1

REVISTA DIXITAL

DE ARTE E CULTURA

UNHA FIESTRA EN LIBERDADE

FEITA POR MURADANS

E ADICADA A TODOLOS MURADANS

The Muros

Times Nº 9

XANEIRO—2014

FOTOGRAFIA: NIEVES FORMOSO VIDAL

2

Cadro de Redacción:

Director: Jorge Lago de Pexejo

Director xefe de edición e maquetación:

Manuel Lago Álvarez

Director de edición en área de Lingua:

Henrique Monteagudo

Director de edición en área de Historia e Mar:

Manuel M. Caamaño

Area de Mediciña: María Castiñeira

Area de Poesía: Joaquín Vilar

Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago

Area de Educación: Marisé Luces

Área de Sociedade: Quín Caamaño

Area de Música: Alianza Uhía

Área de Costumes: Manuela Tajes

Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso

Área de Etnografía: Manolo de Lajo

The Muros Times

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez

Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.

Depósito legal : C2437-2013

3

Indice: Carta da Redacción Páx. 4

Cruceros de Muros (I) páx. 5

O Rei Alfonso XIII en Muros (Do Blog Homes de Pedra en Barcos d Pau) páx. 6-7

A Nosa Xente (Ramón Fernández Lestón) páx. 8

A Nosa Xente ( Pepita Fernández) páx. 8

A Nosa Xente (José Marcelino Figueiras García) páx. 9

Anorexia nerviosa (Dra. Castiñeira) páx . 10-11

Unha visita esperada (TMT) páx. 12-13

Entrevista a José F. Maio. (p/ Jorge Lago de Pexejo) páx. 14-17

Os cipreses do Convento de Louro páx. 18-19

EL acoso o bullying (II) (p/ Marisé Luces Tajes) páx. 20-21

A historia da Escola Municipal de Música-ESMU páx. 22-23

As feras (Marcelino García Lariño) páx. 24

A fonte de Baño (p/ Xocas Figueiras) páx. 25

A virandella (p / Antonio Rey) páx. 26

Novas de Onte: O Orfeón Muradano (p/ Manuel Lago Alvarez) páx. 27

Nina Epton en Muros (p/ The Muros Times) páx . 28-30

O tesouro de Monte Louro (p/ Manolo de Lajo) páx. 31

Nos tempos da fame (Antón Lameiro) páx. 32

...E Moi Humanitaria Vila de Muros (p/ Manuel M. Caamaño) páx. 33

Pregón na XXXIV Cabalgata de Reises (Juan Caamaño) páx. 34-35

Bágoas e figos pasos (p/ Manuel M. Caamaño) páx. 36

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Antonio Rey) páx. 37

Os soportáis da Vila (p/ Manuel Lago Álvarez) páx. 38- 39

¿Quén sodes? (Marcelino García Lariño) páx. 40

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions

verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

The Muros Times Nº 9 - XANEIRO—2014

4

Carta da Redacción:

Neste número de xaneiro-2014, faltounos

espazo para publicar moitos mais artigos

dos colaboradores de TMT, pero como

tempo hai, nos vindeiros meses iremos

dándolle saída a un bo lote de interesan-

tes temas, que de seguro que gustaran a

todos os nosos lectores.

E xa postos en xaneiro, estamos en tempo

de reises; en tempo de escribir a carta os

reis, pero nós, que xa somos un pouco

grandiños, non o vamos a facer, aínda que ganas non nos faltaron, pero o

que podiamos pedir, creemos que xa está concedido. TMT volve ás bibliote-

cas dos Colexios e Institutos, grazas o denodado esforzo da colaboradora Ma-

ría Nieves Formoso Vidal. Grazas a ela, e a súa porfía, TMT está xa a disposi-

ción de escolares e mestres, como tamén está a disposición de todos, na bi-

blioteca municipal de Muros, un tomo composto de mais de duascentas foto-

copias en tamaño A3, de xornais muradáns de principios do século anterior,

que TMT regalou o Concello de Muros co propósito de que a súa presenza na

biblioteca sirva para que poda ser consultado por cantos queiran profundizar

na nosa historia recente.

O fío do anterior, e falando da biblioteca, e de resaltar que son moitos os au-

tores muradáns que teñen publicadas obras, e son tamén moi moitas as

obras publicadas, que dunha ou outra maneira fan referencia a Muros, por

elo non sería mala idea que a nosa biblioteca municipal contase con espazo

que aglutinase estes traballos. O labor non e moi complicado, xa que a biblio-

teca da Universidade de Santiago conta entre os seus fondos coa práctica

totalidade dos libros publicados por muradanos, ou que fan referencia a Mu-

ros.

E así, mes a mes, TMT síntese orgullo de pór na rede, a disposición de to-

dos, a súa revista cultural, e o fai coa ilusión que da sentir que esta iniciativa

cultural e amplamente respaldada por propios e alleos. Namentres forzas te-

ñamos seguiremos adiante. O noso facer non será como unha cantiga perdi-

da na vento. Lembrando o cantar… (Brila no ceo unha estrela, para iluminar

o camiño…), a nós tamén non guía unha grande estrela: o noso pobo e a no-

sa xente ¡¡¡.

5

Cruceros de Muros (I) Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez

Fotografía: José Manuel Formoso Luces

EL DE LA ANTIGUA COLEGIATA. Alzase frente a la actual parroquial de San Pe-

dro, antes Colegiata con el nombre de Santa

María del Campo; su columna es octogonal que

descansa sobre

un bloque tallado

y ésta sobre cua-

tro filas de esca-

leras por tres de

sus lados. El ca-

pitel tiene cuatro

cabezas de ánge-

les en sus lados y

en los ángulos

adornos de folla-

jes y molduras.

La Cruz, que es

cilíndrica con nu-

dos o espinas,

tiene por un lado

la imagen del Re-

dentor y por el

otro la Virgen de

los Dolores que

descansa sobre

una mensulita

que sostiene una

cabeza de ángel.

Es de gran altura

(5metros) su fus-

te y de una pieza.

EL DE LA

CAPILLA DE SAN JOSE. Colocado al

frente de la capilla de su nombre. Data su cons-

trucción de la misma época que la capilla (año

1727) que fue fundada por Pedro Teixido de

Turnes y su mujer Catalina Pérez de Reloba,

padres de María Luisa de Reloba, mujer que fue

de Blas Rodríguez, Familiar del Santo Oficio,

como indican las inscripciones que tiene en su

fachada a ambos lados. Es de poca altura, la

columna es octogonal y descansa sobre un pe-

queño zócalo, el

que a su vez

está asentado

sobre cuatro fi-

las de escaleras

en cuadros con-

céntricos. Sos-

tiene la Cruz un

pequeño capitel

y sobre ella la

imagen del Cru-

cificado sin am-

bas piernas. La

Cruz es biselada

en forma de floro florezada en sus extremos. La

rotura de los miembros, dícese fue ocasionada

por una bala de cañón de las disparada por bu-

ques de la es-

cuadra inglesa

mandada por el

almirante Cal-

der, que éste

destacó en la

Villa a raíz del

combate llama-

do de Finisterre,

22 de julio de

1805,, en la que

la escuadra es-

pañola al mando

de Gravina, uni-

da a la francesa

que mandaba Villenueve, sufriera una derrota

debida a la impericia del almirante francés.

El hecho citado se certifica por un Acta Municipal

de 19 de enero de 1809 al decir: ((y mediante a

que con motivo de haber entrado en esta ría una

fragata inglesa haciendo en este puerto varios

insultos…)) Los insultos se refieren al bombardeo

sufrido en varios edificios y lugares de la Villa)

Nota de la Redacción: En marzo de 1999, un

maestro cantero repuso las piernas al Crucifica-

do.

6

O 28 de Agosto de 1900, obsequiáronnos coa

súa real presenza. SS.MM. e AA., a Raína Re-

xente Dona María Cristina, o Rei Don Alfonso

XIII; a Princesa de Asturias Dona María de las

Mercedes, e a Infanta Dona María Teresa e o

Presidente do Concello de Ministros, Silvela,

visitando ao día seguinte a Igrexa Parroquial

e a Casa do Concello. Na prensa da época

recollíase de esta singular maneira a visita

rexia a Muros.

El día 28 de agosto de 1900, a las cinco de la

tarde hizo su entrada en la bahía el hermoso ya-

te "Giralda", a cuyo bordo venia la real familia

española compuesta por SS. MM. El Rey y la

Reina Regente y sus dos hijas, acompañadas de

alta servidumbre palatina y del Presidente del

Consejo.

El recibimiento que se les dispensó, fue espléndi-

do. La entrada en la ría -cuya anchura no baja de

cinco millas- estaba materialmente cuajada de

embarcaciones hasta un número que no bajaría

de novecientas, las que engalanadas con profu-

sión de banderas, rodearon al buque regio dispa-

rando multitud de bombas. Era de ver el soberbio

espectáculo que ofrecía el yate "Giralda" cuando,

disminuyendo su marcha, atravesó el sinnúmero

de embarcaciones que, puestas en dos filas le

llevaron en medio hasta la bahía, aclamándoles.

Al dar vista a la población fue saludado con 21

cañonazos y por las bandas de música, cuyos

acordes de la Marcha Real, unidos al continuo

repiqueteo de las campanas y a los vivas y pro-

longadas aclamaciones de la multitud que pre-

senciaba la entrada y al continuo subir y bajar de

las banderas de los buques surtos en el puerto,

hacían por todos conceptos, un espectáculo

digno de ser contemplado.

La ilustre Villa, profusamente engalanada sobre

todo a lo largo del amplio frente que da al mar,

lucía multitud de colgaduras. La muchedumbre

era inmensa de todas las cercanías; el ancho

muelle malecón contaba con un pintoresco kios-

co en el desembarcadero, varios arcos de flores

ocupaban la extensión hasta el Ayuntamiento,

llenando los espacios que unos y otros dejaban

entre sí con gallardetes y banderas y farolillos de

mil formas y colores. De los arcos pendían escu-

dos, inscripciones y dibujos alusivos al acto.

Luego de fondear el buque real, fueron las autori-

dades civiles y eclesiásticas a saludar a los Re-

yes, los que después de un cariñoso recibimien-

to, prometieron desembarcar al día siguiente,

agradeciéndoles sus muestras de entusiasmo.

A las ocho de la noche fondeó el resto de la es-

cuadrilla compuesta del crucero "Infanta Isabel",

el cañonero "Vasco Núñez" y el yate "Urania".

Por la noche celebrose en mar y en tierra una

pintoresca iluminación, iluminando sus fachadas

el Ayuntamiento y las casas de la playa, cuya

extensión hacía que luciesen grandemente los

caprichos de luz proyectados. El fuego de mil

clases y colores, alternaba con hermosos globos.

Dos bandas de música y un orfeón hicieron ame-

nísima la velada.

Al día siguiente, a las diez, desembarcó la real

familia y la alta servidumbre, siendo recibidos en

el muelle por las autoridades, las bandas de mú-

sica y una gran muchedumbre. La carretera has-

ta la Colegiata cubríala fuerzas de la Guardia

Civil y una compañía del batallón de Zaragoza. A

su desembarco le fueron entregados ramos de

O Rei Alfonso XIII en Muros (Do Blog Homes de Pedra en Barcos de Pau)

7

flores por varias señoritas. Desde allí se dirigieron a

la Colegiata, la que lucia todo lo más bello que po-

seía. A ambos lados del Altar Mayor había coloca-

dos dos doseles de raso, azul un, granate el otro,

para la real familia, y sillones para la comitiva. Reci-

bioles el señor Cura Arcipreste y el clero afecto a la

parroquia, bajo palio, acompañándoles hasta el Al-

tar Mayor a los acordes de la Marcha Real., ento-

nándose seguidamente a toda orquesta un solem-

ne Te Deum en el Coro alto. Concluida esta cere-

monia regresaron al Ayuntamiento, desde cuyo bal-

cón escucharon múltiples aclamaciones y a un Or-

feón que cantó aires regionales. Poco después vol-

vieron al embarcadero, arrojándoles flores al paso

y, al despedirse del Sr. Alcalde, le manifestaron

que iban altamente agradecidos y satisfechos del

entusiasta recibimiento que les habían dispensado

y muy bien impresionados de la hermosísima pers-

pectiva que la Villa ofrecía mirada desde su amplia

y bella bahía, dejándole una cantidad para los po-

bres y embarcándose en la falúa que los esperaba,

dieron la vuelta al pueblo por su rivera, subiendo

luego al "Giralda" que levó anclas saliendo a las

doce del día, con el resto de la escuadrilla con rum-

bo a Marín, siendo despedidos con los mismos ho-

nores y manifestaciones que a su entrada.

Na acta municipal do concello de Muros do día

tres de setembro de 1900, entre outras cousas

di:

"...A propuesta del Sr. Alcalde se acuerda consig-

nar en acta la satisfacción con que ha visto el pue-

blo muradano la visita con que nos honraron SS.

MM. Y AA., desde las once de la mañana del día

28 de agosto hasta el 29 a las doce, permanecien-

do en el puerto el buque "Giralda" que los conducía

y la flotilla que les acompañaba y mayor aun la aco-

gida cariñosa y entusiasta que esta Villa dispensó a

los Monarcas, cuando desembarcaron y visitaron la

iglesia y la Casa Consistorial... Acuerda así bien la

Corporación por unanimidad, que para perpetuar el

recuerdo de la Visita con que SS. MM. Y Altezas se

dignaron honrarnos, se una a esta acta una rela-

ción sucinta en que consten los nombres de las

Reales Personas y altos dignatarios que les acom-

pañaban así como el de los buques que componían

la escuadrilla, la cual relación se conservará como

memoria y en prueba de la profunda gratitud que

este pueblo siente por la alta honra de que ha sido

objeto...

