ÉPOCA MEDIEVAL.

ATA O TERCEIRO TERzO

DO SÉCULO XV.

IDADE MEDIA

ALTA IDADE MEDIA s. V – s.XI

BAIXA IDADE MEDIA s. XII – s.XV

Nacemento das linguas románicas

s. VIII-IX

Nacemento das literaturas románicas

s.XI-XII-XIII

Economía agrícola e mariñeira + artesanía e comercio (burgos)

Ríxida e desigual estrutura social

O poder em mans dos monarcas

Dominio cultural e ideolóxico pola igrexa católicaDiscriminación de:a muller (vetado o dereito a falar em público)XudeusEnfermos leprososOs herexeshomosexuais

SOCIEDADE FEUDAL

O O feudalismofeudalismo presenta unha sociedade presenta unha sociedade moi xerarquizada na que a nobreza moi xerarquizada na que a nobreza señorial e eclesiástica posuía o poder señorial e eclesiástica posuía o poder mentres que o pobo debía pagarlles un mentres que o pobo debía pagarlles un FOROFORO por cultivar as súas terras. Os por cultivar as súas terras. Os artesáns e os comerciantes que vivían nos artesáns e os comerciantes que vivían nos burgosburgos opúñanse a estes privilexios. opúñanse a estes privilexios.

O PODER DA IGREXACompostela era o centro da cultura cristiá europea, a través do Camiño de Santiago.Peregrinaxes iniciadas a partir do s.IX, pola suposta descoberta do sartego do Apóstolo Santiago en Compostela. Nace así a Rota Xacobea ou Camiño de Santiago, como 1ª vía de comunicación, relación e constitución da Europa cristiá occidental.

A nobreza eclesiástica

Brasóns das casas nobiliares dos Traba e dos Castro.

O Arcebispo Xelmírez inicia

a construción da catedral

no s.XII. O Mestre Mateo

realiza o Pórtico da Gloria.

Compónse o Códice Calixtino.

A GALIZA MEDIEVAL(s. V – s. XV)

Mapa político do sureste europeo arredor do 600 dc

REINO DE GALIZA

Mapa de Galicia a través do tempo (411-1833)

411

Nacemento do primeiro

reino cristián da Europa Occidental:

O reino suevo da Gallaecia romana.

O reino suevo estivo no noroeste peninsular

entre 411 e 585. Na imaxe a península ibérica

no ano 560.

Crónica Albeldense, manoscrito medieval

que é unha crónica histórica que abrangue

desde o reino visigodo até o ano 833.

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA s. IX

Mapa político do noroeste da Península Ibérica no ano 891 (s. IX)

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAs. IX

Mappamundi do Beato de Burgo de Osma. Ano 1086. Na Península Ibérica apréciase na metade sur o nome "Span" (Hispania),

en todo o norte-noroeste o nome "Gallecia" e na súa franxa costeira norte "Asturias".

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA S. XI

Mapa da disputa territorial por Castela entre os monarcas de Galiza e Navarra, a comezos do século XI.

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAS. XI

(...)Los que escaparon desta rota fuerona llevar las tristes nuevas al Rey don Alonso,

que estava en Toledo;fuele dolorosa y amarga, porque no tenia otro hijo, lloróle como un David a Absalon; y en la lengua que se usaba dixo con dolor, y lagrimas

que quebrava el coraçon:

Ay meu fillo, Ay meu fillo, alegria de mi coraçon, et lume dos meos ollos, solaz de miña vellez;

Ay meu espello, en q me soya ver, et con quen tomavamoy gran prazer. Ay meu herdero mayor;

Estas palabras dizen que dezia el Rey, y otras tales diria, que la causa del dolor era grande (...)

Afonso VI, rei de Galiza e León (Castela aínda non era reino),Chora a morte de seu fillo, en galego porque era a súa lingua, a que se usaba.

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAAfonso Reimúndez (Afonso VII),

fillo de dona Urraca e neto de Afonso VI, é coroado rei de Galiza en Compostela,

polo conde de Traba e o arcebispo Xelmírez. Como rei de Galiza gobernou Toledo.

Cando en 1126 morre súa nai, herda os reinos de León e Castela,

afirmando así Gallaecia a súa hexemonía política na Península.

