedía con frecuencia unos y otros, siempre en beneficio del progreso y del bienes-tar de su pueblo, y así regaló a D. Ignacio Pérez Ba-zarra, la propiedad de los terrenos sitos a la orilla del mar en el punto llamado de la «Asea», hoy términos de Anido, para que levantase los molinos que proyec-taba, cerca de cuyo punto construyera el Gremio un muelle en el año 1812, con el solo fin -dice el informe emitido favorablemente por el Gremio, en la consulta de la Ayudantía de Marina sobre la conveniencia de los molinos en ese punto-, de impedir que los catala-nes formasen igual obra que la que ahora se preten-de, con almacén o pósito de frutos para extraer del país por este punto. Cierta compañía de catalanes, años antes, trataba de introducirse bajo cubierta de construir molinos de aceña en un sitio a propósito llamado la «Acea». sin embargo los naturales accede-rían si dicho sitio no estuviese a ese tiempo destinado por ellos para hacer un puerto de abrigo para sus lanchas, que hicieron presente al capitán general, consiguiendo su licencia y cuando a costa de 20.000 reales habían avanzado la obra hasta la mitad, el mismo general concede permiso a los catalanes para la suya, de modo que en corto tiempo se han expedi-do cuatro órdenes opuestas, sin más razón que la que se exponía en el momento”. A construción dos muíños que proxectaba o Sr. Baza-rra e que ao fin realizou, era unha obra beneficiosa para a vila. Esta obra achou as súas dificultades, e o tristeiro do caso é que estas foron debidas a un foras-teiro, desterrado político no Convento dos francisca-nos de Louro, D. Manuel Acuña, o cal nas súas visitas a vila por diversión súa -di o señor Bazarra [Arquivo do Apostadero do Ferrol, Ano 1829] puxo, ou mandou poñer uns paus ou aceñas no mesmo sitio onde as vosas mercés (os do Gremio) cedéronme o terreo, sen máis licenza, nin consentimento que a súa e o seu capricho e agora este señor, que respecto moito, que toda Galicia ben coñece, se apropia do terreo Como seu... Visto o cal, o Sr. Bazarra pediu ao Gre-mio, antes de levar a cabo a súa obra, a seguridade do seu apoio e este procedeu con toda enerxía a ga-biar as dificultades de tan extemporánea como indebi-damente presentadas, construíndose ao fin os citados muíños. Atopamos outra referencia nunha carta mariña de 1838. corrixida e aumentada en 1868, «Costa Oeste

de España. Plano de la Ría de Muros levantado de orden superior por el Capitán de Fragata de la Armada D. Ignacio Fernández Flo-rez y publicado en la Dirección de Hidrografía. Año 1838. Madrid» , na que o muíño aparece como Muíño de Bazarra. Os datos dalgúns informantes non coinciden cos aportados no plano. xa que sitúan a compra do muíño por parte de Abelardo Du-bert Siaba aproximadamente no ano 1890, mentres que no plano se especifica claramente a data de 1830. Das mesmas fontes procede a información de que cando Dubert comprouno xa estaba abando-nado; el traxo pedras francesas e o puxo de novo en funcionamen-to, do que se encargaba un empregado deste, chamado Eduardo Vázquez, que era quen traballaba e vivía no muíño. Tamén se lle adxudica a construción da casa de baños anexa ao edificio do muí-ño, a este Dubert, fillo dun francés afincado en Muros. A partir da súa construción ata hoxe, o muíño pasou por nove pro-pietarios, Sendo hoxe en día propiedade municipal. Despois de moitos anos de abandono e ruina , hoxe en día o conxunto dos muíños de marea do Pozo do Cachon atopase total-mente restaurado e adicado para fins culturais do concello . O seu funcionamento e estado de conservación pasou por diferen-tes etapas, sendo que polos anos 1880-1890 estaba nun certo abandono e co muro da presa caído en parte, estado que se prolon-gou por un tempo ata que se ergueu de novo o muro, que volve a caer polos anos 1928-1929 (A. Romaní García, com. pers. e infor-mantes). Sobre o momento en que deixou de traballar definitivamente non hai coincidencia nas datas aportadas polos informantes, pero resúmese en dous momentos: arredor do ano 1915, cando se instala en Muros un muíño eléctrico, ou sobre os anos 1930. Sen dúbida, e concor-dando coas fases de alteracións no seu estado, o muíño pasou por etapas de inactividade e quizais nos últimos anos esta fose moi escasa, polo que non é posible precisar máis. DESCRIPCION O conxunto ofrece hoxe un aspecto moi diferente ao que debeu ter cando a súa construción e nas primeiras épocas de funcionamento. O edificio, ten outro adosado construído por Dubert e que en princi-pio ía ser un aserradeiro de madeira pero que rapidamente se con-verteu nunha casa de baños mariños con algas para doenzas reu-máticas, e tamén en almacén de grans; incluso parece ser que tivo algunha outra finalidade antes de converterse nun almacén de na-sas. A presa está moi modificada por mos dos arrastres do río e vertidos diversos, así como por uns muros construídos na zona posterior aos edificios. O muro da presa, antes caído caído nalgún tramo, esta restaurado hoxe en día polo que se pode atravesar doadamente por él.

