LANDAREDIAREN AZTERKETA *

MARTXEL A l ZPURUA

U.Z .E . I . - Es te r l i nes , 8 - DONOSTIA

Iandare-mi i l t7oa a l d a t i i eg i ten da g a r a i b a t e t i k bes te ra , t1.d. ze rba i t

L i i r honetako edozdin tok i t a r a d inarn ikoa da . qoa7clri l andareak ac i rk i t zen ditci- q i i , zenba i t eck i ia lde k o n k r e t i i t a n e 7 1 k . Hai i l i tza teke lehenengo beha- k e i a . B i g a r r e n a , l a n d a r e a k rnii ltzo- k a s i i r k i t 7 e n d i r e l a ; h a l a k o l a n d a - rc%a a t r r k i t7ean, beste h a l a k o a e re i7anqo dela i i s le i za ten d i i g i i .

E i k i i a l d e denetan e7 d i r a l a n d a r e b e r d i n a k i za ten , h i r i i g a r r e n be- ' ~ a k c f a .

L a n d a r e d i a esatean I i i r r a lde b a teko Iandare-mi11 tzoa a d i e r a y i n a h i da, i n g u r i i a r e k i n eta e l k a r r e - k i n harrernanetan. E l k a r r e k i k o h a - r rernan e ta e lkar te i i . . F i to6oziolo- g i a k i kas ten d i t u . L i i r r a l d e bate- k o espezie-mii l tzoa so i l i k F l o r i s t i - k a k e t a , h a l a b e r , b a k o i t z a r e n a r e a k .

L a ~ i g a r r e n a , l u r r a l d e ba teko S a r r e r a k o lehen p i i n t i i a n genion

( * ) Lan hau Udako Euskal U n i b e r t s i t a t e a n 1981eko Uz ta i lean ager tu zen Arbaiun- -era egin zen i b i l a l d i a r e n p res take ta t e o r i k o g isa -Hor rega t i k ematen d i r a hango adibideak.Baina duen orokortasuna begiratuta,edonon a p l i k a da i tekee la d i rud ienez e t a landarediaren b e r r i j a k i n nah i duenarentzat l a g u n g a r r i i z a n dakiokeelako a r g i t a r a t z e a komenigarr ia i r u d i t u z a i t .

bezala, edozein toki tan landare- -sai l ba t a u r k i tzen dugi i . Sortzen den galdera nagi is ia zera da : Zer- ga t i k dago hemen landare hau edo eta landare-mul tzo j a k i n hau? Zer- ga t i k ez dago beste hu ra? izan da i teke bestea. Azken batean, landa- reen banakera zerk bald intzatzen duen galdetzen a r i gara .

Labu rb i lduz, honoko bald intzok a ipa tuko d i t ugu :

- Faktore k l i rna t iko edo/eta meteoro - logikoak: Tenperatura Hezetasiina Ha i zea E l u r r a Egii7k i d i i r a ...

- Siibstratua: I i i r t x o r i ~ a : e l i kaga ien eskuragar r i tasi ina azidotasuna textura osagai kirnikoak

- Espeziearen h i s to r i a

Aipat i i tako baldin.\za guzt i ho- r i e n aur rean, eboli izioan zehar lor- tutako eskakizun f i s io log iko j a k i - nak d i t i i espezie bako i tzak .Ba ld in - tza gi lzt ien aur rean erant r i in baka- r r a eta g lobala ematen d i i espe- z ieak, l u r ra lde bateko ba ld in tza gi iz t ietara moldatiita egon behar di^, e.b. ez d i i nahikoa tenperati ira ego k i a izatea, hezetasiina ere egok iz e% badi i .

landaredia - -c faui gizakia E l lurtzorua

I higadura

1. I rudia.- A ) Orokorki l a v faktore t o r i e n artekc baldintzapena. Lerroen lod i tasu nak garrantz ia adierazten du.

