Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

88

description

La presente publicación es uno de los componentes del proyecto Vakapipopo, colaboración surgida en el año 2010 entre el Colectivo Jopara y la Asociación de Fabricantes de Pelotas de Cuero y Afines de Quiindy (AFAPECAQ) con el objetivo de revalorizar la producción de pelotas quiindyense reinvindicando su papel como motor de transformación e identidad cultural para sus productores y ciudadanos. Además de este libro, el proyecto cuenta aún con otras tres partes: un documental, un sitio web y una exposición de 30 pelotas intervenidas por artistas visuales. Todo, centrado en la vida de trabajadores que de manera autónoma sustentan la vida de un pueblo entero.

Transcript of Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

Page 1: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas
Page 2: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas
Page 3: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas
Page 4: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

Esta es una coedición del Colectivo Jopara en conjunto con la AFAPECAQ y Piquete en el marco del Proyecto Vakapipopo 2011

Edición general: Alejandro Valdez Sanabria y Carolina DohmenFotografía: Alejandro Valdez SanabriaRevelado digital: Víctor CandiaTraducción al guaraní: Mariela OtazúTraducción al inglés: Silvia Sánchez Di MartinoTipografía: Jeroky de Juan Heilborn y Modelia de Carlos Fabián CamargoFragmentos del poema Táva Quiindy (p.14, 38 y 50): Clara Nimia de Cuenca

Impreso en Artes Gráficas Zamphiropolos

isbn 978-99953-906-2-4

cbna

Este material se distribuye bajo Licencia Creative Commons Atribución-NoComercial-CompartirDerivadasIgual

Le estimulamos a reproducir, compartir y realizar obras derivadas de este material, siempre que sea sin fines comerciales y su distribución se dé bajo las mismas condiciones que la presente licencia.

Versión digital de este libro disponible para su descarga gratuita en www.vakapipopo.org/libro

-www.vakapipopo.orgwww.jopara.orgwww.piquete.co

Este proyecto cuenta con el apoyo de Fondos de Cultura para Proyectos Ciudadanos de la Secretaría Nacional de Cultura e Itaipú Binacional y es auspiciado por la Embajada de España - Centro Cultural de España Juan de Salazar.

Page 5: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

EN TORNO A LASPELOTASUN PUEBLO

Pete^ táva oikóva vakapipopo rapykuériA town revolving around balls

Page 6: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas
Page 7: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

7el proyecto vakapipopo

La presente publicación es uno de los componentes del proyecto Vakapipopo, colaboración surgida en el año 2010 entre el Colectivo Jopara y la Asociación de Fabricantes de Pelotas de Cuero y Afines de Quiindy (afapecaq) con el objetivo de revalorizar la producción de pelotas reinvindicando su papel como motor de transformación e identidad cultural para los quiindyenses.

Además de este libro, el proyecto cuenta aún con otras tres partes: un documental, un sitio web y una exposición de 30 pelotas intervenidas por artistas visuales. Todo, centrado en la vida de trabajadores que de manera autónoma sustentan la vida de un pueblo entero. Los resultados de Vakapipopo serán presentados en Quiindy a finales de mayo del 2011 y en Asunción a mediados de junio del mismo año —

tembiaporã vakapipopo rehegua

Ko marandu ñemoherakuã haœe hína vakopipopo rehegua, oñopytyvõ 2010 guive Colectivo Jopara ha Asociación de Pelotas de Cuero ha Afines Quiindy pegua (afapecaq) ikatu haguãi©a oñemo™aœe ha oñemo™areteve vakapipopo apo Quiind†pe. Ojeikuaa hái©a umi ™aœe rupive niko quiindygua omoherakuã hekotee.

Ndahaœéi hína ko aranduka añónte ojehaíva, ko Te™iaporã oñe™ojaœo™ohapy hendápe ha umíva apytépe o^ hína: kuatia jehe©aukarã, o^ pete^ web ha avei 30 vakapipopo o™ojeguakapáta hína umi tapi©a ikatupyr†va ñe™ojeguápe. Koœã ™aœépe jahe©áta umi tapi©a rekove o™aœapóva vakapipopo rehe, haœekuéra rupi niko táva Quiindy i™arete ha okakuaa kuaave. Ojehupity vaœekue Te™iaporã vakapipopo rupive ojehe©aukáta Quiind†pe jasypo opávo 2011-pe ha Paragua†pe katu ojehe©aukáta jasypote^ ™yte rupi 2011-pe avei —

the vakapipopo project

This publication is one of the components of the Vakapipopo Project, a collaboration between Jopara Collective and Quiindy's Association of Manufacturers of Leather Balls and Related Articles. Its aim is to highlight the significance of ball production, establishing its role as an engine of transformation and cultural identity for the people of Quiindy.

In addition to this book, the project encompasses three other parts: a documentary, a web site, and an exhibition comprised of 30 soccer balls intervened by visual artists. All of it centered on the life of craftsmen who support an entire town with their work. Vakapipopo’s results will be presented in Quiindy by the end of May 2011, and in Asuncion the following month —

Page 8: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

8

Page 9: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

9

Page 10: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

10 Quiindy en contexto

Pelota, balón, esférico, vakapipopo; un artículo deportivo en torno al cual gira Quiindy y que tiene la forma que sabios desde la antigüedad consideraban perfecta. La esfera, siempre vista de manera mística, sublime, ya sirvió para describir al Ser, a la Naturaleza, a Dios, al Universo. A partir de allí se tiene una idea de la pericia necesaria para trabajar con un objeto esferoidal.

De hecho, la producción en Quiindy fue pasando por varios momentos desde sus comienzos, ganando espacio en el mercado local y nacional, perfeccionando las etapas de su elaboración y técnicas. El pueblo quiindyense puede jactarse de grandes logros, una de sus marcas fue la oficial del Mundial de futsal en 2003 celebrado en el país y en 2007 jugado en la Argentina, certámenes en que Paraguay logró el cetro.

kóicha hína quiindy Ma£áva, ™aœe apuœa, vakapipopo; haœe pete^ ™aœe ñe™osarái rehegua ha pe vakapipopo rehe ojeko ha oñemo™arete táva Quiindy. Pe ™aœe apuœa rehe niko heœíma vaœekue voi umi ymave guare tapi©a iñaranduetereíva haœa£a porãha. Ymaite guive niko ™aœe apuœa ojehe©a ™aœe ojekuaa poraœ¥vai©a ramo, ™aœe porãite as†i©a, ha ojepurúma vaœekue voi oñemo™eœu haguã Teko, Yvyœaperegua, Tupã ha Arapy. Uperire ojeikuaáma ™aœéi©apa oñe™aœapóta ™aœe apuœa rehe.