Lista de los personajes que saltaron a tierra y com-

ponían la comitiva que visitó el 29 de agosto de

1900, la iglesia parroquial y la Casa Ayuntamiento

de esta villa:

S.M. la Reina Regente D.ª María Cristina

S.M. el Rey D. Alfonso XIII

S.A.R. la Princesa de Asturias D.ª María de las

Mercedes.

S.A.R. la Infanta D.ª María Teresa

Excmo. Sr. D. Francisco Silvela, Presidente del

Consejo de Ministros y Ministro de Marina.

El Duque de Sotomayor, Mayordomo de Palacio.

La Duquesa de San Carlos. El Dr. Ledesma. El

Conde de Sepúlveda. El General Echagüe. El Ge-

neral Pacheco. El Capitán de Navío D. José Morga-

do, Ayudante de S.M. y jefe de la escuadrilla. Pro-

fesor de S.M., D. Juan Loriga, Teniente Coronel de

Artillería. Capitán de Fragata D. Federico Campa-

ño, comandante del yacht real "Giralda". Capitán de

Fragata D. Francisco Javier Delgado, Comandante

del Crucero "Infanta Isabel". Capitán de Fragata D.

Jacobo Torón y Campuzano, Comandante del

Yacht "Urania". Teniente de Navío de 1ª, D. Joa-

quín Anglada, Comandante del cañonero "Vasco

Nuñez de Balboa"

8

A NOSA XENTE Ramón Fernández Lestón

Chámase Ramón Fernández, pero todos o coñe-

cemos por Moncho do Manso. Nado no lugar de Alivía fai bastantes anos, a súa vida foi de dedica-

ción total ó mar; e tanta foi a súa pasión polo mar, que se xubilou ós 79 anos. De xóven nave-

gou en barcos mer-cantes, logo fíxose

patrón de gran altu-ra, pero eran tempos difíciles e no ano

1950 volveu nova-mente os mercantes.

Estando enrolado nun deles, desembarcou-

se en Holanda cando encontrou a un mari-

ñeiro valenciano que lle propuxo enrolarse

nun barco sueco, e ingresou no compañía

ARA, e así dende xa-neiro de 1951 ata a súa xubilación no 2003, sem-

pre estivo na mesma compañía navieira.

Logo de navegar varias anos e vendo que os in-

gresos non eran moitos propúxose prosperar co-mo fora, e empezou a estudar coa axuda econó-

mica da Compañía e unha axuda económica do goberno sueco. Non foi moito o que lle deron pero

había que estiralo. Pouco a pouco foi facendo a carreira ata que obtivo o título sueco de piloto,

título que se podía convalidar en calquera país do mundo.

Nos seus moitos anos de navegación atopouse con galegos en todo-los recunchos do mundo.

Cóntame a anécdota de que unha vez que o barco iba cargado de asfalto para unha fábrica de alumi-

nio que hai en Alaska, nun porto que se chama Kitimat (que traducido significa moita neve), nada

mais atracar subiu o barco o capataz do porto, quedóuselle mirando e díxolle: <<cando queiras,

paisano, descargamos>>. Notoulle o momento que era galego. O capataz era un galego que le-

vaba moitos anos en Alaska.

Moncho e un home autodidacta; un muradán que

se fixo asemesmo, loitando sempre por engrande-cer os seus coñecementos. Entre os seus moitos

saberes destaca que escribe, fala, e lee perfecta-mente nos idiomas sueco, inglés, alemán e ita-

liano. Agora, xa xubilado, adica o seu tempo a leer, pasear, navegar por internet, e tamén a car-

pintería, unha das súas grandes pasions, aínda que o seu gran amor sigue sendo o mar.

Pepita Fernández

Charlar con Pepita e un empezar e non saber

cando acabar. Fala con alegría, pero tamén con

autoridade, e entre frase e frase, unha anécdota.

É Pepita de Lacho, unha muradana da parroquia

de Serres onde naceu fai xa setenta e dous anos,

pero lévaos

estupendamen-

te, como si ti-

vera vintecinco.

Ela foi a cuarta

de cinco ir-

máns. Casou

ós 23 anos, no

ano 1965, con

Manuel Sen-

dón, ten tres

fillos e catro

netos, e sigue

coa mesma

ilusión de sem-

pre. Xa criados

os fillos, e con 45 anos, emigrou ós EEUU, onde

residiu durante 19 anos, e durante todo este tem-

po sempre traballou na mesma empresa; unha

empresa de bordados. Custoulle algo o idioma,

xa que os seus compañeiros de traballo eran his-

panos, pero pouco a pouco foi aprendendo, e

hoxe fala fluidamente o inglés. Acerca do idioma

cóntame, que como sole pasar, as primeiras pa-

labras aprendidas foron as habituais palabrotas,

pero todo se foi levando.

Agora está xubilada, pero dime que a voltaria os

EEUU agora mesmo, porque alí pasou uns anos

moi felices e o pais gustáballe e gústalle moito,

que América e o pais onde todo o mundo ten

oportunidades. Dedicada as labores da casa,

coida un xardín precioso, na súa casa de Serres

que está pegadiña a estrada. Algo que non sabe

todo o mundo, e que é unha entusiasta de inter-

net, e que foi unha das primeiras persoas de Mu-

ros en usar as redes sociais. A revista The Mu-

ros Times gústalle moito e que a lee toda enteira.

Ós redactores de TMT pídenos que escribamos

mais sobre a historia e costumes muradanas.

Prométolle que sí, que o faremos, e pídolle que

escriba algo ela para a revista, pero dime que lle

gusta mais falar que escribir.

9

A NOSA XENTE

Rvdo. D. José Marcelino Figueiras García

Neste mes de xaneiro de 2014, cúm-prese un ano do pasamento do noso Pepe de Muros. Dende TMT non podiamos esquencer a este muradan exemplar, home de Deus, afa-ble, cordial, sempre disposto a servir, e sempre

pregoando e louvando a súa Vila natal e as súas xe-ntes, por elo, Pepe estará sempre na nosa memoria. Poñemos aquí un pequeño estracto da súa biografía.

José-Marcelino Figueiras García, hijo de José Figuei-ras Arias y de Manuela García Lariño, nació en Mu-ros en la casa número 33 de la Avenida de Calvo So-telo, hoy Avenida de Cas-telao, el 12 de Febrero de 1952. Fue bautizado en la Colegiata de Muros siendo sus padrinos su tío materno Marcelino García Lariño y su abuela materna Amalia Lariño Formoso.

Ya desde muy niño, desde que tuvo uso de razón, fue

siempre muy aficionado a ir a la iglesia, incluso siendo todavía muy pequeño en su casa, toda-vía no sabía leer, jugaba a decir misa siendo casi siempre el ayudante su tío y padrino o su abuelo.

En una ocasión que su tío fue a La Co-ruña, de casualidad vio en el escaparate de un comercio una campanilla y se la compró. Flaco favor le hizo a la familia pues no paraba de tocarla ni de día ni de noche hasta el punto de que su abuelo llegó a llamarle “Cardenal Campanilla” y cansado y aburrido de tanto con-cierto terminó por escondérsela ya que no se paraba en casa.

A los ocho años, y también en Muros, hizo su Primera Comunión en mayo de 1960 y ya no salía de la iglesia ayudando a misa, to-cando campanas y a lo que hiciera falta; era, como si dijésemos, un monaguillo honorario, muy amigo no sólo del señor cura párroco sino también de los señores coadjutores. Y a los 14

años lo reclamó su padre que había emigrado a los Estados Unidos y se fue para América. Años más tarde también lo hicieron su madre, ya muy enferma, y sus dos hermanos.

En los Estados Unidos tuvo que ir al cole-gio para aprender el idioma, siguió siendo muy religioso y trabajó en varios sitios siendo el último en el Banco American Express. Fue siempre muy patriotero español y gallego, adicto a la Casa de Galicia donde era muy co-nocido y estimado, formó parte de los grupos folklóricos de dicha entidad tocando el bombo y también la gaita. La madre se agra-vó y falleció muy joven, tenía 50 años. La trajeron a enterrar a Muros, José-Marcelino “Pepiño de Muros”, retornó con su pa-dre y sus dos hermanos para la nación americana y entró en el seminario de la Concepción de Broo-klyn. Más tarde dejó el seminario americano para venir al de Santiago de Compostela donde termi-nó los estudios. Fue ordenado presbítero en la catedral compostelana el 14 de Marzo de 1.987 por el Arzobispo Rouco Varela y celebró su pri-mera misa el 19 de marzo de 1987 en la colegia-ta de su Muros natal, su pueblo al que tanto amó.

Estuvo de diácono en las parroquias del Divino Salvador, en Coiro (Cangas de Morrazo) y San Fernando, de Santiago. Desde el año. 1.987 fue párroco de San Martín de Liñaio y San Pedro de Gonte, Capellán del Complejo Hospita-lario Universitario de Santiago de Compostela y confesaba en varios idiomas en la Catedral com-postelana, cargos que ocupo hasta su fallecimien-to el 10 de enero de 2013.

En el año 2001 el Concello de Muros acordó designarlo Cronista Oficial de la Villa sien-do alcalde Don Celestino Formoso Vidal. Y el 5 de Enero del 2002, en la Casa de La Cultura de esta Villa, fue el Pregonero de la Cabalgata de Reyes.

El 13 de Enero del 2013 Se celebró en la iglesia parroquial el funeral de cuerpo presente presido por el señor Arzobispo Julián Barrio que fue concelebrado por más de 150 sacerdotes. Sus restos mortales recibieron sepultura .en el cementerio de la Atalaya de esta villa.

10

p/ Dra. Castiñeira

TRATAMIENTO:

El mayor desafío en el tratamiento de la anorexia nerviosa es ayudarle a la persona a re-conocer que tiene una enfermedad.

Los objetivos del tratamiento son prime-ro restaurar el peso corporal normal y los hábitos alimentarios. Un aumento de peso de 0,5 – 1 Kg por semana se considera una meta segura.

Se han diseñado muchos programas dife-rentes para tratar la anorexia. Algunas veces, la persona puede aumentar de peso:

Incrementando la actividad social.

Disminuyendo la cantidad de actividad físi-ca.

Usando horarios para comer.

Muchos pacientes comienzan con una es-tancia en el hospital y siguen el control con un programa de tratamiento diario.

Se puede necesitar una hospitalización más prolongada si:

La persona ha perdido mucho peso, como estar por debajo del 70% de su peso corporal ideal para su edad y estatura. Para la desnutrición grave y potencial-mente mortal, la persona puede reque-rir alimentación intravenosa o una son-da de alimentación.

La pérdida de peso continúa a pesar del tratamiento.

Se presentan complicaciones médicas, como problemas de frecuencia cardía-ca, confusión o niveles bajos de pota-

sio.

La persona sufre una depresión grave o piensa cometer suicidio.

Los profesionales de la salud que por lo general están involucrados en estos programas incluyen:

Enfermeros profesionales.

Médicos.

Nutricionistas.

Psicólogos y psiquiatras.

El tratamiento a menudo es muy arduo y requiere un trabajo intenso por parte de los pa-cientes y sus familias. Es posible que se ensayen muchas terapias hasta que el paciente logre ven-cer este trastorno.

Se utilizan diferentes tipos de psicoterapia para tratar a las personas con anorexia:

La terapia individual cognitiva conductista, la terapia de grupo y la terapia de fa-milia han sido todas efectivas.

El objetivo de la terapia es cambiar los

ANOREXIA NERVIOSA (IV) (TRATAMIENTO Y PRONÓSTICO)

11

pensamientos o comportamiento de un paciente con el fin de estimularlo a co-mer de un modo más sano. Esta clase de terapia es más útil para tratar a los pacientes más jóvenes que no hayan tenido anorexia durante mucho tiempo.

Si el paciente es joven, la terapia puede involucrar a la familia entera. La familia es vista como parte de la solución, en lugar de ser la causa del trastorno ali-mentario.

Los grupos de apoyo también pueden ser parte del tratamiento. En estos grupos, los pacientes y las familias se reúnen y comparten lo que les ha pasado.

Los medicamentos, como antidepresivos, antipsicóticos y estabilizadores del estado de áni-mo, pueden ayudar a algunos pacientes anoréxi-cos cuando se administran como parte de un pro-grama de tratamiento completo.

Estos medicamentos pueden ayudar a tra-tar la depresión o la ansiedad.

PRONOSTICO:

La anorexia nerviosa es una afección médi-ca grave que puede ser mortal. Puede llevar a la muerte a un 10% de los casos. Los programas de tratamiento con trayectoria pueden ayudar a las personas afectadas a regresar a un peso normal, pero es común que la enfermedad reaparezca.

Las mujeres que desarrollan este trastorno alimentario a temprana edad tiene mayor probabili-dad de recuperación completa. Sin embargo, la mayoría de las personas con esta afección seguirá prefiriendo estar en un peso corporal bajo y estar muy concentrados en los alimentos y las calorías.

El manejo del peso puede ser difícil y es

posible que se requiera un tratamiento a largo pla-zo para permanecer en un peso saludable.

Las posibles COMPLICACIONES

pueden abarcar:

Debilitamiento óseo.

Disminución de los glóbulos blancos que lleva al aumento del riesgo de infección

Niveles bajos de potasio en la sangre, lo cual puede causar ritmos cardíacos pe-ligrosos.