B) Oreka horretan gizakiak har tu duen gar rantz i ukaezina.

Elhuyar ,9,2 (1983)

tenperatura

hezetasuna

t e x t u r a

e l i k a g a i a k

haizea

eguzkidura

Espezie baten

eskakizun f i s i o l o

g ikoak edo jasan-

kortasun-mugak

tenperatura

hezetasuna Lur ra lde bateko

t e x t u r a f a k t o r e k l i m a t i - koak e t a eda f i -

e l i k a g a i a k koen multzoa

haizea

eguzkidura

2 . I r u d i a . - Ad ib ide tza t eman den espezie horrek d i t u e n e ~ k ~ . k i z u n f i s i o l o g i k o a k e t a l u r r a l d e hc r re tan dauden faktoreak i k u s i z , a r g i i k u s t e n da e z i n b i z i da i tekee la e ~ p e z i e h o r i l u r r a l d e honetan, e.b. tvnperaturaren o s z i l a z i o a berak jasan dezókeen muga baino handiago b a i t da.

Eskak iz i i n f i s i o l o g i k o a k ez d i r a ~ u n t i i a l k i i i l e r t u b e h a r , t a r t e b a t b e r a l a b a i z i k , e. b . Tenpera t i i ra ren r i i i r reko espezie b a t e n e s k a k i z u n a edo jasankor tasun-muga 5OC-tik 45°C-tarakoa de la esatean t a r t e ho- r -e tan g u z t i a n b i z i da i tekee la esan n a h i da e ta ez h o r r e t a t i k k a n p o . Hnnek ez du, o rdea , esan n a h i on- g i b i z i da i tekeen ik t a r t e g u z t i ho- r r e t a n ; b a d i i espezie b a k o i t z a k ta r - l e optirno b a t . Beraz, l u r r a l d e b a - lean b i z i da i tezkeen b i espezieren a r l e a n ondoen egok i tzen dena a t e r a k o da a u r r e r a , g a r a i l e , a l e g i a ,

b i e n a r t e a n sortzen den leh iake tan .

Azken ik , eskak izunez lek'u bate- a r b i z i da i tezkeen landareak ez a u r k i tzearen a r r a z o i a espeziearen h i s t o r i a b i o l o g i k o a d a . M o d i ~ r i k i z a n ez b a d u l u r r a l d e h o r r e t a r a he l t zeko bere s o r l e k u t i k h a r a , ez in egon da i teke : muga iga roez inak edo non a u r k i t z e n d i t u z t e espezieek:rneñ d i a k , basarnor t i iak, i b a i a k , itsasoa, h a i z e a k , l a ~ g a b i o l o g i k o a k ( o i h a n , e t a E . b . ) Arneriketako espezie asko d u g u g a u r egun g i i r e a r t e a n , b a i - n a i t sas i in tz iek e k a r r i i z a n ez ba-

Lur ra lde bateko - x faktorearen o s z i l a z i o a

A e t a B espe- z ieen eskakizun

f i s i o l o g i k o a k 1 - - A espeziea

x fak to rearek i - $ ko berd inak di- r a . B espeziea

3 . I rud ia . - Demagun A e t a B espezieak x fak to rearek iko eskakizun f i s i o l o g i k o ber- dinak d i t u t e l a baina l u r r a l d e har tako osz i laz ioan B-k z a t i handia- goan a u r k i t z e n dz bere o ~ t i v o a r A b ~ . i n o . Beraz, B nagusituko za io A r i .

I i t i i z te ez z i ra tekeen ino iz i tsssoa iga ro tzeko g a i i zango .