Upéi©a niko Quiind†pe vakapipopo apo ohasa heta ™aœéma oñepyr¤ guive, ™eguekatúpe oñehepymeœæ meœæve vaœekue ohóvo ko távape ha upéi katu oñehepymeœæma Paraguái ryepy javeve, ha Quiindygua ojapokuaa kuaavéma avei vakapipopo.

quiindy in context Leather ball, vakapipopo1. Life in Quiindy revolves around this sporting article; its shape is thought to be perfect ever since Antiquity. Considered in a mystical and sublime light, spheres have served the purpose of describing Being, Nature, God, Universe. Understanding this concept enables one to fathom the expertise required to work with a spherical object. Understanding this concept enables one to fathom the expertise required to work with a spherical object.

In fact, Quiindy’s production went through several phases since it began. In the course of its development, production stages and techniques were perfected, winning over a share of the local and national markets. The people of Quiindy have every reason to feel proud of great accomplishments: one of its brands was the official one used

Page 11: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

11

La tradición pelotera comenzaba a gestarse en la década de los cincuentas. Quiindy era entonces una pequeña ciudad sobre la Ruta I que sustentaba su economía en varias actividades, la melera, las empresas de transporte, y los trabajos con la tierra, hoy las mismas son más bien recuerdos de la historia del pueblo, y ya no rinden los lucros de sus épocas doradas. Sin embargo, es este el escenario en el que el joven Diego Paredes (†) conocerá a su amigo y jefe, el señor Meillique, dueño de una talabartería, un hecho tan simple que transformaría más tarde el panorama quiindyense.

A los 18 años, Diego aprendía de su amigo los conocimientos básicos para hacer pelotas artesanales, por diversión tal vez o para aprovechar los retazos de cuero y algunas «vejías» que había en la talabartería, quién sabe, el hecho es que un año después,

Haœekuéra ikatu heœi ijehe ™aœe tui©áva ohupityha, Mundial Futsal ojejapo vaœekue Paraguáipe 2003-pe ha Argentínape 2007-pe ojepurúre Quiindygua ojapo vaœekue vakapipopo ha umi mokõive campeonátope Paraguáiosæ kuri campeón.

Yma 1950 rupi oñepyr¤ vaœekue vakapipopo apo Quiind†pe. Upéramo Quiindy haœe pete^ tavaœimi Ruta I ári, upépe oñe™aœapómi vaœekue heta ™aœépe; eírare, o^ empresa de transporte ha avei oñe™aœapo kokuépe. Koœágã rupi niko koœã ™aœépe ndojehupityvéima viru yma guaréi©a, upei©aha rupi niko mitãrusu Diego Paredes (†) ojokuaa kuri iña£ir¤rã ha he™iapojararãme karai Mellique ndive. Ko karai oguereko vaœekue pete^ talabartería, ha upe ™aœe omoa™ue tui©áta hína kuri quiindyguápe.

Diego oguereko ramo guare 18 ary oikuaapa nu£áma iña£ir¤gui ™aœéi©apa ojejapo vaœerã vakapipopo,

in the 2003 and 2007 Indoor Soccer World Cups, played in Paraguay and Argentina, respectively. Paraguay won first place in both competitions.

This tradition started in the 1950’s. Quiindy was then a small city on the path of Route I, an economy fed by several activities: sugar cane syrup, transportation companies, and agriculture. These are but a memory in the town’s history, as they no longer yield the profits they used to in their golden age. This was the stage where a young Diego Paredes (†) met his friend and boss, Mr. Meillique, who owned a saddlery. This simple fact would eventually transform Quiindy.

Diego was 18 when he learned the basic know-how of handcrafted balls from a friend, maybe for fun or just to put leftovers to good use. The fact is that one year later, in 1955, Diego established the first ball factory in town.

Departamento de Paraguarí

QUIINDY

Carapeguá

San Roque

Caapucú

Page 12: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

12 en 1955, fundaba la primera fábrica de pelotas de la ciudad. La empresa Diepar se erguía tímidamente en la casa de su fundador, quien capacitaba sin mezquinar conocimientos a vecinos y amigos para trabajar a su lado.

La semilla que se plantaba en 1955 daba sus redondos frutos en un comercio que se tornaba cada vez más preponderante, ya que otras actividades económicas iban decayendo e incluso feneciendo a la par que la dictadura stronista se consolidaba. Los primeros aprendices —los Santos Brítos, Bracho, Sánchez, Campuzano— fundaban nuevas fábricas y cada vez capacitaban en el oficio a más personas, así el árbol genealógico de los peloteros quiindyenses va ganando, incluso hasta hoy día, nuevas ramas gracias al intercambio y distribución espontáneos de las artes nada secretas de la producción.

Compartir el saber aseguró el futuro de todo este pueblo formado hoy por alrededor de 20.000 personas, 60 a 70% de las cuales trabaja en algún punto de la cadena de producción.

oiméneko oikuaa akãhatãha rupi ™aœe rakaœe térã oipuru haguã umi vakapi re™yre ha umi «vejías» o^va talabarteríape, koœã ™aœe niko avave ndoikuaa porãi, katu 1955-pe omopuœãma pete^ fábrika Quiind†pe vakapipopo ojejapo haguã. Upéi©a oñepyr¤ ™eguekatúpe ojejapo vakapipopo empresa Dieparpe Diego rógape. Haœe niko nahakateœ¥i vaœekue voi ikuaap†re ha upévare o™oœe iña£ir¤ ha ijereguápe o™aœapo haguã ijykére.