Deshidratación grave.

Convulsiones debido a la pérdida de líquido por la diarrea o el vómito repetitivos.

Caries dental.

Hable con el médico si un ser querido está:

Demasiado preocupado con el peso.

Haciendo demasiado ejercicio.

Restringiendo el alimento que come.

Con muy bajo peso.

Conseguir ayuda médica oportuna antes puede reducir la gravedad de un trastorno alimen-tario.

12

O pasado día 6 de decembro, un bo número de

muradanos residentes en USA tivemos ocasión

de recibir, saudar, e departir unhas horas coa no-

sa alcaldesa Caridad González Cerviño. Aínda

que previamente se sabía que a súa visita a NY

ia ser de carácter privado, moitos foron os mura-

danos que a través das redes sociais intercam-

biaron mensaxes nos que pedían que alguén se

encargase de organizar un acto de benvida e

confraternización, pois ia a ser a primeira vez que

un alcalde muradano visitaba EE.UU., e pese o

privado da visita, por encima da persoa está o

cargo.

O membro do comité da glosa de Casa Galicia, o

lourean Tono Beiro, Ramón Rodríguez e o mem-

bro da directiva Manolo Mayo xunto coa secreta-

ria Noelia Siaba, foron os encargados de organi-

zalo todo e non defraudaron a ninguén. A Casa

Galicia luciu ese día as súas mellores galas para

recibir a nosa alcaldesa.

Os actos deron comezo ás 19,30h, con unha re-

cepción na que Caridad saudou a todos e cada

un dos presentes, alegrándose de ver os seus

veciños e amigos. Logo dunha cea de irmandade,

que foi elaborada polos cociñeiros da Casa Gali-

cia, chegou o momento dos discursos.

O primeiro en intervir foi o vocal-directivo Manolo

Mayo seguido de Tono Beiro e o presidente da

institución Don Marcos Roel, quen dixo que:

"Casa Galicia ten hoxe a honra de deixar de ser

por un día Casa Galicia para converterse na casa

de Muros", e manifestando a ledicia de que os

muradáns recibiran por primeira vez a súa alcal-

desa, e facendo votos para que a visita volva a

repetirse.

O alcalde da cidade veciña de Newark, o honora-

ble Luis Quintana ofreceu de man do seu repre-

sentante no acto, Manuel Lago Romero, a Dona

Caridad González unha proclamación de amizade

e recoñecemento entre esa cidade do estado de

New Jersey e o Concello de Muros.

A Alcaldesa na súa intervención agradeceu o re-

cibimento dando as grazas e considerando unha

honra o poder estar rodeada polos seus veciños e

UNHA VISITA ESPERADA

13

veciñas na diáspora, repartindo palabras de aga-

rimo para os alí presentes e para toda a diáspora

muradana. Tamén se refireu á raiña da Casa Ga-

licia, a muradana Cyndy Rodríguez, a quen felici-

tou pola súa traxectoria. Logo, a alcaldesa mura-

dana e a Casa Galicia intercambiaron regalos

facendo votos para que esta xuntanza volvera a

repetirse, e entre discursos e bos desexos, tam-

pouco se desperdiciou a oportunidade de presen-

tarlle a Dona Caridad de mans de Jorge Lago de

Pexejo e Manolo de Lajo unha copia impresa da

revista dixital The Muros Times como a primeira

do seu xénero na historia do noso pobo, xa que

une a Muros coa súa xente na diáspora.

Como fin de festa o Grupo de Gaitas Nosa Terra

e Danzas Lembranzas Galegas da Casa Galicia

deleitou a todos os presentes co seu mellor facer,

interpretando pezas da Terra, que levantaron os

aplausos de todos.

A noite proseguiu amenizada por música bailable

onde todos os presentes aproveitamos a oportu-

nidade de abrazar vellos amigos, crear novas

amizades e seguir celebrando o xuntanza ata

altas horas da madrugada. Só queda dicir que

Muros na diáspora soubo unha vez máis eviden-

ciar que onde pisamos deixamos marca.

14

ENTREVISTA Entrevista a José F. Maio.

p/Jorge Lago de Pexejo

O entrevistado de hoxe é José F. Maio, outro

produto máis da dispersión muradana. Sen

nacer en Muros é e quere ser muradano e es-

pecialmente da Abelleira o seu pobo por parte

maternae paterna.

J.L._José, cóntanos algo dos teus antepasa-

dos e como foron parar ao principado.

José.- Pos a historia ven de lonxe. Aló po

los finales do século XIX, meu bisavó por

parte de miña nai, Antonio de Chinote que

era de Bornalle, da casa de Xan Pequeno ,

emigrou a Arxentina, alá casou con unha

asturiana, tiveron catro fillas pero a sua

dona enfermou de tuberculosis, así que

voltaron a España , alá polo ano 8 do sécu-

lo XX , estiveron en Asturias , aquí quedou

unha das fillas na casa con dous tios sol-

teiros irmáns de miña bisavoa. O resto da

familia ficou na Pontenova. Alí morreu a

asturiana, e sua filla mais nova, Angelina

(miña avoa) casou co seu curmán Antonio

a que tamén chamaron Chinote. Miña nai é

a segunda filla deste matrimonio. Cando

terminou a guerra civil, aquela irmán de

miña avoa que quedara en Asturias na casa

dos tios , ven a Abelleria coa intención

traer de volta unha sobriña con ela , asi foy

como miña nai ven a Asturias.

J.L_ Nacido en Asturias, ¿Que che fixo volver

a vista cara a Galicia ou polo menos á terra

dos teus antepasados, foi a unha temperá ida-

de, ou posteriormente cando xa eras cons-

ciente de onde procedías?

José._ Pois… penso que nunca deixei de

voltar a vista cara a Galicia, nacín unha no-

tie do Samain mirando cara alá e asi sigo. E

doado de entender. A tía que trouxo a mi-

ña nai a Asturias chamábanlle Macelina la

gallega; miña nai que en Abelleira e Maruja

de Chinote e aquí Maruja la gallega, tardou

en voltar a primeira vez uns 8 anos pero

nunha de aquelas voltas coñeceu a meu

pai que era do Vilar, da casa da Nea, foi ma-

rino mercante… asi que a nosa familia non era

coma as familias dos nosos veciños… nin-

guen tiña seu pai no mar, nos tiñamos un rit-

mo diferente recordábase cando era o Carmen

de Abelleira , cando era San Esteban.. vamos

que Asturias chegaba hasta a porta da casa,

dentro había moito de Galicia. Por outra parte

había moito contacto cos familiares, que visto

o visto todos estaban en Galicia.

Pero a primeira vez que fun consciente de que

Abelleira, Galicia existía foi cando tiven 4 años

e medio que fun alá por primeira vez e curiosa-

mente teño recordos e non poucos..

J.L.- Pois cóntanos algo das túas andanzas xuve-

nís alá pola Abelleira.

José._ Pois non creas, a cousa e complicada

porque estariamos a falar toda unha tarde do

tema. Como dixen fun a Abelleria, a primerira

vez con catro anos, as siguentes fun en anos

alternos, pero asi que tiven nove o dez, pasa-

ba alí todo o verán, pero todo e desde os

primeiros de xuno ata os derradeiros de se-

tembro, asi que estaba nos primeiros anos de

Bachiller, si cadraba xa non esperaba por mi-

ña nai ou por meu irman, xa iba eu diante,

ibanme a buscar a Santiago ou xa collía o cas-

15

tromil e para casa de Chinote. Asi vivín e cre-

cín , en parte en Abelleira, fixen o que facian

todos os rapaces de aquela, pero titiña a sorte

que mentras que eles tiñan que axudar na ca-

sa, eu tiña o tempo libre…Disfrutei como nin-

guén da praia de Mondelo, estiven a mollo ho-

ras e horas, fun a pescar con uns e con outros,

sobre todo con meu curman Tajes, fun a leña,

a roubar peras do Couto, jejeje, as festas non

quedaba unha, alá ibamos todos , andando, na

furgoneta de meu tio Tucho, na ranchera aque-

la que tiña Rañoa, como cadrara…Una vez fo-

mos a Madalena de Louro e fomos a praia de

San Francisco pola manán, formos mozos e

mozas, os dias anteriores foran a pescar e as

mozas encargáronse de amañalo e cocelo,

cando chegou a hora de xantar fixeramos dos

grupos mozos e mozas, e repatiron o menú:

entre outras cousas cada un o seu lombrigan-

te.. había madileños por alí mirando que no

creían o que vían…e pregutaron de donde ato-

paramos aquello. – no mare, señore, no mare..

J.L._ E a tua vida en Asturias lla dedicaches á

vida profesional, mestre por 37 anos.

José._ Pois así foi, Fun un mestre vocacional,

disfrutei, loitei, botei fume algunha que otra

vez e traballei como penso que debía facer.

Estiven en una aldeiña de Villaviciosa , a terra

da sidra, no pobo donde eu nacín, nunha esco-

liña donde estudiei de pequeño, en Cuidillero,

un pobo mariñeiro e tambien en Xixón, done

estiven por moitísmo tempo. Participei en

proxetos innovadores en educación, e durante

moito tempo traballei en relación coa Educa-

ción Especial. Finei a miña vida docente no

Colegio “Asturias” (jejeje) no que tamén fun

xefe de estudios por 12 anos. Gardo centos de

recordos entrañables. Agora esta etapa ce-

rrouse….

JL._ Unha etapa que se pechou, pero abríronse

outras non cabe dúbida.

José._ Supoñíase que se abría unha etapa de

lecer, con moito tempo libre pero que non é

asi… a min o tempo non me dá para nada. Non

digo que non se faghan as cousas mas amodi-

ño pero… un dos obxetivos prioritaros habia

de ser ter tempo pra ir a Abelleira canto qui-

xera, pois estamos nas mesma. A verdá e que

sempre dediquei o tempo que podía a cultura

tradicional e a investigación folclorica , bailei

de novo en grupos de baile, fundarmos un que

se chamaba “La Traina” pero no ano 2000 fun-

douse en Xixón unha compañía de teatro astu-

riano chamada “Rosario Trabanco” en un mo-

mento determinado enroleime con eles e for-

mo parte la plantilla estable de actores, lévase

repertorio con moitas obras, fanse moitas aca-

tuacións e eso rouba moitísimo tempo, disfrú-

tase, pásalo moi ben, vaise a moitos sitios, co-

noces xente… Pero claro tocar e ir a procesión

non o fai máis que o ghaiteriro….

J.L._ Folclorista e actor. Dinos algo sobre qué tipo

de teatro fas.

José._ Pois a miña etapa folcloreira conmezou

alá canto tiña dezasete ou dezaoito anos, des-

pois de un pequeno parón retomeino alá polos

trinta e dirixín un grupo que fundáramos no

pobo donde nacín eu, donde vive miña nai e

donde naceu a miña bisavoa asturiana. O gru-

po chamouse “La Traina” facía referencia a

unha festa de cando se pescaban salmons no

río Nalón con redes de traiña…daquella inves-

16

tigamos moito en bailes e cantos da zona cen-

tro e occidental de Asturias, coñecín a moitos

informantes que hoxe xa son historia. En al-

gúns lugares da zona entre os ríos Nalón e Na-

via están asentados “os vaqueiros”, xentes

con peculiaridades diferentes a o resto dos as-

turianos e que teñen apellidos característicos

entre eles “Mayo” e teño que recoñecer que

alghunha vez deron por certo que tiña orixen

vaqueio que non fixen nada por aclaralo,

(Sempre penso que os nosos “Mayo” debe de

ser “Maio”)…

O teatro foi posterior. No ano 2000 fundouse

en Xixón unha compañía que levou o nome de

unha actriz de moitísimo recoñecemeto en As-

turias, Rosario Trabanco. Ela levou o teatro

asturiano durante toda a posguerra a todos os

rincons de Asturias. Como fixo ela nós tamén

facemos as representación en asturiano. Eu

formo parte do elenco estable da compañía,

temos repertorio e decir que non levamos unha

obra e xa está, nos levamos un varias obras

largas (90 mintutos) xeneralmente tres, dispois

levamos outras sete ou oito de 50 ou 60 mintu-

tos e dispois unha chea de sainetes (Obras

cortiñas de 10 a 20 minutos mais ou menos)

J.L._ Ti e máis eu somos case da mesma idade e

en certo modo vexo en ti a mesma metamorfose

que eu estou a experimentar: Cada vez volvémo-

nos máis muradáns. no meu caso será porque a

distancia é máis tanxible, no teu, donde a distan-

cia no é de moita relevancia, vexo que cada vez

estás máis involucrado nas páxinas e grupos que

teñen que ver con Muros. ¿A que cres que se de-

be tal transformación, son os medios que son pro-

picios ou ti pódelo explicar de outra maneira?

José._Si por nacer e vivir a maior parte da vida

en Asturias se fora asturiano eu seríao, pero

non é así. Miña nai , é da Abelleira de Maruja

de Chinote, en Asturias e Maruja la Gallega,

polo tanto nos somos e seremos sempre re-

coñecidos como galegos, somos galegos. Un-

ha das cousas que ten Asturias , ti eres o que

sexas, nin impone nin obliga. Certo e que esta-

mos feitos de unha pasta diferente os asturia-

nos , eles donde vaian, levan a su terra con

eles, xa faghan xuntaza dos ou douscentos , ali

está Astuiras. Nos inda que sexamos douscen-

tos mil habemos de estar todos mirando a Gali-

za, como os musulmanes a Meca.