Fonte: http://homesdepedraenbarcosdepau.lacoctelera.net/post/2007/04/24/o-muino-das-mareas-o-pozo-do-cachon-2-

http://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fhomesdepedraenbarcosdepau.lacoctelera.net%2Fpost%2F2007%2F04%2F24%2Fo-muino-das-mareas-o-pozo-do-cachon-2&h=OAQFF9K5Q&s=1

http://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fhomesdepedraenbarcosdepau.lacoctelera.net%2Fpost%2F2007%2F04%2F24%2Fo-muino-das-mareas-o-pozo-do-cachon-2&h=OAQFF9K5Q&s=1


No verán de 2011 fun convidado a dar unha

charla no centro cultural que se acababa de inau-gurar nas instalación do que eu sempre coñecín como ‘fábrica de Sel’. Pedíranme que disertase sobre o galego falado en Muros. Para tratar o asunto coa debida profundidade había que dispo-ñer dun estudo en profundidade que, polo que sei, está sen facer. Teremos que animar ao noso veciño Francisco Dubert, un dos mellores dialec-tólogos galegos, a que o faga ou o dirixa. En can-to non se fai, atrévome a publicar estes apunta-mentos feitos de memoria e escritos a correr, máis que nada para chamar a curiosidade dos muradáns e das muradanas e animar a alguén a que o faga.

Galego occidental

Os falares galegos clasifícanse en tres grandes grupos: o oriental (montaña de Lugo e Ourense, coas terras estremeiras de Asturias, León e Za-mora), o central (a maior parte das provincias de Lugo e Ourense e o interior da Coruña e Ponte-vedra), e o occidental. Como é evidente, o falar muradán inclúese de cheo no galego occidental. Entre os trazos que o definen están a gheada (ghindar, xoghar), os plurais dos nomes en –ns (cans – bens – fins – saltóns- uns), finais en –an en palabras como man, irmán, chan, verán (compárese con mao, irmao, chao, verao) e mais mañán, miña irmán (compárese con mañá, irmá); a forma bo (compárese con bon). Igualmente, as pronuncias con \è\ pechado en palabras como dènte, xènte (compárese con xénte, dénte, con \é\ aberto).

Velaí vai a primeira entrega dun artigo sobre o 'Falar muradán'. É unha contribución modesta, só para animarvos

para corrixila e completala.