Ha 1955-pe oñepyr¤ma vakapipopo apo okakuaa kuaave ha oñehepymeœæ ™aretéma vakapipopo ha te™iapo a™uei©agua katu ika£yvéma, upéramo dictadura stronista oñemohatã ™eguekatu ohóvo hína. Koœãva haœe hína oikuaa ypy vaœekue ™aœéi©apa vakapipopo ojejapo –Santos Brítos, Bra©o, Sán©ez, Campuzano– omoi hikuái ifabrikarã vakapipopo ojejapo haguã ha haœekuéra o™oœe ™oœeve hapi©a kuérape vakapipopo apóre ha upéi©a hetavéma quiindygua o™aœapóva ko te™iapópe.

Diepar rose timidly in its founder’s home, and Diego shared his knowledge unselfishly, training neighbors and friends who worked by his side.

The seed planted in 1955 bore fruit in a business that grew increasingly more important as other economic activities declined and even died out as Stroessner’s dictatorship consolidated. The first apprentices —Santos Brítos, Bracho, Sánchez, Campuzano— started new factories and trained more and more people. Quiindy's ball production family tree spread out its branches, even today, thanks to the spontaneous exchange and distribution of artisan production, which were no secret.

Sharing this knowledge secured the town’s future. Of its present 20,000 inhabitants, 60 to 70% are involved at some point in the ball production chain.

This narration is not a history of the great political events of Quiindy’s past, or those that should be considered as such, but rather the sum total of the

Page 13: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

13La que aquí se cuenta no es la historia basada en lo que se consideran grandes hechos políticos del pasado de Quiindy, sino en la suma de las pequeñas historias de algunos de sus habitantes. En todas ellas mucho en común y una constante que circunda y traspasa las anécdotas y las vidas de sus protagonistas: la producción del vakapipopo, el poder transformador del trabajo y la cooperación —

En la página siguiente: Fotografía tomada a

mediados del siglo XX, probablemente la primera que

registra los inicios de la fabricación de pelotas en

Quiindy. De izquierda a derecha: Diego Paredes junto

a su padre, José de Jesús Paredes y un ayudante que

no ha podido ser identificado.

Haœekuéra niko oñopytyvõ™a ha o™ohasa ojupe ikuaapy. Ha upéi©a rupi omoi£e moi£eve hikuái viru ko távape. Quiind†pe niko oiko 20.000 tapi©a rupi ha upéva apytégui jaœekuaa hína 60, 70% rupi o™aœapoha hína vakapipopóre.

Koœápe noñemobeœúi hína Quiindy rekoasapyre oñe™otui©avéva ha katu o^ hína koœápe quiindygua rekorasapyre mi©^mi. Heta ™aœe koœárupi, ojeikuaapa iñasãi rupi opa henda rupi ™aœapohára kuéra rekove: vakapipopo niko omoa™ue hekove kuéra ha kóva rupi oñopytyvõ™a hikuái —

Kuatia rogue uperireguápe o^: taœa£a siglo

XX ™yte rupi guare, umi taœa£ápe jahe©a

™aœéi©apa oñepyr¤ rakaœe vakapipopo apo

Quiind†pe. Taœa£áre ñamaña ramo asúguio

akatúa gotyo jahe©áta: Diego Paredes raœa£a,

itúva José de Jesús Paredes ha pete^

mitãrusu oipytyvõva hína i©upekuéra

ndojekuaáiva héra raœa£a.

small stories of some of its inhabitants. In every one of them there is much in common, as well as a constant which encircles and runs through the anecdotes and lives of its protagonists: ball production, the transformational power of work and cooperation —

Next page: Photograph taken in the mid 1950’s,

probably the first document of the beginnings of

vakapipopo production in Quiindy. Left to right:

Diego Paredes, his father, José de Jesús Paredes, and

an assistant who could not be identified.

1 TN: Vakapipopo is the Guarani term for leather ball. Along with Spanish, Guarani is an official language in Paraguay and it is spoken by a majority of the population.

Page 14: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

14

Page 15: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

15

Page 16: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

16

PORãITE

ARAKUÉPE REHE ÁTATEKOVE O A’APÓVAOPAVAVE ÓGAPEOJAPóVAVAKAPiPOPO

Page 17: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

17

Page 18: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

18 Cosedor en el barrio Amistad. Unir las tajadas que formarán la estructura externa de las pelotas es el sudor cotidiano de más de la midad de los quiiindyenses.

En la página anterior: Mujer cose en la vereda de su casa en el barrio Amistad mientras espera más encomiendas y materiales que traerá su marido. Las mujeres tienen una presencia tradicional, pero cada vez más creciente en la producción de pelotas.

·ovyvyha tavaœi Amistadpe.Oñe™ojoapy vakapipopo vore ha upévape oñe™oapéta hína. Heta quiindygua o™aœapo kói©a.

Kuatia rogue ™oyveguápe o^: pete^ kuña o™ovyv†va hína hóga okárape tavaœi Amistadpe ha ohaœarõ hína ™aœe oguerútava iména vakapipopo ojejapo haguã. Ymaite guive Kuña£uéra o™aœapómiva vakapipopo apópe ha koœágã rupi katu heta hetavéntema kuña o™aœapóva pévape.

A stitcher in the Amistad neighborhood. Sewing together the parts that make up the ball’s external structure is everyday labor for more than half the people of Quiindy.

Previous page: A woman stitches on the sidewalk in front of her house in the Amistad neighborhood while waiting for her husband to return with parcels and material. Women’s presence is traditional, but increasingly strong in ball production.

Page 19: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

19

Page 20: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

20 Si de mujer quiindyense se trata, Ña Altagracia es todo un ejemplo. Viuda hace poco tiempo, tomó las riendas de la familia y dirige la fábrica Luispar, fundada por Luis Paredes, su fallecido marido. Gracias a su trabajo dos de sus hijas siguen hoy carreras universitarias, aunque se puede decir que el título de productoras de pelotas lo ostentan desde pequeñas. «Quiero que tengan su estudio, pero que mantengan la tradición del oficio», dice.

Altagracia is the quintessential Quiindy woman. A recent widower, she has taken charge of the family and now runs Luispar, her deceased husband’s factory. Her hard work has put her two daughters through college, although they have crafted balls since they were children. «I want them to have an education, but I also want them to keep the tradition alive», she says.