Non digo que no teña influencias asturianas…

una d’ellas , eso de llevar o terruño contigo foi

algo que intentamos no posible…Pola ventana

do vertedeiro na casa de miña nai en Asturias

vese un cabeceiro pequeno de pedra que trou-

xemos dalá, pola nosa casa temos pinturas,

obxetos unha chea de cousas de Galicia… non

da resultado , Galicia non está aquí..

Eu síntome de Abelleria, por lo que vivín allí,

por ser unha etapa de vida que todo son des-

cubrimentos e coñecer cousas , polo querido

que me sentín pola miña familia e por toda a

xente que a fin de contas…uns por familia e

otruos por cercanía…eu estaba alí no ceo.

O certo e que chegas a un momento da vida

que tes mais tempo ou polo menos non vas tan

apurado, os fillos xa creceron, tes mais traqui-

lidade e tes tempo a revivir e recordar—e como

sempre a vista volta a Galicia.

As novas tecnoloxias supoñen unha vía para

canalizar os sentimentos dos que estamos fo-

ra. Descubrir páxinas que teñen que ver con

Muros foi un gran momento, Atoparme con” I

love Muros”, que foi a primeira , supuxo un

acercamento total, entérome do que acontece ,

leo opinións e información sobre cousas moi

interesantes actuales ou históricas , descubro

persosas con moitisimos coñecimentos e que

teñen moito que decir e deles aprendo, tamén

supón o reencontro con xente que facia tempo

que no veía.

Ah! que xa me quedaba de lado, dis ti: “segues

17

sendo galego e muradán dun xeito que non dei-

xa de admirarme.” Non é cousa de admirar ,

pode admirarse o esforzo , o valor …. En min

non hai nada de eso, só necesidade de sentir

que fun, son e serei da terra dos meus pais.

J.L._ Qúedome co presentimento de que teriamos

que ter falado un pouco máis extensamente do teu

labor teatral, da túa paixón, pero alégrame ter diva-

gado e coñecer máis facetas túas.

Todo a entrevista transcorreu dun xeito espontá-

neo e máis que entrevista foi unha amena conver-

sación cun Muradano con maiúsculas,

un muradano ao que inevitablemente lle zumega o

asturianismo en cada palabra e expresión, pero

que ao final reclama un legado do que non se quer

desprender.

Volvendo a o teatro e xa para ir concluindo. Vos

facedes representacións o largo e ancho de Astu-

rias e tamén fora dela. Gustaríache se fose posible

que o teu elenco actuara algún día en Muros?

José._ Para min foi unha delicia ter esta con-

versa, estouche moi agradecido a ti e a todos

os que facedes que nos sintamos mais preto de

Muros, ben sexa por medio da revista ou por

medio do Facebook etc. Non se imaxinan os

que están dentro o que agradecemos os que

estamos fora este esforzo que facedes

Pois si, facemos representacións por toda As-

turias, en ocasións saimos fora, a centros astu-

rianos ou similares, estivemos pola zona do

Mediterraneo , León, Valladolid, Madrid. En Ga-

licia estivemos duas ou tres veces en Cervo

(Lugo). En unha ocasión estivemos a piques de

viaxar a Chile e Arxentina pero d’aquela foise

todo o garete co tema da gripe A

Si temos en conta que o teatro e a miña paixón

e que Muros é o telón de fondo na miña vida tal

como se ve dende a praia de Mondelo, actuar

en Muros sería …un soño, e non sei si toda a

compañía con unha obra larga, ou catro ou cin-

co actores con varias obras mais pequeñas,

penso que pódese facer sen dúbida.

J.L._ Ben, pois xa finalizando e como de costume, che deixo o cuestionario de Bernard Pivot onde aínda ningún entrevistado deu a mesma resposta, polo tanto e como diría o propio Pivot: Vive La Différence! E pola miña parte, apertas e vémonos en Muros.

1. J.L_ Cál é a túa palabra favorita?

José._ Amizade 2. J.L._ Cál é a menos favorita?

José._ Medo 3. J.L._ Qué te emociona?

José._ Moitas cousas. As veces un sorriso, un-ha ollada, un paisaxe, un texto… 4. J.L._ Qué son ou ruído che gusta?

José._ Moitas músicas, escoitar falar con seseo

e gheada cando non o esperas 5. J.L._ Qué son ou ruído detestas?

José._ Escoitar a xente berrar ou chorar 6. J.L._ Cál é o teu xuramento favorito?

José._ O que máis repito e: Coñoooo!!!! 7. J.L._ Qué profesión ademáis da que exerces che gustaría facer?

José._ O mundo da radio pareceme moi máxico e interesante 8. J.L._ Qué profesión non desexarías facer?

José._ Calquera que teña relación direta coa morte 9. J.L._ Se o ceo existe, Qué te gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celes-tiais?

José._ Tes unha morea deles esperándote

José._ Graciñas , uha aperta e verémonos, si é

en Muros millor

18

A beira do camiño que conduce o adro da igrexa

do Convento de Louro, hai un grupo de cipreses,

que chaman a atención polo seu porte. Son cin-

co, e ainda que parecen moi comúns, pertencen

a unha variedade coñecida por Ciprés de Monte-

rrey, que parece que foi introducida en Galicia

polos frades franciscanos que evanxelizaron as

terras de California.

Nun traballo publicado pola obra Social de Caixa

Madrid, acerca dos árbores madrileños, cítase

exclusivamente como exemplo, os cipreses de

Louro. Algo deben ter os nosos cipreses, cando

dende tan lonxe se poñen como exemplo. Ahí

vai a referencia que os nosos cipreses fan os

madrileños:

EL CIPRÉS DE MONTERREY

Cupressus macrocarpa

Este árbol puede medir unos 25 a 30 m de altura

en su lugar de origen, pero fuera de su país pue-

de alcanzar los 37 m. El sistema radical es po-

tente. Tiene corte-

za delgada muy

agrietada con pla-

cas de color pardo

grisáceo que se

desprende en fi-

bras longitudina-

les. El tronco es

grueso, está en-

sanchado en la

base y, a veces,

dividido en dos a

partir de cierta al-

tura. La copa es piramidal, abierta, muy ramosa

y densa. La ramificación es ascendente, forman-

do un ángulo de 45° con el tronco. Las ramas

son largas, rugosas y de color marrón purpúreo,

y las ramillas son bastante gruesas, cilíndricas o

subtetrágonas y del mismo color, aunque algo

más claro.

Las hojas son escamiformes, bastante gruesas,

de ápice obtuso no punzante y color verde oscu-

ro. En las ramillas jóvenes suelen aparecer hojas

aciculares de primera edad durante bastante

tiempo. Al frotar las hojas desprenden olor a li-

món o mandarina. Las flores masculinas son

amarillas y las femeninas verdosas, agrupándo-

se en inflorescencias pequeñas sobre el ápice

de los brotes, desde la primavera hasta princi-

pios de verano. Las piñas son globosas, de 25 a

35 mm de diámetro, presentan color marrón roji-

zo y grisáceo a la madurez y están ormadas por

8 a 12 escamas provistas de salientes cortos y

obtusos. Pueden permanecer cerrados en el ár-

bol durante varios años, abriéndose con fuertes

calores o si ocurre algún incendio. Contienen

numerosas semillas, hasta 20 por escama, de 5

OS CIPRESES DO CONVENTO DE LOURO

19

a 6 mm de longitud, con alas estrechas y diminu-

tas ampollas de resina. Un kilo puede contener

alrededor de 140.000 semillas. La maduración es

bienal. El área natural está reducida a localidades

de la bahía de Monterrey en California. Fue des-

cubierto por Lambert en 1838, quien envió semi-

llas en 1839 a Gran Bretaña, desde donde se in-

trodujo al resto de Europa. Se dice que fue intro-

ducido por primera vez en España por Carlos

Adán de Yarza en Lequeitio (Guipúzcoa), a media-

dos del siglo XIX. Existen unos ejemplares de

enorme tamaño en los aledaños del Convento de

San Francisco en la localidad de Louro (Parroquia

de Muros en La Coruña), lo que hace suponer que

también los franciscanos introdujeron esta espe-

cie.

No tolera grandes fríos, pues las heladas inverna-

les le perjudican grandemente. Vive en cualquier

tipo de suelo y

aunque prefie-

re la humedad,

soporta cierta

sequía. Se

desarrolla

muy bien en

las proximida-

des de los lito-

rales, ya que

es capaz de

soportar vien-

tos marinos.

Tiene creci-

miento muy

rápido, de más de 1 m por año en condiciones fa-

vorables. Generalmente puede alcanzar los 200

años de edad. La madera es pesada, fuerte, dura,

duradera y aromática, pero con poco aprovecha-

miento comercial. Es muy empleado como árbol

ornamental, para formar setos y barreras corta-

vientos y presenta diversas variedades de jardine-

ría. Se multiplica por semillas, injertos y estaqui-

llas. El nombre específico macrocarpa, proviene

de la unión de macrós, grande, y karpós fruto. Alu-

de a que entre los cipreses americanos es el que

tiene cono de mayor tamaño, pues el género tiene

especies de conos más grandes fuera de América.

El nombre común hace referencia a su lugar de

origen.

Es frecuente encontrar ejemplares de medianas

dimensiones o en forma de seto en las áreas ver-

des. También se puede observar con frecuencia la

forma de ramillas amarillas, denominada Cupres-

sus macrocarpa lambertiana aurea o ciprés lam-

bertiana

20

p/ Marisé Luces Tajes

Características de los perfiles psicosociales de los principales participantes en el acoso: LOS ACOSADORES : Disponen de más poder que sus víctimas, ya sea por tamaño, fuerza física, status en el grupo, etc… y usan su poder para dominar. Presentan mayor dureza emocional, desprecio por los demás, insensibilidad, etc…, pero desta-can por ser extrovertidos. Baja tolerancia a la frustración.. Por lo general, su agresividad puede alcanzar también a profesores, padres, hermanos… Algunos psicólogos señalan que estos chic@s tiene una buena cognición social para manipular a los otros y ocasionar sufrimiento de una manera sutil, evitando ser descubiertos. Al tratar con el acosador se le debe plantear que piense: Si descubres que tu personalidad es impul-siva, que te cuesta controlarte, seguir las reglas y respetar la autoridad, que te frustras con facilidad y te cuesta ponerte en el lugar del otro…

NECESITAS HACER REFORMAS EN TU VIDA Y APRENDER A NO UTILIZAR LA VIOLENCIA COMO FORMA DE RELACIONARTE. Tus com-pañer@s, la gente de tu entorno admira a las per-sonas que hacen frente a la violencia. A los que actúan con desprecio hacia los otros, se les teme pero no se les respeta ni se les quiere. ¡ SÉ VA-LIENTE, PIDE AYUDA ¡

LAS VÍCTIMAS: Se identifican dos tipos de víctimas: pasivas y provocadoras. Las víctimas pasivas suelen ser niñ@s insegu-ros, personas sensibles, retraídos , con una baja estima y, comúnmente, pobres en habilidades sociales. Es por ello que todo su entorno debe fomentar en ellas un autoconcepto adecuado, de esa manera se estaría aumentando un factor de protección que dificulta la victimización. Víctimas provocadoras. Niños/as, chicos/as beligerantes, descontroladas conductual y emo-cionalmente, irritables, hostiles, con bajo rendi-miento académico. Generalmente provocan al agresor. Son los que se encuentran más insegu-ros en clase, siendo un grupo de alto riesgo.

Mientras que las víctimas pasivas no provo-can y no responden, éstas sí responden a la inti-midación. ¡¡ CUALQUIERA PUEDE SER ACOSADO, EXPRESA TUS SENTIMIENTOS CON LAS PER-SONAS QUE TE QUIEREN . ESO TE AYUDARÁ ¡! OBSERVADORES: Los agresores ejercen sobre ellos una gran influencia, lo que les lleva a no prestar ayuda a las víctimas. En el maltrato entre iguales se produce un contagio que inhibe la ayuda, puede fomentar la participación en la intimidación por parte de otros compañeros/as que conocen el problema. A ve-ces es el miedo a ser víctimas y sufrir agresiones lo que impide que compañeros/as que sienten que deberían hacer algo, no lo hagan.