En 1135 é coroado Emperador en León, coa participación dos nobres e os bispos galegos.En 1143, Afonso Henriques (Afonso I de Portugal),

curmán de Afonso Reimúndez, fillo de dona Tereixa (irmá de dona Urraca)

e neto tamén de Afonso VI, proclama a indepenencia do Condado Portucalense,

que en 1174 é recoñecido como reino de seu polo papa de Roma.

Contemplando á luz desta perspectiva histórica a esgrevieza e dignidade de que entón gozaba

a lingua galega, fica un, máis que doído, abraiado de que a esa mesma lingua,

pervivente ao longo dos séculos, pretenda negárselle hoxe,

por algúns moito menos outos varóns, o pan e o sal, e poda

ser tida por outros como “pouco fina”.

1111

Mapa político dos reinos do Norte da Península Ibérica. Fins do século XII

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAS. XII

s. XIII REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA

Miniaturas medievais de Fernando II e

Afonso VIII. Derradeiros reis

de Galiza e León.

Tumbo de Toxosoutos. s.XIII.

Foro do Burgo de Castro Caldelas,

privilexio rodado do rei Afonso VIII.

Primeiro documento real conservado

en lingua galega. Allariz, 1228.

s. XIII

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA

s. XIII REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA

Período Afonsino

Afonso X, rei de Castelafillo de Fernando III

Afonso III, rei de Portugal,Pai de Don Dinís

Afonso X de Castela, Toledo e León. O Rei Sabio

s. XIV

As guerras dinásticas As guerras dinásticas pola coroa de Castela pola coroa de Castela

(FACTORES (FACTORES SOCIO-POLÍTICOS) SOCIO-POLÍTICOS)

levarán o levarán o Reino de Galiza Reino de Galiza

á primeiraá primeirasubstitución nobiliarsubstitución nobiliar

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA

Henrique de TrastamaraPedro I, o Cru

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA

s. XV

A REVOLTA DOS IRMANDIÑOS. A mediados do s. XV,A mediados do s. XV, os burgueses e os labradores, os burgueses e os labradores,

levántaronse contra a violencia e os abusos dos señores, levántaronse contra a violencia e os abusos dos señores, derrotando parte das fortalezas e castelos señoriais. derrotando parte das fortalezas e castelos señoriais.

Entre 1461 e 1467 os irmandiños queimáronEntre 1461 e 1467 os irmandiños queimáronarredor de 130 castelos.arredor de 130 castelos.

Os nobres, desposuídos dos seus castelos Os nobres, desposuídos dos seus castelos buscaron refuxio en Castela. Atopárono na raíña Isabel Ibuscaron refuxio en Castela. Atopárono na raíña Isabel I

reorganizáronse, derrotaron aos Irmandiños e reorganizáronse, derrotaron aos Irmandiños e recuperaron as súas posesións.recuperaron as súas posesións.

A revolta dos Irmandiños

Castelo de Sandiás, destruído polos irmandiños

no 1467.

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAs. XV

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAs. XV

Xoana a Beltranexa Isabel, a Católica

Nova guerraNova guerradinásticadinástica

pola coroa pola coroa de Castela. de Castela. FACTORES FACTORES

SOCIOPO-LÍTICOS SOCIOPO-LÍTICOS levarán o levarán o

Reino de Galiza Reino de Galiza á segundaá segunda

substitución nobiliar. substitución nobiliar. Finalizada, Galiza Finalizada, Galiza

ficará sometidaficará sometidaa Castela.a Castela.

Ao ganar Isabel a Católica, suprimiu o reino de Galiza, o seu Ao ganar Isabel a Católica, suprimiu o reino de Galiza, o seu dereito dereito a voto nas cortes e implantou un novo sistema administrativo. a voto nas cortes e implantou un novo sistema administrativo. A partir desa época, só se imprimiron escritos en castelan e en A partir desa época, só se imprimiron escritos en castelan e en latín, latín, o galego quedou reducido a un ámbito coloquial, apartado do o galego quedou reducido a un ámbito coloquial, apartado do ensino, ensino, só se mantivo como lingua oral.só se mantivo como lingua oral.

Galego: Lingua do pobo

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAs. XVResistencia dos nobres galegos

ós Reis CatólicosArtigo principal:

Doma y castración del Reino de Galicia.