Ñañeœæ ramo kuña quiindygua rehe ikatu ñane manduœami hína Ña Altagracia rehe. Iména niko omano kuri ramoiténte ha uperire haœéntema omyakã ipehæ£ue kuérape ha avei opyta ipogu†pe ifábrika kuéra hérava Luispar. Ko fábrika niko omoñepyr¤ vaœekue iména Luis Paredes, haœe omanóma. Mokõi Ña Altagracia me™y kuña oñemoarandu hína ™oœehao guasúpe vakapipopo repykuégui. Umi mitãkuña oipytyvõma vaœekue voi isy ha itúvape vakapipopo apópe mi©^ guive. «Aipota oñemoarandu hikuái ha katu aipota avei oikuaa ©e me™y kuéra vakapipopo ™aœéi©apa ojejapo vaœerã», heœi.

Page 21: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

21

Page 22: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

22 En está página y la siguiente: Todos los integrantes de la familia Patiño Ojeda se dedican al zurcido de pelotas. Muchas otras siguen esta misma dinámica en la cual se considera necesario el esfuerzo proporcional de adultos y niños para el sustento del hogar.

En Quiindy coser pelotas es una labor con un significado más amplio que el de un mero negocio. Los frutos de esta actividad no se limitan a lo monetario, sino que se enraízan profundamente en la formación de sus niños, que de generación en generación van zurciendo las tajadas de su identidad, de sus valores, y garantizando conocimientos laborales para el futuro.

Ko kuatia roguépe ha uperireguápe o^: Patiño Ojeda kuéra o™ovyv†va hína vakapipopo. Péi©a niko ogaygua kuéra oñopytyvõ™a; mitã ha kakuaa. Upéi©aramo mante ohupit†ta hikuái oikotevæva.

Quiind†pe vakapipopo ñe™ovyvy ndahaœéi ojejapóva pirapire ojehupity haguãnte, péi©a jaœe, ko te™iapo rupive mitãme oñe™okatupyry rupi ikatu haguãi©a haœekuéra o™ohasa jevy a™uévape vakapipopo apo kuaa ha péi©a ramo ndosomoœãi hína ko kuaapy.

This page and the next: Every member of the Patiño Ojeda family stitches balls. Many others families follow the same dynamic, as the proportional effort of children and adults is deemed necessary to support the household.

Stitching balls holds a wider significance beyond business in Quiindy. The activity’s yields are not limited to profit, but delve deep into the children’s upbringing, who sew parts of their identity and values, also securing working knowledge for the future.

Page 23: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

23

Page 24: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

24

Page 25: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

25

Page 26: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

26 Tradicionalmente las pelotas se hacían de cuero. Hoy, sin e™argo, predominan la mircofibra o el poliuretano, materiales sintéticos de resistencia similar a aquél, pero más baratos e impermeables. Uno de los primeros procesos de la línea de producción es el troquelado: el corte pentagonal y hexagonal del material, u otras formas, dependiendo del modelo del balón.

Yma guive niko vakapipopo ojejapómi vakapígui añónte. Koœágã rupi katu ojepuruvéma pe ™aœe hérava mircofibra térã poliuretano sintétikova i™arete porã hína koœãva; ndahepyive ha ndohasái ave hese y. Vakapipopo ojejapo haguã niko oñeñepyr¤ oñemohaœa£a: oñeikyt^ vakapipopo aperã pentágono ha exágonoi©a ha o^ avei oikyt^va a™ue hendái©a.

Traditionally, balls were made of leather. Today, however, microfiber or polyurethane –synthetic materials with similar resistance to leather, but ©eaper and impermeable–prevail. One of the first steps in the production line is cutting: a pentagonal, hexagonal, or other types of cuts, depending on the model.

Page 27: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas
Page 28: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

28 En Quiindy, las pelotas son pasión en varios aspectos, en las manos, los pies y la cabeza. Tal es el caso de Tati, quien además de cosedor profesional es jugador del Club Independiente, uno de los animadores de la primera división de la liga de la ciudad. Preguntado si tiene alguna ventaja jugar con el mismo balón que manufactura, dice: «No. Se cose con las manos pero se juega con los pies»

Quiind†pe ojehecharamo vakapipopo heta hendáicha, ñande pópe, ñande p†pe ha ñane akãme. Péi©a jaœévo ikatu ñane manduœa mitãkariaœy Tati rehe haœe o™ovyvykuaa ha avei ohaœã hína Club Indendiéntepe o^va Liga Quiind†pe. Oñeporandu i©upe ikatupyryvépa vakapipopo ñe™osaráipe oñehaœãgui haœe ojapo vaœekuépe ha haœe heœi: «Nahániri. Ñande pópe niko ña™ovyvy ha ñande p†pe katu ñañe™osarái».

Balls are Quiindy’s passion in more senses than one: hands, feet, and head. This is Tati’s case, who besides being a professional stitcher plays in Club Independiente, one of the town’s first division soccer teams. Is playing with one of the balls he manufactures an advantage?: «No. You sew with your hands; you play with your feet».

Page 29: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

29

Page 30: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

30 Don Andrés pertenece la estirpe de los Santos Brítos, familia pionera de la artesanía peloteril en Quiindy. La calidad de su trabajo y su experiencia se reflejan en el hecho de que, años atrás, fue contratado por el galardonado técnico charrúa Luis Cubilla para realizar el cosido artesanal en una licitación en Uruguay. Hoy dirige su propia fábrica, Ángulo.

Karai Andrés niko Santos Brítos kuéra hína, koœãva ymaite guivéma ojapóva vakapipopo Quiind†pe. Haœekuéra o™aœapokuaaitemi hína, pe técnico uruguaigua ikatupyryetéva hérava Luis Cubilla niko o™ovyvyuka vaœekue i©upekuéra vakapipopo Uruguáipe guarã. Koœágã haœete voi omyakã ifábrika, Ángulo.

Don Andrés belongs to the Santos Brítos lineage, one of the pioneering families of ball production in Quiindy. The quality of his work and experience manifests itself in the fact that, years ago, he was hired by the stellar Uruguayan coach Luis Cubilla2 to handcraft a major quantity of soccer balls in Uruguay. He now runs his own factory, Ángulo.

2 Luis Cubilla is a Uruguyan coach very popular in Paraguay for having won two continental championships and one world championship while coaching Olimpia, one of Paraguay’s most popular soccer teams.