EDUCACIÓN Y CONVIVENCIA,

EL ACOSO O BULLYING (II)

21

¡ EL MALTRATO SE ALIMENTA CON EL SI-

LENCIO, NO TE QUEDES CALLADO ¡

Experimenta las emociones de los demás co-mo tuyas. ADULTOS: Generalmente desconocen que se están produciendo situaciones de acoso en su entorno. El 50,6% de los padres no saben que sus hijos/as son víctimas o acosadores. Cuando los casos se conocen, las agresiones suelen estar en nive-les de mayor riesgo e intensidad para la víctima. ¿ Cómo descubrir si su hijo/a está siendo acosado/a? En muchas ocasiones la vergüenza y el miedo impiden que los chicos/as hablen de ello con su familia. Si su hijo/a les cuenta lo que les está pa-sando felicítenlo. ¡ tiene mucho valor ¡ Señales de alarma Si le faltan o están rotos libros, su ropa o cual-quier otra cosa que le pertenezca. Si padece cambios de humor. Parece triste, deprimido. Si tiene pocos/ningún amigo en su tiempo libre. Si parece nervioso, irritado. Si tiene problemas para dormir o pesadillas. Si no quiere ir a clase y busca excusas. Si pierde el interés por los estudios y baja su

rendimiento escolar. Todos o alguno de estos síntomas hay que tener-los en cuenta, pero sin olvidar que pueden deber-se a otras causas. Factores de protección y riesgo ante el acoso escolar El contexto familiar tiene una im-portancia fundamental para el aprendizaje de las formas de relación interpersonal. La estructura y dinámica familiar, los estilos edu-cativos de padres y madres, las relaciones con

hermanos, etc… pueden convertirse tanto en fac-tores protectores como en factores de riesgo en la relación de sus hijos con los iguales; para que se conviertan en agresores o víctimas. El comportamiento de los padres con sus hijos y su estado emocional, son elementos importantes

en la aparición de conductas violentas. El afecto y la dedicación al niño por parte de sus padres o de la persona que lo tenga a su cargo le protege, el caso contrario puede ser un factor de riesgo. El grado de permisividad de los padres ante la conducta agresiva del niño (desde la primera infancia), marcarán actitudes futuras. Un compor-tamiento demasiado permisivo de los adultos pue-de llevarle a no conseguir unos aprendizajes co-rrectos. Necesidad de marcarle límites al niño/a, enseñán-dole cuando sus conductas se vuelven agresivas con los demás. Otros factores que pueden influir son. Supervisar las actividades de los chicos/as fuera del colegio o instituto, qué hacen, con quién van…( especialmente en la adolescencia ). Las relaciones entre los adultos de la familia, ( dis-cusiones, conflictos ). Nunca delante de los niños. El uso de los hijos como aliados en las discusio-nes de pareja. Control en el uso y tiempo de la televisión, orde-nador, etc… Debemos de tener en cuenta que una gran parte de los chicos/as de Secundaria creen que la intervención de los adultos es inútil o que empeo-ra las cosas. ¡¡ No les dé la razón ¡! ¡¡ Ocupe su lugar como padre/madre ¡!

( Continuará en el próximo número )

22

A escola municipal de música de Carnota fúnda-

se no ano 1994, froito de interés e empeño da

poboación de que os veciños de Carnota en xe-

ral, e os nenos en particular, poidesen acceder á

aprendizaxe musical; posto que ó ser un conce-

llo pequeno e periférico, non había cerca ningún

lugar onde se puidera cursar este tipo de forma-

ción. Iniciouse naquel momento con menos de

30 alumnos e con 3 mestres.

O que comezou dun xeito tímido foi crecendo

anualmente tanto en alumnos como en profeso-

rado e especialidades musicais, atendendo ás

demandas dos alumnos, sempre que foi posible,

acadando no presente curso 2013/2014 o núme-

ro máximo de especialidades e alumnado. Neste

curso contouse con 113 alumnos atendidos por

5 mestres:

Mestre de linguaxe musical e piano: Alianza

Uhía

Mestre de Inicación musical, canto, orquestra

Orff e coro infantil; Ana Blanco

Mestre de guitarra, baixo, combos e harmo-

nía; Castor Montes

Mestre de percusión e batería, combos e

música moderna; Carlos González.

Mestre de gaita, percusión tradicional, vento

madeira e coral polifónica; Ramón Do-

mínguez.

Debido á demanda, a Escola Municipal de Músi-

ca de Carnota sempre contou co apoio dos polí-

ticos locais, pero contou tamén con poucos re-

cursos económicos materiais e de infraestructu-

ras. Digamos que se foi adaptando ós recursos

cos que se contaba.

2.- O ENSINO NA ESCOLA MUNICIPAL DE

MÚSICA DE CARNOTA

Os contidos que se imparten, son reglados e a

maioría dos alumnos que cursan os 6 cursos

que ofertamos de linguaxe musical, acceden ós

conservatorios de Noia ou Santiago para seguir

cursando o grado medio de música.

Todo isto é posible grazas ó empeño e ilusión de

mestres, pais/nais e alumnado, que con moi

poucos recursos lógrase unha labor educativa

de calidade ó nivel que esixe a lei de educación

(clases de linguaxe musical, 2 horas semanais;

clases individuais de instrumento de ¾ hora á

semana; agrupacións instrumentais; coral; har-

monía; etc).

Impártense as seguintes especialidades: Piano,

acordeón, saxofón, clarinete, frauta traveseira,

frauta de pico, gaita, pandeireta, música tradicio-

nal, harmonía, guitarra, baixo eléctrico, guitarra

eléctrica, batería, congas, linguaxe musical, mú-

sica activa, iniciación e canto.

3.- OUTRAS ACTIVIDADES

Para dar continuidade ó bo traballo realizado nos

últimos anos; e como incentivo para os alumnos,

a directora e o equipo de mestres, amosaron os

resultados acadados a outras escolas de músi-

ca, a través de intercambios e encontros, que

serviron á Escola de Carnota para coñecer ou-

tras experiencias e abrirse a novos estímulos e

vivencias, animando así ós alumnos a seguir

esforzándose, a millorar e a ser conscientes das

A HISTORIA DA ESCOLA MUNICIPAL DE

MÚSICA (ESMU)

23

súas opcións e posibilidades no ámbito musical.

No curso 2008-2009, a Escola Municipal de Músi-

ca de Carnota, foi invitada a participar no I EN-

CONTRO GALEGO DE ESCOLAS DE MÚSICA,

que se celebrou o 9 de maio, no concello de

Rois.. No curso 2009-2010 xa foi a propia Escola

de Carnota a anfitriona e organizadora do II EN-

CONTRO GALEGO DE ESCOLAS DE MÚSICA.

E así, foi invitada a todos estes Encontros cele-

brados en Galicia, dado os excelentes resultados.

Estes actos pretenden por en contacto as diver-

sas correntes e asignaturas musicais que se tra-

ballan en tódolos centros docentes da nosa co-

munidade.

Ö longo do curso, a escola organiza e oferta para

todo o público, distintas Master Class, como foi a

excepional de acordeón, da man de Manolo de

Fornís (coñecido acordeonista en Galicia) ou a de

guitarra moderna da man do guitarrista de jazz

Castor Montes. Tamén se celebran 2 festivais

anuais, onde os alumnos, rapaces e maiores, lles

presentan a todo o pobo o aprendido no curso. E

durante o ano, a ESMU leva a súa música polos

distintos centros educativos do Concello, sen olvi-

darse da gardería municipal ou o Centro de día

de maiores. E non podemos evitar falar da crea-

ción dunha coral polifónica de adultos, onde se

puxo ó fronte o mestre de gaita e percusión tradi-

cional, cunha excelente batuta.

4.- RECURSOS MATERIAIS

Falando de recursos materiais, foise adquirindo

un piano vertical (había dous elécticos nun princi-

pio), un acordeón, renovouse o material preciso

para formar os combos (micros, soportes, amplifi-

cadores), unha nova batería, gracias á aporta-

cións das cuotas dos alumnos e de pequenas

subvencións. Aínda así, os nosos medios son moi

escasos, contamos cun baixo eléctrico, unha gui-

tarra eléctrica, unha gaita, unha guitarra españo-

la, un piano eléctrico, un teclado, unha pequena

mesa de mezclas, un bombo tradicional, instru-

mentos Orff (xilófonos, metalófonos, carillóns, etc)

unha batería e varias panderetas. O presuposto

non dá para máis.

O local no que estivo a escola a maior parte da

súa vida era un local moi pequeno, con humida-

des e desperfectos tanto no interior coma no ex-

terior, ventanas vellas polas que entra frío e chu-

via, etc, etc. Tal é o seu estado que entre o Con-

cello e a Consellería de Cultura tomouse a deter-

minación de demolelo e construir un novo. Logo

trasladouse a unha casa antiga, de pedra, remo-

delada e acondicionada, pero que tampouco

reunía as condicións axeitadas para ser escola; e

dende hai dous anos, a escola está sita no Pindo,

no edificio colindante ao CEIP desta localidade,

cedido pola Xunta de Galicia, ata que a ESMU

teña edificio propio.

5.- PREVISIÓNS DE FUTURO

A pesar do contexto de crise que estamos vivin-

do, e que no Concello de Carnota aínda é máis

acentuada, a ESMU sobrevive e segue co seu

proxecto adiante.

Goza dunha moi boa saúde, traballando con

máis de cen alumnos, e tendo actividade lectiva

todas as tardes, de luns a venres, dende as catro

da tarde ata as dez da noite.

Segue sendo o buque insigne da cultura en Car-

nota e das escolas de música municipais de toda

a comarca.

Mestres, alumnos adultos, nenos, nenas e pais/

nais forman dende hai moitos anos unha ben uni-

da comunidade, e como eles soen presumir, unha

gran familia.

24

AS FERAS

p/ Marcelino García Lariño

Preto da miña casa hai un recheo feito na

ribeira no que montan as súas carpas os circos.

Un día viñera un que traía moitos animais de catro

patas, pois de dúas xa abondaban os que temos

na poboación, e, aínda que non acudín á función,

soñei, mirade vós que cousas, coas animarías

aquelas.

Pero foi un soño tan raro, tan especial, tan

non sei como, que quedei sorprendido deste –algo

hai que chamarlle– disparatado soño.

Eu estaba gabexando nun alpendre que

temos de fronte a cociña da casa. Comigo atopá-

base “Óliver”, o gato que nunca nos abandona, e

de súpeto, deu un brinco que, en menos dun

amén, desapareceume da vista nunha lostregante

e espaventada fuxida. Cando me revirei co gallo

de decatarme a que se debía a súpeta estarrece-

dora fuga do gatuno, doume de buzos cun furibun-

do e enorme león coas fauces tan abertas, nas

que lucían

uns den-

tes tan

grandes e

afiados,

que xa

coidei que

me engu-

lía. Mal

como puiden, tentei pecha-la porta, e vin detrás

dela un mango dun sacho. Nun arrebato de terror

collino e arremetín con el contra o monstro sal-

vaxe guindando paus a destro e sinistro. O arre-

piante león, en vez de vir cara a min e atacarme,

comezou a ruxir e a recuar, a retroceder acovar-

dado segundo eu avanzaba co cadolo na man, ata

que, atemorizado fuxiu.

Nesto espertei. Pero non espertei de todo,

porque din media volta na cama e, como o león

non me vencera a min senón eu a el, volvín a que-

dar moi satisfeito e profundamente durmido. E

tamén volvín a soñar un soño consecuente e con-

tinuación do anterior.

Soñei que me atopaba nun estudio da Ra-

diotelevisión Galega, onde un xornalista moi sona-

do facíame , nun programa en directo, unha entre-

vista cara a un numeroso público, sobre como es-

pantara e fixera escapulirse á fera que me atacara

no noso alboio, gabando a máis non poder a miña

fazaña e cualificándome de valente, arriscado, he-

roe, semideus, superhome... e non sei cantos elo-

xios máis.

Eu, como quen non era cousa, tiráballe im-

portancia ás loanzas do pulcro e popular xornalis-

ta (que me gustaban abondo) dicíndolle que non

fora valentía, senón máis ben medo, moito medo

(como era certo. Dispensando, cagara por min), e

talvez como eu era tan feo, o felino asustouse da

miña fealdade e fuxiu aterrorizado.

Entón o xornalista preguntoume se algunha

outra vez na vida estivera tan preto dunha fera da

maneira. E..., díxenlle a verdade: contesteille que

si, que xa estivera perante doutra moitísíma peor.

“¿Qué fera era?” inquiriu no intre moi cobizoso o

xornalista.

–Miña sogra –respondinlle.

E espertei. E desta vez si que non volvín a

quedar durmido. Fiquei esperto e moi inquedo;

non fun quen de acougar. E non porque o medo

libre, e non é o mesmo enfrontarse ás garras dun

furioso león embravecido que ás represalias da

nai da miña muller.

25

FONTE DE BAÑO Tipo de ben: Fonte ,

Concello: Muros

Parroquia:Serres (San Xoán)

Lugar:Boa Vista - Rúa Agra de Baño 156

Outra denominación do ben:

Cronoloxía: Século XX ,

Descrición:

Fonte da tipoloxía de “cabaliño”, co frontis

destacado tralo que se encontra a mina de

auga. Dito frontis caracterízase polo dina-

mismo dos seus perfís, con xogos de mol-

duras na parte inferior, coroándose cun

frontón semicircular decorado con dentes

de serra e unha orla ondulada. Flanquéano

dúas pilastras con bandas e parellas de

filetes con gotas. O cano ocupa o lugar da

boca dun mascarón no que se destaca o

alto peiteado formado por lóbulos. Garda

grandes similitudes ca coñecida como

“Fonte da Xesta”.

Propiedade: Pública

Uso actual: Outros

Código no Catálogo da Xunta:

Categoría do Ben: Dato descoñecido

Elementos mobles:

Tradición oral:

Referencias bibliográficas: SORALUCE

BLOND, José Ramón e FERNÁNDEZ FER-

NÁNDEZ, Xosé: «Arquitecturas da Provincia da

Coruña, Carnota, Lousame, Muros, Noia, Outes

e Porto do Son».

Artigo de Xokas Figueiras,

recollido en patrimoniogalego.net

26

A virandella P / Antonio Rey

As dúas familias chegamos ao barrio na década dos 40 do século vinte. Agora que o penso, todos na-

céramos noutro país. Sete europeos e máis eu, que dera o meu primeiro berro na outra beira do Río

da Prata.

Miguel, os seus dous irmáns

e máis a súa nai eran belgas

e o seu pai ruso. Na nosa

casa a miña nai era asturia-

na e o meu pai galego. Co-

mo vos digo, chegamos ao

barrio case ao mesmo tem-

po e axiña comezamos a

nosa relación. Non era doa-

do: eles falaban francés e

nós castelán.