FALAR MURADÁN (1) Henrique Monteagudo

2. Galego fisterrán

Dentro do galego occidental pode distinguirse un grupo de falares que podemos chamar gale-go extremo occidental do norte, que incluiría toda a beira norte da ría da Arousa, a ría de Mu-ros e todas as terras de Compostela cara o mar ata o norte do cabo de Fisterra (polo que tamén se denomina galego fisterrán, nun sentido am-plo). Algunhas características dos falares destas comarcas son: • O seseo completo, que pode realizarse con distintos tipos de [s]: sinco, cosi-ña, faser, segho, ghosar, rason, moso, des, ves, lus, … • Pronunciacións especiais das vocais [è] e [ò] pechadas e [é] e [ó] abertas (un fenómeno chamado metafonía): èl (pechada) – éla (aberta), nòvo (pechada) – nóva (aberta), sògh-ro – sóghra, mòrto – mórta, òllo (pechado), hóra (aberta), … • Pronuncia especial do [a], case como [é] aberto, antes de vocal acentuada: ser-diña (sardiña), neveghar (navegar), pantelón (pantalón), xerdín (xardín), máis que min… • Formas verbais como ti levastes- collestes -partistes (no galego común levaches, colliches, partiches), vós falás – falades, eles falano – fa-laron … • O uso de che en casos como ‘vinche na festa’, ‘non che colleron a tempo?’ (‘vinte’, non te colleron’). Este fenómeno é denominado cheísmo. O galego común distingue entre ‘vinte na festa’ e ‘vinche unhas cousas ben bonitas’, ‘non te colleron’ e ‘non che colleron as cousas que encargaras?’. Dentro dese galego fisterrán, aínda podemos distinguir un grupo de falas que corresponden máis ou menos á península do Barbanza e a beira norte da ría de Muros. Cha-mémoslle galego barbanzón ou fisterrán do sur. Nestes falares, as formas correntes son moito, oito, noite, coiro, mentres que desde Muros cara a Fisterra (xa en Louro) atopamos muito, uito, nuite, cuiro; así e todo, é de notar que o lugar do Ancoradoiro, entre Louro e Lariño, presenta o ditongo [oi] e non [ui]. Por outra banda, de Mu-ros cara a Noia e no Barbanza as formas que se oen son colleu e parteu, mentres que cara a Carnota e Fisterra o que se di é colliu e partiu, aínda que estas últimas formas tamén llas teño oído a xente de Serres e Baño (corrixídeme se me engano).

3. O falar muradán propiamente dito

Finalmente, imos ver algunhas peculiaridades


PSORIASIS —LOS PACIENTES CON PSORIASIS TIENEN TRASTORNOS PSICOSOCIALES ENTRE 3 y 5 VECES MÁS QUE LA

POBLACION GENERAL— (por DRA. CASTIÑEIRA)l

A muchos pacientes les resulta difícil conciliar esta enfermedad crónica con su vida normal, entre otros motivos por miedo a ser rechazados, lo que les lleva a un mayor estrés y en muchos casos depresión, que no siempre es reconocida por ellos mismos o por los profesionales sanitarios involucrados en su cuidado. La psoriasis es una enfermedad inflamatoria crónica que afecta a un 1,4% de la población española (650.000 personas) y que va más allá de las lesiones que aparecen en la piel. Es una patología que tiene otras repercusiones que no se ven. “Por eso, hoy en día está considerada como una enfermedad sistémica que actúa sobre otros órganos ocasionando la posibilidad de que el paciente desarrolle otras enfermedades asocia-das o comorbilidades, cuyo impacto sobre la salud puede ser incluso mayor que la afectación cutánea”, explica la Dra. Carmen Brufau, profesora de Dermatología de la Universidad de Murcia, jefe de Sección de Dermatología del Hospital General Universi-tario Reina Sofía y miembro del GEDEPSI de la AEDV. Por un lado, al ser lesiones que afectan al órgano más visible, la piel, los afectados ven alterada su imagen, lo que hace que casi 6 de cada 10 pacientes reconozcan que esta enfermedad tiene un impacto palpable en su autoestima, y que entre un 32% y un

60% de pacientes con psoriasis moderada grave padezca depresión. “Para muchos es difícil conciliar esta enfermedad crónica con su vida normal, entre otros motivos, por el miedo a ser rechazados y esto les lleva a un mayor estrés, an-siedad y en muchos casos depresión, que no siempre es reconocida por ellos mis-mos o por los profesionales sanitarios implicados en su cuidado. Sin embargo, los trastornos psicosociales están presentes en estos pacientes con psoriasis entre 3 y 5 veces más que en la población general, por lo que estas comor-bilidades psíquicas son una fuente de considerable sufrimiento para los pacientes”, afirma la Dra. Brufau. Por otro lado, “hay estudios que demuestran que, principalmente en el grupo de pacientes con psoriasis moderada-grave, hay un mayor porcentaje de fumadores, las tasas de consumo de alcohol son más elevadas y la obesidad es más frecuente,