Page 31: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

31

Page 32: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

32 Cabrita husmeando en un depósito de pelotas. Como es típico de muchas ciudades del interior del país, la crianza de animales de granja también es frecuente en Quiindy como actividad paralela a las labores de sus habitantes.

Koœápe pete^ kavaraœi ohet¤ het¤ hína ogagu†pe vakapipopo. Quiind†pe nikovakapipopo apo ykére oñemo£akuaa avei my™a a™ue távape oñemo£akuaa hái©a.

A baby goat nuzzling a pile of balls. Keeping farm animals as a parallel economic activity is usual in the Paraguayan countryside, as is the case in Quiindy.

Page 33: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

33

Page 34: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

34

CUYO CENTRO ESTá EN

y LA CIRCUNFERENCIA EN NINGUNA

EL UNIVERSO ES UNA ESFERA

TODAS PARTESINFINITA

Page 35: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas
Page 36: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

36 Beto produce los balones El Genio. Gracias a su trabajo, pudo edificar su casa y comprar su anhelado automóvil, un auténtico Chevette de los años 80.

En la página anterior: Productores, vendedores, cosedores y pobladores componen el universo quiidyense. De izquierda a derecha: Abel Galván, César Alfonso, Indalesio Ayala, Cristóbal Recalde, Enzo Velázquez, Inocencio Jara, Ramón Arce, Jorge Riveros y Maxi Brítos.

Beto haœe hína vakapipopo El Genio jára. He™iapo repykue rehe omopuœã hogarã ha ojagua pete^ ™aœyrum†i Chevette teete 80-pe guare ymáma haœe oipotáva.

Kuatia rogue mboyveguápe jahecha: ojapóva, ohepyme’æva, omboyv¥va vakapipopo ha mayma oikóva Quiind†pe. Asugui akatúva gotyo: Abel Galván, César Alfonso, Indalesio Ayala, Cristóbal Recalde, Enzo Velázquez, Inocencio Jara, Ramón Arce, Jorge Riveros ha Maxi Brítos.

Beto owns El Genio. Through his work, he was able to build his house and buy his cherished car, an authentic 1980’s Chevette.

Previous page: Producers, salesmen, stitchers, and inhabitants compose Quiindy's universe. Left to right: Abel Galván, César Alfonso, Indalesio Ayala, Cristóbal Recalde, Enzo Velázquez, Inocencio Jara, Ramón Arce, Jorge Riveros and Maxi Brítos

Page 37: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

37

Page 38: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

38 Camino que une la compañía Mendietakue con el centro de la ciudad. Las compañías y barrios de Quiindy son muy numerosos, pero muy cercanos unos de otros en compensación. Los caminos son diversos, desde el asfaltado —los menos— pasando por el empedrado y el terraplén, hasta el más intenso y bravo yvy pytå.

The road from compañía3 Mendietakue to Quiindy’s center. The town has numerous neighborhoods and compañías, but, in compensation, very close to each other. There are many types of roads: a few are paved, others are cobbled and dirt roads, and yet others are plain yvy pytã.4

Ko tape oñepyr¤ tavaœi Mendietakuégui ha osæ Quiindy centroitépe. Heta tavaœi o^ Quiind†pe, hiœagu^™a ojuehegui, heta avei hape, mi©^mínte ojeafaltáva, o^ oñempedráva ha heta tape ojeafaltaœ¥va ijyvy pytãvaitereíva.

3 A compañía is a big, semi-independent neighborhood located in a rural town’s periphery, but still geographically linked to the town.4 Yvy pytã is Guarani for red earth. Much of the soil found throughout Paraguay has a characteristic reddish color.

Page 39: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

39

Page 40: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

40

Las empresas de transporte público de Quiindy ya fueron una floreciente actividad y constituyeron uno de los ejes económicos fundamentales de la ciudad. Hoy, sin embargo, las flotas de ómnibus quiindyenses representan una pequeña parte de las fuentes de trabajo, lo cual da aún mayor relevancia a la industria peloteril en el plano económico.

Ymavémi umi empresa Quiindypegua oguerekóva ™aœyrum†i oporogueru ha oporogueraháva hetápe oporomo™aœapo, omoi£e porã viru ko távape, koœága rupi saœíma o™aœapóva ipype ha katu vakapipopo rapykuéri heta okarúva.

Public transportation companies in Quiindy were once a flourishing activity and one of the town’s economic pillars. However, Quiindy’s bus fleet today represents only a small part of available jobs, granting ball production major relevance in the town’s economic activities.

HA UPéI KU KANEo’GUIAIKATÚIRo REGUATA

EJUPíNTE KAMIóNPEQUIINDyPE Oi HETA

Page 41: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

41

Page 42: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

42 Hace 16 años Lucía y Amancio se decidían a hacer pelotas, es el mismo tiempo que llevan de casados. Lucía heredó la fábrica de su padre y enseñó el oficio a su esposo, ex trabajador del kokue.

Cuando preguntados sobre la diferencia de lo que hacen hoy, con trabajar en el kokue, muchos de los cosedores que ya tienen experiencia en trabajar con la tierra expresan su preferencia por la costura de pelotas motivados por muchas ventajas que ésta ofrece. «Trabajamos sentados, en la sombra, compartiendo con la familia y ganamos más» dicen.

Ojapo hína 16 ar†ma Lucía ha Amancio omenda hague ha upe haœára guive ojapo hikuái vakapipopo. Lucíape niko opyta itúva fabrikakue ha o™oœe iménape vakapipopo apóre. Amancio upe ™oyve o™aœapómi vaœekue kokuépe.

Oñeporandu rire i©upekuéra ™aœépa haœekuéra oñandu ha ™aœépa ojaposeve hikuái; vakapipopo apo térã kokuépe ñe™aœapo. Haœekuéra heœi ojaposeteveha hikuái vakapipopo «Ro™aœapo roguapyhápe, kuarahyœãme, ro™aœapo ore pehæ£ue kuéra ndive ha hetave viru rohupity».

Sixteen years ago, Lucia and Amancio decided to go into de ball business; the same amount of time they have been married. Lucia inherited her father’s factory and taught her husband, a vegetable farmer, the craft.