“En aquel tiempo se comenzó a domar aquella tierra de Galicia,

porque no sólo los señores y caballeros della

pero todas las gentes de aquella nación

eran unos contra otros muy arriscados y guerreros

(cronista aragonés, Jerónimo de Zurita)

Lingua de Lingua de reisreis

O GALEGO NA IDADE MEDIA

Lingua do Lingua do pobopobo

Séculos IX-XV700 anos de Normalidadelingüística

Galego: idioma para a educación dos reis

Galego: lingua lírica de poetas non galegos

Sociedade galega medieval:monolingüe en galego

O GALEGO NA O GALEGO NA IDADE MEDIAIDADE MEDIA

Do monolingüismo Do monolingüismo á á substitución substitución lingüísticalingüística

s.IX – s.XI Galego: lingua oralGaliza: monolingüe en galego

s.XII – s.XV

s.XII Galego: lingua oral e lingua escrita(Primeiros textos literarios: 1196)

s.XIIIGalego: lingua literaria da PI

(Inicio da castelanización do poder:Fernando VII e Afonso X)

s.XIV

s.XV

Galego: comeza a súa decadencia. Galiza: sen corte e sen chancelería.Morte do Conde de Barcelos en1350.Fin da escola trobadoreca gal-port.

Galego: lingua do pobo. Castelán: lingua do poder.

Galiza: sometida á coroa de Castela.

Primeiros usos escr itos do galego portugués

1ª etapa: (séc. IX ata o XII)

Etapa primitiva ou preliteraria

Documentos escritos nun latín “corrompido”

Palabras como: peito, seixo,... e sobre todo na toponimia:

Penamoura, Couto...aparecen con certa frecuencia nos

escritos.

2ª etapa (séc. XIII ata o XV)

Etapa do galego escrito

A) Época trobadoresca: (1200-1350)

Período dourado da lírica galego-

portuguesa

1200 ó 1350-A época de esplendor da Escola

Lírica Galego-portuguesa

-A fins desta etapa, xordenprimeiras obras en prosa

literaria e as historiográficas.

-O galego cultívase na administracióncivil e de xustiza, na ciencia e na vida

relixiosa

B) Época postrobadoresca: decadencia da literatura: escola

galego-castelá

MediadosXIV

-Situación cultural e lingüística:empeora: Galicia non ten chancelería

nin corte.

ReisCatólicos

Uniformidade (política, administrativa,relixiosa para os reinos peninsulares)

Castelán = lingua oficial

Galego = perde usos sociais

Redución de ámbitos de uso: rexistro coloquial

A lingua medieval:

Período trobadoresco:

Vocalismo:

✏ Existencia de vogais nasais pola perda do -n- latino intervocálico:

MANUM > mão, GERMANAM > irmãa, BONUM > bõo.

✏ Abundancia de hiatos por perda de consoantes intervocálicas:

DIABOLUM > diaboo, VIDERE > veer > ver, CREDERE > creer > crer.

Sistema fonolóxico do galego medieval: as vogais nasais

farĩa lũa

cheo corõa

cão

bees bõa

Sistema fonolóxico do galego medieval: pares de consoantes

b vben, caber,

ambos,cabravai, fava, dever,

levava, arvore, livro

✏ Existencia dun complexo sistema de sibilantes:

FONEMA GRAFÍA ACTUAL

/ / g+e,i (agiña)j+vocal (enveja)

// (xogar)Palatais

/ / x+vocal (leixar)

/dz/ z+vocal / /ɵdentais/ts/ c+e,i

ç+vocal (alçar)/z/ -s- /s/

alveolares/s/ s-, -ss- (saisse)

Morfoloxía:✏ Invariabilidade de xénero dos nomes finalizados en -or, -ol, -és, -ante:

“meu senhor” “mía senhor”.

✏ Posesivo feminino: mia (mha, ma), ta, sa.

✏ Existencia de TE (ti) con valor de CD e CI: “toda gente te lança de ssy”.

✏ Participio dos verbos da CIII en -udo: perdudo, conoçudo,...

Sintaxe:✏ Uso do posesivo sen artigo: “seu arco na mão as aves ferir”.

✏ Anteposición do pronome átono: “eu te digo...”

Léxico:

✏ Galicismos: maison, virgeu, dama,...

✏ Provenzalismos: assaz, rouxinol, cobra, trobar,...

✏ Outras: vegada, eire, cras, filhar,...

As disimilitudes entre o galego e o

portugués afectan tamén á grafía. Así as

grafías de orixe provenzal nh, lh serán as

preferidas polo portugués, mentres ca nós

optamos polas grafías nn, ll alternando ás

veces con ny, nny ou ly, lj.