lo que empeora considerablemente no sólo su calidad de vida sino sus expectativas” explica la Dra. Brufau, a lo que añade que “sumado a la alteración de los lípidos sanguíneos, la hipertensión y la diabetes (una serie de trastornos asociados a la psoriasis que constituyen el llamado síndrome metabólico), el riesgo de que sufran eventos cardiovasculares es mayor”. La artritis psoriásica es otra de las patologías comúnmente asociadas a este colectivo, afectando entre un 6 y un 42% de los pacientes con psoriasis. En este sentido, la Dra. Brufau señala la importancia de que los pacientes sean muy disciplinados y se tomen en serio su enfermedad, puntualizando que generalmente predomina lo contrario. Asimismo, traslada la necesidad de que el tratamiento sea integral, de forma que no sólo se dirija a mejorar las lesiones de la piel, sino también a las mencionadas comorbilidades. “La piel y el sistema nervioso surgen de una misma hoja embrionaria llamada ectodermo. Un origen común que se cree que puede explicar la estrecha relación entre la piel y la mente. Por ello, los dermatólogos debemos ser cada vez más conscientes de esta repercusión psíquica que la psoriasis tiene en cada paciente en concreto y actuar de acuerdo con la importancia que el paciente le da a su psoriasis. Hay pacientes que con psoriasis moderada o grave están más adaptados y lo llevan mejor que otros que pueden tener lesiones leves pero que, sin embargo, no las toleran en absoluto”

do falar muradán propiamente dito, isto é, o corrente na vila de Muros e os inmediatos arredores.

• Pronuncia do \x\ como [sh], isto é, despalatalizado: shente (xente), sheito (xeito), disho (dixo), fisho (fixo)… Foi un dos trazos que tiven que corrixir no meu galego cando comecei a dar clases: ao princi-pio, o alumnos sempre me facían notar que o meu \x\ lles soaba demasiado ‘suave’, case indistinguible do \s\.

• Desaparición do \i\ entre dous \a\ nalgunhas palabras: ‘faiado’ dise faado, ‘vaias’ dise ‘vaas’, ‘desmaiarse’ dise desmaarse; en cambio, o \i\ mantense en palabras como saia. De todos os xeitos, ese \i\ entre vogais en toda a comarca tende a pronunciarse case como \e\: Noea (‘Noia’), maeo (‘maio’), raeo (‘raio’). Nas exclamacións, para indicar unha gran cantidade, utilizamos quei! (‘canto’): quei había xente!, quei corrín! quei fala!

• Nas preguntas, podemos utilizar cal? para preguntar pola localización, o lugar onde se atopa algo (‘ulo? , onde está?): cal é Xela? (‘onde está?) Cal é a miña roupa? (ula?). O interrogativo ulo? – ula? penso que está en desuso. Miña avoa, de Esteiro, utilizábao continuamente. Sería interesante compro-bar se aínda se emprega. Nos verbos, é característica a forma (el) vén para o pasado (‘veu’): ‘Manel vén onte pola tarde’. Igualmente, aparece a forma traxo (‘trouxo’), e quéiramos - quéirades (‘queiramos’ / ‘queirades’), levábanos (levábamos). • Unha construción que teño oído en Muros é o uso de ‘de’ por ‘en’: ‘está da tenda’, ‘vai do mar'. (Decontado vai a segunda entrega).


El Campo del Rollo

P/ Manuel Lago Álvarez

Allá en el “arrabalde” de la Villa de Muros, al final de la calle

Agesta, en un llano de la ladera del monte y muy cerca de la Capilla de los Remedios, que fuera fundada en el año 1744, hay un lugar conocido por “Campo do Rollo”. El ser del nom-bre viene del hecho de que allí se encontraba el rollo. El ro-llo, (del latín “rótulos”- “cilindro”) consiste en un conjunto escultórico de piedra formado por gradas, fuste, capitel y remate. Su presencia daba jurisdicción propia a una locali-dad. El rollo acreditaba la categoría de la Villa y simbolizaba el poder que el Señor de la Villa tenía para administrar justi-cia sobre sus vasallos. El rollo de Muros debió ser levantado más tarde del año 1298, cuando la Iglesia de Santiago recibe la Villa como donación del Rey Fernando IV, por esta dona-ción Muros dejó de ser Villa Realenga para depender de los Prelados Compostelanos, y en el tiempo continuó hasta el año 1824.