When asked about the difference between working the land and stitching balls, those who have done both say they prefer stitching because of its many advantages: «We work sitting down, away from the sun, sharing with our family, and earning more».

Page 43: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

43

Page 44: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

44 Ama de casa y pelotera. Margarita Paredes es el prototipo de mujer actual articulando vida profesional y quehaceres de la casa; junto con su marido Jorge Riveros dirige la fábrica JRM, pero también lleva a cuestas el trabajo doméstico y, con todo, le sobra aún atención y tiempo para atender y administrar la despensa de la familia.

Margarita Paredes o™aœapohogap†pe ha avei ojapo vakapipopo, péi©a hína kuña Quiindygua. Haœe iména Jorge Riveros ndive omyakã fábrika hérava JRM ha hiœariete oñantende ha omyakã ñemuha i™aœekuérava.

Housewife and ball stitcher. Margarita Paredes is the quintessential modern woman, combining domestic and professional work. Along with Jorge Riveros, her husband, she runs the JRM balls factory, but also takes care of the housework and even manages to run the family grocery shop in her spare time.

Page 45: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

45

Page 46: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

46 Importadas del Brasil, las hormas son las últimas herramientas utilizadas en el proceso de fabricación, responsables por dar la terminación a las pelotas resguardando la perfeción en la forma esférica al ser infladas.

Imported from Brazil, lasts are the latest tools used in the production process. They guarantee perfect spheres when the balls are inflated.

Brasílgui ojegueru ™aœe oñemohaœa£a haguã vakapipopo. Koœã ojeguerúva haœe hína iporãvéva o^va ha upévare ijapuœa porã vakapipopo oñe™ovúvo.

Page 47: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

47

Page 48: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

48 La mayor parte de las máquinas de los peloteros de Quiindy son de fabricación antigua, por lo que requieren una alta precisión de parte del personal que las maneja, algunos son incluso especialistas en la materia, como Julio Colmán, quien trabaja en la fábrica JRM.

Most machinery used by Quiindy’s artisans are old, requiring a high grade of precision from those who run them. Some are even specialists, like Julio Colmán, who works at JRM.

Hetave máquina ojeporúva Quiind†pe vakapipopo ojejapo haguã itujáma, upévare umi ™aœapohára kuéra oipuru kuaa vaœerã, o^ voi ikatupyryetereíva máquina jepurúpe ha upei©agua haœe hína ko kariaœy o™aœapóva fábrika JRM-pe.

Page 49: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

49

Page 50: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

50 Herramientas del cosedor, estos son utensilios con los que muchos quiindyenses están más que familiarizados, incluso los que no trabajan en el ámbito.

Quiindygua vakapipopo o™ovyv†va oipurukuaaiterei he™iporu ha umi o™aœapoœ¥va jepeve kóvape niko oipurukuaa.

Stitcher tools, familiar to many in Quiindy, even those who do not work in ball production.

Page 51: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

51

Page 52: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

52

EIPYKúIMIE REHóVOAMO HE E’Y GOTYO ESEREHE ÁNE OTI óRo FÁBRICA AMO YVATEUna de las fábricas abandonadas de la industria que tuvo gran importancia para Quiindy hasta fines de los 80, la melera. Hasta hoy se cuenta la historia de su famosa «Caña Clandé».

Durante la dictadura estronista éste fue un producto clandestino —de ahí su nombre— por el monopolio del Estado sobre la producción de alcohol. Con el ajuste de las leyes, se regularizó junto con el resto de las fábricas y llegó a ser muy conocida.

Actualmente esta industria atravieza un periodo de decadencia y ya no produce significativa cantidad de fuentes de trabajo.

Kóva haœe pete^ fábrika eíra ojejapo hague. Quiind†pe i™arete vaœekue 80 opa pota peve. Koœagaite peve oñemo™eœu ™aœéi©apa rakaœe «Caña Clandé».

Yma pe dictador Stroessner o^ ramo guare tendota ramo ñane retãme niko alcohol ojejapo vaœekue kañyháme koœápe upévare ojehero i©upe «Caña Clandé», upéramo Estádonte ikatu ojapo alcohol. Ha upéi pe léi oñemoa™ue rire ko fábrika ha a™uéva herakuãitemi vaœekue.

Koœága rupi saœíma koi©agua industria ha pokãmímentema oporomo™aœapo.

An abandoned factory of Quiindy’s once great sugar cane syrup industry, during the 1980’s. Stories of its famous «Caña Clandé»5 are told even to this day.

During Stroessner’s dictatorship, this product was illegal due to the state monopoly on alcohol production. When the laws changed, it became both legal and very popular.

This industry is currently in decline and does not provide a significant amount of jobs.

5 Caña is an alcoholic beverage made from sugar cane, very similar to rum. Caña Clandé was short for clandestine caña.

Page 53: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

53

Page 54: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

54 Juan de Dios Arias Escobar, productor desde hace 28 años, afirma haber formado desde el inicio a muchos peloteros que hoy cuentan con sus propias fábricas. Actualmente es presidente de la comisión de control de calidad de la Asociación de Peloteros y estudiante de Derecho, carrera que sigue con el objetivo de recuperar todo el dinero que le deben por la venta de pelotas.

Juan de Dios Arias Escobar ojapovakapipopo ary pukukuéma, haœe heœi hetápe o™oœe hague. Koœága rupi umíva oguerekóma ifabrika tee. Karai Juan omyakã hína Asociación de Peloteros. Ko Asociación niko omaña hatã ha oña£areko hína ojejapo porã haguã vakapipopo. Oñemoarandu Dere©o oipotágui oñehepymeœæ™a i©upe ivakapipopo repykuére.

Juan de Dios Arias Escobar, who has produced balls for 28 years, claims he has trained many who now own their factories. He currently heads the quality control commission of the Association and goes to law school, a career he pursues in hope of collecting the money owed to him for balls sales.

Page 55: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

55

Page 56: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

56 Manos empolvadas. Sin el guante, elemento protector esencial para realizar esta tarea, este hombre cose con habilidad las partes de lo que será una pelota, sus manos trabajan rápidamente apenas protegidas con un poco de almidón de los filosos hilos y agujas.