Miguel tiña oito anos coma

min. Daquela non había car-

tos para xoguetes para fami-

lias como as nosas, mais o

meu pai sabía facer virandellas de madeira coa súa navalla.

Aproveito que ledes a miña historia para vos aclarar que nunca atopei o termo nun diccionario. A xente

nomea a virandella como trompo, bu-

xaina ou peón, mais o meu pai trouxo

da súa aldea o nome e para min ten

valor de verdade (sempre idealicei a

aldea).

Así pasamos a primeira tempada xo-

gando na beirarrúa, ollando o efecto

xiroscópico das nosas virandellas ata

que o rozamento do aire facía que a

súa velocidade angular diminuira e

sobreviñan as súas derradeiras caí-

das.

Quizais foi unha metáfora da vida, on-

de todo ten o seu tempo e hai que

aproveitalo antes que deixe de xirar.

27

O ORFEON MURADANO

Que os as xentes de Muros cantan e cantan ben, e

algo que ninguén discute, e si o fixeran levarían as

de perder, porque como o movimento se demostra

andando, con oír cantar os muradáns e murada-

nas, a duda quedaría resolta.

Dende sempre Muros contou con grupos corais.

Na actualidade, todas as nosas parroquias contan

con corais mixtas de homes e mulleres e na vila a

hai tamén un coro de voces graves (orfeón), com-

posto de tenores altos, tenores baixos, barítonos e

baixos.

De mais antigo, oubo en Muros un orfeón, aló po-

los anos vinte do século anterior. Non se conser-

van gravacións, pero sí algunhas fotos nas que se

ven a uns muradanos de mediana idade, vestidos

de traxe de calle e boina. Nunha das fotos, datada

no ano 1928, vense os seus compoñentes, xunto o

seu Director. Velaquí a foto, xunto cos nomes dos

seus compoñentes. Si alguén coñece os non iden-

tificados, ou ben non están ben os nomes, agrade-

cería que no lo dixera.

Nomes dos integrantes do Orfeón Muradá de es-

querda a dereita e de arriba abaixo:

1.- Antonio Lojo Bori (Antonio Loxo)

2.- Ignacio García Fiuza (Nacho de Petra)

3.- Eduardo Cerviño Lago ( Sogro de D. Loló)

4.- Ramón González Fernández (Ramón do Ca-

bo irmán de Rosa do Cabo)

5.- Manolo Malvarez (Malcriadiño) das Xanricas

6 .-Eduardo (O Asasino) da familia dos Teno-

rios. 7.- Descoñecido

8.- Santiago Formoso (Jijo) Avó de Formoso ,

xogador do Cosmos en USA

9.- Manuel Pazos (Cochecho) zapateiro e poeta

10.- Guillermo Randaina (Guillermo do rexistro)

11.- Antonio Dubert Díaz ( O Quinteiro)

12.- Juan Lojo Iglesias (Corazón) pai de Uca de

Ventura. 13.- Descoñecido

14.- Joaquin Dubert ( marido de dona Elvira

Froix)

15.- Manuel Fiúza Lariño (Manolo Fiúza “o

Carteiro”) Tío de Pepitiña a das lanas

16.- Bernardo Santiago Beiro ( Pitilan)

17.- Manuel Campelo Lamela ( O Olludo) cuña-

do de Ramón González e

pai de Rosiña , Paquita e

Toñita do cabo

18.- Manuel Luces

(Paletó ) Pai de Paletó,

casado con Juanita da

Xoanera

19.- Euxenio Fernández

(Geniño) tío de Geno da

Chinchina

20.- Descoñecido

21.- Domingo (Mingolos)

22.- Santiago Bermúdez

Otero (Santiago da Calo-

ta), Director e fundador.

NOVAS DE ONTE p/ Manuel Lago Álvarez

28

NINA EPTON EN MUROS p/ The Muros Times

Nina Consuelo Epton, foi unha escritora de pai in-

glés e nai española que naceu en Hamsptead

(noroeste de Londres) en 1913. Famosa polo seus

libros , escribeu tamén un libro de viaxes, no que

recolle os seus andares pola Galicia dos anos 50.

No 1955 publícase o libro de viaxes da escritora bri-

tánica Nina Epton "Uvas e Granito", onde relata cun-

ha mestura de realidade, "mala uva" e un chisco de

fantasía o seu paso por Muros. Aquí vai o que conta

de Muros:

"Desde Corcubión a Cee, na ría de Muros e

Noia, hai palabras gregas, así como tamén cel-

tas e romanas, que lle dan nome a lugares, ta-

les como Pindo, Ézaro, Lira, Arcadia e Laurisa.

É esta unha parte da costa agradable e acolle-

dora, con invitadoras e anchas praias cun cal-

delo luminoso que non se atopa en Fisterra.

Non resulta sorprendente que os mariños gre-

gos da antigüidade gustasen de se establecer

aquí. Non obstante, a lenda foi un algo lonxe

cando nos quere facer crer que o tipo de beleza

grego pode aínda distinguirse nas faccións das

beldades de Muros. Rosalía de Castro escribiu

líricos versos sobre o seu porte clásico e beleza

de estatua, referíndose a elas como descen-

dentes das mulleres de formas perfectas que

serviron de modelos para o Partenón. ¡Ai!, nin-

gunha "muradana" do século XX poderá aspi-

rar, certamente, ao friso do Partenón; e no to-

cante ao seu paso (unha non pode chamarlle

"porte"), dexenerou agora no escanaveirado

contoneo adoitado polas aldeás de toda Galicia,

que camiñan cos pés moi afastados, as puntas

dos mesmos cara a fóra, e os seus brazos sos-

téñense afastados do corpo tan tesamente co-

mo as aletas dun paxaro bobo. Se pensan que

é este o mellor xeito de acaneo para levar so-

bre as súas cabezas a carga das súas mercas,

roupa de lavar e calquera outra cousa que

acostuman, entón deberán saber o graciosa-

mente que as mulleres da Indonesia camiñan

con cargas semellantes.

Houbo un tempo no que as "muradanas" se

distinguían polo seu atraente traxe local, que

era un dos vistosos de Galicia. Hai vinte anos,

cando foi feito un pedido do Museo costumista

de Madrid, atopáronse en dificultades para re-

unir as varias das que se compón o traxe. Hoxe

sería case imposible. Galicia, que conservou

tantos dos seus costumes, perdeu case todo

interese polo traxe rexional así como tamén

polos seus instrumentos. Os tan nomeados

"traxes galegos" empregados polos Coros de

hoxe, son sinxelamente vertolás creacións das

sociedades folclóricas actuais. As mulleres ga-

legas adoitaban levar altas cofias de encaixe,

mantelas con franxas de veludo e panos de lá

de cores cruzadas sobre o seu abondoso seo.

Os homes levaban chaquetas axustadas de tea

vermella, verde ou acastañada, chalecos bran-

cos ou de cor, calzóns cinguidos e grandes pa-

nos sedáns pendurados dos petos dos mesmos;

pero había variacións locais en case cada val e

cada cidade. Santiago, Lugo, Pontevedra...,

cada unha tiña o seu propio traxe típico.

Pese ao fracaso das mulleres de se igualaren á

reputación grega, eu quedei de cheo enfeitiza-

da de Muros na primeira ollada, e do seu millei-

ro de casiñas brancas e grisallas agrupadas co-

mo pombas ao fondo dunha badía fonda de-

baixo da Costiña. Muros é un antigo porto pes-

queiro, e a gracia dunha antigüidade próspera

rolla nas pintorescas rúas con soportais.

En Santiago atopárame cun poeta de Noia,

Xosé Faveira, que ten un irmán, Xesús, que

vive en Muros, e está no concello como rexis-

29

trador da propiedade. Se ten ao seu cargo o

rexistro de toda a propiedade de Muros, ten que

coñecer entón moito sobre o lugar, pensei; e

fun visítalo tan axiña como tomei café e deixei

a miña maleta na "fonda".

A casa do concello ten a fachada principal no

extremo norte da Rúa do Mar, e está por fronte

dunha casa que ten o impacto dun canonazo no

seu piso superior. Trátase dun vello michazo

que os "muradanos" non esqueceron. En efecto,

diso fíxose unha das exhibicións da vila; lonxe

de tapar o burato, deixárono tal como quedou

despois do canonazo recibido desde o mar du-

rante unha batalla naval entre unidades ingle-

sas e franco-españolas. Colocaron de contado

unha placa conmemorativa debaixo, que di con

amarguexo: "Un agasallo dos ingleses: 22 de

xullo de 1805". Sentíame moi importante cada

vez que pasaba a carón desta casa.

Don Xesús Faveira foi doado de atopar. Non só

resultou ser a primeira persoa que ollei, senón

que case batín con el ao entrar nas pequenas

dependencias, pois estaba sentado diante dun-

ha mesa preto da porta principal, copiando lon-

gas entradas no seu libro maior. Era mozo, del-

gado e de cor aceitunada, e cando ergueu os

ollos recoñecino de seguida: eran os ollos que

unha ve nos xarróns cretenses e etruscos.

Don Xesús, moi cortés, pousou a pluma a unha

beira deixando o traballo da mañá para me con-

ducir a través das retortas calexas de Muros, e

á Colexiata, xunto aos poucos cachenos que

quedan das grosas paredes das que Muros to-

mou o seu nome. Estas murallas, e as dezaoito

torres construídas sobre elas, desapareceron

durante o século XVIII. O pórtico da Colexiata,

do século XII, dise que o encetou un canteiro

anónimo da escola do Mestre Mateo, o inspirado

xenio do "Pórtico da Gloria" de Santiago; pero

as figuras do pequeno pórtico de Muros son

moito máis petrificadas, e de estilo bizantino.

Non poden compararse, nin remotamente, coa

obra mestra compostelá, inda que teñen encan-

to e irradian xenialidade dunha rara calidade

para a igrexa dun pequeno porto pesqueiro. É

certo, xa que logo, que Muros é só unha feble

sombra da súa apoteose do século XV, cando os

seus mariños visitaban con frecuencia as costas

de Portugal, Francia, Inglaterra, Flandres e Ita-

lia. No XVIII chegaron deica as Indias, mentres

a vila prosperaba, pois daquela non dependían

só do mar como hoxe. Había fábricas de curti-

mes e de tecidos na vila, e varios gremios im-

portantes.

A dramática e polícroma imaxe do Cristo Cruci-

ficado da Colexiata pertence á familia das mis-

teriosas imaxes bizantinas ás que xa me referín

(os dous Cristos, de Fisterra e Ourense); pero

este Cristo agoniante de Muros é o máis realista

de todos eles. Unha case sente a dor e o san-

gue que cae pola faciana, e ouve o gorleo de

morte na arreguizante gorxa. Don Xesús díxo-

me que durante os sermóns da Semana Santa,

a xente séntese tan conmovida polo relato da

Paixón epitomada nesta face de sufrimento, que

todos se botan a chorar na igrexa. Créoo since-

ramente.

Tres campas baleiras adoitaban estar a un lado

da Colexiata para recibir os corpos de náufragos

descoñecidos que o mar puidese traer á costa,

pois Muros tivo sempre profunda compaixón

polas víctimas do mar. Para lle engadir ao título

de "La más Noble y Leal Ciudad", que compartía

30

con outras ao longo da costa, o rei Afonso XIII

concedeulle un terceiro no 1906, despois da

grande xenerosidade amosada pola poboación

con cincocentos corenta e catro náufragos. Así

que agora o título do pequeño porto é o de "La

más Noble, Leal y Humanitaria Ciudad de Mu-

ros". O cimo do escudo de Muros é igualmente

interesante. Consiste nunha carabela a flote cun

castelo na popa, un león na proa, e dúas cunchas

de peregrino entre os mastros. Quizais esta cara-

bela tenciona representar a unha das dúas de

Muros, que, segundo se conta, tomaron parte na

conquista de Málaga aos mouros.

En Muros, as singulares Casas de caridade do

século XVI proban que esta cidade era xa huma-

nitaria moito antes de que se lle concedese o tí-

tulo oficial; pero aínda que eran probablemente

axeitadas, quizais resultasen comparativamente

suntuosas nos tempos nos que se construíron

(en 1506), cousa que está lonxe de selo hoxe.

Pasei baixo a entrada abovedada, coa súa fermo-

sa e pequena imaxe da Virxe do século XVI enri-

ba no nicho, para mirar a fileira de quince viven-

das formadas por unha habitación escura no piso

baixo e outra enriba, cada unha habitada por un-

ha familia distinta. Estaban todas ocupadas por

persoas vellas e pobres, agrupadas ao pé dunha

fogueira nun esquinal, onde cociñaban a súa ola

de "caldo". As paredes estaban negras polo fume

de séculos, pois non había cheminea. Non obs-

tante, eran grosas, a leña abondosa, e a munici-

palidade invertira parte dos seus ingresos para

asegurar que pudiesen comer o "caldo" tódolos

días; e non como noutros lugares da costa que

eu vira, onde o lume non se acendía tan regular-

mente. Algúns dos ocupantes máis novos se-

guían a exercer os seus oficios. Unha habitación

situada enriba dun chanzo de escaleira a beira da

entrada, que probablemente fora usada antiga-

mente como posto do sereno, estaba ocupada

agora por un zapateiro, un home de ollos claros

que parecía non ter máis de cincuenta anos.