Esandakoak k o n t i i t a n h a r t i i z , pentsa dezagi in I i i r r a l d e ba teko b a l d i n t z a k betetzen d i t i i z t e n landa- re-espezie gi izt i a k ( h i s t o r i k o k i d i l e g a t z e r i k i z a n ez d i i tenak s a i b i i ) e i k a r r e k i n i p i n t z e n d i t i i gc i la . ~ a t e t i k he i i ren a r t e k o leh iake ta d a t o r ; bes- t e t i k , denbora pasaha l a ingur i i nea b e r a ere a lda tzen doa l a n d a r e be- racien e rag inez : a i i r r e z ez zeiiden I i i r t z o r i i a , i t r a l a , hezetas i ina,etab. so r t i i ko b a i t d i r a . Muga b e r r i ho- r i e n a i i r r e a n hai i tespen b e r r i b a t d a t o r .

Gerarzen d i r e n espezieek (auke- r a t i i t a k o lek i ia rek i k o b a t e r a g a r r i a k d i r e n a k , i n g u r u h o r i e f i k a z i a z us- t i ~ a t i i k o d i i tenak eta beren a r t e k o e r a g i n a k ong i j asango d i t u r t e n es- pez ieek) landare-kornuni ta tea osa- tzen d i i t e l a esaten da . Komiini ta te b a t d e f i n i t z e k o espezie osatza i leen konposaketa ( k i i a l i t a t i b o a eta k i i a n t i t a t i b o a ) eta b i z i deneko baldint; eko log ikoak d e f i n i t u b e h a r d i r a .

nea ( f i s i k o a + b i o l o g i k o a ) , h a l a k o komun i ta tea . B a i n a honek ez a l g a ramatza kon taez in ha i n b a t komrin i t a - te-mota d i r e l a esa te ra , e t a , be raz , abs i i rd i i a de la komi in i ta te hor iek d e f i n i t r e n a r i t z e a esatera?. I zan ere, e7 b a i t dago txoko ba t b e r a a ldamenekoaren b e r d i n - b e r d i n a de- n i k ; e z i n , b a d a , ondor ioz , komi in i - ta te b a t d e f i n i t i i , b e r e b a r n e a n i i ne t i k unera a lda tzen b a d a .

Korniin i ta teak jende esko la tuaren b i i r i i t a p e n b a t o le d i r a ? . I n g i i r i i r a b e g i r a t i i t a , o rdea , b a s e r r i t a r edo- zeinek (ka lek i imeek in k o n t r a j a r t ~ e - k o d a hona b a s e r r i l a r r e n k a s i i a , e ta ez e s k o l a t u e k i n ) bere ¡ / - ten d i t i i han-hemenka:. p a g a d i a ,be- l a r d i a , o t a d i a , h a r i z t i a , e tab .Eg ia da komuni ta teak b a d i r e l a , h o r da- d e l a , b a i n a egoera n a t i i r a l ba te ;~n b e r e n a r t e k o miigak e2 d i r a b e t i n a i n zehatzak i za ten , b e t i ere, g a u r egun i k i i s ten d i t i i g i i n a k b a i n o ga lduagoak .

A r b a i i i n i n g i i r i i a n ez z a i g i i b c t i e r r a ? i zango non b i i k a l z e n den ko- m u n i t a t e b a t e ta noiz has ien den bestea j a k i tea.

Nolaba i t esanda n o l a k o i n g u r u - Espezie b a t z i i rniiga zehatzagoak

izaten d i tuz te beste batzuek ba ino. Ondorioz, espezie horren menpeko di renak ere muga berdintsuak i z a p 90 di t i iz te. Honelako rnugak e.b. i s i i r ia lde edo exposizioaren aldat i - qetan, azpiko ama-harr iaren a lda- keta bat gertatzean, I i i r t zoruko he- zctasiina a ldatzen denean etab. gec tat i i ohi d i r a .

Bad i ra , nosk i , eta berai iek ez- k i i ra rar ten d i t i izte rniigak, aban iko ~ a b a l e k o ba ld in tze tan b iz i tzen d i r z nak. Horregatik be t i izango d i r a komiini tate bat ba ino gehiagotan agPrti iko direnak,korni initate hor ien rirteko bere izgar r i izango ez d i re - nak .