Ipo oti™opa. Ndaiporeguái oñeikotevæterei ramo jepe upe ™aœe ojejapo haguã ko te™iapo. Ko kui™aœe jahe©a ™aœéi©apa katupyr†pe o™ovyvy vakapipoporã, ipo katupyryetemi jepe ramo aramirõnte omo^ ipóre ha noikyt^ moœãi voi vai©a i©upe iju ha hiœini™o hai™etetéva.

Powdered hands. Without gloves, an essential protective element to carry out this task, this man skilfully stitches together the parts that make up the ball. His hands work quickly, barely protected from the sharp needles and threads by a thin layer of starch.

Page 57: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

57

Page 58: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

58 Cosedor… de zapatos. Al borde de su vereda, el zapatero cuenta su historia de más de 30 años como cosedor de pelotas. Afirma haber debido abandonar el oficio después de un fraude aplicado contra él por un cliente de Asunción que desapareció sin pagar una gran partida de sus productos.

Shoe stitcher. By the sidewalk, this tells his story spanning 30 years as a ball artisan. He says he should have left the craft after falling victim to fraud; a client from Asunción never paid for a significant ball order.

Sapatu ™ovyvyhare. O^ hína hóga okárape, omo™eœu ™aœépa ohasa vakapipopo ñe™ovyv†pe, 30 ary pukukuéma kóvape o™aœapo. Heœi oheja hague sapatu ñe™ovyvy pete^ paraguaygua okañ†gui i©ugui ohepymeœæœ¥re i©upe heta sapatu ojapo vaœekuére.

Page 59: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

59

Page 60: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

60

En Quiindy no faltan pelotas, espacios verdes, ni pasión por el fútbol; el resultado más lógico es la práctica de este deporte en los baldíos de la ciudad, donde a diario se reúnen jóvenes para distraerse después de un día laboral. La mayoría de los jugadores de final de jornada trabajan en la producción de pelotas, y realizan jugadas memorables con el producto de su propio trabajo.

Quiind†pe heta o^ vakapipopo ha kapiœipe hovy¤ porãva, opavavénte vakapipopóre oñe™aosaraise; jahe©a Quiind†re heta mitãrusu oñe™osaráiva vakapipopóre opoi rire he™iapógui. Umi tapi©a ojapóva vakapipopo ikatupyryetemi hína ko ñe™osaráipe.

Quiindy is not lacking in balls, parks, or a passion for soccer. The logical result is playing the sport in any of the town’s many vacant lots, where youngsters meet daily to unwind after a hard day at work. Most after hours players work in balls production and perform memorable plays with the product of their own labor.

PELOTAJáRA MEMETE

Page 61: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

61

Page 62: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

62

Page 63: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

63

Page 64: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

64 En manos de la Reina del Club 3 de Febrero la pelota se convierte en cetro, tras ella van el equipo y miembros de la comisión directiva durante la inauguración de la Liga Quiindyense de Fútbol.

En la página siguiente: Partido inagural de la Liga Quiindyense de Fútbol del año 2011. Los clubes participantes reciben mucho apoyo de los productores de pelotas en la ciudad, a final de cuentas los partidos se juegan con pelotas de calidad internacional a un reducido precio.

Held by Ms. «Club 3 de Febrero», the ball becomes a scepter, followed by teams and members of the board of directors during the Quiindy's Soccer League inauguration.

Next page: The first 2011 match of Quiindy’s Soccer League. The teams receive substantial support from balls producers. After all, the matches are played with balls of international quality at very convenient prices.

Club 3 de Febrero Reina pópe vakapipopo oiko ™uruvi©a pokoka ramo ha hapykuéri jahe©a 3 de Febrero jugador kuéra ha comisión directivagua Liga Quiindy oñemoñepyr¤ ramo hína.

A™ue kuatia roguépe jahe©a vakapipopóre oñeñe™osarái ramo hína Liga Quiind†pe 2011 rehegua. Umi club ohaœãva Liga Quiind†pe oipytyvõ ™arete hína i©upekuéra vakapipopo apohára kuéra ha ipahápe jaœekuaa hína ojepuruha vakapipopo ndahep†iva ha ikatúva ojepuru iporãgui oimeraæ hendápe.

Page 65: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

65

Page 66: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

66

Page 67: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

67

Page 68: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

68 La picadita es una peculiar estrategia de mercadeo entre los vendedores. Gran parte de los que se apostan al borde la Ruta I «Mariscal Francisco Solano López» recurren a estos malabares con el objetivo llamar la atención de los vehículos.

Keepie-uppies6 are a peculiar marketing strategy among salesmen. Most of those who sell balls by the side of Route I «Mariscal Francisco Solano López» resort to these juggling games in order to capture the attention of potential clients as they drive by.

Ruta I «Mariscal Fransisco Solano López» ykére jahe©a ™aœéi©apa tapi©a ojapo pikadita ha oimeraæ ™aœe vakapipopo rehe, i™aœekuaa vai©a voi. Koœã ™aœe ohe©aramo ha omo™aœe umi ohasáva upérupi ha umívape ohepymeœæma hikuái ivakapipopo.

6 Keepie uppie, or «kick-ups» is the skill of juggling with a football using feet, lower legs, knees, chest, shoulders, and head, without allowing the ball to hit the ground.

Page 69: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

69

Page 70: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

70 Utilizando la técnica de la serigrafía, Pablo Recalde realiza el proceso de grabado de las planchas en la fábrica de sus padres, CrisDor. El estampado y diseño de imágenes es considerado por muchos de los productores una de las etapas de la fabricación más sujeta a mejoras.

Using screen-printing, Pablo Recalde goes through the process of engraving the screens in his parents’ factory, CrisDor. Printing and image design are considered by many ball artisans as one of the stages which allow for more mprovement.

Pablo Recalde oipuru pe técnica serigrafía apo rehegua. Haœe o™aœapo itúva fábrikape hérava, CrisDor. Vakapipopo ñe™opara ha ñe™ojegua rehe ojeœe ikatuha ojejapo porã porãve ohóvo.

Page 71: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

71

Page 72: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

72 Con la pelota a cuestas. Luis Araújo es dueño de la fábrica Nanver y trabaja en ella a tiempo completo. Los primeros días de la semana fabrica las pelotas, y de jueves a viernes las vende personalmente –a pie– en los alrededores de Asunción. Su sueño es tener un móvil que ayude a dinamizar su oferta.