"¡Suba a ver o meu pazo!", berroume, facendo

un aceno coa man na que tiña unha bota vella

que andaba a arranxar. Subín os empinados

chanzos e mirei o un interior. Había unha cama

de ferro crebada nun recanto, cuberta con ana-

cos de cobertores e outras teas, ningún abondo

longo ou ancho para o tamaño da cama. O re-

mendafoles seguiu os meus ollos segundo estes

percorrían o cubil, e despois botouse a rir dun

xeito histérico, bambeándose cara a adiante e

atrás sobre a vella bota. "Ben, ¿Qué pensa vos-

tede do meu pazo? ¿Non é luxoso?, berrou.

"Algunhas persoas non teñen nin un tellado so-

bre as súas cabezas", respondinlle solermiña-

mente, coa dúbida de que o home fose sarcástico

ou sufrise alucinacións. "O meu tellado está feito

de tellas de ouro, pero pinguea cando chove, e,

¡ai!, chove a miudo en Galicia. ¿Vén vostede de

Madrid, señorita? Se é así, entón saberá vostede

o que di alí a xente sobre nós: din que Galicia é a

despensa de España. ¡Ja, ja, ja!", e o remenda-

foles estourou noutro paroxismo de risa desen-

freada. Don Xesús abalou a cabeza atristurada-

mente cando nos iamos. "Temo que estea des-

contento", observou, dirixindo unha flebe ollada

de zafrañada sobre o ombreiro, cara o zapateiro

remendón. "Quizais teña razón para o estar", su-

xerinlle, pero Don Xesús non parecía estar de

acordo. Inclinábase a crer que é inmoral sentirse

descontento coa sorte que un ten trazada na vi-

da, como se iso significase rebelarse contra o

Todopoderoso que o ordenase. Unha caste de

ricos que ten obriga de dar esmolas como parte

das "boas obras" que facilitarán a súa eventual

entrada no Paraíso, e unha caste de pobres para

recibir as esmolas e bicar as migallas que lles

botan...; este anticuado xeito de pensar váilles

ben aos satisfeitos da vida, e descorazona aos

pobres na súa aspiración de cousas mellores.

Unha vez un estudiante erudito da Universidade

de Salamanca argüíume accidentalmente nunha

tese, que o Paraíso se atopaba no cume do Mon-

te Pindo, preto de Muros. Este monte está situa-

do na parroquia de San Mamede. (Varias locali-

dades de Galicia levan este curioso nome. Pre-

gúntome se non será unha corrupción de

"Mohamed" e un vestixio da invasión árabe).

Poida ser que o monte se usase como santuario

nos tempos pagáns. Hai un pendo chamado "D'a

Moa" no cume, que está cuberto de caracteres

indescifrables.

Nos seus arrampadoiros e nos dun "castro" ato-

páronse interesantes reliquias da Idade do Bron-

ce. Os montes de Galicia están case todos coroa-

dos con penedos de pedra gra luídos polo tempo

(se non con dolmens), de tan impresionantes

formas e grandores que non sorprende ouvir da

veneración relixiosa coa que os consideraban as

xentes. San Martirio de Braga, en Portugal, con-

denou estas prácticas idolátricas nun tratado do

século VI titulado "De correctione rusticorum";

pero os antigos petroglifos con copas, aros e es-

pirais (e aínda rudimentarias formas humanas e

de cervos) seguiron atraendo, polo moito miste-

rio do seu indescifrable simbolismo."

31

p/ Manolo De Lajo

Fronte ó treito de costa abranguido entre a Pun-

ta dos Remedios e Monte Louro, esténdese a un

mínimo de dúas millas da costa e durante tres

millas e medio do surleste ó noroeste unha serie

de baixos que se concentran en tres grupos

principáis, ó norte Meixide e o sur Virullos xunto

con Meán e Ximiela. Tal como contéi noutro re-

lato, en Monte Louro ou nos arredores, hai un

tesouro custodiado por un boi, que brúa nas noi-

tes de temporal. A maioría das persoas consul-

tadas creen que se atopa nos subterráneos

coñecidos como "Os Profundos", sitos no sur-

oeste do monte cara a Pedra de Cón; pero eu

persoalmente descreo de tal versión, xa que

tanto un servidor como centos de persoas antes

ca mín, xa procuraron en dita zona sen nengún

resultado positivo. Contábame meu bisavó Tie-

les, mariñeiro de toda unha vida é coñecedor

dos fondos mariños da nosa costa, que no treito

que vai de Pedra de Cón a Ximiela hai unha pa-

rede que parece ser feita por a man do home,

posiblemente por os romanos para protexer á

antígua cidade de Louro, hoxe afundida na la-

goa. Dahí o ancestral dito ben coñecido entre as

xentes do mar: "Dende a punta de Monte Louro

a Ximiela, hai máis ouro ca terra". Si mal non

recordo ó amigo Manolo do chuvasco ten men-

cionado que despois de remontar o Neixón, proa

a Fisterra, a sonda marca dita parede nún treito

pequeno da súa derrota. ¿Quén non veu unha

foto de Benigno, Quín ou o mesmo Manolo do

Arco da Vella rematando nese punto da costa?.

Pois como ben dí unha lenda celta procedente

de Irlanda, que o final do Arco da Vella hai unha

pota de ouro custodiada por un Leprechaun ou

duende verde. A cal non deixa de ser a mesma

do boi pero disvirtuada depois do paso dos

mouros por a península. Para rematar tamén hai

quén situa dito tesouro na enseada de San

Francisco, exactamente na Bouxa de Fora na

coñecida como "Furna dos Pesos", lugar donde

afundeu no século XVI un bergantín pirata car-

gado de ouro, do cal xa contei a historia.

32

“Nos tempos da fame”

Por Antón Lameiro

Ainda que ata a data non dispoñamos de cifras, se-

gundo a Xunta, que presentará un estudio no

primeiro semestre do 2014, a pobreza infantil en

Galicia é tres puntos inferior a media española. De

calquer xeito o dato non debería alegrarnos moito

xa que esta afecta nada máis e nada menos que a

tres millóns de cidadáns. En España un de cada

catro menores de 16 anos non ten cubertas as suas

necesidades básicas de alimentación ou vivenda.

Máis alarmante ven sendo que esta porcentaxe,

alén de desminuir, o que está é a aumentar, e Cari-

tas xa está a prestar atención diariamente a máis de

1.400.000 persons. “Cada pobre gobérnase como

pode”, díxose sempre, pero para unha familia de

tres membros con un fillo menor de 18 anos, 300

euros o mes non lles pode dar para moito. Por outro

lado, o que resulta ainda moito máis alarmante é o

feito de que o 95% do que o goberno lle da por cha-

mar “salida da crisis” está indo a parar as mans do

1% máis rico. No que vai de ano, o número de es-

pañois con un patrimonio neto por valor de 22.438

millones de euros o superior aumentou nun 8,3%,

mentras que polas ruas das principais cidades un

non pode ignorar o crecente número de indixentes

como resulta de ter perdido o seu traballo ou a sua

casa. Hoxe, por moito que queiramos, xa non pode-

mos distanciarnos nin escusar a miseria dos demáis

con un simple "que vaian traballar”, e a outrora "nin

que estuvéramos nos tempos da fame", para moitos

veciños é desgraciadamente unha realidade.

O longo do ano a Vila de Muros fiel o seu título de

moi leal e moi humanitaria aporta o seu gran de

area con varias actividades. Gracias as aportacións

dunha Cea, do Mercado, e da II Carreira Solidarias

Cáritas poderá seguir atendendo as familias máis

necesitadas. Esta boa labor, non obstante, non de-

bería relaxarnos ante a corrupción e a desigualdade

desta sociedade, non esquenzamos que a verdadei-

ra solución estriba nun mundo máis igualitario, don-

de a caridade non sexa para nada necesaria.

Feliz Ano Novo.

33

p/ Manuel M. Caamaño

Neste mes de Xaneiro, a Asociación Cultural

FALTRIQUEIRA, promoveu , xa por segundo

ano consecutivo, un festival solidário a prol

de Caritas- Muros. E como o ano pasado pe-

díronme a min que fose un dos seus presen-

tadores e conductor desta gala.

Aquí vos queda un dos textos que escribín

como parte do guíon da presentación e que

exalta, como non, o gran humanitarismo que

sempre tivo a gala lucir o noso Concello e as

nosas xentes.

Entre os títulos que ornan o nome da vila de Mu-

ros destaca, e ben se pode comprobar nesta

ocasión que aquí nos congrega, o de MOI HU-

MANITARIA.

A veciñanza desta vila por avatares da súa histo-

ria e pola fonda

vinculación que

ten co mar, tivo

que acubillar infi-

nidade de veces

nas súas casas,

dar de xantar e

arroupar a centos

de desgrazados

náufragos que o

mar inclemente

das nosas costas fixo naufragar. E todo isto

fíxose sempre como “cousa que había que fa-

cer”, nada se pedía nin nada se agardaba. Che-

gaban a terra os coitados: cansos, famentos e

espidos; aturdidos polos acontecementos sufri-

dos e polo terror de haberlle visto a cara a morte

moi de preto e aquí atopaban consolo, un prato

de comida e un acubillo quente para quecer os

seus aterecidos corpos.

Hoxe e aquí, todos. Uns coas súas aportacións

económicas e outros ofrecendo de balde o seu

arte e o seu traballo estades a honrar a sangue

que corre polas vosas veas. Esa sangue que é

herdanza dos nosos antergos e que nos impele a

poñer o corazón na man para socorrer ao necesi-

tado.

Hónrame haber nacido nesta vila, ser fillo e ser

veciño deste Concello e ser tamén depositario na

miña pequena parte desa tradición humanitaria

das xentes de Muros.

Cando a vida nos vai metendo anos sobre o

lombo, a miudo medimos os nosos actos pen-

sando sempre en dar bo exemplo aos nosos fi-

llos e en ser tamén dignos da memoria dos no-

sos pais. Pois ben, aquí e agora amosamos

quen somos e de onde vimos. E facémolo, non

con un mal entendido orgullo, nin gabándonos de

nada. Facémolo así, porque somos de Muros e é

o que nos toca.

… e Moi Humanitaria Vila de Muros

34

Pregón de D. Juan Caamaño Cebreiro, no ano

2000, na XXXIV Cabalgata de Reises de Muros.

Quixera agradecerlle ós organizadores a invitación

feita a miña persoa como pregoeiro do novo milenio.

Denantes de nada, o meu saúdo e a miña gratitude a

tódolos amigos e amigas e coñecidos; é dicir, a esta

xente de ben que aquí representades ó pobo de Mu-

ros, co seu alcalde á cabeza.

Fai anos que agardaba a ocasión que no día de

hoxe se me ofrece, para agradecer a eses magos

que veñen de oriente, algo que ós presentes lles po-

de parecer nimio e menudo, pero que eu sempre

entendín coma un regalo. É o feito de pertencer a

esta Vila; porque, como dicía Samuel Becket, as raí-

ces da terra non só son as nosas: son as dos nosos

fillos e as dos nosos país e avós.

Cando estou en Muros e, sobre todo, alonxado del,

lémbrome do que hai mais de vinte anos fora pre-

goeiro desta festa: o meu pai, que tanto amou e ama

a este pobo. Penso na miña nai, acollida neste solo

muradán, e nos meus antergos, entre os cales, algún

deles, non tiveron a ledicia de poder xacer baixo este

chán. Penso nunha infancia e nunha xuventude for-

zadas de agarimo e sentimentos dispares, que rezu-

man na miña mente cando paseo por estas rúas.

Porque as rúas de Muros son conceptuais: a tristura,

o sufrimento, a amargura e a ledicia están represen-

tadas no noso rueiro; como tamén a nosa propia his-

toria se mestura a pedra sólida e granítica, represen-

tada neses petróglifos dos nosos montes, nas nosas

casas, e nesas rochas coas que gañamos terreo ó

mar; esa mar tan fermosa, da que tanta dependencia

temos.

Por iso digo que agradezo a Deus e os Reis Magos

por pertencer a este pobo. Porque comprendo que

Jovellanos considerara a súa presenza nesta Vila

como unha espera dourada, ou que o noso insigne

historiados Ramón de Artaza, corrixira ós fenicio e

situara no noso contorno as ricas illas Casitérides.

Muros é un referente, e debemos sentirnos fa-

chendosos de ser de aquí. Poucos homes e mulleres

poden presumir de disfrutar desta bahía chea de his-

toria, elixida polo pirata Drake para descansar das

súas tropelías, e na que o Almirante Alvaro de Bazán

fixo fuxir a Armada Francesa. Ou simplemente cami-

ñar e reflexionar polos lugares das súas oito parro-

quias, que fan da natureza un prodixio, e nos que hai

campanas de ouro agachadas, ou profundos nos

que se atopan somerxidos tesouros de insignes cor-

sarios.

Muros, para min son vivenzas. De rúas, de pai-

saxes e tabernas mariñeiras que Puccini puido esco-

ller para representa-la súa <Boheme>. Dunha mar

dura e sinceira que racha contra o meixón, eses pe-

nedos que os cregos consideraban como unha mal-

dade en cernes, un perigo oculto, no que aínda se

poden escoitar cánticos estricados e penetrantes.