Nola sa i l ka t i i arazo l a r r i bat i;.ango da, miigak ez d i r a a rg iak i7ango bet i , ba ina korni ini lateak, e lkarteak bad i re la seguri i tzat jo daiteke. Non hasi eta non bi ikatzen di ren jak i tea za i l a izateak e2 d u bcr tan behera komiini tateak ezin def in i daitezkeenik esan nah i .

Orain artekoan l u r r a l d e batean f i nka t i i r i k dagoen landaréd ia aztec t i r diigi i , k l i m a r i , I i i r t zor i ia r i eta :iciiren ar teko erag inetara ongi rnol - dal i ia (h i r i i ga r ren o r r i a l dean ingi i - r i in? bio logikoa aipatzean, anirna- li,ik ere kont i i tan hartzen d i l i i g i i , tinien erag ina oso gar rantz izko de- I d r i k kas i i askotan. Gizakia ere ,dnimal ia denez, haien ar tean kon- i5 idera t i i behar d a ) .

Landaredia, ordea, zerbai t d i n a n!iko;i be7aIa i k i i s i behar d i ig i i . A l d;i l iiz e l eskiia l de batet i k bestera, eckiialde berean ere b a i b a i z i k .

Landaredi ba t I egoera batean eListPn dion faktorea aldatzen ba- da, landaredia ere egoera b e r r i r a moldatiiko da. Adibide garbiena, q lzak iak lehen landt i eta o ra in abandona ti^ d i ti ien be la rd i eta neka l a1 I i i r r ak d i r a .

Kasii honetan gizak ia ren erag i - na i ragankor ra izan da. Ez di igu ahaztu behar lehen ere g izak iak b i h i i r t u z i t i ~ e l a basoak nekazal I i i r . Orain g izak iaren erag in zuzena ga l d i i denean eta k l ima eta l i i r tzori ia- ren eraginpean gera t i i denean , be- r r i r o lehengo egoerara abiatzen da. Nat i i ran ere gertatzen d i r a a ld i i ine bateko aldaketa sakonak: basoa siiak hartzen duenean, izorte batek k a l t e i zuga r r i ak egiten dit i ienean, ga i tzak hedatzen direnean, etab.

Bad i ra a ldaketa i raunkorragoak ere. Gogora koaternar ioan zenbal a lda tu den kl irna gi ire ar tean eta, i i r r i i t i ago joan gabe, azken 10.000 i i r t e hai ietan. Pagoari b i i ruzko lan batz i i i rakur tzean, galdera hau egi ten ziien idazleak: zergat ik ez d a pagoa ipar ra lderago i r i t s i , ikerke- tek dioenez ingurune egokiak b a i t d i t u han ere. Erantzi ina b ide hone- t a t i k zihoan: pagoa iparralderatzen a r i da geroz eta gehiago, ba ina

4. I rudia.- 1) Pagoaren b~nakera, 2 ) I z e i zuriaren banakera.

-177-

artea

Q.ilex Abies P.uncinata Tamarix Corylus Ulmus Acer Fapus artelatza Pinugorria Itsas pi- makala gaztainon- haltza lizarra haritz kan ametz ilaur.

Q.oubor P.sylves.P.mariti. Populus Castanea Alnus Fraxinus Q. robur Q. pubes.