Carrying balls. Luis Araújo owns the Nanver factory and works in it full-time. He dedicates the first days of the week to producing balls, and sells them personally –on foot– in Asunción on Thursdays and Fridays. His dream is owning a car to speed up his sales.

Luis Araújo ogueraha ijapére vakapipopo ifábrika Nanver peguare. Arapokõindy oñepyr¤ ramóme ojapo vakapipopo, jueves ha viernes katu voi oho ohepymeœæ Paraguay jerére yv†rupi vakapipopo. Luis Araújo oipota ™aœyrum†i upévape pyaœeve oñemúta rupi ivakapipopóre.

Page 73: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

73

Page 74: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

74 Francisco Arias trabaja en su fábrica con todos sus familiares, muchos de los cuales viven con él.

La foto de la página siguiente muestra cuán involucrada está su familia con la pelota quiindyense, bajo la mesa, tímida se esconde una antigua pelota de la fábrica pionera de la ciudad, Diepar.

Francisco Arias, who works in his own factory, has all his relatives working for him in ball production, many of whom live with him.

The photo on the next page is proof of his family’s involvement with Quiindy’s balls. An antique ball from the pioneering Diepar factory hides shyly under the table.

Francisco Arias oguereko avei fábrika, upépe haœe omo™aœapopaite hogayguápe.

Koœaguigua kuatia roguépe jahe©a fótope ™aœéi©apa Quiindygua oiko vakapipopo ndive, mesa gu†pe hiœot^gui okañy nu£a vai©a hína pete^ vakapipopo Diepar tujakue.

Page 75: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

75

Page 76: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

76

Page 77: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

77

Page 78: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

78 Es Viernes de Vigilia y Ña Salta Colmán, cosedora del barrio Amistad y jefa de familia, interrumpe su labor para cocinar el almuerzo que el día de hoy es, por tradición, tortillas y jopara. Muchos de los habitantes de Quiindy ciñen su dieta durante épocas de Semana Santa a los rigores de las festividades católicas.

It’s Good Friday and Salta Colmán, a stitcher from the Amistad neighborhood and head of the family takes a break to cook a lunch of traditional tortillas5 and jopara6. Many of Quiindy’s inhabitants restrict their diets to the rigors of Catholic customs during Easter.

Ña Salta Colmán, o™ovyvykuaahína, tavaœi Amistadgua hína haœe, omyakã hogaygua kuérape, opoi sapyœa he™iapógui ojapo haguã tortilla jopara ndive ko viernes vigilia jave. Ko Quiind†pe Semana Santa oguahæ potávo ojeœu umi te™iœu católico kuéra heœi hai©aite.

5 Fritters made with eggs, milk, and flour.6 A traditional Paraguayan dish made of stewed beans and dry corn.

Page 79: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

79

Page 80: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

80 A orillas de Ruta I este joven ayuda a promover el negocio familiar mostrando sus productos cada vez que pasan automóviles por esta importante arteria que une al sur del país. Las pelotas y los vendedores dibujan un paraje que es señal inequívoca de que se llegó a Quiindy, incluso más que su cartel oficial de bienvenida.

Standing by the side of Route I, this young man helps promote the family business showing his products every time a car goes by this. Balls and salesmen are an unequivocal sign one has arrived to Quiindy, much more so than the town's official welcome sign.

Ruta I ykére ko mitãrusu oipytyvõvo hogaygua kuérape oikuaveœæ hína vakapipopo, koœárupi ohasa heta hetave ohóvo ™aœyrum†i ohóva sur gotyo. Jaháramo Quiindy gotyo jahe©akuaáta voi ñaguahæmaha upépe jahe©a rupi heta vakapipopo ha tapi©a ohepymeœæva ko ™aœe.

Page 81: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

81

Page 82: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

82 Alberto Servián es dueño de la fábrica Fary y tiene larga historia para contar acerca de la producción de pelotas, como el viaje a Uruguay en el que participaron varios cosedores quiindyenses seleccionados por el técnico Cubilla, para capacitar a personas de ese país.

Alberto Servián owns the Fary factory and has many stories to tell about ball production, such as the trip to Uruguay, where many stitchers were summoned by Cubilla to train people in that country.

Alberto Servián haœe hína fábrika Fary jára, oguereko heta ™aœe ikatúva omo™eœu ñandéve vakapipopo apo rehegua. Pete^ jevy pe técnico Cubilla ogueraha i©upekuéra Uruguáipe o™oœe haguã hikuái vakapipopo apóre upe tetãyguápe.

Page 83: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

83

Page 84: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

84 Costurar no es sólo sudor en Quiindy; es también el par de alas que le permite elevarse para ver mejor el horizonte.

Stitching is not only sweat in Quiindy; it is also a pair of wings that allow one to rise over the horizon.

Quiind†pe ñe™ovyvy ndahaœéi oporo™ohyœáinteva, avei oporo™opepo ikatu haguãi©a ojeveve ha ojehe©a porãve opaite ™aœe.

Page 85: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

85

Page 86: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

Esta edición de 500 ejemplares se terminó de imprimir en La Muy Noble y Leal

Ciudad de Nuestra Señora Santa María de la Asunción en mayo de 2011, año del Bicentenario de la República del Paraguay

*Muchas gracias a:

Emilio Sanabria, Cindy Meza, Jorge Sáenz, Clara Nimia de Cuenca, Juan Heilborn,

José A. Valdez, Letu Valdez, Margarita Sanabria, Juanma Cabarcos, Jacho Cabarcos,

Oz Montanía, Adri Peralta, Prof. Mercedes, Don Cristóbal Recalde,

Pablo Castillo, Vivi Marandarí, Germán Fernández, Edda Benítez,

Kenji Sasaki Canela y a los compañeros del Taller de Ensayo 2011.

Page 87: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas
Page 88: Vakapipopo - Un pueblo en torno a las Pelotas

Copy right now! Descargue gratuitamente este libro en www.vakapipopo.org/libro

Le estimulamos a reproducir, compartir y realizar obras derivadas de este material, siempre que sea sin fines comerciales y su distribución se dé bajo las mismas condiciones que la presente licencia.