De olores diferentes; porque debedes saber que

en Muros hai tres tipos de herbas que ulen de distin-

to xeito. A mariña, presente nos piñeirais de Louro e

o Ancoradoiro, que desprenden un perfume estimu-

lante, froito do contacto coa mar e co arume; a oloro-

sa, esvaiada ó redor dos nosos cemiterios, e que

adopta a fragancia das flores que adornan os cam-

posantos; e a agreste, que se ubica nos recovecos

da costa, alí onde o mar se confunde coa terra. Con-

tábame a miña avoa que esas herbas servían para

namorar. Coa mariña o home elegante; coa olorosa,

o crente; o coa agreste, o duro mariñeiro. Hoxe teño

no meu peto eses tres tipos de herbas, porque dese-

xo que os Reis Magos se namoren da dulzura dos

nosos nenos e nenas, e da boa vontade dos nosos

homes e mulleres. Que nos traian benestar e felici-

dade; pero tamén que repartan entre nos algo que

só os que proveñen de Oriente posúen: a Areté, un

concepto que significa virtude, templanza, sensatez

e prudencia, e que Aristóteles asumía coma o paso

principal para conquerir que o home se fixera exem-

plar, ó entender éste a boa educación, a sinxeleza e

o trato amable cara os demais coma algo propio nas

súas vidas.

Iso faime lembrar unha ensinanza do meu pai,

que quixen facer lei na miña vida, cando me dicía

que <para ter amigos fai falla ter un bo corazón e

35

pouca memoria>.

Deus puxo nas nosas mans unha Vila fermosa;

demasiado fermosa. Un contorno encabezado polos

montes Pedregal, Esti-

vada e Medoña, e pola

simboloxía de Cruz de

Pelos e Monte Louro;

ese Monte Louro, que o

divisalo desde a baixada

de San Xusto, aínda

preto de Compostela, fai

que nos estremezamos

porque sentimos a cha-

mada dos nosos anter-

gos. ¡Quén non obser-

vou a caída do día des-

de ese Monte Louro¡ Se

existe o Paraíso, non creo que poida haber algo tan

parecido. Esas cores añís e crepusculares, que con-

verten o ceo nun espectáculo de luz e tonalidades

dispares; e que ningún pintor, chámese Turner ou

Cunstable, serían capaces de materializalos nun ca-

dro, porque plasmar dita realidade só está o alcance

de Deus, que é quen a expresa a través da natureza.

Por iso , todos nós pedimos ós Magos de Oriente

que nos sigan permitindo disfrutar deses anoiteceres

e amenceres porque é o mellor regalo que nos poden

entregar.

Sei que a xente menuda estas verbas lles poden

parecer que non teñan moito sentido, pero cando me-

dredes levaredes no voso interior o sentimento de

agr4adecemento que debedes ter cara a Deus por

vos dar a oportunidade de pertencer a este entorno.

Nunha etapa como a actual, na que o consumis-

mo cega a mente humana polo afán de posuír e po-

suír, sería bo que reflexionaramos e situaramos as

necesidades reais por riba de tanto valor material.

¡Acaso hai maior regalo que unha posta de sol ou o

sorriso dun neno¡. Sede xenerosos e compartide o

que teñades. Compartide as vosas ledicias e tristu-

ras, porque no e mais feliz o que mais ten, senón

aquel que menos necesita.

Posiblemente haberá rapaces que hoxe non van

a ter ningún regalo, sendo o mais grande día da ilu-

sión e da fantasía. E nos temos a obriga de ter cara a

eles a nosa lembranza e a nosa solidaridade. E

tamén cara a aqueles maiores e pequenos que viven

este día alén de nós e, seguramente hoxe, nas súas

mentes, estará o pasar dos Magos de Oriente polas

rúas desta Vila. Para eles vai o noso recordo e agari-

mo.

Un bo regalo de reis sería que se rematara con

tanta barbarie, con tanto odio e con tanta fame. Sei

que hai moitos nenos que nas súas cartas, a parte

das súas peticións lóxicas, tamén expoñerán ós Reis

Magos estes problemas; e sei tamén, que moitos dos

que estades aquí, cambiariades os vosos regalos e

todo o que posuedes, se con elo se conseguira erradi-

car deste mundo tanta inxustiza e tanta maldade. A

xenerosidade é un deber e o demais só é egoísmo

malintencionado. Por iso, hoxe, mañá e sempre, to-

dos debemos amosar que somos xerosos; xerosos

cos nosos fillos e os nosos pais; xerosos cos nosos

veciños; xerosos con erros dos demais. En fin… xe-

rosos con todos e con todo.

Queridos Magos de Oriente: os nenos e nenas,

os homes e mulleres, os cidadáns de Muros estamos

convosco, e desexamos que cumprimentedes os no-

sos desexos; pero tamén queremos agradecervos o

voso esforzo e a vosa entrega para facer felices a tan-

tos e tantos nenos ano tras ano. Neste día Muros es-

tá pendente de vos; e agardamos que gocedes do

pracer de camiñar polas nosas rúas, e de sentir o áni-

mo que palpita dentro das nosas xentes. Ogallá ma-

ñá, todos vexamos cumpridos os nosos desexos.

Moitas grazas. Unha forte aperta para todos neste día

que nunca esquecerei.

Muros a 5 de xaneiro do ano 2000.

36

p/ Manuel M. Caamaño

Hoxe é dia de Reises, un día de ilusión para os

nenos e os non tan nenos, pero non sempre este

día trouxo ledicia e ilusión para algúns dos veci-

ños da vila, se non escoitade esta historia que

aconteceu en Muros un día de Reises do ano

1910.

Xosé Sestaio , mariñeiro de Muros , saíu co seu

fillo Andrés de nove anos esa mañá cedo da ca-

sa. Baixaron polas empenadas e mal empedra-

das calexas do Carme ao ritmo que marcaban os

seus zocos que resoaban con balbordo nas

rúas aínda escuras e baleiras da vila. Pola Calle

Ancha chegaron a beiramar onde tiñan a canoa

fondeada.

A Andrés custaralle especialmente saír esa mañá

para o mar co seu pai , pois deixaba na casa aos

irmáns pequenos disfrutando dos figos pasos que

os Reises Magos de Oriente deixaran esa noite

nun pratiño de barro ao carón da lareira. O Neno,

a pesar dos seus nove anos, era ben asisado e

guieiro e dábase ben conta de que tiña que ir co

seu pai para o mar a buscar o sustento diario da

familia.

Vogaron até remontar a punta do peirao de Por-

to Piollo onde izaron a vela e puxeron proa do

Son; Sopraba un vendavaliño e na altura do cas-

telo un burleu case lles da un desgusto, Xosé

tomou un par de rizos da vela e co temón firme

na súa man dereita mandou ao neno que se acu-

rrunchase debaixo do banco de proa para que os

salseiros no mollasen.

A última persoa que viu o bote foi o fareiro do

novo faro do Rebordiño , que dixo logo que os

vira no medio da ría con proa de Monte Louro , e

que lle chamou a atención ver un bote esa mañá

no mar, pois había bastante vento e forte marei-

ra.

Nunca mais se soubo de Xosé Sestaio nin do

seu fillo Andrés, os restos do bote esnaquizado

apareceron ao cabo duns días na praia loureá do

Fogareiro.

E todo isto aconteceu o 6 de xaneiro de 1910,

cando os Reises Magos traian a algúns nenos de

Muros, figos pasos mollados en bagoas e salitre.

Tiña nove anos

e un fardel e unhas botas

demasiado grandes para os seus pés.

Mordendo a bágoa rebelde

aprendeu a ser home,

vomitando de medo e de nostalxia

pola nenez.

E logo fíxose amigo da escuma

e do choro do mar.

E sucos de salitre salpicaron a faciana

daquel vello mariñeiro. Cando a morte ruxiu baixo a almofada.

E no seu delirio, din que berraba:

Levádeme ao mar,

levádeme,

que non quero morrer

como un covarde.

Bágoas e figos pasos.

37

A voz dos nosos poetas

Acupuntura en

araña.

p/ Manuel M. Pena Silva

Vén de varada e de proa,

foi rescatada da bruma,

alza pendente e alcuma

bela embalada de loa

libre do abrazo da escuma.

Ben enclavada en clausura,

en cabalete a vendaxe,

metida nave en cintura,

operación maquillaxe:

empaste, chapa, e pintura.

Velaí, fóra do baño,

nun hospital de campaña,

desde o pelexo ata a entraña,

a revisión de secaño:

Acupuntura en araña.

Mañá, regreso ao rabaño.

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

LUME

Arde o lume

ilumina os rostros

quenta o ar

cambia as súas cores:

branco, azul, bermello,

móvese e refulxe

Coma no ventre da terra,

debaixo da súa pel de pedras,

a calor e a enerxía latexan

Arde o lume

hipnotiza os meus ollos

esvaece a escena…

Agora eleva o meu pensamento,

xa non son un,

estou irmandado,

un galego mas con morriña,

lonxe da terra amada.

Ollo o lume da queimada.

(Antonio Rey)

38

OS SOPORTAIS DA VILA p/ Manuel Lago Álvarez

Muros atesoura un patrimonio arquitectónico civil e

relixioso que sorprende a cantos forasteiros nos

visitan. Da arquitectura civil merecen especial

atención os soportais, que mirando á baía, ér-

guense nobremente, dándolle a Vila unha fachada

marítima digna dun pobo mariñeiro que tivo e ten

a súa historia pegadiña ó mar.

Son poucas as referencias históricas cas que con-

tamos para datar con exactitude a data de cons-

trución dos antergos soportais, non así dos ac-

tuais, dos que podemos datar o seu nacemento a

raíz do acordo do pleno do noso Concello, de data

catro de maio de 1915, sendo alcalde Don Jacobo

Formoso Porrúa, muradán que fora o propietario

da Fonda La Muradana, que estaba ubicada onde

hoxe está o edificio do Banco Pastor. Dos sopor-

tais primitivos (os que están por baixo do nivel da

estrada, e que algún deles aun existen, hai unha

referencia pictórica do século XVIII, que se con-

serva nun cadro existente no Palacio Real de Ma-

drid. Este cadro e obra do pintor Mariano Ramón

Sánchez, a quen o rei Carlos III, encargou unha

serie de vistas dos principais portos de España.

O artista realizou un total de 118 cadros, dos que

se conservan sete, entre eles o da nosa Vila de

Muros, que sempre foi de recoñecida importancia

entre os principais de España, non só neste sécu-

lo, senón nos anteriores, como no XVI, no que o

rei de Castela Juan II, fixando os portos habilita-

dos das costas galegas para a exportación e im-

portación, fixou o de Muros, entre os sete designa-

dos polo rei.

Daqueles tempos, as casas da rúa do mar (a ac-

tual avenida de Rosalía de Castro), alzábanse ci-

mentadas sobre as areas e pedras da súa praia,

tocando os barcos de altura e pesca, coas súas

proas os soportais, que tamén en días de tempes-

tade, servían de cobixo as embarcacións meno-

res, tal si foran garaxes marítimos. Destes sopor-

tais quedan importantes mostras na parte norte da

Rúa Rosalía. De irregular construción, son vigoro-

39

sos e gardan notable beleza.

Mención aparte merecen os soportais perpendi-

culares a citada rúa, que se conformaban unica-

mente na actual rúa ancha a que dende sempre

se lle coñeceu por ese nome, e elo porque esta-

ba porticada de soportais no seu lado esquerdo.

No acordo do Concello que deu forma legal e re-

glamentaria á construción dos novos soportais,

marcáronse as pautas que había de seguir as

novas construcións porticadas, acordo, que para

aquel tempo, amosou nos gobernantes unha gran

visión de futuro, que se reflexa claramente na

beleza e armonía dos actuais soportais.

Este acordo adoptouse motivado pola constru-

ción da estrada (1910-1914), que deixou baixo o

seu plano ós soportais vellos. No acordo o que

nos referimos pódese ler: <<que cada casa deja-

rá un soportal de tres metros de extensión super-

ficial con inclusión de las columnas o pies de arco

de 60 centímetros. La altura de los pisos sobre el

pavimento de la calle será de cuatro metros con

veinte centímetros>>. Por outra parte engadíase:

<<Que los soportales que constituyen vía pública

sean cedidos a los propietarios de las casas, así

como a los que tengan dicho frente sin portal y

que los soportales se consideren como vía públi-

ca, pero con la prohibición de tránsito rodado>>.

Para rematar destacábase que: <<se fixa en una

cantidad de cinco pesetas el metro cadrado que

adquieran los propietarios para edificaciones nue-

vas, aumentándose el primer año el cinco por

ciento, el segundo año el diez y así sucesivamen-

te>>. De esta paragrafo hai que destacar que

transcorridos case cen anos dende a adopción do

referido acordo, hoxe faríase imposible mercar un

só metro cadrado de estes terreos, xa que a pre-

zo de fai 60 anos, o metro cadrado valería sobre

39400 euros -6.553.600 pesetas das do ano

1941, cando un beneficiario de pensión de invali-

dez cobraba a cantidade de 145 pesetas, ou un

periódico custaba 15 céntimos de peseta.

E así se foi facendo historia. Os nosos devancei-

ros adoptaron un acordo que hoxe fai de Muros,

unha das poucas vilas con unha fachada maríti-

ma única, que polos seus soportais e galerías ten

unha beleza que chama a atención de propios e

alleos. Que os anos a conserven para disfrute

das xeracións futuras.

40

¿Quén sodes?

Eu son Melchor,

Dos tres o mais pequeño,

Que coma eles

No Portal aquí estou.

O meu presente

consiste neste ouro,

Da realeza

Símbolo Señor-

——-

Eu son Gaspar

O das brancas guedellas,

De longa barba

Que aquí me tes, Señor.

O meu presente

Consiste neste incenso

Porque Ti eres, Señor,

O Deus do Amor.

——

Son Baltasar,

Negro coma un chamizo,

Que axeonllado

Adorándote estou.

O meu presente,

Froito da miña terra,

Éche esta mirra

Que coma home che dou.

(Marcelino García Lariño)