En la actualidad, en el mencionado Campo do Rollo, no hay ningún elemento arquitectónico que pueda dar testimonio de la existencia del conjunto que le dio nombre, pero a po-cos metros hay una pequeña capilla conocida por capilla de Santa Isabel o de Los Remedios, que fue fundada en el año 1744 por Doña María Pose de Leis. Frente a la puerta de la capilla, en un pequeño atrio, hay un hermoso crucero cuyo pedestal es más antiguo que la columna y la cruz. En sus cuatro esquinas tiene una calavera grababa, y en dos de los laterales unas tibias entrecruzadas. Al frente, una inscrip-ción con la fecha en números de época: 1556, y sobre ella, en la losa, el grabado de un lagarto. El fuste, bien conserva-do, es cilíndrico, teniendo en su frente la figura grabada de un sacerdote con ropa talar, que tiene en una mano un cáliz, y en la otra unas disciplinas. En lo alto, sobre el capitel, una cruz simple, algo desproporcionada, con la imagen de Cristo crucificado, con el pie derecho sobre el izquierdo.

La fecha grabada en la basa (1556), no concuerda con la fun-dación de la capilla (1744), ni tampoco la visible diferencia de los tres elementos pétreos que componen el conjunto: basa, fuste y cruz. No sería descabellado pensar que este cruceiro fuera reconstruido con elementos de diferentes épocas y traídos de diferentes lugares, ni tampoco, que co-nocida la existencia del rollo en los aledaños de la capilla, al construirse ésta y ser lugar sagrado, se hubiera hecho desa-parecer el rollo, que de seguro también se vendría utilizando como picota, cuya función era la de servir para la exposición


a la vergüenza pública de los reos, para azotarlos, e incluso para mutilar o ejecutar a los sentenciados y mostrar allí sus miembros amputados o sus cadáve-res. Abundaría en ello, el hecho de que la basa ten-ga grabadas las calaveras y las tibias, figuras habi-tuales en las picotas.

Las picotas no se parecen en mucho a los rollos. Tenían finalidades muy diferentes; las unas para “hacer justicia pública”; los otros para simbolizar el poder sobre los vasallos, y mientras los rollos se erigirían a la entrada de las poblaciones y siempre junto a las vías principales, las picotas se instalaban en el lugar más público de la población, plaza mayor o lugar donde se celebrase el mercado, aunque el pasar del tiempo entremezcló sus funciones, bien por economía, bien por sacar de lugar concurrido, el triste espectáculo de ver como se ejecutaban las sentencias.

Rollos y picotas empezaron a ver su fin por un de-creto de las Cortes de Cádiz de 6 de Agosto de 1811) por el que se suspendían los derechos juris-diccionales de los nobles sobre sus poblaciones. El Decreto se aprobó por propuesta del diputado Sr. Alonso López ( “Que se destierren sin dilación del pueblo español y de la vista del público el feudalis-mo visible de horcas, argollas, rollos y cuales quiera otros signos tiránicos e insultantes a la humanidad, que tiene erigido el sistema de dominio feudal en muchos cotos y pueblos de la península”). La punti-lla se la dio otro Decreto (26 de Mayo del 1813) por

el que se llama específi-camente a “demoler to-dos los signos de vasalla-je”, con lo que gran par-te de los rollos jurisdic-cionales son desmonta-dos y utilizados como cantera o para cimientos de nuevas edificaciones.

En el caso de Muros, no hicieron falta esos De-cretos. Soy de la opinión de que la construcción

de la Capilla dedicada a Santa Isabel, madre de San Juan Bautista, que fuera encarcelado y decapitado por orden de Herodes Antipas en la fortaleza de Maqueronte, fue el motivo de la reconversión del rollo y picota existentes en el Campo do Rollo, en un hermoso crucero, que resulta más acorde con la piedad cristiana. De buen seguro, la fundadora de la capilla, Doña María Pose de Leis, haciendo me-moria del dolor de Santa Isabel, madre del Bautista, no quiso que ninguna otra madre pasara por el trance de ver a su hijo decapitado.

http://es.wikipedia.org/wiki/Herodes_Antipas

http://es.wikipedia.org/wiki/Maqueronte



ANO 0 – Nº 0 – MARZO-2013

The Muros Times

Documents

Transcript of The Muros Times