1

(Fagus sylvatica) mendi-hegal -M\ xerotermi- koet-

\

\ \ \ \ \

Tamarix ' etertzemp

A 17' 'erreka-zulo

eta leku hozpeletan

,

ibai ondoko landa- redira

6.Irudia.- Euskal Herriko Mendebaldeko mendien Iparraldetik (1) eta. Hegoaldetik (H) aurki daitezkeen landaredi-mailak.

hedatzen o ra in dela 5.000 i i r te in - g i i r i i hasi zenez, ez du ora ind ik nah iko denborar ik izan bere leki i g i i z t ia hartzeko. ( 4 . i r i i d i a )

Aldaketa sakon eta i raunkor hai ietan sa r tu gabe, bestelakoak d i r a gi ik e r raz i kus geni tzakeenak. Eraso j a k i n baten rnenpean egon den landaredia eraso hor re ta t ik l i - b re sentitzen denean, aur re t i k zuen egoerara i tzi i l tzen da. Igaropide horretan bet i estadio berd ine ta t ik igarotzen da: e.b. be la rd i baten kas i ian , be lar t xa r rak uga r i tzen hasiko d i r a , l aha r rak hedatuko d i - r a edo otea, gero han hernenka zu- ha i t z zuhaiska- landareak eta azke- nean baso b i l aka t i i ko da. (Baso Eus k a l Her r ian b i l aka t i i ko l i tzatekc, b a d i r a leki iak basor ik izan ezin diitenak e.b.Pir in ioetan 2500 rnetroz gora ez da basor ik izango ga i i rko kl irnak d i raun a r te ) .

atzerapena

Ez d i t ugu hernen aipat i iko i g a o p ide horretan behatzen d i ren kons- tanteak k lo ro f i la-motetan, espezien kop i i r i ian , etab. Hori zabaldi i nah i diienak jo beza Margalef-en "Ecolo- gía" l i b i i r i i a , 768-778 o r r .

Aldaketa-prozesii honi j a r ra ie ra der i tzo, eta teorikok i j a r ra ie ra ho- netan ezagutzen d i ren estadioei ja - r ra iera- faseak eta k l irnari eta I i i r - tzoru heldu b a t i erantzuten dion landared iar i k l imax edo k l imax-ko- munitatea. K l imax berak hartzen duen I i i r r a ldea r i k l imax-barrut i a .

Oraingo landared ia , beraz, bet i konts idera ahal izango l i tzateke landaredi potentz ia laranzko igaroti- ne g isara .

Arbaiun ing i i ruan ad ib ide po l i - tak da i i zkag i~ :

sastraka: epurua.otabera,larrosa,elo-

1 1 r r i a k , Calicotorne

Brachypodiurn - belardia aintzinapena I I Asphodelus

labore-soroa

- asfa l tua (kaminoa)

m larre gogorra artadia

m mtzua

1 .- artadi azidoa 2.- haltzadiak 3.- mendi-artadia 4.- ameztia 5.- aintzira-landaredia

koniferoak

haltzadi eta zoikaztegiak

7e in jarraiera-fase so¡ l . Eta ja- beren klimaxa? rraiera-faseak badira , zein dcite

ELHAI, H. (1968): "Biogéographie". Edt.Armand Colin. Col.U.Paris

FOLCH 1 GUILLEN, R. (1981): "La vegetacii dels Palsos Catalans".Ed.Ketres.Barce lona.

MARGALEF,R. (19743: "Ecologia". Ed. Omega S.A. Barcelona.

WALTER,H.(1976): "Vegetació i Climes del Mon". Dep.Bot.de la Univ.de Barcelona. Barcelona.

PORRUSALDA . . P

IRAKURLE! JAR I T Z A Z U N E U R O N A K L A N E A N ! BI O R R I ALDE HAUEK ZUR.EAK I Z A N G O D I R A , Z E U K B E T E B E H A R K O D I T U Z U .

NOLA?

- G A S O L I N A A U R R E X A T Z E K O A P A R A I L U R I K A S M A T U D U Z U L A ,

- E R R E N T A - A I T O R P E N A N E G A T I B O A A T E R A T Z E N Z A I Z U L A ,

- J O L A S I N T E R E S G A R R I A K E Z A G U T Z E N D I T U Z U L A .

LUMA H A R T U E T A K O N T A I E Z A G U Z U N O L A , O R R I A L D E

HAUEK ZURE L E H I O A I Z A N G O B A I T D I R A ,